-
دسترسی آزاد مقاله
1 - بررسي شعر نظامي بر اساس نظريه ارتباطي ياكوبسن
زينب نوروزينظرية ارتباطي ياكوبسن بر شش اصل استوار است كه سه اصل اساسي و سه اصل فرعي دارد: (فرستنده، گيرنده، پيام، زمينه، رمز، تماس). اين نظريه شعر را از جنبههاي بلاغي، دستور زبان، معنا و... تحليل ميكند. در اين مقاله، نظريه ياكوبسن دربارة شعر با بيان نمونههايي از اشعار نظامي، تط چکیده کاملنظرية ارتباطي ياكوبسن بر شش اصل استوار است كه سه اصل اساسي و سه اصل فرعي دارد: (فرستنده، گيرنده، پيام، زمينه، رمز، تماس). اين نظريه شعر را از جنبههاي بلاغي، دستور زبان، معنا و... تحليل ميكند. در اين مقاله، نظريه ياكوبسن دربارة شعر با بيان نمونههايي از اشعار نظامي، تطبيق داده شده است. شعر نظامي از نظر علم بلاغي ارزش چشمگيري دارد، این پژوهش به توجه شاعر به اين اصول بلاغي و نيز نظر او دربارة ارتباط شاعر با مخاطب ميپردازد. به این طریق میتوان دانست که این شاعر توانا به هنر خود و تأثيرگذاري آن بر خواننده چگونه مینگریسته است. این امر بدون توجه به صورت و معنای شعر و شيوة كاربرد آنها میسر نمیشود. در خمسه و ديوان نظامي، حضور مخاطب و توجه گوينده به وي مشهود است و بين گوينده و شنونده ارتباطي دو سويه برقرار است؛ يعني مخاطب نيز بر شاعر اثر ميگذارد. در بخش دوم مقاله به شش عنصر ارتباطي ياكوبسن پرداخته شده که كاركردي ويژه دارد و در شعر این شاعر به خوبی میتوان این کارکردها (مخصوصاً کارکرد ادبی و هنری) را ديد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
2 - بررسي و تحلیل زباني، ادبي و محتوايي نعت نبی اکرم در خمسة نظامي
زينب نوروزينعت پيامبر يكي از شگردهای ادبي است كه در دورههاي مختلف شعر فارسي به دليل اعتقاد و ايمان شعرا تا به امروز رواج يافته است. نظامي نيز در ابتداي منظومههاي عاشقانة خود در اين باره تمام احساسات زيبايي شناسانة خود را در توصيف پيامبر به كار ميگيرد. او با استناد به آيات و احا چکیده کاملنعت پيامبر يكي از شگردهای ادبي است كه در دورههاي مختلف شعر فارسي به دليل اعتقاد و ايمان شعرا تا به امروز رواج يافته است. نظامي نيز در ابتداي منظومههاي عاشقانة خود در اين باره تمام احساسات زيبايي شناسانة خود را در توصيف پيامبر به كار ميگيرد. او با استناد به آيات و احاديث و معرفي شخصيت والاي محمد و مقايسة او با ساير انبيا و توصيف منش و اخلاق نيكوي محمد، مدايح محمدي را سروده است و تمام مثنويهاي خود را با نام پيامبر زينت داده است. در این مقاله جنبههای محتوایی نعت در خمسة نظامی بررسی گردیده و از آن جا که اين مضمون در مدايح نظامي دست ماية آفرينش ادبي شده است، به ویژگیهای ادبی و هنری نعتها نیز پرداخته شده است. وی در اين مديحهها اسلوب خاص خود را دارد و همچنان از تركيبات بديع و عبارات سليس و تلميحات و تصاوير خيال براي مدح استفاده ميكند. البته اين مدايح فقط بستري براي آفرينش آرايهها و ايماژها نيست؛ بلكه انديشههاي كلامي و غيركلامي شاعر دربارة پيامبر را نيز نشان ميدهد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
3 - هنجارگریزی در خمسة نظامی
