-
دسترسی آزاد مقاله
1 - چشماندازهای حکمی «آفرینش عالم» در شاهنامه
طیبه گلستانی محمود مدبری محمدرضا صرفیمعمّا و مفهوم پیچیدۀ خلقت در جایجای زندگی و تفکّر و تخیّل بشر قابل مشاهده است. هنر و ادبیّات، بستری مناسب برای بازتاب و به نمود درآمدن چنین مسئلۀ شگفتی است. حکیم ابوالقاسم فردوسی، شاعری است که در دورۀ اوج شکوفایی تمدّن اسلامی و شکل گیری مکاتب کلامی اشعری و معتزله و شیع چکیده کاملمعمّا و مفهوم پیچیدۀ خلقت در جایجای زندگی و تفکّر و تخیّل بشر قابل مشاهده است. هنر و ادبیّات، بستری مناسب برای بازتاب و به نمود درآمدن چنین مسئلۀ شگفتی است. حکیم ابوالقاسم فردوسی، شاعری است که در دورۀ اوج شکوفایی تمدّن اسلامی و شکل گیری مکاتب کلامی اشعری و معتزله و شیعه چشم به جهان گشود و کاخ نظم خود را با خرد و اندیشیدن دربارۀ خدا، انسان و هستی پی افکند. مقالة حاضر با وارسی اصول و چارچوب حکمی و فلسفی مهمی (همچون: آغاز خلقت، حدوث یا قدم جهان هستی، مادۀ اوّلیۀ آفرینش و مراتب آفرینش) که دربارۀ آفرینش عالم در عصر فردوسی وجود داشته است، بخش «گفتار اندر آفرینش عالم» شاهنامه را تحلیل میکند تا روشن شود آیا تفکّرات رایج عصر فردوسی در بیان او دربارۀ آفرینش عالم بازتاب داشته است یا نه. مشاهده خواهد شد که تفکّرات حکمی و فلسفی ایرانیان باستان و فیلسوفان اسلامی چنان با یکدیگر همنشین شده اند که نمی توان فردوسی را در قلمرو گفتمان یا اندیشهای خاص محصور کرد؛ بلکه او نمایندۀ تفکّرات حکیمانۀ «اسلام ایرانی» در روزگار خویش است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
2 - اندیشههای کلامی در باب توحید در آراء اعتقادی بهاءولد
محمودرضا اسفندیارکلام و عرفان از امّهات علوم اسلامی به شمار می روند و هر چند در روش اختلاف دارند و هر یک از منظر خاص خود به طرح مباحث دینی پرداخته اند، در موضوعات متعدد مشترکند. «بهاء ولد» که از عارفان قرن ششم و هفتم هجری است، از جمله عارفانی است که در «معارف»، اثر یگانه اش که تنها راه چکیده کاملکلام و عرفان از امّهات علوم اسلامی به شمار می روند و هر چند در روش اختلاف دارند و هر یک از منظر خاص خود به طرح مباحث دینی پرداخته اند، در موضوعات متعدد مشترکند. «بهاء ولد» که از عارفان قرن ششم و هفتم هجری است، از جمله عارفانی است که در «معارف»، اثر یگانه اش که تنها راه شناخت شخصیت علمی و معنوی اوست، ضمن بیان اندیشه های عرفانی خود نیم نگاهی نیز به مباحث اعتقادی و کلامی داشته است. بهاءولد از پایگاه یک عارف و عالم اشعری و با پیروی از روش عرفانی به طرح موضوعات کلامی پرداخته و به حل مشکلات دینی در اصول عقاید از قبیل توحید، اسما و صفات الهی، جبر و اختیار، امکان رؤیت خدا، تعدد ادیان و... توجّه کرده است. طرح مباحث مختلف کلامی از سوی بهاءولد، متأثر از بعد عرفانی شخصیت وی است. او تحت تأثیر روششناسی و معرفت شناسی عرفانی و بدون تعصب ورزی بر مذهب کلامی خویش، با ظرافت و مهارت، مباحث مهم کلامی را تبیین کرده است. بر این بنیاد، نزدیکی و هماهنگی روش عرفانی و کلامی در اندیشة بهاء ولد، علی رغم تمایز و اختلاف ذاتی آنها قابل توجه است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
3 - نقش «بهگزینی واژگان» در کمالِ هندسیِ شعرِ امروز
محمد رضا روزبهاساساً کشف ظرفیتهای معنایی، موسیقایی و زیباشناختی کلمات و کاربرد هوشمندانه آنها در بافت نحوی کلام، معیاری برای سنجش میزان انتظام و انضباط ذهنی شاعر است. در این مقاله، به شیوة تحلیلی- توصیفی و بر مبنای روش نقد فرمالیستی، دربارة نقش «بهگزینی واژگان» در کمالبخشی به هندس چکیده کاملاساساً کشف ظرفیتهای معنایی، موسیقایی و زیباشناختی کلمات و کاربرد هوشمندانه آنها در بافت نحوی کلام، معیاری برای سنجش میزان انتظام و انضباط ذهنی شاعر است. در این مقاله، به شیوة تحلیلی- توصیفی و بر مبنای روش نقد فرمالیستی، دربارة نقش «بهگزینی واژگان» در کمالبخشی به هندسه و هارمونیِ سرودههای شاعران برجسته معاصر بحث و بررسی شده است. پژوهش حاضر حاوی این دستاورد است که مهمترین کارکردهای زیباشناختی بهگزینی واژگان در شعر معاصران عبارتند از: فضاسازی، ایجاد هارمونی و هندسه در بافت کلام، ایجاد تناسبات و تداعیهای چندلایة لفظی و معنایی، و نقش القاگری. از این رهگذر، بهگزینی کلمات به استحکام ساخت و بافت درونی شعر میانجامد و نظام هنری و هندسی شعر به کمال میگراید. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
4 - مباحث کلامی توحید در مثنویهای عطار
فریده محسنی هنجنی احمد خاتمیادبیات عرفانی همواره با رمز و راز همراه بوده است؛ درک مفاهیم، تعابیر، اصطلاحات و مضامین مندرج در شعر و نثر عرفانی از جمله اصطلاحات و مضامین کلامی که با نمادها و تمثیلهای خاص آمیخته شده، هیچ گاه به سادگی ممکن نبوده است. آثار ارکان ادب عرفانی در عین سادگی سؤالات عمیقی ر چکیده کاملادبیات عرفانی همواره با رمز و راز همراه بوده است؛ درک مفاهیم، تعابیر، اصطلاحات و مضامین مندرج در شعر و نثر عرفانی از جمله اصطلاحات و مضامین کلامی که با نمادها و تمثیلهای خاص آمیخته شده، هیچ گاه به سادگی ممکن نبوده است. آثار ارکان ادب عرفانی در عین سادگی سؤالات عمیقی را در ذهن میآفریند که پاسخ به آنها نیاز به درک درست دیدگاههای عرفانی، مذهبی و کلامی مؤلفان دارد. عطار از جمله شعرای عارفی است که در تمامی آثار خود بسیاری از دیدگاههای اعتقادی و دینی خود را با ذوق عارفانه آمیخته است. این مقاله با روشی توصیفی- تحلیلی و با این فرض که اندیشههای عرفانی عطار آمیخته با اندیشههای کلامی اوست سعی دارد تأثیر مذاهب کلامی مختلف را بر مبانی فکری و عرفانی آثار عطار در بحث توحید بر پایه چهار مثنوی مشهور او بررسی کند. نتایج حاصل از این پژوهش حکایت از آن دارد که نفوذ مباحث کلامی درآثار بررسی شده به حدی است که بررسی آثارعطار بدون آگاهی از دیدگاههای کلامی او ناتمام خواهد بود؛ هرچند اصرار بر انتساب عطار به یکی از مذاهب کلامی نیزراه به جایی نمیبرد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
5 - تکوینِ هویت اجتماعی در داستان «عطر سنبل، عطر کاج» بر مبنای نظریۀ عمومی طنز کلامی
فاطمه مظفری نوید فیروزی«عطرِ سنبل، عطرِ کاج»، ترجمۀ فارسی خاطراتِ فیروزه جزایری دوماست که بر اساس تجربۀ اجتماعی منحصربه فردش به عنوان یک مهاجر ایرانیِ ساکن آمریکا نوشته شده است. در این پژوهش، مؤلّفه ها و مکانیزمِ طنز داستانِ یادشده بر اساسِ «نظریۀ عمومی طنز کلامیِ» آتاردو بررسی شده است. در ای چکیده کامل«عطرِ سنبل، عطرِ کاج»، ترجمۀ فارسی خاطراتِ فیروزه جزایری دوماست که بر اساس تجربۀ اجتماعی منحصربه فردش به عنوان یک مهاجر ایرانیِ ساکن آمریکا نوشته شده است. در این پژوهش، مؤلّفه ها و مکانیزمِ طنز داستانِ یادشده بر اساسِ «نظریۀ عمومی طنز کلامیِ» آتاردو بررسی شده است. در این روش، متغیّرهای به کار برده شده برای بررسیِ یک روایتِ طنز به شش دستۀ زبان، هدف، موقعیت، شیوۀ روایت، مکانیسمِ منطقی و تقابلِ انگاره تقسیم می شود. در پژوهشِ حاضر با تکیۀ بر متغیّرِ هدف نشان داده شده که فیروزه جزایری چگونه با هدف قرار دادن افراد برون گروه و درون گروه به معرفی رفتارهای مناسب و نامناسبِ اجتماعی که با آنها مواجه بوده، پرداخته است و به هویتی جدید و انتخابی میرسد؛ هویتی که نه او را از ارزش های گذشتۀ خود دور و نه او را در فرهنگِ جدید گوشه گیر و منزوی کند. طنزِ کلامی جزایری دوما می تواند موجبِ ایجادِ همبستگیِ گروهی بینِ خوانندگانِ نژادهای مختلف و به ویژه مخاطبانِ زن شود. به علاوه در روایتِ طنزآمیز او، «هدف» در جایگاه بالاتری نسبت به «تقابلِ انگاره» (متغیّرِ ایجادِ خنده) قرار دارد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
6 - هدف و شیوههای ایجاد طنز در «وغوغ ساهاب» بر پایۀ نظریۀ جامعِ طنزِ کلامی
نوید فیروزی فاطمه مظفریدر این مقاله، یکی از مهم ترین آثارِ طنز در تاریخ ادبیات فارسی (وغ وغ ساهاب) بر پایۀ «نظریۀ جامع(1) طنز کلامی» بررسی و تحلیل شده است. این اثر در هر شش متغیّرِ نظریۀ یادشده، ویژگی هایی ممتاز دارد، امّا تمرکزِ این پژوهش بر سه متغیّرِ هدف (موضوعاتِ موردِ تمسخرِ نویسندگانِ ا چکیده کاملدر این مقاله، یکی از مهم ترین آثارِ طنز در تاریخ ادبیات فارسی (وغ وغ ساهاب) بر پایۀ «نظریۀ جامع(1) طنز کلامی» بررسی و تحلیل شده است. این اثر در هر شش متغیّرِ نظریۀ یادشده، ویژگی هایی ممتاز دارد، امّا تمرکزِ این پژوهش بر سه متغیّرِ هدف (موضوعاتِ موردِ تمسخرِ نویسندگانِ اثر)، تقابلِ انگاره و مکانیزمِ منطقی (شیوۀ ایجادِ طنز) بوده است. یکی از مهم ترین ویژگی های سبکیِ «وغ وغ ساهاب» این است که هر دو ویژگیِ طنزآمیز بودنِ یک متن روایی را دارد؛ هم پایان بندی در پیرنگِ قضایا در تقابل با انتظارِ خواننده قرار می گیرد (مانندِ سطرِ ضربه در جوکها) و هم خطوطِ طنز در سرتاسر قضایا پراکنده شده است. نکتۀ دیگر آن است که انتظارِ هدف قرار دادنِ افرادِ برون گروه و نشان دادنِ همبستگی و تعلّق به یک گروه (افرادِ درون گروه) که ابزاری معمول برایِ ایجادِ طنز است، در «وغ وغ ساهاب» نقض شده است. در این مقاله، دو نوع تقابلِ انگارۀ سنّت/ مدرنیزم و ظاهر/ باطن، افزون بر انگاره های معرفی شده در نظریه یادشده، بازشناسی شده است. اغراق، متاطنز (خودانعکاسی)، مجاورت، نتیجه، قیاس غلط و وارونه نقشی از مکانیزم های پرکاربردِ ایجاد طنز در این اثر است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
7 - عقل و عرف و بازاندیشی سیاسی در مکتب شیعی بغداد
َعلی دست باز کمال پولادی تولاپینظرورزی سیاسی متکلمان و فقیهان عقل گرای شیعی مکتب بغداد، در مقایسه با مکتب مسلط پیشین، یعنی مکتب حدیث گرای قم، دچار تحول و دگرگونی شد. پرسش از چند و چون این تحول، با این فرضیه پاسخ داده شد که این عالمان، بنابر اقتضای عقل کلامی و اصولی- فقهی شیعی در پیوند با عرف متشرعه، چکیده کاملنظرورزی سیاسی متکلمان و فقیهان عقل گرای شیعی مکتب بغداد، در مقایسه با مکتب مسلط پیشین، یعنی مکتب حدیث گرای قم، دچار تحول و دگرگونی شد. پرسش از چند و چون این تحول، با این فرضیه پاسخ داده شد که این عالمان، بنابر اقتضای عقل کلامی و اصولی- فقهی شیعی در پیوند با عرف متشرعه، از رویکرد فقدان مشروعیت مطلق حکومت مستقر به رهیافت مشروعیت نسبی حکومت موجود گذر کردند. روش پژوهش حاضر، بر پایه تفسیر متن و تحلیل تاریخی و از نوع تحلیل کیفی استوار است. یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد که اصحاب مکتب بغداد با عقل کلامی خویش، در بادی امر به دو مقولۀ «تأسیس حکومت» و «نهاد امامت» رسیدند که به تناسب، ضرورت ها و شرایط مربوطه را با استدلال عقلانی شرح و بسط دادند. آنگاه بر اساس عقل اصولی-فقهی و در پیوند با عرف متشرعۀ زمانه خود، حکم به مشروعیت نسبی حکومت های عرفی موجود دادند که با نشانه ها و دلالت های جواز همکاری ها و پذیرش مناصب حکومتی، قابل درک و دریافت است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
8 - «براهین کلامی- قرآنی تضاد تثلیث و توحید»
احمد نظری محمد فاکر میبدی یزدیدر این مقاله تبیین شده است که: قرآن کریم از یک سو انجیل را تصدیق و نبوت، موحد بودن، مخلوق بودن و توحیدی بودن دعوت حضرت مسیح علیه السلام را تایید و آموزه های توحیدی آن حضرت در انجیل را با قرآن مطابق می داند. و از سوی دیگر قول به «تثلیث» و تحریف در توحید که به مرور چکیده کاملدر این مقاله تبیین شده است که: قرآن کریم از یک سو انجیل را تصدیق و نبوت، موحد بودن، مخلوق بودن و توحیدی بودن دعوت حضرت مسیح علیه السلام را تایید و آموزه های توحیدی آن حضرت در انجیل را با قرآن مطابق می داند. و از سوی دیگر قول به «تثلیث» و تحریف در توحید که به مرور زمان از سوی مسیحیان شکل گرفته را نفی، و در آیاتی به ویژه از جنبه کلامی ضمن خداشناسی توحیدی و مسیح شناسی، الهیات تثلیثی و اعتقاد به فرزند داشتن خدا، الوهیت، پسر و زاییده خدا بودن مسیح علیه السلام و این همانی الله و مسیح را با صراحت و با نگرش انتقادی با ده دلیل عقلی و نقلی ابطال نموده و اثبات کرده که چنین اعتقادی کفر و شرک است. مفهوم شناسی، دلیل کاربرد اندک تثلیث در کتب لغت و تفسیر، تصدیق مسیح و انجیل در قرآن، تثلیث در قرآن،ریشه های شرک در قرآن، تبیین اعتقاد مسیحیان به تثلیث، ده دلیل عقلی و نقلی برای تضاد تثلیث با توحید، پاسخ یک شبهه، عمومیت نداشتن اعتقاد به تثلیث نزد مسیحیان و نتیجه گیری، مطالب محتوایی مقاله را تشکیل می دهند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
9 - «جبر و اختیار» در قلمرو کلام اسلامی و بررسی تطبیقی آن با دیدگاه متکلمان یهودی و مسیحی
