Investigation of Gilan index dams' water quality using multivariate methods
Subject Areas : Pollution of water resources
Hanieh Mirbolooki
1
,
Babak Razdar
2
,
Matin Mohafezatkar
3
1 - دکتری محیط زیست
2 -
3 -
Keywords: Dam, Entropy, Topsis method, Water quality,
Abstract :
Nowadays, the importance of water is known more than before as a life factor and the axis of sustainable development that to protect and manage it, it needs to be controlled using laboratory tests and various water quality indexes. The purpose of this study was to investigate water quality in diversion dams in Guilan province in which the dams have been ranked using Shannon and TOPSIS entropy methods. The dams included Pasikhan, Shakhzar, Polrud and Tarik and the measured indicators included Ec, pH, TDS, Temperature, SO4, HCO3, Cl, Ca, Mg, Na, TSS, DO, BOD5 and COD. Shannon entropy results showed that among the indicators, the highest index weight is related to TSS with the amount of 0.1973 and the lowest one is related to pH with the amount of zero. Topsis tests results showed that based on the weights derived from entropy and water quality indicators, Pasikhan dam is in the first rank, Polrud dam is in the second rank, Shakhzar dam is in the third rank and Tarik dam is in the last rank. So, according to multivariate selection methods, water quality in different dams with similar conditions can be investigated.
اﺻﻠﯽ ﻫﺎﺷﻤﯽ، احمد و ﺗﻘﯽ ﭘﻮر، حسن؛ (1389). اﻧﺪﮐﺲ ﮐﯿﻔﯿﺖ آب (WQI). ﮐﺎرﺑﺮد ﺷﯿﻤﯽ در ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ، 7-1 :(4)1.
اقدر، ﺣﺴﯿﻦ؛ ﻣﺤﻤﺪﯾﺎري، ﻓﺎﻃﻤﻪ؛ ﺑﯿﮓ ﻣﺤﻤﺪي، ﻓﻮزﯾﻪ. (1396). ﮐﺎرﺑﺮد ﻣﺪل ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮي FAHP ﺑﺎﮐﻠﯽ در ارزﯾﺎﺑﯽ و ﭘﻬﻨﻪ ﺑﻨﺪي ﮐﯿﻔﯿﺖ آب زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ 9 ﺷﻬﺮ اﺳﺘﺎن اﯾﻼم ﺑﺮاي ﻣﺼﺎرف ﺷﺮب و ﮐﺸﺎورزي. ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ، 123-113 :(15)8.
آذر، عادل؛ رجب زاده، علی. (1397). تصمیم گیری کاربردی رویکرد MADM .انتشارات نگاه دانش، تهران، 230 صفحه.
ﺑﺒﺮان، ﺻﺪﯾﻘﻪ؛ ﻫﻨﺮﺑﺨﺶ، ﻧﺎزﻟﯽ. (1387). ﺑﺤﺮان وﺿﻌﯿﺖ آب در اﯾﺮان و ﺟﻬﺎن. ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ راﻫﺒﺮد، ﺳﺎل ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ، ﺷﻤﺎره 2 .48.
ترابی پوده، حسن؛ همه زاده، پرستو. (1397). بررسی کیفیت شیمیایی آب و روند تغییرات پارامترهای کیفی در حوضه کشکان. اکوهیدرولوژی، 5 (۱): 23 – 36.
تیموری، مهدی؛ شیخ واحد، بردی؛ سعدالدین، امیر. (۱۳۹۷). ارزیابی و مقایسه کیفیت آب با استفاده از روش های تحلیل رابطه خاکستری و NSFWQI در مخزن سد شیرین دره. فصلنامه سلامت و محیط زیست, 11(2), 169-182.