زينب نوروزينظامي گنجوي، در شعر زباني پيچيده و استعاري دارد. او با واژگان بسيار بازي ميكند و براي تأثيرگذاري عاطفي، بر مخاطب ميكوشد. این نوشته، پژوهشی دربارة زبانِ شعریِ او بر اساس نظریههای فرمالیستی با هنجارگریزی است. مهمترين وجه هنجارگريزي، دوري از تكرار لفظ و معناي عادي است، چکیده کاملنظامي گنجوي، در شعر زباني پيچيده و استعاري دارد. او با واژگان بسيار بازي ميكند و براي تأثيرگذاري عاطفي، بر مخاطب ميكوشد. این نوشته، پژوهشی دربارة زبانِ شعریِ او بر اساس نظریههای فرمالیستی با هنجارگریزی است. مهمترين وجه هنجارگريزي، دوري از تكرار لفظ و معناي عادي است، آن چيزي كه شاعر هميشه در پي آن بود. ما با بررسی عناصر این بافت میتوانیم ترفندهای هنری و شاعرانة وی را در خلق آثار ادبی کشف کنیم. نظامی، با عدول از زبان معیار و آشنایی زدایی، به خلق این زبان پرداخته است. البته، هنجارگریزی باید بر اساس زبان هنجار و زمان کاربرد آن بررسی شود. در ساختار شعر وی، هنجارگریزیهای موسیقایی، واژگانی، دستوری و معنایی نقشي اساسی دارند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
4 - سویههای معنادار واژهگزینی در خمسة نظامی
محمّد ایرانی فاطمه کلاهچیان زهرا منصوریبُعدی از کاوش در زبان شعر، بررسی گزینش واژگان شعری است. با تحقیق در چرایی گزینش واژگان میتوان به مسائلی از دنیای درون و برون شاعر دست یافت که در واژگان شعرش نهان است. شخصیّت و روحیّات شاعر به عنوان مهمترین عامل در گزینش واژگان شعر، سبب میشود واژهها، حامل بار معنایی چکیده کاملبُعدی از کاوش در زبان شعر، بررسی گزینش واژگان شعری است. با تحقیق در چرایی گزینش واژگان میتوان به مسائلی از دنیای درون و برون شاعر دست یافت که در واژگان شعرش نهان است. شخصیّت و روحیّات شاعر به عنوان مهمترین عامل در گزینش واژگان شعر، سبب میشود واژهها، حامل بار معنایی فراتر از معانی اصلی و اوّلیّة خود باشند که به آنها، معانی ثانوی یا تضمّنی گفته میشود. معنای تضمّنی بیانگر از احساس شاعر به پدیدههاست که در برخی واژههای شعر مندرج میگردد. نظامی گنجهای از شاعرانی است که در خلق آثار خویش علاوه بر توجّه به زیباییهای لفظی که بر قدرت نفوذ کلامش میافزاید، تلاشی کرده عواطف و احساسات، تفکّرات، جهاننگری و عقاید خویش را نیز بیان نماید؛ لذا بررسی آثارش از حیث زبانی میتواند شرایط مناسبی به منظور شناخت بهتر خصوصیّات فکری و روانی او فراهم سازد. ما با کاوش در حوزة واژگان پرکاربردی که دارای معانی تضمّنی است و بررسی چگونگی معناداری آنها در خمسة نظامی، سعی نمودهایم به ترسیم مشخّصاتی از جهانبینی شاعر و گرایشهای روحی او بپردازیم. واژههای مورد بررسی در این جستار، به ترتیب بسامد عبارت اند از: «خون»، «سایه»، «کلید»، «چراغ» و «عشق». معانی ضمنی برخاسته از این واژهها گاه به سبب مجاورت با واژههای دیگر در بافت کلام، تقویت میشود. یافتههای این پژوهش نیز، تأثیر ناملایمات و خشونتهای دوران پرآشوب شاعر، جست وجوی او در جهت دستیابی به امنیّت و آرامش و تلاش برای مقابله با مشکلات را نشان میدهد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
5 - بررسی فقهی خیارغبن و حسن نیت در مذاهب خمسه و رابطه آن با اخلاق تجاری