محمدرضا آرام عبدالرضا امینالدولهاین پژوهش، ضمن تبیین دیدگاه متکلمین اسلامی درباره مسألۀ جبر و اختیار، به بررسی تطبیقی آن در میان ادیان ابراهیمی پرداخته و سپس جایگاه اختیار را در وجود آدمی بر اساس شرایع آسمانی بیان میکند. سؤال اصلی این تحقیق؛ که این مقاله مبتنی بر دیدگاه متکلمین ادیان آسمانی، درصدد پا چکیده کاملاین پژوهش، ضمن تبیین دیدگاه متکلمین اسلامی درباره مسألۀ جبر و اختیار، به بررسی تطبیقی آن در میان ادیان ابراهیمی پرداخته و سپس جایگاه اختیار را در وجود آدمی بر اساس شرایع آسمانی بیان میکند. سؤال اصلی این تحقیق؛ که این مقاله مبتنی بر دیدگاه متکلمین ادیان آسمانی، درصدد پاسخگویی به آن است عبارت است از اینکه آیا خداوند متعال همواره انسان را مجبور آفریده، یا اورا مطلقاً رها گذاشته است؟ این مقاله، به تفکیک، به بررسی مسألۀ «جبر و اختیار» در هر سه شریعت پرداخته و نظریات متکلمان هرسه شریعت را جداگانه بیان میکند و سپس به تحلیل تطبیقی نظرات ادیان با یکدیگر و بیان تمایزات آنها پرداخته و نگاه کاملتر را از میان نظرات برمیگزیند. ابتدا دیدگاه کلامی اشعریون و معتزلیون و شیعیان امامیه در مکتب اسلام بیان شده؛ سپس به بررسی نظریات متکلّمان یهودی همچون سعدیا، ابراهیمبنعذرا و ابراهیمبنداود بر سر مسأله جبر و اختیار میپردازد و در ادامه، نظریات متکلمان مسیحی همچون آگوستین و پلاگیوس و طرفداران آنها مورد بررسی قرار میگیرد و پس از مقایسه تطبیقی مبانی تمامی نظریات، در انتها نتایج پژوهش، جمعبندی و ارائه میگردد پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
10 - مبانی کلامی نظریهی ولایت فقیه
علی شمسبر اساس ادلهی کلامی، منشأ حاکميت و ولايت، خداوند متعال است، اوست که خالق، مالک، وليّ و ربّ مطلق در عالم است. بر همين اساس هر گونه حاکميت و ولايت از جانب غير خدا باطل، ظلم و تجاوز به حقوق ديگران است، مگر اين که در طول حاکميت خداوند و با اذن او باشد. بعثت انبيا و حفظ خطّ چکیده کاملبر اساس ادلهی کلامی، منشأ حاکميت و ولايت، خداوند متعال است، اوست که خالق، مالک، وليّ و ربّ مطلق در عالم است. بر همين اساس هر گونه حاکميت و ولايت از جانب غير خدا باطل، ظلم و تجاوز به حقوق ديگران است، مگر اين که در طول حاکميت خداوند و با اذن او باشد. بعثت انبيا و حفظ خطّ نبوّت به وسیلهی امامان معصوم، اين ولایت را متجلّي ساخته است. در عصر غيبت، اين حكمت و لطفْ پابرجاست؛ چرا كه لطف از صفات الهي است و صفات خداوند در طول زمان و در آبستن حوادث، دست خوشِ تغيير و تحوّل نخواهد شد. بنابراين اِعمال اين لطف از سوي خداوند، در زمان غيبت نیز، همانند زمان حضور معصومين لازم و ضروري است؛ و اين جاست كه ضرورت وجود فقها به عنوان نزديكترين افراد به ويژگيهاي معصومين، و امينترين افراد در جهت به دست گرفتن عنانِ اسبِ سركشِ قدرتْ، براي حفظ خطّ امامت، شريعت و رهبريِ مردم احساس مي شود و اين نيز لطفي است كه از جانب خداوند ضروري به نظر میرسد پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
11 - مجادلات کلامی و مخاصمات دینی یهود در دوره پیامبر (ص)
حسین خسروی سهراب اسلامیپـس از شـکل گیری حکومت اسلامی در مدینه گروه های متعددی در برابر پیامبر (ص) صف آرایی نمودند که از جلوه های بارز آن قوم یهود ساکن در مدینه و حوالی مدینه بودند. یهودیان از جمله اقوامی بودند که به تصریح قرآن کریم به جهت اطلاع از پیامبر موعود در مدینه ساکن شدند؛ اما به علّت چکیده کاملپـس از شـکل گیری حکومت اسلامی در مدینه گروه های متعددی در برابر پیامبر (ص) صف آرایی نمودند که از جلوه های بارز آن قوم یهود ساکن در مدینه و حوالی مدینه بودند. یهودیان از جمله اقوامی بودند که به تصریح قرآن کریم به جهت اطلاع از پیامبر موعود در مدینه ساکن شدند؛ اما به علّت دشمنی با پیامبر (ص) و لجاجت در پذیرفتن حقّ و حقیقت اساس دین خود را فراموش کرده و در صدد مقابله با پیامبر (ص) و گسترش اسلام برآمدند. دنیا دوستی یهود موجب شد تا آنها علاوه بر اقدامات نظامی علیه اسلام و پیامبر (ص)، به توطئه ها و دسیسه های فرهنگی نیز اقدام کنند و با طرح مسائلی کلامی و دینی مانع از تبلیغ و گسترش اسلام شوند. در قرآن کریم به انواع مجادلات کلامی یهود در دوره پیامبر (ص) و سؤالات آنها در زمینه های دینی از قبیل نبوّت پیامیر (ص)، شأن حضرت ابراهیم (ع)، تغییر قبلیه و ... اشاره شده و به هر کدام پاسخی درخور داده شد تا باعث عبرت افراد حقیقت جو باشد. هدف آنها از این مجادلات کلامی نشان دادن عجز پیامبر (ص) از مبارزه با استدلال های آنها و اثبات براهین خود بود تا در مسلمانان نسبت به صداقت گفته های پیامبر (ص) تردید ایجاد کنند و از دین اسلام بازگردند. بررسی انواع مجادلات کلامی و اعتقادی یهودیان برای مقابله با پیامبر (ص) و مسلمانان موضوع این نوشتار است که با استناد به آیات قرآن، کتب تفاسیر و منابع تاریخی و به شیوه توصیفی تحلیلی و روش کتابخانه ای بدان پرداخته خواهد شد پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
12 - نوآوری¬های ملا مهدی نراقی در باب علم الهی
محمد رضا ضمیری مرتضی ضمیریبی شک مساله ی علم الهی یکی از مهم ترین و پیچیده ترین مباحث در علم کلام و فلسفه ی اسلامی است. متکلمان و فلاسفه اسلامی در ابعاد مختلف علم الهی از جمله چگونگی اثبات و کیفیت آن، تقریرها و استدلال های مختلفی بیان نموده اند و ملامهدی نراقی در این دو بخش نظرات بدیعی را ارائه ن چکیده کاملبی شک مساله ی علم الهی یکی از مهم ترین و پیچیده ترین مباحث در علم کلام و فلسفه ی اسلامی است. متکلمان و فلاسفه اسلامی در ابعاد مختلف علم الهی از جمله چگونگی اثبات و کیفیت آن، تقریرها و استدلال های مختلفی بیان نموده اند و ملامهدی نراقی در این دو بخش نظرات بدیعی را ارائه نموده که تا پیش از او مطرح نبوده است. سوال اصلی در این مقاله آن است که اندیشه های نوین ملامهدی نراقی در استدلال بر اصل علم الهی و کیفیت آن چیست؟ پس از بحث و بررسی آثار مختلف نراقی از جمله اثر جامع الافکار و ناقد الانظار، با روش کتابخانه ای به نتایج زیر دست یافتیم: اول: صحیح ترین وجه در اثبات اصل علم الهی بر مبنای قاعده ی "کل مجرد عاقل لذاته" این است که هر موجود مجرد قائم بذاته، امکان ادراک و تعقل را داراست اما فعلیت تعقل در آن منوط به تحقق قوی ترین علاقه ی موجود بین عاقل و معقول است که آن هماناحضور ذات نزد ذات (علم حضوری) است. دوم: در بحث کیفیت علم الهی دیدگاه برتر آن است که مناط علم تفصیلی پروردگار به جمیع اشیاء چه قبل و چه بعد از ایجاد مشمولیت و معلولیت تمامی موجودات برای علة العلل و حضور و انکشاف تام آنها به مناط حضور ذات الهی نزد ذاتش می باشد که به مراتب حضور واجب نزد ذاتش از حضور خود اشیاء نزد واجب متعال أقوی است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
13 - سیر تطور اصول دین در مکاتب اهل سنت
ناصر فروهی سید احمد حسینی زهره فصل بهاربحث از اصول دین یکی از مسائل مهم در بین متفکران مسلمان است. این مفهوم با اهمیت در نزد مسلمانان تاریخ ویژه ای را طی کرده است. مفهوم اصول خمسه در کتاب و سنت و در زمان آغاز شکل گیری بحث های کلامی وجود نداشته است و بعدها و مخصوصا در اثر معتزله وارد مباحث کلامی شده است. در د چکیده کاملبحث از اصول دین یکی از مسائل مهم در بین متفکران مسلمان است. این مفهوم با اهمیت در نزد مسلمانان تاریخ ویژه ای را طی کرده است. مفهوم اصول خمسه در کتاب و سنت و در زمان آغاز شکل گیری بحث های کلامی وجود نداشته است و بعدها و مخصوصا در اثر معتزله وارد مباحث کلامی شده است. در دوره های نخست، اصطلاح اصول دین به معنای مطلق مباحث اعتقادی به کار می رفت و طیف وسیعی از مباحث اعتقادات را شامل می شد. بنابراین در این دوره و در میان گرایش های نخستین کلامی هنوز مفهوم اصول خمسه به عنوان یک مفهوم مشخص شکل نگرفته بود. در ادامه مفهوم اصول خمسه وارد قاموس معتزله شد و به تعداد خاصی از اعتقادات اطلاق گردید. معمولا در این دوره پنج مورد برای اصول نام برده می شد. بعدها این اصول در دیگر نحله-های کلامی هم از لحاظ تعداد و هم در موارد تغییراتی کرده است به طوری که گاهی هفت مورد و یا حتی پانزده مورد نیز برای این اصول برشمرده شده است. با وجود همه تاریخ غنی که این مفهوم نزد معتزله طی کرده است، اما نزد دیگر مکاتب کلامی که بیشتر ایمان گرا بوده اند مانند اشاعره یا ماتریدیه مفهوم اصول خمس وجود ندارد و آنها نیز مفهوم اصول دین را به معنای مطلق اعتقادات به کار می برند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
14 - نقش قرآن بر علم کلام در روشگان
محمد حسن قدردان قراملکی علی قدردان قراملکیهر علمی دارای روش یا روش هایی است که به وسیله آن به اهداف خود می رسد، برخی از علوم تک روشی و برخی دیگر چند روشی اند. در باره تک یا چند روشی بودن علم کلام از سوی مذاهب مختلف کلامی دیدگاه های مختلفی ارایه شده است، مثلا اهل الحدیث روش نقلی و معتزله روش عقلی را برگزیدند. ام چکیده کاملهر علمی دارای روش یا روش هایی است که به وسیله آن به اهداف خود می رسد، برخی از علوم تک روشی و برخی دیگر چند روشی اند. در باره تک یا چند روشی بودن علم کلام از سوی مذاهب مختلف کلامی دیدگاه های مختلفی ارایه شده است، مثلا اهل الحدیث روش نقلی و معتزله روش عقلی را برگزیدند. اما رجوع به قرآن نشان می دهد که برای تبیین آموزه های دینی باید از روشگان مختلف استفاده کرد. نویسنده در این مقاله نشان خواهد داد که علم کلام باید باید از تمام روشگان ممکن مثل: نقلی شامل قرآن و روایات، عقلی شامل عقل و حتی اصول قطعی فلسفی، تجربی و حسی، شهودی استفاده کند، این ادعا بر خلاف ادعای برخی است که علم کلام را دارای روشگان مشخص مثل رویکرد اخباری یا تجربی می انگارند پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
15 - مقدمه و تحقیق رساله تعریف علم کلام محقق دوانی
حسین محمد خانیرساله تعریف علم کلام محقق دوانی شرحی است بر بحث تعریف علم کلام در شرح مواقف .میر سید شریف در شرح تعریف علم کلام ، پنج مطلب ارائه می دهد .دوانی علاوه بر شرح آنها ، به نقد نیز می پردازد . وی همچنین برخی اشکالات وارد شده را پاسخ می دهد که از جمله آنها اشکالات علاء الدین طو چکیده کاملرساله تعریف علم کلام محقق دوانی شرحی است بر بحث تعریف علم کلام در شرح مواقف .میر سید شریف در شرح تعریف علم کلام ، پنج مطلب ارائه می دهد .دوانی علاوه بر شرح آنها ، به نقد نیز می پردازد . وی همچنین برخی اشکالات وارد شده را پاسخ می دهد که از جمله آنها اشکالات علاء الدین طوسی است . به اعتقاد دوانی مقصود از قدرت تامه علم به عقایدی است که با آنها بتوان به ارائه دلایل و دفع شبهات پرداخت به عبارت دیگر متکلم کسی است که تصدیق به همه عقائد همراه با آمادگی برای استنباط بقیه وجوه استدلال و راههای دفع شبهات بر حسب حاجت برایش حاصل شده باشد. محقق دوانی در ادامه رساله، تعریف تفتازانی در المقاصد را می آورد و به نقد و بررسی آن می پردازد. رساله بر اساس نسخه های معتبر تصحیح شد و دو نسخه معاصر دوانی مورد توجه قرار گرفت که تاریخ کتابت یکی از آنها به زمان حیات ایشان باز می گردد پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
16 - تحلیل نظریۀ صورت ملکوتی در تجسم اعمال
غلامعلی سنجری محمود مهرآوراندربارۀ چگونگی کیفر اخروی و حقیقت اعمال دنیوی همواره بین اندیشمندان علم کلام بحث و اختلاف نظر، بوده است. برخی بر این باورند که رابطه اعمال و جزای اخروی قراردادی است و خداوند به ازاء اعمال، در آخرت بهشت و یا جهنم را آفریده است؛ این گروه را منکران تجسم اعمال مینامند. گروه چکیده کاملدربارۀ چگونگی کیفر اخروی و حقیقت اعمال دنیوی همواره بین اندیشمندان علم کلام بحث و اختلاف نظر، بوده است. برخی بر این باورند که رابطه اعمال و جزای اخروی قراردادی است و خداوند به ازاء اعمال، در آخرت بهشت و یا جهنم را آفریده است؛ این گروه را منکران تجسم اعمال مینامند. گروهی دیگر معتقدند که اعمال انسان در قیامت مجسم میشود. طرفداران این نظریه قائل به «تجسم اعمال» هستند که آنها را میتوان به دو گروه تقسیم کرد: یکی قائلان به «صورت مَلَکوتی» و گروه دیگر قائلان به «انشاء نفس». در این مقاله نظریه موافقان تجسم اعمال به معنی صورت ملکوتی و مبانی و ادله آنها را بررسی و تحلیل میکنیم. نتیجه تحقیق نشان میدهد که ادله عقلی ایشان از قوت کافی برای این نظریه برخوردار نیست و اگر برخی آیات قرآن و صراحت برخی روایات و شهود برخی از اهل دل نبود، اثبات این نظریه به مشکل برمیخورد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
17 - پیراروششناسی علم کلام
حمیدرضا شاکرینروششناسی علوم و مباحث تطبیقی انتقادی در این حوزه در دوره معاصر اهمیت بسیاری یافته است. از این جمله است مطالعات پیرامونی ناظر به منطق یا روش علم کلام اسلامی. مقاله حاضر بر آن است تا با نگاهی از بیرون ویژگیهای آن را، که به تعبیری از سنخ فلسفه مضاف، یعنی فلسفه روش علم کلا چکیده کاملروششناسی علوم و مباحث تطبیقی انتقادی در این حوزه در دوره معاصر اهمیت بسیاری یافته است. از این جمله است مطالعات پیرامونی ناظر به منطق یا روش علم کلام اسلامی. مقاله حاضر بر آن است تا با نگاهی از بیرون ویژگیهای آن را، که به تعبیری از سنخ فلسفه مضاف، یعنی فلسفه روش علم کلام است، مورد بررسی قرار دهد. چنین تحقیقاتی در فراهم آوردن چارچوب نظری و نظریه مبنا و پشتیبان برای روش علم لازم بوده، در اصلاح، ارتقا، تشخیص نیازها و اقتضائات و تحقیقات پسین آن نقش آفرین است. از مهمترین ثمراتی که در گام نخست اینگونه بررسیها به دست می آید نظام مسائل این حوزه، ضرورت و اهمیت و نسبت و مناسبات آن با دیگر حوزه های معرفتی است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