ﺟﻬﺎﻧﮕﯿﺮ، ﻣﺤﻤﺪﺣﺴﯿﻦ؛ ﺣﻘﯿﻘﯽ، ﭘﺎرﺳﺎ؛ ﺳﺎداﺗﯽ ﻧﮋاد، ﺳﯿﺪﺟﻮاد. (1397). ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﯿﻔﯿﺖ آب زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ ﺑﺮاي ﻣﺼﺎرف ﺷﺮب ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺪل اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻓﺎزي )ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردي: دﺷﺖ ﻣﺮودﺷﺖ(. اﮐﻮﻫﯿﺪروﻟﻮژي، 673-663 :(2)5.
ﺣﺎﺗﻤﯽ ﻣﻨﺶ، ﻣﺴﻌﻮد؛ ﺣﻖ ﺷﻨﺎس، آرش؛ ﻣﯿﺮزاﯾﯽ، ﻣﺤﺴﻦ؛ ﺳﻠﮕﯽ، ﻋﯿﺴﯽ؛ ﻣﺤﻤﺪي ﺑﺮدﮐﺸﮑﯽ، ﺑﻬﺰاد. (1397). ﺳﻨﺠﺶ ﻏﻠﻈﺖ ﻓﻠﺰات ﺳﻨﮕﯿﻦ و اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي TRIX ،WQI در ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﯿﻔﯿﺖ آب ﺳﻮاﺣﻞ ﺑﯿﻦ ﺟﺰر و ﻣﺪي ﻣﻨﻄﻘﻪ وﯾﮋه اﻗﺘﺼﺎدي اﻧﺮژي ﭘﺎرس در ﻓﺼﻮل ﻣﺨﺘﻠﻒ. ﻃﺐ ﺟﻨﻮب، 458-439 :(6)21.
ﺣﺴﻦ زاده ﻧﻔﻮﺗﯽ، ﻣﺤﻤﺪ؛ اﻣﺎﻣﯽ ﻣﯿﺒﺪي، اﺣﺴﺎن. (1397). ﮔﺰارش ﻓﻨﯽ: ﺗﻐﯿﯿﺮات زﻣﺎﻧﯽ و ﻣﮑﺎﻧﯽ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﮐﯿﻔﯿﺖ آب زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ دﺷﺖ ﻣﺮوﺳﺖ. ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ آﺑﺨﯿﺰ، 132-121 :(1)10.
حسینی، علیرضا؛ پورمحمد، پژمان؛ یارمحمدی، احسان. (1397). بررسی کیفیت آب زیرزمینی در محدوده شبکه¬های آبیاری و زهکشی با اهداف کشاورزی و شرب (مطالعه موردی دشت عباس). مجله علوم و مهندسی آبخیزداری ایران، 12 (20): 51 – 58.
حیدری‌نژاد، ضحی؛ حیدری، محسن؛ سلیمانی، حامد؛ حسین نجفی، صالح. (۱۳۹۷). ارزیابی کیفیت فیزیکی و شیمیایی منابع آب زیرزمینی شهرستان‌های خواف، تایباد و رشتخوار طی سال‌های 1394-1384. مجله طب پیشگیری, 5(1), 36-44.
سازمان حفاظت محیط زیست ایران.
ﺳﺘﺎري، ﻣﺤﻤﺪﺗﻘﯽ؛ ﻣﯿﺮﻋﺒﺎﺳﯽ ﻧﺠﻒ آﺑﺎدي؛ رﺳﻮل؛ ﻋﺒﺎﺳﻘﻠﯽ ﻧﺎﯾﺐ زاد، ﻣﻬﺪي. (139۶). اﺳﺘﻔﺎده از داده ﮐﺎوي در ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﮐﯿﻔﯿﺖ آبﻫﺎي ﺳﻄﺤﯽ )ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردي: رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎي داﻣﻨﻪ ﺷﻤﺎﻟﯽ ﺳﻬﻨﺪ(. اﮐﻮﻫﯿﺪروﻟﻮژي، 419-407 :(2)4.
سلیمان پور، سید مسعود؛ مصباح، سید حمید؛ هدایتی، بهرام. (۱۳۹۷). کاربرد تکنیک داده کاوی درخت تصمیم CART در تعیین مؤثرترین فاکتورهای کیفیت آب آشامیدنی (مطالعه موردی: دشت کازرون استان فارس). فصلنامه سلامت و محیط زیست, 11(1), 1-14.