عبداله ناروئی جواد پنجهپور سیامک بهارلویی احمد عابدینیشريعت اسلامي به کمال و علو خود معروف شده، زيرا در قوانين برجستهي خويش، مسايل ديني و دنيوي را جمع نموده است. هرچند شريعت براساس عقيده و عبادت استوار است اما اين بدان معنا نيست که امور دنيوي را مهمل گذاشته و میتوان گفت که بخش بزرگي از فقه اسلامي را معاملات مالي تشکيل مي چکیده کاملشريعت اسلامي به کمال و علو خود معروف شده، زيرا در قوانين برجستهي خويش، مسايل ديني و دنيوي را جمع نموده است. هرچند شريعت براساس عقيده و عبادت استوار است اما اين بدان معنا نيست که امور دنيوي را مهمل گذاشته و میتوان گفت که بخش بزرگي از فقه اسلامي را معاملات مالي تشکيل ميدهند. بيشتر اختلافات مردم، در داد و ستد، پيرامون بالا و پايين بودن ثمن مبیع است به ويژه وقتی که توأم با جهالت يا فريب باشد و فقها آن را به «غبن» تعبير ميکنند. نوشتار حاضر از یک سو، به بررسی تحقق مباحث غبن، اعم از پیشینه، مشروعیت، شرایط، مصادیق و موارد سقوط خیار غبن در مذاهب خمسه و از سوی دیگر، به نقد و بررسی دلایل و صورت های تحقق آن در معامله و جایگاه شرعی آن پرداخته است. غالبا خیار غبن مشروع است اما غبنی موجب خیار می گردد که دارای برخی از شرایط اثبات باشد که یکی از آنها غبن فاحش می باشد. هر چند توأم با تغریر نبوده و یا یکی از متعاقدین در موضع استرسال قرار نگیرد. در برخی از موارد غبن وجود دارد اما خیار ثابت نمی گردد، مانند صورت هایی که موارد سقوط خیار وجود داشته باشد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
6 - مدارا و خشونت در خمسه نظامی
سعید کریمی قرهباباادبیات کهن فارسی همواره منادی مهرورزی و مداراگری بوده و از خشونت، نزاع و کینه بیزاری جسته است لیکن جامعه و تاریخ ایران مسیر متفاوت و پر تنشی را از سر گذرانده است. ادبیات در لایههای ژرف خود تصاویری محو و مبهم را از خشونتی افسار گسیخته بازتاب میدهد. گویی جنگ و ستیزه چکیده کاملادبیات کهن فارسی همواره منادی مهرورزی و مداراگری بوده و از خشونت، نزاع و کینه بیزاری جسته است لیکن جامعه و تاریخ ایران مسیر متفاوت و پر تنشی را از سر گذرانده است. ادبیات در لایههای ژرف خود تصاویری محو و مبهم را از خشونتی افسار گسیخته بازتاب میدهد. گویی جنگ و ستیزه با تار و پود جامعه ایرانی تنیده شده است. نظامی گنجهای یکی از شاعران صلحدوست ایرانی است که در شعرش عشق و دوستی موج میزند. با این همه در اعماق آثارش، ناخواسته نگرههایی از آن ذهنیت مبتنی بر خشونت و بیمدارایی را میتوان دید. برای مثال جنگ از مضامین عمده شعر نظامی است. پای خشونت حتی به ساحت عشق نیز کشیده میشود. مجنونِ عاشق، بیمیل نیست که برای تصاحب لیلی از زور استفاده کند، در مخزن الاسرار دو حکیم با دو نظرِ متفاوت علمی، خصومت را بدانجا میرسانند که حاضرند دیگری را به قتل برسانند و سر انجام این که اسکندر پس از اشغالِ ایران، با بیمداراگری تمام، آتشکدههای زرتشتیان را تخریب میکند، رسوم دینی آنان را برمیچیند، شهرهای باشکوه را در آتش قهر خود میسوزاند و کتابهای علمی ایران زمین را به مقدونیه انتقال میدهد. از سوی دیگر جلوههای مدارا نیز در منظومههای نظامی تماشایی است. شیرین، خسرو را به مدارا و رعیتنوازی دعوت میکند. بهرام با تدبیری هوشمندانه مانع از وقوع جنگ با هموطنانش میشود و پادشاهان گوش به معترضان صریحاللهجه خود میدهند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
7 - رسالت شاعر در نظریه ادبی حکیم نظامی گنجوی