18 - رویکرد اعتقادی دایرهالمعارفنویسی در ایران پس از انقلاب در مواجهه با اسلامپژوهی غربیان (بررسی تطبیقی مقالات کلام شیعه، اعلام امامیه و مباحث ایرانی در دایرهالمعارفهای ایرانی و غربی)
سیّد احمد حسین زاده فرشته سپهر زهره میرحسینی بهرام پروین گنابادیملاکهای صرفاً علمي در مطالعات اسلامی غربیان در قالب تألیف دایرهالمعارف وجود نداشته است. اهداف مطالعاتی پسااستعماری غربیان، روششناسی و پرداخت نامتعادل اعتقادات مذهبی اسلام قرینه ایاست بر این مدعا. پس از انقلاب اسلامی تولید دایرهالمعارف در حوزه اسلام با هدف جبران کاس چکیده کاململاکهای صرفاً علمي در مطالعات اسلامی غربیان در قالب تألیف دایرهالمعارف وجود نداشته است. اهداف مطالعاتی پسااستعماری غربیان، روششناسی و پرداخت نامتعادل اعتقادات مذهبی اسلام قرینه ایاست بر این مدعا. پس از انقلاب اسلامی تولید دایرهالمعارف در حوزه اسلام با هدف جبران کاستیهای پژوهشهای غربیان با اتخاذ روش مطالعه هنجاری و رهیافت تدافعی و ردیّهای، آرمانهای هویّتجویانه شیعی و ایرانی را دنبال میکند؛ بهطوریکه تعیین نوع، حجم و استنادات مدخلها در دانشنامههای ایرانی اغلب براساس معیارهایی جبرانی و فراتر از ملاکهای صرف دانشنامهنگارانه صورتگرفته و مولفههایی مثل جامعیّت و انگیزههای اعتقادی در این زمینه دخیل بودهاست. با بررسی بعملآمده توزیع ارجاعات، تنوع منابع و کمیّت مدخلهای کلامی در دایرهالمعارف اسلام لیدن (به عنوان نمونه غربی) در قیاس با دانشنامه جهان اسلام (به عنوان نمونه ایرانی) از لحاظ میزان توجه به میراث فکری و فرهنگی شیعه (خاص کلام شیعه و اعلام امامیه) به طرز معناداری متفاوت است. به این صورت که در دایرهالمعارف اسلام مدخلهای کلامی محدود به 404 مورد است در حالیکه در دانشنامه جهان اسلام تعداد آنها 749 مورد و بطور مستقل و مبسوط به مدخلهای کلامی شیعه و مباحث ایرانی پرداختهشده است. در مقالات کلامی دایرهالمعارف اسلام به هیچ یک از منابع شیعی ارجاع دادهنشده و همه ارجاعات به منابع سنّی است در حالیکه توزیع مذهبی منابع در دانشنامه جهان اسلام دچار این نقیضه نیست. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
19 - واکاوی مبانی کلامی حجیت ظن مطلق درعلم اصول فقه
هرمز اسدی کوه بادمبحث حجیت ظن مطلق در عصر غیبت از موضوعات کاربردی است که دراجتهاد و استنباط احکام نقش بسزایی دارد و به مثابه معرکه الاراء دربین اصولیین از زمان های سابق بوده وهست، و از آنجایی که این مسئله برزخ میان کلام و اصول فقه است، ضرورت ایجاب نمود که مبانی کلامی این مسئله در اصول ف چکیده کاملمبحث حجیت ظن مطلق در عصر غیبت از موضوعات کاربردی است که دراجتهاد و استنباط احکام نقش بسزایی دارد و به مثابه معرکه الاراء دربین اصولیین از زمان های سابق بوده وهست، و از آنجایی که این مسئله برزخ میان کلام و اصول فقه است، ضرورت ایجاب نمود که مبانی کلامی این مسئله در اصول فقه به جهت تقویت حجیت ظن مطلق واکاوی شود؛ ازاین رو این نوشتار با بررسی سه مبنا از مبانی مهم کلامی، یعنی حسن و قبح عقلی، جامعیت اسلام و جاودانگی احکام اسلام در صدد تحلیل و تطبیق آن با حجیت ظن مطلق در علم اصول فقه بوده و با روش توصیفی- تحلیلی که این در این نوشتار دنبال شده، دستاورد آن عبارت است از حجیت بی قید و شرط ظن مطلق، بویژه در زمانی که دست امت از امام معصوم کوتاه است و ما در زمان انسداد به سر می بریم.. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
20 - رویکرد متکلمان اسلامی به عقل در نظریه های کلامی
هرمز اسدی کوه بادمتفکران اسلامی از بدو شکل گیری فرهنگ وتمدن اسلام در تفسیر متون اسلامی ونحوه ی استنباط و بهره گیری از آن متون مقدس درهستی شناسی و اصول عقیدتی وبکارگیری آنها در دستورالعمل وراه و روش مسلمانی (فقه) ،دیدگاههای گوناگونی ارایه داده ند، از این رو جهت گیری های مختلف، پدید آم چکیده کاملمتفکران اسلامی از بدو شکل گیری فرهنگ وتمدن اسلام در تفسیر متون اسلامی ونحوه ی استنباط و بهره گیری از آن متون مقدس درهستی شناسی و اصول عقیدتی وبکارگیری آنها در دستورالعمل وراه و روش مسلمانی (فقه) ،دیدگاههای گوناگونی ارایه داده ند، از این رو جهت گیری های مختلف، پدید آمده ومنشاء مکاتب گوناگون کلامی وفقهی شده است؛برخی به ظواهر متون بدون هر گونه تاویل وتفسیر عمل کرده و با هرگونه خرد ورزی ودخالت عقل در این عرصه مخالفت نمودند وگروهی دیگر، برای عقل اهمیت فراوانی قایل شده وآیات و روایات را ازاین رهگذر تاویل وتفسیر نمودند؛ که درنتیجه موجب پیدایش نحله های کلامی متعدد،چون؛عدلیه ، اشاعره و ماتریدیه وظاهریه و....شده است واز سوی دیگر همین طرز تفکر در عرصه فقه ومبانی استنباط موثر افتاده و مکاتب فقهی گوناگونی چون ، اصحاب رای ، حدیث،وظاهریه و.... را در اهل سنت و روشهای اصولی واخباری را در شیعه امامیه پدید آورده است،این پژوهش به روش تحلیلی وتوصیفی و با تطبیق آراء گوناگون متفکران این مکاتب به این نتیجه دست یافته است که گرچه همهی اندیشمندان اسلامی درتحقیقات و مطالعات کلامی وفقهی اهداف واصول مشترک داشته اند ، ولی رویکرد آنان به عقل درمواجهه با نصوص ،موجب تعدد روشها ونگرشها، در عرصه های نظری و عملی شده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
21 - بررسی روش نقلی استنباط معارف کلامی علامه طباطبایی از قرآن با محوریت کاربرد (قاعده وضع) و (مجمل و مبین) در باب اوصاف و افعال الهی
ناهیده مهدوی محمدکاظم رضا زاده جودی سیدعلی پور منوچهریاز میان مباحث علم کلام، بحث های روش شناختی این دانش همانند سایرعلوم بسیار حائز اهمیت است.در حالیکه روش های مختلف متکلمان در دو حوزه استنباط عقاید دینی و دفاع از آنها به عنوان رسالت اصلی این علم در کتابهای کلامی قدیم و جدید مورد مطالعه قرار گرفته ولی خلا مباحث روش شناختی چکیده کاملاز میان مباحث علم کلام، بحث های روش شناختی این دانش همانند سایرعلوم بسیار حائز اهمیت است.در حالیکه روش های مختلف متکلمان در دو حوزه استنباط عقاید دینی و دفاع از آنها به عنوان رسالت اصلی این علم در کتابهای کلامی قدیم و جدید مورد مطالعه قرار گرفته ولی خلا مباحث روش شناختی متکلمین در حوزه ی استنباطهای کلامی قابل ملاحظه هست. به نظر نگارنده این مسئله قابل توجه است که بسیاری از مباحث ادبی همچون وضع، استعمال، دلالت، حقیقت و مجاز، اصول لفظی و نیز مباحث مفاهیم «عام و خاص» «مطلق و مقید» «مجمل و مبین» که از مباحث الفاظ به شمار می آیند می تواند دربحث روش شناسی علم کلام بکار آید. ولیکن از میان مباحث مذکور ، در این مقاله به علت رعایت اختصار وگنجایش این نوشتار سعی نموده ایم تنها ، میزان و چگونگی بهره برداری علامه طباطبایی در استنباط های کلامی خویش از قاعده وضع و «مجمل و مبین» در باب اوصاف و افعال الهی را به روش تحلیلی مورد بررسی قرار داده و نتایج آن را بازگو می نماییم. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
22 - اثر القای عاطفة مثبت بر روی کنش شناختی کلامی با توجه به بعد شخصیتی برونگرایی
نیلوفر عابدینی پرویز آزادفلاحپژوهش حاضر با هدف تعیین اثر القای عاطفه مثبت (شادی) بر روی کنش شناختی کلامی در دو تیپ شخصیتی برونگرا و درونگرا انجام شده است. نمونة اولیه شامل 180 نفر از دانشجویان دختر دانشگاه تربیت مدرس می باشد که به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شده اند و با توجه به نمرة آنها در پرس چکیده کاملپژوهش حاضر با هدف تعیین اثر القای عاطفه مثبت (شادی) بر روی کنش شناختی کلامی در دو تیپ شخصیتی برونگرا و درونگرا انجام شده است. نمونة اولیه شامل 180 نفر از دانشجویان دختر دانشگاه تربیت مدرس می باشد که به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شده اند و با توجه به نمرة آنها در پرسشنامه شخصیتی آیزنک و برمبنای تحلیل آماری، 30 شرکت کننده (در دو گروه برونگرا و درونگرا) برای مرحلة بعد پژوهش برگزیده شدند. در مرحله بعد یک قطعه فیلم کوتاه برای القای عاطفة مثبت به نیمی از شرکت کنندگان نشان داده شد و به ترتیب تکلیف شناختی کلامی اول و پرسش نامه PANAS از آنها گرفته شد.پس از آن تمامی مراحل قبلی (با یک تکلیف شناختی کلامی موازی) اما این بار با القای عاطفة منفی انجام گردید. برای مابقی شرکت کنندگان روند برعکس انجام شد (ابتدا القای عاطفة منفی و سپس القای عاطفة مثبت). نتایج با استفاده از روش های آمار توصیفی و آزمون های t دو گروه وابسته، t دو گروه مستقل و یو من ویتنی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. مشاهدات نشان داد که القای عاطفة مثبت موجب بهبود عملکرد سلاست کلامی می گردد. از سوی دیگر در شرایط القای عاطفة مثبت افراد برونگرا نسبت به افراد درونگرا عملکرد کلامی بهتری دارند. به طور کلی نتایج نشان می دهد که القای عاطفة مثبت بر روی عملکردهای شناختی اثر دارد. همچنین صفات شخصیتی مرتبط با عاطفه همچون برونگرایی می تواند این آثار را تعدیل نماید. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
23 - پيشينه تمايز دكارتي در فلسفه و كلام اسلامي
مهدي اسدياين نوشتار درصدد است نشان دهد رگههاي ملاک بسيار مهم معرفتشناختي تمايز دکارتي پيشتر در فلسفه و کلام اسلامي وجود داشته است. به اين منظور نخست به ديدگاههاي دکارت اشاره ميشود تا نزد انديشمندان مسلمان پيشينهيي بر آنها بيابيم. سپس به متفکراني چون فخر رازي، علامه حلي، تفت چکیده کاملاين نوشتار درصدد است نشان دهد رگههاي ملاک بسيار مهم معرفتشناختي تمايز دکارتي پيشتر در فلسفه و کلام اسلامي وجود داشته است. به اين منظور نخست به ديدگاههاي دکارت اشاره ميشود تا نزد انديشمندان مسلمان پيشينهيي بر آنها بيابيم. سپس به متفکراني چون فخر رازي، علامه حلي، تفتازاني، ملاصدرا و ... اشاره ميگردد که بيشتر درگير اين بحث بودهاند و نسخههاي قويتر و قابلدفاعتري پيشکشيدهاند و گاه، پيشتر از برخي نقادان دکارت، به همين تقريرهاي قوي نيز نقادانه نگريستهاند. بدينسان نشان خواهيم داد در واقع تقرير آنها به تقرير قويتر هيوم که ميگويد وضوح و تمايز وجود امکاني را نتيجه ميدهد نه وجود محقق را، نزديکتر است تا خود دکارت. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
24 - کارکرد عقل در حوزه دين و اخلاق از منظر قاضي عبدالجبار معتزلي
فرزانه مصطفيپور حسين هوشنگي سيدعباس ذهبينوشتار حاضر به بررسي کارکرد عقل نظري و عملي در حوزه دين و اخلاق از منظر قاضي عبدالجبار معتزلي ميپردازد. بر اساس آنچه از انديشههاي عبدالجبار در زمينه تبيين گزارههاي اخلاقي برميآيد، ميتوان به سه رويکرد معرفتشناختي، انگيزشي و وجودشناختي قائل شد. در حوزه معرفتشناختي، س چکیده کاملنوشتار حاضر به بررسي کارکرد عقل نظري و عملي در حوزه دين و اخلاق از منظر قاضي عبدالجبار معتزلي ميپردازد. بر اساس آنچه از انديشههاي عبدالجبار در زمينه تبيين گزارههاي اخلاقي برميآيد، ميتوان به سه رويکرد معرفتشناختي، انگيزشي و وجودشناختي قائل شد. در حوزه معرفتشناختي، سه مقوله، شناخت ارزشهاي پايه، حسن و قبح افعال، کشف احکام اخلاقي مبتني بر گزارههاي پايه، در حوزه انگيزشي، دو گونه کاربرد عقل بعنوان منشأ الزامات اخلاقي و اساس مسئوليت انسان و در حوزه وجودشناختي، انتخاب ارادي و عقلاني بشر مورد بررسي قرار گرفته است. عقل در هرکدام از آنها، نقش و کارکرد اساسي و بنياديني داشته و برپايه استدلال عقلاني، احکام اخلاقي تبيين شده است. در زمينه کارکرد عقل در حوزه فهم دين نيز ابتدا صفات توحيد و عدل خداوند، بر مبناي استدلال عقلاني بررسي شده و سپس با تکيه بر اصول اعتقادي و محوريت عقل به تفسير آيات پرداخته و موارد معارض با عقل را با ذکر نمونههايي از آن تأويل نموده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
25 - مقايسه چگونگي كلام الهي از نظر متكلمان و ابن عربي
زهره معصومي فاطمه محمدحادث یا قدیم بودن کلام الهی از مباحثی است که معتزله و اشاعره به آن پرداخته و عرفا آن را نَفَس الرّحمان الهی گرفتهاند که نه قدیم است و نه حادث. در نوشتار حاضر بحث بر سر چگونگی دریافت وحی توسط نبی است که این کلام الهی برغم حادث یا قدیم بودن آن، چگونه در قالب الفاظ به ظهو چکیده کاملحادث یا قدیم بودن کلام الهی از مباحثی است که معتزله و اشاعره به آن پرداخته و عرفا آن را نَفَس الرّحمان الهی گرفتهاند که نه قدیم است و نه حادث. در نوشتار حاضر بحث بر سر چگونگی دریافت وحی توسط نبی است که این کلام الهی برغم حادث یا قدیم بودن آن، چگونه در قالب الفاظ به ظهور میرسد. برخی از معتزله آن را از جنس اصوات و الفاظ دانستهاند و گروهی از اشاعره آن را حقیقتی نفسانی تلقی کردهاند که اصوات و الفاظ حاکی از آن هستند. ابن عربی بین کتاب الله و کلام الله فرق قائل شده و اختلاف در عربی و عجمی بودن را به کتاب نسبت میدهد نه کلام الله، و الفاظ قرآن کریم را کلام خدا میداند نه کلام رسول، و نزول آن بر قلب پیامبر(ص) را بصورت زبانی میداند، یعنی پیامبر(ص) قرآن را با همین حروف و کلمات عربی دریافت میکند و خودش در آن دخل و تصرفی ندارد . قونوی نیز در شرح آن گفته که صورت وجودی عینی قرآن مانند صورت ادارکی آن است، پس قرآن نور بالذات است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
