کاربرد منطق در کشف برهان صدیقین (با تقریر صدرالمتألهین) از آیۀ 53 سورۀ فصلت
محورهای موضوعی : ملاصدراپژوهی و اندیشۀ حکمت متعالیه
احمد ملکی
1
(مدرس سطح عالی حوزه علمیه قم و دانشجوی دکتری مدرسی مبانی نظری اسلام، دانشگاه معارف اسلامی، قم، ایران)
کلید واژه: اثبات وجود خداوند, برهان صدیقین, صدرالمتألهین, منطق, قرآن, سوره فصلت,
چکیده مقاله :
برهان صدیقین درصدد است بدون وساطت مخلوقات، وجود حق ـ‌تبارک و تعالی‌ـ را اثبات نماید. این منهج را فارابی طرح کرده و ابن‌سینا با تقریر برهان «امکان و وجوب»، بر آن جامه تحقق پوشاند. صدرالمتألهین به «صدیقین بودن» به تقریر ابن‌سینا معترض شده و خود او برهانی مبتنی بر روش مذکور ارائه کرده است. حال پرسش اینست آیا با توجه به ضوابط منطقی، میتوان این برهان ـ‌که نتیجۀ تلاشهای بزرگان فلاسفۀ اسلامی، از فارابی تا ملاصدراست‌ـ را از قرآن‌کریم استنباط نمود و ادعا کرد قرآن این حقیقت را چندین قرن قبل از فارابی، بوعلی و صدرالمتألهین، بیان نموده است؟ این پژوهش با روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی و با کاربرد قواعد علم منطق، برهان مزبور را از آیۀ 53 سورۀ فصلت کشف و استنباط کرده و با تبیین هر کدام از صغرا و کبرای برهان، نشان داده است که چگونه میتوان هر یک را از آیۀ مذکور استنباط نمود. بثمر نشاندن این تحقیق، اولاً، نمونه‌یی از عقلانی بودن مفاهیم قرآن، ثانیاً، جلوه‌یی از تفکیک‌ناپذیری قرآن و برهان بصورت عینی و مصداقی، و ثالثاً، جنبه‌یی از اعجاز علمی این کتاب آسمانی است.
The argument of the righteous is intended to demonstrate the existence of Almighty Truth without the mediation of creatures. Fārābī propounded this approach, and Ibn Sīnā actualized it through interpreting the argument of ‘possibility and necessity’. Mullā Ṣadrā objected to its being righteous in Ibn Sīnā’s reading and presented an argument based on the same method. Now, the question is whether this argument, which is the result of the efforts of some distinguished Islamic philosophers, from Fārābī to Mullā Ṣadrā, can be logically inferred from the Holy Qur’ān and, thus, claim that this holy Book expressed this truth many centuries before all of them. Following a descriptive-analytic method and through employing logical principles, this study has discovered and inferred this argument from verse 53 of al-Fuṣṣilat Chapter. Moreover, through explaining the major and minor propositions of the argument, it has revealed how each of them can be inferred from this verse. The findings of this study indicate the rationality of Qur’anic concepts, manifest the inseparability of the Qur’ān and this argument objectively and based on proof, and introduces one aspect of the scientific miracle of this Heavenly Book.
قرآن کریم.
آشتیانی، مهدی (1390) تعلیقه بر شرح منظومه حکمت سبزواری، قم: المؤتمر العلامة الآشتیانی.
ابن‌بابویه، محمدبن على (1398) التوحید، قم: جامعه مدرسین.
ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله (1381) الإشارات و التنبیهات، قم: ب‍وس‍ت‍ان کتاب.
ابن‌طاووس، علی‌بن موسی (1418ق) اقبال الأعمال، قم: دار الحجة للثقافة.
ابن‌عربى، محی‌الدین (بی‌تا) تفسیر ابن‌عربی، بیروت: دار صادر.
ابن‌عربى، محى‌الدین (1946م) فصوص الحكم، قاهره: دار احیاء الكتب العربیة.
جوادی آملی، عبدالله (1393) تحریر رسالة الولایة، قم: اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1398) تبیین براهین اثبات خدا، قم: اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1399) توحید در قرآن، قم: اسراء.
حلى، حسن‌بن یوسف (1382) كشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، قم: موسسه امام صادق (ع).
سبحانی، جعفر (1400ق) معالم التوحید فی القرآن الکریم، قم: مطبعة الخیام.
طباطبایی، سید محمدحسین (1360ق) رسالة الولایة، قم: موسسه اهل البیت (ع).
طباطبایی، سید محمدحسین (1378) شیعه در اسلام، قم: جامعه مدرسین.
طباطبایی، سید محمدحسین (1390ق) المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
طباطبایی، سید محمدحسین (1416ق) نهایة الحكمة، قم: جامعه مدرسین.
طباطبایی، سید محمدحسین (1419ق) رسالة فی التوحید، در رسائل توحیدیه، بیروت: مؤسسة النعمان.
طبرسى، فضل‌بن حسن (1372) مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصر خسرو.
طوسی، نصیرالدین محمد (بی‌تا) تجرید الاعتقاد، تهران: مكتب الأعلام الإسلامی.
فارابی، محمدبن محمد (1405ق) فصوص الحکم، قم: بیدار.
كلینى، محمدبن یعقوب (1407ق) الكافی، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
مجلسى، محمدباقر (1403ق) بحار الأنوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مجلسى، محمدباقر (1423ق) زاد المعاد مفتاح الجنان، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مصباح یزدی، محمدتقی (1405ق) تعلیقة علی نهایة الحکمة، قم: مؤسسۀ در راه حق.
مكارم شیرازى، ناصر (1371) تفسیر نمونه، تهران: دار الكتب الاسلامیه.
ملاصدرا (1378) المظاهر الالهیة فى اسرار العلوم الكمالیة، تصحیح و تحقیق سیدمحمد خامنه‌ای، تهران: بنیاد حكمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1381) الحكمة المتعالیة فى الأسفار الأربعة، ج6، تصحیح و تحقیق احمد احمدی، تهران: بنیاد حكمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1389) اسرار الآیات و انوار البینات، تصحیح و تحقیق محمدعلی جاودان، تهران: بنیاد حكمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1391) المشاعر، تصحیح و تحقیق مقصود محمدی، در مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتألهین، ج4، تهران: بنیاد حكمت اسلامی صدرا.