مهدی اخرویحکیم نظامی گنجوی از اندیشه ورانی است که برای فعالیت های هنری و شعری خود سبک و ایده مشخصی دارد و به وضوح باورها و اعتقادات خود را در هر زمینه ای بیان می کند. در هیاهوی امروز مکاتب ادبی در مورد رسالت شعرو شاعر توجه به دیدگاه ادبایی مانند نظامی بسیار جذاب و راهنماست و افکا چکیده کاملحکیم نظامی گنجوی از اندیشه ورانی است که برای فعالیت های هنری و شعری خود سبک و ایده مشخصی دارد و به وضوح باورها و اعتقادات خود را در هر زمینه ای بیان می کند. در هیاهوی امروز مکاتب ادبی در مورد رسالت شعرو شاعر توجه به دیدگاه ادبایی مانند نظامی بسیار جذاب و راهنماست و افکار دقیق شاعری کلاسیک و صاحب ایده را، به عنوان یک ساختار فکری و فلسفی در کنار مکاتب ادبی متقدم و متاخر بیان می کند و جایگاه محتوای کلام و رسالت سخن و سخنور را در دوره ای خاص نشان می دهد. مسئله ما در این پژوهش استخراج و تدوین دیدگاه حکیم گنجه در خصوص رسالت شاعر، در چهارچوب فکری نظامی گنجوی و قلمرو زمانی و مکانی اوست. بررسی اشارات مستقیم و گاه غیر مستقیم شاعر از خلال آثارش در کل خمسه و دیوان ، به خوبی نشان داد که او برای گوهر آسمانی شعر و به ویژه صاحب این گوهر، رسالت عظیمی در نظر دارد که مانع از پوچ سرایی ، سبک زبانی و یاوه گویی شاعر می شود ومانع ستم سخنور بر سخن می گردد. او مهمترین رسالت های شاعر را امید بخشی ، شادی آفرینی، دین پروری ، معرفت ، آبرو داری از سخن، گسترش خردمندی ، پرورش دین و ستایش خداوندی می داند و به سبک و شیوه خود، اهمیت هریک را تبیین می کند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
8 - بررسی رویکردهای سنّتی سبک شناسی در خمسه نظامی
محمد کریمی شراره الهامیسبک و سبک شناسی از مباحث داراز دامن و گستردۀ حوزۀ ادبیات و نقد ادبی است که با تاریخ ادبیات و زبان شناسی نیز پیوند دارد. از اینرو بررسی سبک شناسانۀ متون نظم و نثر ادبی و دیدگاه های شاعران و نویسندگان از اهمیّت خاصی برخوردار است که همواره مورد توجّه محققان و پژوهشگران اعص چکیده کاملسبک و سبک شناسی از مباحث داراز دامن و گستردۀ حوزۀ ادبیات و نقد ادبی است که با تاریخ ادبیات و زبان شناسی نیز پیوند دارد. از اینرو بررسی سبک شناسانۀ متون نظم و نثر ادبی و دیدگاه های شاعران و نویسندگان از اهمیّت خاصی برخوردار است که همواره مورد توجّه محققان و پژوهشگران اعصار گذشته و روزگار معاصر بوده است. در این مقاله برآنیم تا با استفاده از منابع کتابخانهای و روش تحلیلی – توصیفی، پس از تعریف اصطلاحات و رویکردهای سبکشناسی سنّتی و زیر مجموعه های آن (سبک شناسی شمّی، عاطفی، بیانی و تفسیری)، شواهدی از خمسۀ نظامی گنجه ای بیاوریم و از این راه دیدگاهها و نگاه تازه و نو او را دربارۀ شعر و شاعری، براساس آن رویکردها، بررسی کنیم. یافتهها نشان میدهد که نظامی گنجه ای شاعر برجسته و سبکسازی است که شیوۀ شاعری خاص خود را داشته است. او با خلّاقیت در ساختن ترکیبات خاص و تازه (اشتقاق و مرکبسازی)، ابداع معانی جدید و مضامین نو، دقّت در وصف، تصویر جزئیات و توصیفهای زیبا و دقیق، انتخاب الفاظ و چینش مناسب در محور همنشینی و جانشینی، به کار بردن تشبیهات و استعارات مطبوع و دل انگیز، اطناب، تناسب و تکرار دست به ابتکاراتی زده است و با هنجارگریزی شیوۀ بیان مخصوص (سبک شخصی) خود را یافته و سبک نو و طرز جدید خود را بنیان نهاده است و در طول دوران، پیروان و مقلّدان بسیاری نیز یافته است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
9 - جهان¬شناسي محمد بن زکرياي رازي