26 - بررسی تلازم رابطه امامت و خاتمیت در کلام امامیه
سید مهدی حسینیيكي از مباحث بنيادي در اعتقادات شيعي رابطه امامت و خاتمیت است؛ براساس دیدگاه تشیع نه تنها بین امامت و خاتمیت ناسازگاري نيست بلكه تلازم نيز وجود دارد و نهاد امامت در امتداد نهاد نبوت بوده و فلسفه خاتمیت جز با امامت تکمیل نمی گردد. اما برخی از دانشمندان اهل سنت و روشنفکرا چکیده کامليكي از مباحث بنيادي در اعتقادات شيعي رابطه امامت و خاتمیت است؛ براساس دیدگاه تشیع نه تنها بین امامت و خاتمیت ناسازگاري نيست بلكه تلازم نيز وجود دارد و نهاد امامت در امتداد نهاد نبوت بوده و فلسفه خاتمیت جز با امامت تکمیل نمی گردد. اما برخی از دانشمندان اهل سنت و روشنفکران دینی اين تلازم و ترابط را مورد نقد قرار داده اند. ما در این پژوهش کوشیده ایم که به صورت مستند و علمي مهم ترين شبهات مطرح شده در خصوص شئون امام معصوم در كلام شيعه با اصل خاتميت از جمله؛ ارتباط امام با عالم غیب، ولایت تشریعی، حجیت قول و مرجعیت دینی ائمه را بررسي، ارزيابي و نقد نمائيم. ملاک نبوت، «اخذ مستقیم از خدا» و «حجّیت مستقل» است؛ حال آنکه شیعه، از یک سو امامانش را دارای حجّیت متّکی به نبی و به واسطه او می داند و از سوی دیگر، اخذ حقایق توسط امام را به طور غیرمستقیم و از مجرای میراث نبی معرّفی می کند. با تبیین ابهامات و پاسخ به آن، روشن می شود که رهیافت تشیع در تفسیر اصل خاتمیت که مستظهر به قرآن، سنت نبوی و عقل سلیم است، تنها رهیافتی است که خاتمیت را توجیه می کند و موجب تداوم فلسفه رسالت و ولایت الهی می گردد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
27 - تأملاتی در چیستی و ضرورت کلام کاربردی
عبدالرحیم سلیمانی بهبهانیکلام کاربردی اصطلاحی نوپیدا و تا حدودی مبهم است، و حداقل سه معنا قابل تصور است: 1. تمرکز بر مباحث اعتقادی مورد نیاز نسل امروز و حذف مباحثی که تاریخ مصرف آن منقضی شده؛ 2. راهکارهای تأثیربخشی معرفتهای دینی در حیات فردی و اجتماعی، 3. شیوههای هنجارسازی باورهای اعتقادی. مع چکیده کاملکلام کاربردی اصطلاحی نوپیدا و تا حدودی مبهم است، و حداقل سه معنا قابل تصور است: 1. تمرکز بر مباحث اعتقادی مورد نیاز نسل امروز و حذف مباحثی که تاریخ مصرف آن منقضی شده؛ 2. راهکارهای تأثیربخشی معرفتهای دینی در حیات فردی و اجتماعی، 3. شیوههای هنجارسازی باورهای اعتقادی. معنای اول، تفاوت بنیادین با علم کلام به معنای متعارف و رایج ندارد، و نسبت میان آن دو، عموم و خصوی مطلق است، اما کلام کاربردی در معنای دوم و سوم، هویتی متمایز از کلام رایج دارد، و مشتمل بر مجموعه قواعدی است که مبانی آن قواعد، برگرفته از دانشهای مختلفی همچون همچون اخلاق، تربیت، جامعهشناسی و روانشناسی است. نوشته حاضر، علاوه بر تبیین معانی سهگانه و ضرورت و جایگاه آنها، به نسبت میان هر یک از آنها با علم کلام رایج پرداخته است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
28 - برهان امکان صفات (تخصیص) بر اثبات وجود خدا در کلام امامیّه
حمید عطائی نظرییکی از استدلالهایی که در کلام اسلامی برای اثبات وجود خدا ارائه شده است برهان موسوم به امکان صفات یا اعراض است که گاه آن را برهان تخصیص نیز نامیدهاند. چکیدۀ برهان مزبور آن است که اتّصاف اجسام به برخی صفات ویژه از میان تمام صفات ممکن، با توجّه به اصل علّیّت حتماً معلول چکیده کاملیکی از استدلالهایی که در کلام اسلامی برای اثبات وجود خدا ارائه شده است برهان موسوم به امکان صفات یا اعراض است که گاه آن را برهان تخصیص نیز نامیدهاند. چکیدۀ برهان مزبور آن است که اتّصاف اجسام به برخی صفات ویژه از میان تمام صفات ممکن، با توجّه به اصل علّیّت حتماً معلول وجود یک مُخَصِّص و مُرجِّح غیر جسمانی است که همان آفریدگار عالم و علّت تخصیص و ترجیح صفات اشیاء است. تاکنون پیشینه و تقریرها و تحوّلات این برهان در کلام امامیّه بررسی نشده است و از سرگذشت و تطوّرات تاریخی آن در کلام امامی آگاهی چندانی در دست نیست. با توجّه به ضرورت شناسایی و معرّفی استدلالهای متکلّمان بر اثبات وجود خدا، در مقالۀ حاضر با تتبّع تاریخی در متون کلامی امامیّه تقریرهای مختلف متکلّمان امامی از برهان امکان صفات بازشناسی و تشریح میشود و ضمن مقایسۀ آنها با یکدیگر تحوّلات این برهانِ کمترشناخته شده در کلام امامیّه تبیین میگردد. پژوهش حاضر نشان میدهد که از قرن ششم هجری تا دورۀ صفویّه دستکم چهار تقریر مختلف از برهان امکان صفات در متون مختلف کلامی ارائه شده است که از حیث تعداد و ترتیب مقدّمات و نتیجه تفاوتهای بارزی با یکدیگر دارند. تأکید متکلّمان متأخّر بر اثبات واجب الوجود و ناتوانی برهان امکان صفات از اثبات آن به تنهایی، موجب انضمام برهان امکان و وجوب به این برهان، و در نهایت، اقبال اندک متکلّمان امامی به این برهان گردید. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
29 - مطالعهای در باب مفاهیم و مضامین کلامی و الاهیاتی گنوسیسم در اسماعیلیه (با تاکید بر جایگاه امامت و ساحت تاویلی و باطنی کلام مقدس)
مریم ناصر ترک عزیز الله توکلی کافی آباد هادی حیدری نیاکیش گنوسی ترکیبی بود از تجلی نور الهی در انسان و بیرون آمدن او از جهان ظلمانی ماده. در گنوسیسم، معرفت، امری الهی و شهودی است که جز در پرتو حقیقت یگانه، پدیدار نمیگردد. تاثیر حکمت گنوسی در طول تاریخ، عمیق و گسترده بود. در بیشتر جریانهای نخست شیعه ما شاهد ظهور مفاهیم عم چکیده کاملکیش گنوسی ترکیبی بود از تجلی نور الهی در انسان و بیرون آمدن او از جهان ظلمانی ماده. در گنوسیسم، معرفت، امری الهی و شهودی است که جز در پرتو حقیقت یگانه، پدیدار نمیگردد. تاثیر حکمت گنوسی در طول تاریخ، عمیق و گسترده بود. در بیشتر جریانهای نخست شیعه ما شاهد ظهور مفاهیم عمده گنوسیسیم مانند ثنویت، الهی دانستن بشر در مقام امام معصوم (ع) و وجه تاویلی و رمزی کتب مقدس هستیم. اسماعیلیه یکی از فرق مهم شیعیمذهب بود که بیشترین تأثیر را از حکمت گنوسی دریافت کرد. تأثیر گنوسیسم در اسماعیلیه عمدتاً در ساحت امامت و تاویل کلام مقدس نمود پیدا کرد. در واقع وجود همیشگی امام به عنوان تجلی و مظهر بلاواسطه فیض و رحمت و معرفت الهی از تاثیرات بلاواسطه گنوسیسم در مذهب اسماعیلیه است. در گنوسیسم برای فهم معرفت حقیقی و باطنی گنوسیسم، وجود یک منبع الهی لازم و ضروری است که در اسماعیلیه این منبع همان امام است. تاویل و شناخت امور ظاهر از باطن نیز از اصول اساسی مذهب گنوسیسم بود که بر اسماعیلیه تاثیر عمیق نهاد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
30 - تحليل و نقد نگرش تقلیل¬گرایانه به فلسفة اسلامی
زهرا مظاهری سیدمحمدکاظم علوییکی از مناقشههاي معاصر دربارة فلسفة اسلامی، مناقشه در اصالت آن، يعني پرسش از «امكان فلسفة اسلامي» است. این مسئلة هویتی، در تاریخ و آیندة فلسفه اسلامی تأثیري بسزا دارد. آراء منکران اصالت فلسفة اسلامی ـ اعم از مستشرقان، مورخان غربی، برخی از عرب زبانان و مخالفان هرگونه فل چکیده کاملیکی از مناقشههاي معاصر دربارة فلسفة اسلامی، مناقشه در اصالت آن، يعني پرسش از «امكان فلسفة اسلامي» است. این مسئلة هویتی، در تاریخ و آیندة فلسفه اسلامی تأثیري بسزا دارد. آراء منکران اصالت فلسفة اسلامی ـ اعم از مستشرقان، مورخان غربی، برخی از عرب زبانان و مخالفان هرگونه فلسفة دینی ـ را میتوان تقلیلگرایانه دانست. در این نظريات، فلسفة اسلامی به چند موضوع فروکاسته شده است: فلسفهيی تقليدگر از فلسفه یونان، کلام و الهیات اسلامی و فلسفة عربی. مستشرقان و مورخان مخالف، فلسفة یونانی را اصل و فلسفة اسلامی را فرع بر آن دانسته اند. برخی مخالفان با پافشاري بر عدم سازگاری دین و فلسفه، تلاش براي ایجاد فلسفة اسلامی را بیهوده دانسته و با اعتقاد به عدم امکان فلسفة دینی، ازجمله فلسفة اسلامی، قید اسلامی برای فلسفه ـبعنوان علم تعقلی ـ را جایز ندانسته و فلسفة اسلامی را همان کلام و الهیات پنداشته اند. مخالفان دیگر، ازجمله عرب زبانان، از بكارگيري تعبير فلسفة اسلامی امتناع ورزیده و با توجه به زبان متون فلسفی در سنت اسلامی، آن را فلسفة عربی نامیدهاند. آنها فلسفة عربی را مختص به نژاد عرب تلقي كرده و همان را محقق در تاریخ فلسفه دانستهاند. مقاله پيشرو به تحلیل و نقد مدعیات تقلیلگرایانه در باب فلسفة اسلامي پرداخته و تلاش ميكند اصالت آن را بعنوان واقعیتي تاریخی، اثبات و از ضرورت آن دفاع نمايد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
31 - بررسی اندیشۀ جبرگرایی عطار بر اساس توحید افعالی و قرب نوافل
ابوالفضل افشاری پور رضا حیدری نوری رضا فهیمیدر بین موضوعات و مسائل مختلف فلسفی، کلامی و عرفانی، موضوع جبر و اختیار انسان از جمله موضوعاتی است که همواره از دیرباز مورد توجه ادیان و مذاهب گوناگون قرار گرفته است و در این موضوع فیلسوف و غیرفیلسوف شریکند این سؤال است که آیا اعمال و رفتاری که از انسان سر میزند یا آن چکیده کاملدر بین موضوعات و مسائل مختلف فلسفی، کلامی و عرفانی، موضوع جبر و اختیار انسان از جمله موضوعاتی است که همواره از دیرباز مورد توجه ادیان و مذاهب گوناگون قرار گرفته است و در این موضوع فیلسوف و غیرفیلسوف شریکند این سؤال است که آیا اعمال و رفتاری که از انسان سر میزند یا آنچه که برای وی رخ میدهد همه در ید قدرت خود انسان است یا تحت تأثیر عوامل و نیروهای دیگری است. اعتقاد به اینکه انسان موجودی مختار است یا مجبور همواره در بینش اجتماعی انسان تأثیر گذاشته است و اهمیت آن تا بدانجاست که بزرگان و هنرمندان و صاحبدلانی چون عطّار با تمام بینش علمی و فهم ذوقی و شهودی خویش در پی پاسخ به این سؤال و دستیابی به جوابی درخور درخصوص مسألۀ جبر و اختیار آدمی بودهاند. عطار در مشرب کلامی، اشعری و نیز از زمرۀ صوفیه است. اما برخلاف اشعریها و صوفیهای که جبرگرای مطلق هستند، دیدگاههای متفاوتی را در خصوص جبر و اختیار مطرح نموده است. عطار جبر کلامی و نکوهیده و ناپسند را قبول ندارد و در موارد بسیاری مراد او از جبر، دیدگاه عارفانه و توصیف صفت جبار بودن حضرت حق و تشریح و توضیح رضایت بنده در مقابل حق و توحید افعالی است از این رو دیدگاه توحید افعالی عطار که یکی از مراتب توحیدی است سبب شباهت اندیشۀ وی با عقاید کلامی اشاعره شده است. نتایج این پژوهش که به شیوۀ کتابخانهای و روش توصیفی ـ تحلیلی و سندکاوی به دست آمده است نشان میدهد که عطار در عالم هستی بنابر اصل توحید فاعلی، تنها فاعل در عالم را حضرت حق میبیند و در بسیاری از اشعار وی به صراحت مسألۀ جبرگرایی با سلب هرگونه قدرت و اراده از انسان از منظر عرفانی مطرح میگردد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
32 - تبیین اندیشه هاي سیاسی- كلامي ابوسهل اسماعيل بن علي نوبختی و نقش او در تحکیم مبانی کلامی امامیه در عصر غیبت
جواد حقیر مددیابوسهل اسماعیل بن علی نوبختی یکی از مشاهر مذهب شعیه و معروف به شیخ المتکلمین امامیه در عصر غیبت است که خدمات ارزنده ای در جهت ساختار مندی کلام شیعه، و دفاع از مذهب امامیه برجای گذاشته است و بسیاری از علما و فقهای قرون بعدی با واسطه شاگرد ایشان بوده اند. نظر به شکل گیری چکیده کاملابوسهل اسماعیل بن علی نوبختی یکی از مشاهر مذهب شعیه و معروف به شیخ المتکلمین امامیه در عصر غیبت است که خدمات ارزنده ای در جهت ساختار مندی کلام شیعه، و دفاع از مذهب امامیه برجای گذاشته است و بسیاری از علما و فقهای قرون بعدی با واسطه شاگرد ایشان بوده اند. نظر به شکل گیری منازعه در دو حوزه اندیشه و کلام قبل از ابوسهل و باز تولید این اندیشه های در علما و متکلمین اعصار بعد، بررسی این دوره حائز کمال اهمیت است. چه آنکه بسیاری از اصول و معتقدات شعیه در مورد امامت و عصر غیبت در این دوره شکل می گیرد.با این وجود خدمات ابوسهل نوبختی را می توان در دو سطح خدمات سیاسی و خدمات علمی به جامعه شیعه توضیح داد. این مقاله با روش منطق بازسازی شده و با استناد به منابع دست اول به بررسی آراء و اندیشه های سیاسی – کلامی ابوسهل در دوره غیبت صغری می پردازد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
33 - رویکرد کلامی علامه حلی(726ق) (پیشینه، نوآوری و تحول آفرینی آن درکلام امامیه)
محمد حسن نادمتاریخ کلام امامیه در مسیر رشد و تعالی خود تا کنون مدارسی را پشت سر نهاده است که هرکدام نقش تحول آفرینی در بالندگی اندیشه کلامی امامیه داشته اند. همه باورها و بن مایه های اعتقادی شیعه در دو مدرسه نخستین (مدینه و کوفه) تکوین، تبیین و تثبیت شد. سپس میراث پیشین با دو رویکر چکیده کاملتاریخ کلام امامیه در مسیر رشد و تعالی خود تا کنون مدارسی را پشت سر نهاده است که هرکدام نقش تحول آفرینی در بالندگی اندیشه کلامی امامیه داشته اند. همه باورها و بن مایه های اعتقادی شیعه در دو مدرسه نخستین (مدینه و کوفه) تکوین، تبیین و تثبیت شد. سپس میراث پیشین با دو رویکرد کلامی، در مدرسه قم و بغداد ، مدون و انتقال پیدا کرد. با افول قم و بغداد، یکی از مدارس سترگ شیعه که از جهت جامعیت، تنوع ونو آوری از مدارس سرآمد امامیه شد، مدرسه حله بود. مدرسه ای که علاوه بر ایجاد تحول در دیگر علوم اسلامی، خاستگاه تحولات عدیده با رویکردهای متفاوت دراندیشه کلامی شیعه گردید. در آن میان تنها رویکرد فلسفی کلامی بود که توسط محقق طوسی بیشتر مورد توجه قرار گرفت ، دیگر رویکردها در شعاع رویکرد غالب فلسفی کمتر به چشم آمدند. از این رو این جستار برآن است، با مروری بر تحولات کلامی مدرسه حله از پیشینه، نو آوری و روند شکل گیری یکی از رویکردهای کلامی که توسط علامه حلی بوجود آمد ودر نگاه به حله مورد توجه بایسته قرار نگرفت، سخن گوید و نقش آن در تحول آفرینی کلام امامیه را بیش از پیش بنمایاند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
34 - شعور موجودات در قرآن و روایات(1) علم و ادراک از دیدگاه اندیشمندان با تطبیق بر آیات و روایات
علی عظیمیشعورداشتن انسان، مورد پذیرش همۀ اندیشمندان است. شعور موجودات دیگر شامل حیوانات، نباتات و جمادات، مسأله ای اختلافی است. پیش از بحث دربارۀ شعورداشتن یا نداشتن غیرِ انسان ها، نیاز است که معنای شعور، روشن شده و ارتباط آن با درک و علم مشخّص گردد. فیلسوفان، متکلّمان و تفکیکیا چکیده کاملشعورداشتن انسان، مورد پذیرش همۀ اندیشمندان است. شعور موجودات دیگر شامل حیوانات، نباتات و جمادات، مسأله ای اختلافی است. پیش از بحث دربارۀ شعورداشتن یا نداشتن غیرِ انسان ها، نیاز است که معنای شعور، روشن شده و ارتباط آن با درک و علم مشخّص گردد. فیلسوفان، متکلّمان و تفکیکیان، دیدگاه های مختلفی داشته و هر گروه، از زاویه ای خاص به این موضوع، نگریسته است. قرآن و روایات به عنوان مهمترین منابع آشنای با مخلوقات، ویژگی هایی برای شعور بیان کرده اند که بر پایۀ آن می توان این مفهوم را شناخت و ارتباط آن را با علم و ادراک، درک کرد. نوشتار کنونی که نخستین شماره از پیوسته مقالات «شعور موجودات از دیدگاه قرآن و روایات» است، به طور خلاصه، مهم ترین دیدگاه های لغویان، فیلسوفان مکاتب مختلف، متکلّمان مذاهب متفاوت و تفکیکیان را گرد آورده و با قرآن و حدیث، تطبیق داده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
35 - شعور موجودات در قرآن و روایات2
علی عظیمیشعورمندی انسان مورد اتفاق همه اندیشمندان است. شعور موجودات دیگر شامل حیوانات، نباتات و جمادات، مسأله ای اختلافی است. غالب فیلسوفان بر جانمندی و شعور موجودات مادون انسان تأکید دارند، اما اکثر متکلّمان وجود نوعی آگاهی و شعور به ویژه در نباتات و جمادات را رد می کنند. علمای چکیده کاملشعورمندی انسان مورد اتفاق همه اندیشمندان است. شعور موجودات دیگر شامل حیوانات، نباتات و جمادات، مسأله ای اختلافی است. غالب فیلسوفان بر جانمندی و شعور موجودات مادون انسان تأکید دارند، اما اکثر متکلّمان وجود نوعی آگاهی و شعور به ویژه در نباتات و جمادات را رد می کنند. علمای طبیعت نیز با مطالعه رفتار موجودات، به وجود مرتبه ای از آگاهی در آنها معتقدند. بررسی دیدگاه اندیشمندان و کاوش در حقیقت و مراتب شعور موجودات مادون انسان و تطبیق آن با قرآن و روایات به عنوان مهم ترین منابع آشنای با مخلوقات، بر عهدۀ این پژوهش است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
36 - شعور موجودات در قرآن و روایات3
علی عظیمیقرآن و حدیث، تمام نظام هستی و پدیدههای آن را در حال تسبیح و تنزیه خدا می شمرد. انسانها چگونگی و حقیقت این تسبیح را نمی فهمند، مگر کسانی که به کمالات روحی و معنوی دست یافته باشند. گروهی از مفسّران، دلالت این آیات را حالی و مجازی دانسته و گروهی دیگر معتقد به قالی و حقیقی چکیده کاملقرآن و حدیث، تمام نظام هستی و پدیدههای آن را در حال تسبیح و تنزیه خدا می شمرد. انسانها چگونگی و حقیقت این تسبیح را نمی فهمند، مگر کسانی که به کمالات روحی و معنوی دست یافته باشند. گروهی از مفسّران، دلالت این آیات را حالی و مجازی دانسته و گروهی دیگر معتقد به قالی و حقیقی بودن آن شده اند. اشارات متون وحیانی، بررسی احادیث معصومان علیهم السلام و یافته های علمی، نشان می دهد که موجودات، خود را یافته و با زبان مخصوص خویش، خدا را می-ستایند و این تسبیح و تنزیه، حقیقی بوده و بر شعورمندی آنها دلالت می کند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
37 - بازه زندگی زرتشت میان 8600 سال اختلاف
سید حسن فاطمی موحدآگاهی از زمان زندگی هر پیامبر ـ هرچند تقریبی ـ به منظور پیروی از او بایسته است. در غیر این صورت، نمیتوان با اطمینان، هیچ سخن و آموزۀ دینی را به او نسبت داد و در نتیجه، پیروی از وی ناممکن خواهد بود. تاکنون درباره بازه زندگی زرتشت، سخنان مختلفی گفته شده است. نگاشتۀ حاضر، چکیده کاملآگاهی از زمان زندگی هر پیامبر ـ هرچند تقریبی ـ به منظور پیروی از او بایسته است. در غیر این صورت، نمیتوان با اطمینان، هیچ سخن و آموزۀ دینی را به او نسبت داد و در نتیجه، پیروی از وی ناممکن خواهد بود. تاکنون درباره بازه زندگی زرتشت، سخنان مختلفی گفته شده است. نگاشتۀ حاضر، فهرستی از این دیدگاهها را تهیه کرده تا زمینۀ پژوهشهای آینده را فراهم کند. برای نخستین بار است که این تعداد از دیدگاهها درباره بازه زندگی زرتشت، گردآوری و ارائه میشود. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
38 - شعور موجودات در قرآن و روایات (4) تکلیف موجودات، چیستی و مراتب آن
علی عظیمیقرآن و حدیث، گونهای از تسلیم یا تکلیف را برای همۀ موجودات از جمله حیوانها، گیاهان و جمادات اثبات می کند. این وظیفه شناسی نشاندهندۀ شعورمندی و نیز چیستی شعور موجودات است. گروهی از متکلّمان و مفسّران، عبارات و دستورات تکلیفی آیات قرآن برای غیر انسان را تکوینی و غریزی د چکیده کاملقرآن و حدیث، گونهای از تسلیم یا تکلیف را برای همۀ موجودات از جمله حیوانها، گیاهان و جمادات اثبات می کند. این وظیفه شناسی نشاندهندۀ شعورمندی و نیز چیستی شعور موجودات است. گروهی از متکلّمان و مفسّران، عبارات و دستورات تکلیفی آیات قرآن برای غیر انسان را تکوینی و غریزی دانسته و آنها را به دلیل نداشتن عقل، مکلّف نمی دانند. گروهی دیگر نیز معتقدند این اوامر و تکالیف، فراتر از غریزه و تکوین بوده و گونهای از تکلیف و اراده است. اشارات آیات قرآن و بررسی احادیث معصومان نشان می دهد که همۀ موجودات و ذرّات عالم هستی بهاندازۀ سعۀ وجودی و بهمیزان شعورشان و با توجّه به توان رفتاریشان، دارای گونهای از تکلیف بوده و به وظیفه و مأموریت خود در پهنۀ هستی آگاهی دارند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
39 - نظام هدایت و شاخصه های آن در قرآن کریم
ابراهیم عبدیهدایت، برترین وظیفۀ حجج الهی علیهمالسّلام است. همۀ گفتارها و رفتارهای ایشان ذیل مفهوم هدایت انسان جای میگیرد. نادیدهانگاری این تکلیف در تحلیل رفتار حجّتهای الهی، تحلیلگر را دچار سردرگمی میکند. قرآن کریم راه هدایت را تبیین کرده و میتوان با کنارهمقراردادن آیات کری چکیده کاملهدایت، برترین وظیفۀ حجج الهی علیهمالسّلام است. همۀ گفتارها و رفتارهای ایشان ذیل مفهوم هدایت انسان جای میگیرد. نادیدهانگاری این تکلیف در تحلیل رفتار حجّتهای الهی، تحلیلگر را دچار سردرگمی میکند. قرآن کریم راه هدایت را تبیین کرده و میتوان با کنارهمقراردادن آیات کریمه، فرایندی را برای آن تصویر کرد. این نوشتار بر آن است تا نظاموارۀ هدایت را در قرآن کریم به تصویر بکشد. از این رو شاخصههای هفتگانهای برگرفته از 309 آیه، طرّاحی کرده است. در بررسی مشتقات «هدایت» مباحث ادبی، تفسیری و اصولی مطرح شده و واژگان همنشین مورد توجّه قرار میگیرد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
40 - شناسایی حوزه های حدیثی؛ منابع و کلیدواژهها با تطبیق بر حوزۀ حدیثی هویزه
محمد جواد حسنیشناسایی یک حوزه حدیثی، نیازمند گردآوری و تحلیل مطالب مختلفی مانند تاریخ عمومی و جغرافیای منطقه، شناسایی عالمان، آثار علمی و آرای تأثیرگذار ایشان است. برای تولید یک الگوی حدیثپژوهی مناسب با شرایط حال و آینده، آشنایی با ویژگی حوزهها و مکاتب حدیثی گذشته، ضروری خواهد بود چکیده کاملشناسایی یک حوزه حدیثی، نیازمند گردآوری و تحلیل مطالب مختلفی مانند تاریخ عمومی و جغرافیای منطقه، شناسایی عالمان، آثار علمی و آرای تأثیرگذار ایشان است. برای تولید یک الگوی حدیثپژوهی مناسب با شرایط حال و آینده، آشنایی با ویژگی حوزهها و مکاتب حدیثی گذشته، ضروری خواهد بود. با جمعآوری اطّلاعات پراکنده از منابع موجود، میتوان حوزۀ حدیثی «هویزه» را بهعنوان یکی از مراکز حدیثی شیعی در دوران متأخّر معرّفی کرد. نقطۀ رشد و پویایی این جریان حدیثی در دوران حکومت سادات مشعشعی (845-1176ق) بوده است. در این نوشتار، منابع و سرنخهای عمومی و اختصاصی برای این منظور ارائه شده تا پژوهشگران را در شناسایی حرکت علمی و حدیثی در هویزه یاری نماید. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
41 - شعور موجودات در قرآن و روایات5 (حشر و گواهی موجودات؛ حقیقت، مراتب و آثار اعتقادی آن)
علی عظیمیقرآن و حدیث، بر حشر موجودات در روز قیامت و گواهی و شهادت آنها تصریح می کند. این برانگیختگی و گواهی افزون بر شعورمندی، گونه و مرتبۀ شعور آنها را نیز روشن میسازد. گروهی از متکلّمان و مفسّران، حشر موجودات مادون انسان را نابودی آنها می دانند و گروهی دیگر معتقدند که حشر آنه چکیده کاملقرآن و حدیث، بر حشر موجودات در روز قیامت و گواهی و شهادت آنها تصریح می کند. این برانگیختگی و گواهی افزون بر شعورمندی، گونه و مرتبۀ شعور آنها را نیز روشن میسازد. گروهی از متکلّمان و مفسّران، حشر موجودات مادون انسان را نابودی آنها می دانند و گروهی دیگر معتقدند که حشر آنها صرفا برای کیفر است. اشارات آیات کریمه و احادیث معصومان علیهمالسّلام نشان می دهد که همۀ موجودات، محشور شده و به اندازۀ گستره و توان وجودی، درک و شعورشان حساب پس میدهند. اعتقاد به تسبیح، سجده، نطق، حشر، گواهی و دیگر مؤلّفههای شعور در موجودات، آثار و کارکردهای تربیتی، حقوقی، بهداشتی و نظری در پی دارد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
42 - بررسی تطبیقی عناوین حقوق فرزندان در قرآن کریم و عهدین
افسانه خوشناموند جمال فرزندوحیمعارف مشترک در ادیان الهی، نشاندهندۀ منشأ مشترک است.یکی از موضوعاتِ دارای گزارههای مشابه در ادیان ابراهیمی، «حقوق فرزندان» است. بررسی اجمالی این حوزه به صورت تطبیقی از سویی اهمیت موضوع را در ادیان الهی روشن کرده و نشان میدهد که آیندهسازان جوامع، چه جایگاهی در کتابه چکیده کاملمعارف مشترک در ادیان الهی، نشاندهندۀ منشأ مشترک است.یکی از موضوعاتِ دارای گزارههای مشابه در ادیان ابراهیمی، «حقوق فرزندان» است. بررسی اجمالی این حوزه به صورت تطبیقی از سویی اهمیت موضوع را در ادیان الهی روشن کرده و نشان میدهد که آیندهسازان جوامع، چه جایگاهی در کتابهای آسمانی دارند و از سوی دیگر، میزان کمال و جامعیت اسلام را روشن میسازد. پژوهش پیش رو عناوین حقوق فرزندان را در قرآن و عهدین بررسی کرده است. در این بررسی، نگاه قرآن کریم به «فرزند» مطرح شده و سپس سرفصلهای حقوق فرزندان در قرآن و عهدین فهرست میشود. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
43 - گونهشناسی نگارشهای حدیثی دوران مشعشعیان در منطقه هویزه
محمد جواد حسنیفعالیتهای حدیثی در طول تاریخ، متأثر از شرایط حاکم بر مناطق مختلف بوده است. شرایطی مانند فرهنگ غالب هر منطقه، حکومت، زبان و میراث گذشتگان، فعالیتهای متنوع حدیثی را در پی داشته است. در دوران متأخر، منطقه هویزه، شاهد یک حرکت علمی و حدیثی در گستره حکومت مشعشعیان (845-117 چکیده کاملفعالیتهای حدیثی در طول تاریخ، متأثر از شرایط حاکم بر مناطق مختلف بوده است. شرایطی مانند فرهنگ غالب هر منطقه، حکومت، زبان و میراث گذشتگان، فعالیتهای متنوع حدیثی را در پی داشته است. در دوران متأخر، منطقه هویزه، شاهد یک حرکت علمی و حدیثی در گستره حکومت مشعشعیان (845-1176ق) بود. در راستای کشف حوزههای حدیثی شیعی، شناسایی و معرفی آثار و نوع فعالیتهای حدیثی صورت گرفته در هویزه ضروری است. هدف این نوشتار، شناسایی و گونهشناسی نگارشهای حدیثی این دوره، مانند حدیثنگاری، حاشیهنویسی، اجازات حدیثی و استنساخ کتابهای حدیثی است. در این مسیر، آثار حدیثی عالمان این منطقه، برای اولین بار با دستهبندی منظم، معرفی شده تا مقدمهای برای تحقیق و تحلیل بیشتر باشد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