ايرج نيک سرشت رسول جعفريان عبدالله فرهيرازي در جستجوي گوهر هستي با گرايشي پيشيني انگار به جواهر پنجگانة باري (خالق)، نفس ناطقه، هيولا (ماده)، زمان مطلق (دهر) و مکان مطلق (خلاء) اعتقاد داشت. او در تبيين فرايند خلقت بواسطة چهار قديم در کنار خداوند، با پيش کشيدن نقش جهل نفس در تمايل به ماده تعلق ارادة الهي را ب چکیده کاملرازي در جستجوي گوهر هستي با گرايشي پيشيني انگار به جواهر پنجگانة باري (خالق)، نفس ناطقه، هيولا (ماده)، زمان مطلق (دهر) و مکان مطلق (خلاء) اعتقاد داشت. او در تبيين فرايند خلقت بواسطة چهار قديم در کنار خداوند، با پيش کشيدن نقش جهل نفس در تمايل به ماده تعلق ارادة الهي را بر امر خلقت توجيه نمود و اثبات کرد که آفرينش جهان به اراده است نه به طبع. به باور وي، اين تنها انسان است که ميتواند بمدد فلسفه باواسطة عقل دوباره نفس را از آلام و آفات ماده رهايي بخشد و به سعادت و فلاح بازرساند؛ ولي با اين تفاوت که ديگر نفس به ماده ميلي پيدا نخواهد کرد. رازي قائل به امکان فساد و تغيير در اجسام و درنتيجه، جهان خلقت بود؛ حتي اگر اين جسم گوهري زميني يا گوهري فلکي باشد. او اجسام را متشکل از دو جوهر هيولا و خلاء ميشمرد و معتقد بود که جواهر داراي حجم و ازلي هستند. بر همين اساس، وي به ترکيب و بي نهايت بودن ذرات باور داشت و منكر ابداع و خلق از عدم بود. کيفيات عناصر اربعه و افلاک سماوي از قبيل سبکي و سنگيني، روشني و تاريکي، نرمي و سفتي و مانند آن هم از نگاه وي، ناشي از ميزان حجم و شمار اجزاء خلائي بود که در ميان جواهر هيولا نفوذ ميكرد. در ضمن، او به مرکزيت و سکونت زمين اعتقاد داشت و فلک و بتبع آن خورشيد و ديگر کواکب را بواسطة توازن اجزاء هيولا و خلاء درون آنها داراي حرکتي دوراني ميدانست. رازي جهان را حادث و وجود جهانهايي ديگر را هم ممکن ميشمرد. او خلاء و ملاء را در قالب مفهوم مکان کلي بيکرانه يي که وابسته به جهان نيست، توضيح ميداد و وراي آن را هم فضا معرفي ميكرد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
10 - جايگاه يقين در صناعات خمس نزد فارابي
نادیا مفتونی فتانه تواناپناهفارابي يقين را در همة صناعات پنجگانة منطق بنحوي مورد توجه قرار داده است. يقين در برهان، مقصود بالذات يا مستقيم است در حاليكه در صناعات ديگر هدف بالعرض يا غيرمستقيم است. در صناعت جدل، گزارههاي مشهور براي ارائة تصديقات جدلي در راستاي نيل به معرفت يقيني بكار گرفته ميشوند. چکیده کاملفارابي يقين را در همة صناعات پنجگانة منطق بنحوي مورد توجه قرار داده است. يقين در برهان، مقصود بالذات يا مستقيم است در حاليكه در صناعات ديگر هدف بالعرض يا غيرمستقيم است. در صناعت جدل، گزارههاي مشهور براي ارائة تصديقات جدلي در راستاي نيل به معرفت يقيني بكار گرفته ميشوند. در صناعت خطابه، يقين در فرم تصديق اقناعي به تناسب سطح درك مخاطب و بعنوان چارچوب فعاليتهاي خطابي و ملاك كيفيت آنها مورد تأكيد است. در صناعت شعر، مخيلات از دو وجه تصوري و تصديقي با يقين در ارتباط هستند. مغالطه نيز با استفاده از شبه گزارهها، از جمله شبه يقينيات در دو بعد مثبت و منفي با يقين رابطه دارد. بنابرين، جايگاه يقين در هر يك از ساختارهاي جدلي، خطابي، شعري و مغالطي قابل توجه است و ميتوان نوعي نسبت ابزاري را ميان اين صناعات چهارگانه با برهان رصد كرد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
11 - سازهشناسی حکمت عملی و نقش صناعات پنجگانه در آن