44 - امکان تغییر شکل شیاطین جن بر پایه برداشت از قرآن و حدیث
سید علی اصغر موسوی اطهرگزارش مکرّر قرآن و جوامع روایی از میزان اثرگذاری و شگردهای شیاطین جن در گمراهسازی انسان، پرداختن به این موضوع را ضروری میکند. دوری از معارف مرتبط با این حوزه، زمینه اثرپذیری از شیاطین را کاهش نمیدهد بلکه میتواند به افزایش آن منجر شود. نوشتار حاضر، تحلیل شماری از رو چکیده کاملگزارش مکرّر قرآن و جوامع روایی از میزان اثرگذاری و شگردهای شیاطین جن در گمراهسازی انسان، پرداختن به این موضوع را ضروری میکند. دوری از معارف مرتبط با این حوزه، زمینه اثرپذیری از شیاطین را کاهش نمیدهد بلکه میتواند به افزایش آن منجر شود. نوشتار حاضر، تحلیل شماری از روایات معتبر را درباره «قدرت تغییر شکلِ شیطانها» به عهده دارد. ریشه یابیِ برخی از حوادث مانند همجنسگرایی قوم حضرت لوط علیه السلام، انحراف خلافت بعد پیامبر| و داوری منصفانه درباره «تجرّد» و «عدم تجرّد» جن در گرو تحلیلِ درست این قدرت است. عدّهای، آشکارشدن جن و بهویژه شیطانها با شمایل گونهگون را به معنای دگرگونی ظاهری دانسته و برخی آن را به تصرّف در اِدراک انسان تأویل کردهاند. فرضیه این پژوهش، اثبات امکان تغییر شکلِ شیاطین و وقوع خارجیِ آن است. به همین منظور در گام اوّل نوشتار، «گستره»، «محدودیت» و «سه فرضیه در کیفیتِ» آشکار شدن با شکلهای گوناگون، تحلیل میشود. گام دوم هم به گزارش وقوع عینی تغییر شکل میپردازد. جامعیت نوشتار حاضر و فرضیه های مطرح شده در کیفیت تغییر شکل شیطانها، از نوآوریهای آن است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
45 - امکانسنجی حقّ مخلوق بر خالق با تأکید بر عبارت «بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ» و تأثیر آن در اجابت دعا
مصطفی رحیمییکی از عبارتهایی که در دعاهای مأثور از اهل بیت^ تکرار شده، فراز «بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ» است. فراوانی این عبارت و مشابهات آن، دو پرسش را ایجاد می کند؛ نخست اینکه چگونه میتوان حقّ مخلوق بر خالق را تصوّر کرد؟ دوم اینکه بیان این فراز، چه تأثیری در اجابت دعا چکیده کاملیکی از عبارتهایی که در دعاهای مأثور از اهل بیت^ تکرار شده، فراز «بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ» است. فراوانی این عبارت و مشابهات آن، دو پرسش را ایجاد می کند؛ نخست اینکه چگونه میتوان حقّ مخلوق بر خالق را تصوّر کرد؟ دوم اینکه بیان این فراز، چه تأثیری در اجابت دعا دارد. از آنجا که خداجویان همواره دغدغۀ کشف راههای اجابت درخواست های خود از خداوند را دارند، پژوهشی علمی در این راستا شایسته است. هدف این تحقیق، تبیین معنای حقّ مخلوق بر خالق و چگونگی اثرگذاری عبارت «بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ» بر اجابت دعاست. تاکنون پژوهشی مستقل در این موضوع منتشر نشده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
46 - محدودیتِ تغییر شکل شیاطین جن بر مبنای متون ثقلین
سید علی اصغر موسوی اطهرپیام شماری از روایات معتبر، ناتوانی شیاطین جن در آشکارشدن با سیمای پیامبر است. مهمترین جوامع حدیثی شیعه و سنی گزارشگر این حقیقتاند. در منابع حدیثی شیعه، این حکم به اوصیای پیامبر و شیعیان خاص و در منابع شیعی و سنّی، این حکم به همه پیامبران الهی، تسری داده شده است. راه چکیده کاملپیام شماری از روایات معتبر، ناتوانی شیاطین جن در آشکارشدن با سیمای پیامبر است. مهمترین جوامع حدیثی شیعه و سنی گزارشگر این حقیقتاند. در منابع حدیثی شیعه، این حکم به اوصیای پیامبر و شیعیان خاص و در منابع شیعی و سنّی، این حکم به همه پیامبران الهی، تسری داده شده است. راه تمییز بین مکاشفهها و خوابهای رحمانی و شیطانی با فهمِ درستِ این آموزهها گِره خورده است. هدف این پژوهش، بررسی محدودیت آشکارشدن شیطانها با تنوّع شکل، با استناد به روایات معتبر است. به این منظور، ناتوانی شیاطین از آشکارشدن «با سیمای پیامبران و جانشینانشان» و «با سیمای شیعه حقیقی» در دو گام تحلیل میشود. بررسی «روایاتِ معارض» و «ناتوانی شیطانها از آشکارشدن با سیمای شیعه حقیقی»، از نوآوریهای مقاله است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
47 - راهکار وحدت امّت همراه با ویژگی هدایت، در نگاه قرآن و سنّت
حسین احسانی فرقرآن کریم، مسلمانان را به وحدت دعوت کرده است. پیامبر ص، پیشبینی کرده بودند که پس از ایشان، بین امّت، اختلافهایی ایجاد شود. ازاینرو قرآن کریم و پیامبرص، راهکار حفظ وحدت و رهایی از اختلاف را بیان فرمودند. پیروی از کتاب و سنّت، تضمینکننده سعادت امّت بوده و همانگونه که چکیده کاملقرآن کریم، مسلمانان را به وحدت دعوت کرده است. پیامبر ص، پیشبینی کرده بودند که پس از ایشان، بین امّت، اختلافهایی ایجاد شود. ازاینرو قرآن کریم و پیامبرص، راهکار حفظ وحدت و رهایی از اختلاف را بیان فرمودند. پیروی از کتاب و سنّت، تضمینکننده سعادت امّت بوده و همانگونه که در گذشته میتوانست نجاتبخش از اختلافات باشد، امروزه نیز کارآیی دارد. تاکنون دربارۀ وحدت امّت اسلامی مباحث بسیاری مطرح شده است. ریشههای اختلاف، راهکارهای سیاسی و اجتماعی و فرهنگی رفع اختلاف، اشتراکات امّت اسلامی، وحدت در دفاع از مشترکات و موضوعاتی از این دست، شاکله نگاشتههای پیشینی را میسازد. نگاشتۀ کنونی وحدت را به دو گونه «همراه با هدایت» و «بدون هدایت» تقسیم کرده است. آنگاه راهکار وحدت همراه با ویژگی هدایت را تبیین میکند. در این مقاله ابتدا پیشبینی قرآن کریم و پیامبرص درباره اختلاف میان امّت، مطرح شده، سپس انگیزهها و ویژگیهای اختلافافکنان بر اساس نصوص، ذکر میشود. بخش سوم به تبیین چاره کتاب و سنّت برای رهایی از اختلاف، اختصاص دارد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
48 - صفات الهی همنشین با حاجتها و استعاذههای معصومان علیهم السلام (با تکیه بر کتاب عدّةالدّاعی)
سید محمدکاظم میرحسنیمعصومان علیهم السلام در بسیاری از دعاهایشان، اسامی و صفاتی از خداوند را همراه با درخواستشان آوردهاند. این روش چنان پراستفاده و جزو سیره همه اهل بیت علیهم السلام بوده که میتوان آن را یکی آداب مورد تأکید در دعا دانست. به نظر میرسد که میان درخواستها و صفاتی که در کنار چکیده کاملمعصومان علیهم السلام در بسیاری از دعاهایشان، اسامی و صفاتی از خداوند را همراه با درخواستشان آوردهاند. این روش چنان پراستفاده و جزو سیره همه اهل بیت علیهم السلام بوده که میتوان آن را یکی آداب مورد تأکید در دعا دانست. به نظر میرسد که میان درخواستها و صفاتی که در کنار آن میآید، رابطهای وجود دارد. برای پیداکردن این روابط گام نخست را میتوان با «گزارهیابی» برداشت؛ به این معنی که فهرستی از صفات و اسامی الهی همنشین با درخواستها، تهیّه شود. پژوهش پیشِ رو درصدد گردآوری این صفات و حاجات از کتاب «عدّة الدّاعی» است. این کار از جنبه موضوع و ساختار نو بوده و راه را برای تطبیق حاجتها با صفات الهی همنشین آن باز میکند. مقاله کنونی در دو بخش اسامی و صفات الهی همنشین با حاجتها و استعاذهها را در قالب جدول ارائه میکند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
49 - نقش گرایشهای اعتقادی خواجه نصیرالدین طوسی در اقبال و ادبار وی نسبت به اسماعیلیان
سیدمحسن حسینی عینالله خادمی حوریه شجاعی باغینی محمد وحید صمیمیدر اقبال و ادبار خواجه نصیر نسبت به فرقة اسماعیلیه، مجموعهيی از عوامل دخیل بوده است. این مقاله به آشکارسازی نقش گرایشهای اعتقادی وی در تعامل با این فرقة مذهبی پرداخته است. دانشاندوزي خواجه نصیرالدین طوسی در فضای انديشة شیعه دوازده امامی بوده اما در جوانی از باورهای ت چکیده کاملدر اقبال و ادبار خواجه نصیر نسبت به فرقة اسماعیلیه، مجموعهيی از عوامل دخیل بوده است. این مقاله به آشکارسازی نقش گرایشهای اعتقادی وی در تعامل با این فرقة مذهبی پرداخته است. دانشاندوزي خواجه نصیرالدین طوسی در فضای انديشة شیعه دوازده امامی بوده اما در جوانی از باورهای تقلیدی موجود و جمود بر ظواهر شریعت رویگردان بود. همین موضوع سبب شد به بعضی آموزههای اسماعیلیان همانند توجه به باطن متون مذهبی، گرایش پیدا کند و در پي دعوتی که از وی بعمل آمد، به این فرقه بپیوندد. البته اوضاع نابسامان موجود در جغرافیای سیاسیـمذهبی شرق جهان اسلام نیز انتخابهای خواجه را محدود کرده بود. اما بر اساس بعضی گزارشهای تاریخی از زمان اقامت او در میان اسماعیلیان، و نيز بعضی آثار مکتوب وی که بر وفق عقاید اسماعیلیان نگاشته شده، میتوان گفت خواجه پس از پیوستن به این فرقه، با آنها دچار اختلاف عقیدتی شده است. عکسالعمل او پس از جداییش از اسماعیلیان، که آنها را در کتب کلامیش ملحد و خارج از اسلام معرفی کرد، اين اختلاف را تأیید ميكند. در واقع، خواجه نصیر بر اساس گرایش اعتقادیش در جوانی به این فرقه پیوست و پس از آن، بدليل اختلاف اعتقادی از آنها جدا شد و با نگارش آثار کلامی، تضاد عقیدتیش با این گروه را آشکار نمود. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
50 - بررسی روایات شهود معصومان وفاتیافته در بیداری و احتضار
سید علی اصغر موسوی اطهریکی از مباحث کلامی دربارۀ معصومان^ امکان شهود آنان بعد از وفاتشان است. بهظاهر شهود معصومان وفاتیافته در بیداری و احتضار، هم بر اساس قوانین تشریعی و تکوینی خداوند میسّر است و هم بر اساس رخداد آن در خارج؛ یعنی، هم امکان ذاتی دارد و هم امکان وقوعی. ادله و شواهد متعدد ر چکیده کاملیکی از مباحث کلامی دربارۀ معصومان^ امکان شهود آنان بعد از وفاتشان است. بهظاهر شهود معصومان وفاتیافته در بیداری و احتضار، هم بر اساس قوانین تشریعی و تکوینی خداوند میسّر است و هم بر اساس رخداد آن در خارج؛ یعنی، هم امکان ذاتی دارد و هم امکان وقوعی. ادله و شواهد متعدد روایی، امکان وقوع شهود را پشتیبانی میکنند. قویترین دلیل روایی مسلّم نزد غالب اندیشمندان فریقین، روایات معراجیه در معتبرترین جوامع است. طبق این روایاتِ مستند به قرآن، علاوه بر شرکتکردن نبی مکرم در گردهمایی پیامبران در بیتالمقدس، در آسمانها نیز با برخی از آنان ملاقات و گفتوگو داشت. روایات مربوط به شهود تعدادی از معصومان توسط محتضر، نزد شیعه متواتر است. اثبات امکان وقوعی شهود، پیامآور استمرار حیات، آگاهی برخی از فعالیتها و مسؤلیتهای معصومان و در نتیجه، اثباتکننده معقولبودن توسل به آنان پس از وفاتشان است. مأموریت این پژوهش کتابخانهای، گزارش ادله و شواهد روایی امکان وقوعی شهود در بیداری و احتضار است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
51 - تعارض عقل و نقل و روش حل آن در کلام تفکیکی و فلسفی شیعه
حمیدرضا شاکریناز جمله مسائل روش شناختی، بویژه در صورت تعدد منابع معرفت، مساله همسازی در نسبت بین داده ها، همچنین دادوستدها و روش حل تعارضات احتمالی است. فرض تعارض در یک نگاه کلان در دو سطح درون منبعی و بینامنبعی قابل طرح است. مقاله پیش رو بر آن است تا چگونگی تعارض دلیل عقلی و نقلی و چکیده کاملاز جمله مسائل روش شناختی، بویژه در صورت تعدد منابع معرفت، مساله همسازی در نسبت بین داده ها، همچنین دادوستدها و روش حل تعارضات احتمالی است. فرض تعارض در یک نگاه کلان در دو سطح درون منبعی و بینامنبعی قابل طرح است. مقاله پیش رو بر آن است تا چگونگی تعارض دلیل عقلی و نقلی و راه برون رفت از آن را از منظر دو روی آورد کلامی، یعنی کلام عقلی- فلسفی رایج و غالب در تاریخ تفکر کلامی شیعه و دیگری از نگاه کلام تفکیکی بررسی، مقایسه و ارزیابی کند. مقاله به لحاظ مقام گردآوری از روش کتابخانه ای و در مقام داوری از روش عقلی- تحلیلی بهره می گیرد. ماحصل تحقیق این است که کلام فلسفی و به تعبیری کلام عقلی اصطلاحی رایج هم در تعیین حوزه تعارض و هم در راه حل آن بنیاد قویم تری دارد و کلام تفکیکی حتی با تقریب به کلام عقلی اصطلاحی در برخی مواضع، از سختگی کافی برخوردار نبوده و نسبت به حل پاره ای فروض ناگویا است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
52 - تحلیل روایات «شهود معصومان وفاتیافته، در خواب»
سید علی اصغر موسوی اطهرروایات متعدّد و معتبر، گویای وقوع شهود معصومان وفاتیافته، در حالت خواب است. گاهی شاهدان، از خود معصومان هستند و گاهی از غیر معصومان؛ اعم از نیکان و بدان. تعدادی از روایات، حکایتگر راهکار دیدار نبی مکرّ صلی الله علیه و آله یا یکی از معصومان و یا یکی از وفاتیافتگان اس چکیده کاملروایات متعدّد و معتبر، گویای وقوع شهود معصومان وفاتیافته، در حالت خواب است. گاهی شاهدان، از خود معصومان هستند و گاهی از غیر معصومان؛ اعم از نیکان و بدان. تعدادی از روایات، حکایتگر راهکار دیدار نبی مکرّ صلی الله علیه و آله یا یکی از معصومان و یا یکی از وفاتیافتگان است. این روایات به همراه روایاتِ مؤکّدِ حقیقیبودن دیدار معصومان در خواب، شواهد خوبی برای اثبات امکان شهود معصومان وفاتیافته است. کیفیت شهود در خواب، از مسائلی است که اندیشمندان اسلامی را به تحلیل وادار کرده و فرضیههایی را مطرح کردهاند. مقاله حاضر به گزارش و تحلیل این روایات میپردازد. ارائه ادلّه و شواهد روایی با نظم و تحلیلی نو و موجز، از نوآوریهای این پژوهش توصیفی ـ تحلیلی است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
53 - شکواییه و تبیین مبانی فکری آن در نظام اندیشه شعری حافظ
طیبه علیزاده محمد رضا اسعد مجید عزیزیشكواييه گونه اي از ادبيات غنايي است كه در آن شاعر مي كوشـد تـا عامـل رنج وآزردگي خاطر خود را براي مخاطب روشن كند. به طـور كلـي شـكواييه را براساس موضوع مي توان به پنج دستۀ شخصی، فلسفی، اجتماعی، عرفانی و سیاسی تقـسيم كـرد. حافظ از جمله شاعران برجستۀ زبان فارسی است که در چکیده کاملشكواييه گونه اي از ادبيات غنايي است كه در آن شاعر مي كوشـد تـا عامـل رنج وآزردگي خاطر خود را براي مخاطب روشن كند. به طـور كلـي شـكواييه را براساس موضوع مي توان به پنج دستۀ شخصی، فلسفی، اجتماعی، عرفانی و سیاسی تقـسيم كـرد. حافظ از جمله شاعران برجستۀ زبان فارسی است که در اشعار خود به انواع شکواییه پرداخته است. در پژوهش حاضر که به روش تحلیل محتوایی انجام گرفته است، به شکواییه و تبیین مبانی فکری آن درنظام اندیشه شعری حافظ پرداخته ایم. براساس نتایج بدست آمده از پژوهش و با توجه به اینکه اشعار هر شاعر نماد درونیات آن شاعرمی باشد، بدیهی است آن چه حافظ را به گله و شکایت و انتقاد واداشته در حقیقت واکنش به رفتارهای متظاهرانه دین فروشان ریاکار،واعظان ،حاکمان جبار و اوضاع سیاسی و اجتماعی نابسامان آن دوران و علاوه بر این ها جبر گرایی است که ریشه در نگاه فلسفی و چند و چون هستی و روزگار دارد و در واقع همین نگاه فلسفی است که اساس اندیشه کلامی حافظ را تشکیل داده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
54 - تبیین ساختارهای کلامی تاثیرگذار درنهضت عاشورا
سیف الله کریم زاده عباسعلی حیدری محمود قیوم زاده حسین خسرویپژوهش حاضر درصدد تبیین ساختارهای کلامی تاثیرگذار درنهضت عاشوراست . ازآنجاکه قیام عاشورا همواره باآمیزه ای ازعشق ودلدادگی همراه بوده است ،مقوله های فلسفی وعقلانی،کمترمجال ورود به ساحت آن راپیداکرده اند.بنابراین ضرورت پژوهشهایی از این دست رخ می نماید وجریان عاشورا را د چکیده کاملپژوهش حاضر درصدد تبیین ساختارهای کلامی تاثیرگذار درنهضت عاشوراست . ازآنجاکه قیام عاشورا همواره باآمیزه ای ازعشق ودلدادگی همراه بوده است ،مقوله های فلسفی وعقلانی،کمترمجال ورود به ساحت آن راپیداکرده اند.بنابراین ضرورت پژوهشهایی از این دست رخ می نماید وجریان عاشورا را درعرصه های متفاوتی قرارمی دهد. این تحقیق با استفاده از روش توصیفی ،تحلیلی وگردآوری اطلاعات کتابخانه ای ونیزفیش برداری ازطریق مطالعه منابع مربوط وهمچنین بکارگیری نرم افزارهای گوناگون کلامی وتاریخی وجستجوی اینترنتی درصدد اثبات این فرضیه است که تمام فعلها وترک فعلهای امام حسین(ع) مبنای عقلانی وکلامی داشته است . دستاوردپژوهش ،یابش این واقعیت است که علم کلام باتوجه به ساختمان عقلانی محکمی که دارد باتمام قوا ازشالوده نهضت وحتی فرهنگ عاشورا پشتیبانی می کند. زیرا از یک سو بااستفاده از عقل واستدلال ، اصول اعتقادی اسلام که امام حسین(ع) مستجمع آنهاست رابه اثبات می رساند وازسوی دیگر راه رابرای مناظرات علمی ،عقلی وفلسفی پیرامون تفکر عاشورا باز می نماید. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
55 - بررسی مناسبات کلام امامیه و عرفان شیعی در قلمرو مبادی و مبانی
زهره برقعی عباس ایزدپناه مرضیه دست مرددر مناسبات دو علم در قلمرو مبادی و مبانی، هر دو علم به یکدیگر وابسته هستند. موضوع علم کلام امامیه هم توحید و نبوت و امامت است که پایه برای موضوع عرفان شیعی است که توحید و ولایت است. روش تحقیق در علم عرفان نظری هم شهود و تحلیل و برهان است. غایت عرفان و کلام وصول الی الله چکیده کاملدر مناسبات دو علم در قلمرو مبادی و مبانی، هر دو علم به یکدیگر وابسته هستند. موضوع علم کلام امامیه هم توحید و نبوت و امامت است که پایه برای موضوع عرفان شیعی است که توحید و ولایت است. روش تحقیق در علم عرفان نظری هم شهود و تحلیل و برهان است. غایت عرفان و کلام وصول الی الله است که به تعمیق نظر در غایت کلام هم میانجامد. مباحث معرفت شناسی و ضرورت شناخت حضرت حق از مبادی هر دو علم است. معرفت شهودی عرفانی مبنای معرفت غیبی اهل بیت (ع) و انبیای الهی و تزکیه نفس عرفانی مبنای عصمت انبیا و امامان است. دو علم کلام امامیه و عرفان شیعی، در حوزه مبادی و مبانی باید مورد سنجش مقایسه ای قرار گیرد تا نقاط اجتماع و افتراق تبیین شود، این امر تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته بر همین اساس نگارنده در این اثر با روشی توصیفی ـ تحلیلی به دنبال بررسی مناسبات کلام امامیه و عرفان شیعی در قلمرو مبادی و مبانی است و در نهایت بدین نتیجه رسیده است که در حوزه قلمرو مبانی و مبادی، هر دو مبتنی بر آیات و روایات بوده، هر دو تکیه بر روح توحیدی دارند، رهیافت موضوعی این دو در امور بسیاری مشترک است و... هرچند تفاوت هایی نیز در این زمینه مشاهده می شود که شامل رویکردی شهودی و تجربی در عرفان برخلاف کلام است، رسالت این دو علم در هدایت گری متفاوت است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
56 - تحلیل وضعیت خشونت خانگی در خانوادۀ ایرانی
محسن سوهانیان حقیقی ایرج فیضیخانواده، یکی از ارکان و نهادهای اصلی جامعه است و بر این اساس مسائل و آسیبهای مرتبط با حوزۀ خانواده از مهمترین موضوعات در بررسی مسائل اجتماعی به شمار میرود. از جمله مهم ترین مسائل حوزۀ خانواده، بحث خشونت خانگی است و پیش از هر نوع تبیین و آسیبشناسی درباره علل خشونت خا چکیده کاملخانواده، یکی از ارکان و نهادهای اصلی جامعه است و بر این اساس مسائل و آسیبهای مرتبط با حوزۀ خانواده از مهمترین موضوعات در بررسی مسائل اجتماعی به شمار میرود. از جمله مهم ترین مسائل حوزۀ خانواده، بحث خشونت خانگی است و پیش از هر نوع تبیین و آسیبشناسی درباره علل خشونت خانگی، به توصیفی دقیق از وضعیت خشونت خانگی در جامعۀ هدف نیاز است. بر این اساس هدف از این پژوهش، ارائه توصیفی قابل تعمیم از وضعیت خشونت خانگی در بین اعضای خانواده ایرانی، به شکل کلی و در ابعاد مختلف (فیزیکی، روانی، کلامی، اقتصادی و جنسی) است. روش انجام پژوهش، تحلیل ثانویۀ دادههای پیمایش ملی خانواده است که جامعۀ آماری آن، کلیۀ افراد بالای 15 سال در جامعۀ ایران در سال 1397 با حجم نمونه 5027 نفر با شیوۀ نمونهگیری تصادفی است که از این میان، 3815 نفر متأهل و 1212 نفر مجرد هستند. بر اساس یافتههای این پژوهش، میزان شیوع شاخص کلی خشونت در میان زوجین، 81.1 درصد است و میانگین شدت آن برابر 9.06 در مقیاس 0 تا 100 است. همچنین میزان شیوع شاخص کلی خشونت در میان والدین و فرزندان، 84.5 درصد است و میانگین شدت آن برابر 13 در مقیاس 0 تا 100 است. در میان ابعاد مختلف خشونت بین زوجین، خشونت روانی با میزان شیوع 75.5 درصد و با میانگین شدت 14.42 دارای بیشترین شیوع و شدت است. همچنین در میان ابعاد مختلف خشونت بین والدین و فرزندان، خشونت روانی با میزان شیوع 81.6 درصد و با میانگین شدت 23.84 دارای بیشترین شیوع و شدت است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
57 - مأخذشناسی توصیفی آثار جدید درباره آیه امامت ابراهیم× (آیه 124 سوره بقره)
کاظم استادیاز قرون نخستین اسلامی تاکنون، رسائل و کتابهای بسیاری درباره مسأله جانشینی پیامبر’، امامت اهل بیت و نیز مناقشات درباره آن، به ویژه در میان شیعیان، نوشته شده است. به عقیدۀ شیعیان، در آیات متعدّدی از قرآن مجید، بیان و اثبات امامت ائمّه طاهرین وجود دارد. در دورۀ کنونی، بس چکیده کاملاز قرون نخستین اسلامی تاکنون، رسائل و کتابهای بسیاری درباره مسأله جانشینی پیامبر’، امامت اهل بیت و نیز مناقشات درباره آن، به ویژه در میان شیعیان، نوشته شده است. به عقیدۀ شیعیان، در آیات متعدّدی از قرآن مجید، بیان و اثبات امامت ائمّه طاهرین وجود دارد. در دورۀ کنونی، بسیاری از نوشتههای پیرامون امامت، به آیات قرآن و از جمله آیه ابتلای ابراهیم (بقره، 124)، به عنوان مهمترین دلیل قرآنی بر اثبات امامت و برخی از مختصّات آن، پرداختهاند. با توجّه به اهمّیت آیه ابتلا در موضوع امامت و تفاسیر مختلفی که درباره آن ارائه شده، لازم است تحقیقات بیشتر و جدیدتری درباره این آیه صورت گیرد. پژوهشگران علاقهمند به این حوزه، نیازمند مأخذشناسی آثار پیرامون آیه ابتلا به ویژه شناخت آثار دهههای اخیر هستند. در نگاشته حاضر، 3۶ اثر جدید درباره آیه ابتلا شناسایی و معرّفی گردیده است. در آخر این تحقیق، عناوین و موضوعات جدیدی، برای انجام پژوهشهای تازه درباره این آیه پیشنهاد شده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
58 - خشونت خانگی علیه مردان (مورد مطالعه: منطقه حاشیهنشین فلکهای شهر خرمآباد)
ولی بهرامی سارا سلیمی فاطمه ابراهیم وندخشونت خانگی علیه مردان، پیامدهای کژکارکردی متعددی دارد که نه¬تنها فرد و خانواده را متأثر میسازد، بلکه سطوح میانی و کلان جامعه را نیز تحت تأثیر خود قرار میدهد. از این¬رو مطالعۀ حاضر با هدف شناسایی مؤلفههای خشونت زنان علیه مردان در منطقه حاشیهنشین فلکهای شهر خرم¬آباد چکیده کاملخشونت خانگی علیه مردان، پیامدهای کژکارکردی متعددی دارد که نه¬تنها فرد و خانواده را متأثر میسازد، بلکه سطوح میانی و کلان جامعه را نیز تحت تأثیر خود قرار میدهد. از این¬رو مطالعۀ حاضر با هدف شناسایی مؤلفههای خشونت زنان علیه مردان در منطقه حاشیهنشین فلکهای شهر خرم¬آباد است. نمونه مورد مطالعه، کلیه مردان متأهل منطقه حاشیه¬نشین فلکهای شهر خرم¬آباد است. نمونهگیری به صورت هدفمند انجام گرفته است. بر این اساس با ده نفر از مردان دارای تجربه خشونت، مصاحبه نیمه ساختاریافته به عمل آمد. تحلیل داده¬ها با استفاده از روش تحلیل مضمون انجام گرفت و بعد از کدگذاری داده¬ها، ۲۴۱ کد باز، 20 مقوله فرعی و 6 مقوله اصلی استخراج شد. برای اعتبارسنجی داده¬ها نیز از فنونی همچون بازبینی مجدد شرکتکنندگان، بازبینی توسط متخصصان استفاده شد. یافته¬ها نشان می¬دهد که خشونت علیه مردان برآمده از «کار مضاعف، برچسب مسئولیتناپذیری، فقدان نقش در فرایند تصمیمگیری، تهدید به خودکشی و طلاق، مقایسه، تحقیر و سرزنش و محرومیت جنسی» است. نتایج این پژوهش نشان میدهد که زنان با ایجاد تنگناهای اقتصادی، ایجاد مقایسه، خشونت¬های کلامی و در نتیجه افزایش تنش، زمینه¬های لازم را برای خشونت علیه مردان فراهم کرده¬اند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
59 - ادله قائلین به کفر فقهی مخالف (نقد و بررسی)
محمد انصاریتکفیر موضوعی کلامی و فقهی است که از گذشته تاکنون در برخی جوامع دینی وجود داشته است. عالمان امامیمذهب این موضوع را با عنوان کفر مخالف دنبال کردهاند ودرباره آن رویکردهای گوناگون داشتهاند. کفر از نظر کلامی و فقهی تفاوتهای بسیاری دارد. برخی از علما مخالف را کافر فقهی و چکیده کاملتکفیر موضوعی کلامی و فقهی است که از گذشته تاکنون در برخی جوامع دینی وجود داشته است. عالمان امامیمذهب این موضوع را با عنوان کفر مخالف دنبال کردهاند ودرباره آن رویکردهای گوناگون داشتهاند. کفر از نظر کلامی و فقهی تفاوتهای بسیاری دارد. برخی از علما مخالف را کافر فقهی و برخی کافر کلامی میدانند و برخی نیز مخالف را مسلمان میانگارند. البته معتقدان به کفر فقهی مخالف، کمشمار هستند و گاه سابقه اخباریگری نیز دارند، با این حال، مخالفان مستضعف را از دایره کفر فقهی خارج میکنند. در مقاله پیش رو به ابهامات و سؤالات در این زمینه با روش توصیفی تحلیلی و ابزار کتابخانهای پرداخته شده و نتایج جدیدی تحصیل گردیده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
60 - بررسی نظریه کسب اشعری و برخی از مباحث کلامی در دیوان خاقانی
شاهرخ حکمتابوالحسن علیبناسماعیل اشعری (260-330 ه) برای یافتن راه میانه یا جبر متوسط میان اندیشههای تفویض معتزلی و جبرگرایی اشعری، نظریه «کسب» را مطرح و اعلام کرد که خداوند خالق کردارهای ارادی انسان است و انسان کاسب این کردارهاست. وی کسب را اقتران قدرت خدا و انسان دانست و بر ا چکیده کاملابوالحسن علیبناسماعیل اشعری (260-330 ه) برای یافتن راه میانه یا جبر متوسط میان اندیشههای تفویض معتزلی و جبرگرایی اشعری، نظریه «کسب» را مطرح و اعلام کرد که خداوند خالق کردارهای ارادی انسان است و انسان کاسب این کردارهاست. وی کسب را اقتران قدرت خدا و انسان دانست و بر این اعتقاد بود که فعل ارادی در پی این اقتران صورت میپذیرد. بر این اساس، انسان در وجود فعل ارادی خود تأثیر ندارد و تنها محل فعل خویش است. به همین سبب، جریان عادت الله موجب پدید آمدن قدرت و اختیار در انسان میشود و فعل ارادی وی انجام میپذیرد. بسیاری از علما، نظریه کسب را تعبیر دیگری از نظریه جبر و جبرگرایی دانستهاند. البته در جبرگرایی و کسب اشعری تطوری پیدا شد و برخی استادان کلام اشعری کوشیدند آن را به گونهای دیگر تعبیر کنند. خاقانی شروانی (520-595 ه) یکی از بزرگترین شاعران ایرانی و از گویندگان طراز اوّل زبان فارسی است که با وجود پیروی از مذهب تسنّن به معتقدات و مقدسات شیعه به دیده تکریم مینگرد. خاقانی در مذهب تعصب دارد ولی از قشری بودن اجتناب میکند؛ با این همه به مشرب کلامی اشعری به ویژه کسب اشعری تمایل دارد و در بسیاری از موارد به جبر متوسط روی خوش نشان میدهد. نتایج این پژوهش که به شیوهی کتابخانهای و مبتنی بر روش توصیفی ـ تحلیلی است نشان میدهد که خاقانی در عین پذیرش جبر در سرنوشت انسان، در مواردی از اختیار هم سخن میگوید و در عین مذهب کلامی، در سرایش برخی از اشعار، بیانگر نحوهای از افکار و تعالیم اندیشه اشعری با محوریّت نظریه کسب اشعری، میباشد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