احمد محمدی پیرومیان حکمت عملی و حکمت نظری رابطهيی ناگسستنی وجود دارد. صناعات خمس نیز بعنوان بخشی از حکمت نظری میتواند در حکمت عملی دخيل باشد. حکمت عملی گاهی بمثابه معرفت و دانش، و گاهی بمثابه خُلق یا فضیلت بکار میرود. پرسش تحقیق حاضر اینست که نقش صناعات خمس، اولاً، در تولید مؤلفهها چکیده کاملمیان حکمت عملی و حکمت نظری رابطهيی ناگسستنی وجود دارد. صناعات خمس نیز بعنوان بخشی از حکمت نظری میتواند در حکمت عملی دخيل باشد. حکمت عملی گاهی بمثابه معرفت و دانش، و گاهی بمثابه خُلق یا فضیلت بکار میرود. پرسش تحقیق حاضر اینست که نقش صناعات خمس، اولاً، در تولید مؤلفههای شناختاری حکمت عملی و ثانیاً، در مبادی صدور فعل، چقدر و چگونه است؟ چه عوامل و متغیرهایی از صناعات خمس، سازندة حکمت عملی هستند؟ اهمیت بیان رابطة آن دو در اینست که ملکات نفسانی، به هویت انسان تعين ميبخشند و صناعات خمس ملکات نفسانیند که میتوانند با تأثیرگذاری بر مبادی صدور فعل، در تعین هویت انسان نقش داشته باشند و در نتیجه، تمام شئون زندگی بشر مانند زندگی علمی، اجتماعی، سیاسی و... را تحت تأثیر قرار دهند. در این نوشتار ابتدا صناعات خمس و بطور خاص، ویژگیهای مشترک آنها از کتابهای منطقی استخراج شده و سپس با روش توصیفی ـ تحلیلی تأثیر آنها در مؤلفههای حکمت عملی دانشی و خُلقی بررسی ميشود. در بخش نخست، چرخش معرفتی از تصورات و تصدیقات خطایی، اثربخشی در روششناسی حکمت عملی، شکلگیری مفاهیم اعتباری در مقام عمل و حصول تعقلات عقل عملی برای انواع انسانها، و در بخش دوم، انتظامبخشی به وظایف ویژۀ عقل عملی، مهارت تطبیق امور شناختی بر امور اجرایی، تأثیر در مبادی شناختی صدور فعل و شکلدادن به کنشهای انسانی، بعنوان نتایج تحقیق حاصل شده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
12 - جایگاه اخلاق در مسائل فقهی: مطالعه موردی روایات خمس
سمیه کلهر مهدی مهریزی طرقی مژگان سرشاراخلاق افزون بر فرهنگسازی و هویت آفرینی برای جامعه و فرد زمینه را برای اجرای تکالیف شرعی و قانونی اعم از عبادات، معاملات، احکام، قوانین مدنی و اجتماعی فراهم میآورد. ازآنجاکه در قرآن مسائل فقهی و اخلاقی جدا مطرح نشده، لذا ضروری است که نحوه ارتباط این دو در روایات نیز پی چکیده کاملاخلاق افزون بر فرهنگسازی و هویت آفرینی برای جامعه و فرد زمینه را برای اجرای تکالیف شرعی و قانونی اعم از عبادات، معاملات، احکام، قوانین مدنی و اجتماعی فراهم میآورد. ازآنجاکه در قرآن مسائل فقهی و اخلاقی جدا مطرح نشده، لذا ضروری است که نحوه ارتباط این دو در روایات نیز پیجویی شود؛ بنابراین مسئله اصلی این مقاله توجه به نکات اخلاقی مطرح در روایات خمس است. روش تحقیق در این مقاله توصیفی- تحلیلی است. جایگاه اخلاق در روایات مربوط به خمس در دو حوزه کلی مطرح است. یکی جایگاه گزارههای اخلاق در اصل تشریع خمس و دیگری جایگاه گزارههای اخلاقی در علت تشریع برخی احکام خمس. بهطور مثال بحث عدالت و انصاف ازجمله گزارههایی اخلاقی است که پایه و اساس تشریع احکام فقهی خمس در زمینه بخشش و یا نحوه و زمان پرداخت خمس قرارگرفته است. سهل گیری ازجمله گزارههایی اخلاقی است که اساس تشریع برخی از احکام خمس بوده است. حرمتگذاری و حفظ شأن و جایگاه رهبران نیز ازجمله اصول اخلاقی بوده که مبنای تشریع خمس گشته است. در باب علت تشریع برخی از احکام فقهی خمس نیز، گزارههایی اخلاقی مدنظر شارع بوده است. بخشش از خمس ازجمله مسائلی است که توسط اهلبیت (ع) در روایات مطرحشده است؛ در این روایات علت تشریع چنین حکمی پاک بودن ولادت شیعیان معرفیشده است. ازجمله علتهای دیگر تشریع خمس، پاک شدن از گناهان و جلوگیری از بخل است. پرونده مقاله