61 - نگاهی تحلیلی به کتاب «ایمان ابیطالب» شیخ مفید
رضا عطاییجناب ابوطالب، یکی از چهرههای نامداری است که عالمان شیعه و اهل تسنّن درباره ایمان وی کتابهای مستقلّی نوشته و بحثهای فراوانی را ارائه کردهاند. ژرفاندیشی و سیاست پیشگى شیخ القریش، باعث شده که عدّهاى از اهل تسنن، در ایمان ایشان تردید داشته و اتّهام شرک بر آن حضرت وار چکیده کاملجناب ابوطالب، یکی از چهرههای نامداری است که عالمان شیعه و اهل تسنّن درباره ایمان وی کتابهای مستقلّی نوشته و بحثهای فراوانی را ارائه کردهاند. ژرفاندیشی و سیاست پیشگى شیخ القریش، باعث شده که عدّهاى از اهل تسنن، در ایمان ایشان تردید داشته و اتّهام شرک بر آن حضرت وارد کنند. شیخ مفید با استناد به آیات قرآن، روایات اهل بیت علیهم السلام، اشعار ابوطالب و گزارشهای تاریخی، کتاب «ایمان ابوطالب» را در اثبات ایمان ایشان نگاشته است. پیش از کتابِ شیخ، کتابهای دیگری به دست دانشمندان مختلف به رشته تحریر در آمده بود که متاسفانه از بین رفتند؛ به همین دلیل، کتاب «ایمان ابوطالب» به جهت قدمت تاریخی و جایگاه مؤلّف، از اهمّیت خاصی برخوردار است. مقاله حاضر، نگاهی تحلیلی به این رساله است. مستندسازی روایات و گزارشات تاریخی و ارائه گزارشی از کتاب، جزو فوائد تحقیق پیشِ روست پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
62 - گذری بر کتاب «ابوطالب الصّحابی المفتری علیه» اثر عبدالزّهراء عثمان محمّد
محمدحسین فیض اخلاقیجناب ابوطالب، حامی رسول خدا صلی الله علیه و آله پس از وفات عبدالمطلب بود. جایجای تاریخ از حمایتهای بیدریغ ایشان از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و همچنین ایمان او سخن میگوید. با این وجود در چند روایت که در منابع اهل سنّت ثبت شده به وی تهمت بیایمانی زده شده است. چکیده کاملجناب ابوطالب، حامی رسول خدا صلی الله علیه و آله پس از وفات عبدالمطلب بود. جایجای تاریخ از حمایتهای بیدریغ ایشان از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و همچنین ایمان او سخن میگوید. با این وجود در چند روایت که در منابع اهل سنّت ثبت شده به وی تهمت بیایمانی زده شده است. بسیاری از دانشمندان برای دفاع از جناب ابوطالب، کتابها و مقالاتی را به نگارش درآوردهاند که «عبدالزهراء عثمان محمّد» از آن جمله است. کتاب وی با عنوان «ابوطالب، الصّحابی المفتری علیه» 14 بخش دارد که به پنج بخش کلّی فضایل اجداد رسول خدا صلی الله علیه و آله و ابوطالب، فرازهایی از زندگانی ابوطالب به همراه رسول خدا صلی الله علیه و آله، ایمان ابوطالب در اشعار وی و احادیث اهل بیت علیهم السلام، چرایی تهمت بیایمانی به ابوطالب و پنهانکردن عبادت توسّط ایشان و نقد حدیث دال بر بیایمانی ایشان ذیل آیه 26 سوره انعام قابل تقسیم است. این مقاله با هدف خلاصهکردن کتاب یادشده در پنج بخش سامان یافته است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
63 - مخالفان انتخاب جانشین پیامبر صلی الله علیه و آله در سقیفه (2)
محمدحسین فیض اخلاقی سید حسن فاطمی (موحد)واقعه سقیفه، پس از رحلت رسول خدا صلی الله علیه و آله، نخستین گام عملی جهت ایجاد اختلاف میان مسلمانان بوده است. در سقیقه بنیساعده، عدّهای از صحابه بر خلاف وصیّت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله درباره خلافت امیر مؤمنان علیه السلام، ابوبکر را به عنوان جانشین آن حضرت انتخ چکیده کاملواقعه سقیفه، پس از رحلت رسول خدا صلی الله علیه و آله، نخستین گام عملی جهت ایجاد اختلاف میان مسلمانان بوده است. در سقیقه بنیساعده، عدّهای از صحابه بر خلاف وصیّت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله درباره خلافت امیر مؤمنان علیه السلام، ابوبکر را به عنوان جانشین آن حضرت انتخاب کردند. از این رو، جریان سقیفه، فراز مهمّی در تاریخ به شمار میرود که باید از زوایای گوناگون مورد بررسی قرار بگیرد. یکی از ادّعاهای برخی از علمای اهل سنّت، بیعت اهل حلّ و عقد با ابوبکر است. ادعایی که در مقاله «بررسی حضور اهل حلّ و عقد در انتخاب خلیفه اوّل با شناخت فهرستی حاضران در سقیفه بنیساعده» رد شد. در مقاله کنونی به اسامی کسانی که با انتخاب خلیفه در سقیفه و خلافت ابوبکر مخالف بودند اشاره میشود تا ادّعای یادشده، بیش از پیش نقد و رد شود. در برخی از منابع معاصر، نام 48 تن از مخالفان برده شده، امّا پژوهش حاضر 72 تن از مخالفان ابوبکر را معرّفی و چگونگی مخالفتشان را تبیین کرده است. در مقاله پیشین به نام 35 نفر از مخالفان ابوبکر اشاره شده بود و این مقاله به 37 تن دیگر میپردازد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
64 - معرّفی یکصد منبع برای پژوهش دربارۀ کتاب فصل الخطاب محدّث نوری
کاظم استادیکتاب «فَصلُ الخِطاب فی تَحریفِ کِتابِ رَبّ الاَرباب» اثر میرزا حسین نوری (م1320ق)، جنجالی¬ترین کتاب قرآنی دو قرن اخیر میباشد که در آن حدود هزار روایت مطرح نموده است. با توجّه به موقعیّت و شخصیّت محدّث نوری و تأثیرگذاری کتاب وی در مناقشات کلامی میان شیعه و اهل سنّت و چکیده کاملکتاب «فَصلُ الخِطاب فی تَحریفِ کِتابِ رَبّ الاَرباب» اثر میرزا حسین نوری (م1320ق)، جنجالی¬ترین کتاب قرآنی دو قرن اخیر میباشد که در آن حدود هزار روایت مطرح نموده است. با توجّه به موقعیّت و شخصیّت محدّث نوری و تأثیرگذاری کتاب وی در مناقشات کلامی میان شیعه و اهل سنّت و نیز اهمّیت فوق العادۀ مسأله، لازم مینمود تا مأخذشناسی جدید و بهروزی که در آن، مشخّصات غالب نوشتههای پیرامون کتاب فصل الخطاب وجود داشته باشد، در دسترس پژوهشگران قرار گیرد تا با توجّه به آن به پاسخگویی به شبهات و تحقیقات جدید در این زمینه بپردازند. در مقاله حاضر، مجموعهای با حدود یکصد عنوان از منابع پیرامون کتاب فصل الخطاب، با اطّلاعات شناسنامهای، معرّفی شده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
65 - تطوّرات برهان صدّیقین در کلام فلسفی اشعری
حمید عطائی نظریبرهان صدّیقین یکی از معروفترین و معتبرترین براهین اثبات وجود خدا در فلسفه و کلام اسلامی بهشمار میآید. با این وصف، سرگذشت و تطوّرات برهان مزبور در کلام اسلامی تاکنون مورد بررسی دقیق قرار نگرفته است. از جمله، تحوّلات برهان صدّیقین در کلام اشعری به عنوان یکی از چند مکتب چکیده کاملبرهان صدّیقین یکی از معروفترین و معتبرترین براهین اثبات وجود خدا در فلسفه و کلام اسلامی بهشمار میآید. با این وصف، سرگذشت و تطوّرات برهان مزبور در کلام اسلامی تاکنون مورد بررسی دقیق قرار نگرفته است. از جمله، تحوّلات برهان صدّیقین در کلام اشعری به عنوان یکی از چند مکتب کلامی برجسته در طول تاریخ کلام اسلامی شناسایی و تبیین نشده است. واکاوی و بازخوانی متون کلامی اشعری نمودار آن است که برهان صدّیقین از قرن ششم هجری به بعد با استقبال متکلّمان اشعری مواجه شده است و در پارهای از آثار متکلّمان متأخّر این مکتب به عنوان مهمترین استدلال بر وجود خداوند قلمداد گردیده است. افزون بر این، برخی از متکلّمان اشعری مثل فخر رازی و ایجی تقریرهایی تازه و ابتکاری از برهان صِدّیقین را ارائه نمودهاند و بدینترتیب در تقویت و ترویج و تکامل این برهان در کلام اسلامی مساهَمَت و مشارکت درخور توجّهی داشتهاند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
66 - مواجهات انتقادی فلسفه سینوی و کلام اشعری در نفسشناسی و تأثیر آن در مسأله معاد
نرجس رودگر زهرا ضیائی فاطمه شریف فخرهدف از این پژوهش بررسی مواجهات انتقادی فلسفه سینوی و کلام اشعری در نفسشناسی و تأثیرآن در موضع¬گیری هر یک در مسأله معاد است. متکلمین اشاعره به منظور دفاع از آموزه معادجسمانی، با اتخاذ رویکرد جسمانیت نفس و تطابق آن با آموزه¬های وحیانی، معادشناسی کلامی خود را تأسیس نمودند چکیده کاملهدف از این پژوهش بررسی مواجهات انتقادی فلسفه سینوی و کلام اشعری در نفسشناسی و تأثیرآن در موضع¬گیری هر یک در مسأله معاد است. متکلمین اشاعره به منظور دفاع از آموزه معادجسمانی، با اتخاذ رویکرد جسمانیت نفس و تطابق آن با آموزه¬های وحیانی، معادشناسی کلامی خود را تأسیس نمودند. دیدگاه اشاعره مورد نقد ابن سینا قرار گرفت. ابن سینا با تدوین ماهیت جدیدی از علم¬النفس در الهیات و طبیعیات، نتیجه نوینی در اثبات¬ناپذیری عقلی معادجسمانی و اثبات عقلی معادروحانی دست یافت. پژوهش حاضر با روش توصیفی و تحلیلی، افزون بر انعکاس دیدگاه¬های هر یک، به مواجهه انتقادی ابن سینا با اشاعره در نفسشناسی و معاد¬شناسی پرداخته است. ابن سینا با ایجاد رابطه منطقی میان دستاوردهای عقلی با ظواهر شرع مقدس، افق¬های جدیدی در فلسفه گشود. قبول فی¬الجمله معادجسمانی وارد در شرع و اثبات معاد روحانی محض از جمله این موارد است. اشاعره نیز با هدف هماهنگی میان مبانی کلامی و ظواهر شریعت، در مسیر مشابه با ابن سینا گام برداشتندکه به اثبات جسمانیت معاد منتهی گردید. درنهایت در اثر اصطکاکات نظری میان اشاعره و ابن سینا دیدگاههای مختلف آنان در مورد معاد شکل گرفته است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
67 - نقش «توحید اجتماعی» در فلسفه علوم اسلامی با محوریت آیات قرآن مورد مطالعه: علم کلام و عرفان
محمد عرب صالحی فریده پیشوایی«توحید اجتماعی» که رویکردی نوین در فهم بنیادی¬ترین آموزه اسلام یعنی «توحید» بوده و مبانی نظری تحقق جامعه توحیدی را پشتیبانی می¬کند، کارویژه¬ها و کارکردهای مختلفی دارد که با توجه به اهمیتشان و نیز خلاء پژوهشی در این باره، پرداختن به آنها ضرورت دارد. ازجمله کارکردهای نظری چکیده کامل«توحید اجتماعی» که رویکردی نوین در فهم بنیادی¬ترین آموزه اسلام یعنی «توحید» بوده و مبانی نظری تحقق جامعه توحیدی را پشتیبانی می¬کند، کارویژه¬ها و کارکردهای مختلفی دارد که با توجه به اهمیتشان و نیز خلاء پژوهشی در این باره، پرداختن به آنها ضرورت دارد. ازجمله کارکردهای نظری توحید اجتماعی، تاثیر در علوم اسلامی و فلسفه آن بوده و این نوشتار با نگاه تحلیلی و بهره¬گیری از داده¬های کتابخانه¬ای و تمرکز بر فهم اجتماعی از آیات توحیدمحور عهده¬دار تبیین آن است. یافته¬های این مقاله که براساس رویکرد تحلیلی و روش کتابخانه¬ای سامان یافته، این فرضیه را ثابت می¬کند که غلبه گفتمان توحید اجتماعی بر فضای علمی حوزه و دانشگاه، با اثرگذاری بر موضوعات، غایات و اهدافِ علوم اسلامی مانند کلام و عرفان می¬تواند زمینه¬ساز تحول در این علوم ¬باشد. به برخی از شواهد و مصادیق آن اشاره شده است. نتیجه اینکه با خوانش اجتماعی از توحید که ریشه در آیات قرآن دارد، علوم اسلامی می¬توانند با رویکرد جدید توحیدی و متناسب با نیازهای جوامع اسلامی معاصر بازنگری شوند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
68 - بررسی تطبیقی چاپهای مختلف از کتاب «الامامة و التبصرة من الحیرة» بر پایه مقابله (نمونهخوانی)
عارف صحتکتاب «الامامة و التبصرة من الحیرة» از نگاشتههای منتسب به ابن بابویه (م329ق)، پدر شیخ صدوق است. نسخههای این اثر که در موضوع «غیبت» نگاشته شده، تا زمان علّامه مجلسی در دسترس نبود. علّامه مجلسی نسخهای قدیمی از آن را یافت و شاگرد ایشان، شیخ عبد الله بحرانی صاحب عوالم الع چکیده کاملکتاب «الامامة و التبصرة من الحیرة» از نگاشتههای منتسب به ابن بابویه (م329ق)، پدر شیخ صدوق است. نسخههای این اثر که در موضوع «غیبت» نگاشته شده، تا زمان علّامه مجلسی در دسترس نبود. علّامه مجلسی نسخهای قدیمی از آن را یافت و شاگرد ایشان، شیخ عبد الله بحرانی صاحب عوالم العلوم، از آن، رو نویسی کرد. در حال حاضر، دو نسخه از این کتاب در دسترس است. این کتاب سه بار منتشر شده است. بررسی تطبیقی و مقابله این چاپها با یکدیگر نشان میدهد که هر کدام دارای امتیازها، ویژگیها و اشکالهایی است. در این میان، چاپ «آل البیت» به تصحیح و تحقیق آقای «سید محمّد رضا حسینی» بهتر از دو نشر دیگر است؛ هرچند اشکالات هر سه تحقیق به اندازهای است که این اثر را از تصحیح فنّی جدید بینیاز نمیکند. مقابله این چاپها با یکدیگر به کشف خطاهای ناشران و محقّقان این کتاب کمک کرده و زمینه را برای تصحیح متن و انتشار دوباره اثر فراهم میکند. پرونده مقاله