ﺷﯿﺨﯽ آﻟﻤﺎن آﺑﺎد، زﻫﺮا؛ اﺳﺪزاده، ﻓﺮخ؛ ﭘﯿﺮﺧﺮاﻃﯽ، ﺣﺴﯿﻦ. (139۶). ﮐﺎرﺑﺮد ﺷﺎﺧﺺ DWQI ﺑﺮاي ارزﯾﺎﺑﯽ ﺟﺎﻣﻊ ﮐﯿﻔﯿﺖ آب در آﺑﺨﻮان اردﺑﯿﻞ. اﮐﻮﻫﯿﺪروﻟﻮژي، 2(4): 436-421.
ﺻﺎدق زاده ﺳﺎدات، ﻣﺼﻄﻔﯽ؛ ﻧﺎﻇﻤﯽ، اﻣﯿﺮﺣﺴﯿﻦ؛ ﺻﺪراﻟﺪﯾﻨﯽ، ﻋﻠﯽ اﺷﺮف، (1396). اﺛﺮات ﮐﯿﻔﯿﺖ آبﻫﺎي ﺳﻄﺤﯽ ﺑﺮ ﮐﯿﻔﯿﺖ آبﻫﺎي زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ (ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردي: دﺷﺖ ﺗﺒﺮﯾﺰ). داﻧﺶ آب و ﺧﺎك، 237-225 :(3)27.
فلاح، مریم؛ پیرعلی، احمدرضا؛ هدایتی، سید علی اکبر. (۱۳۹۷). ارزیابی کیفیت آب با استفاده از روش TOPSIS در تالاب بین المللی انزلی. فصلنامه سلامت و محیط زیست, 11(2), 225-236.
قلی زاده، محمد؛ علی نژاد، مجید. (۱۳۹۷). بررسی تغییرات مکانی برخی از پارامترهای موثر بر کیفیت آب رودخانه زرین‌گل در استان گلستان. فصلنامه علوم محیطی, 16(1), 111-126.
میرزایی، مژگان؛ سلگی، عیسی؛ سلمان ماهینی، عبدالرسول. (1397). نقش کاربری اراضی در کیفیت آب رودخانه زاینده رود. مهندسی منابع آب، ۱۱( 38): 61 – 70.
ﻧﮕﺎﻫﯽ ﺑﻪ وﺿﻌﯿﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب در اﯾﺮان و ﺟﻬﺎن. (13۸۷). (دﻓﺘﺮ ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰي و ﻧﻈﺎرت راﻫﺒﺮدي)
هاشمی ﻓﺮد، اﮐﺒﺮ؛ ﮐﺮدواﻧﯽ، ﭘﺮوﯾﺰ؛ اﺳﺪﯾﺎن، ﻓﺮﯾﺪه. (1397). ﺗﺤﻠﯿﻞ اﺛﺮات ﻣﻮاد آﻻﯾﻨﺪه ﺑﺎ ﻣﻨﺸﺎء اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺮ ﮐﯿﻔﯿﺖ آب رودﺧﺎﻧﻪ ﮐﺎرون (ﺣﺪﻓﺎﺻﻞ ﺳﺪ ﮔﺘﻮﻧﺪ ﺗﺎ اﻫﻮاز). ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰي ﻣﻨﻄﻘﻪاي، 30(8): 164-155.
Bhuyan, M.S. and Bakar, M.A. (2017). Assessment of water quality in Halda River (the Major carp breeding ground) of Bangladesh. Pollution, 3(3): 429-441.
Cunha, D. G. F., Sabogal-Paz, L. P., & Dodds, W. K. (2016). Land use influence on raw surface water quality and treatment costs for drinking supply in São Paulo State (Brazil). Ecological Engineering, 94, 516-524.
Britto, F. B., Vasco, A. N. D., Aguiar Netto, A. D. O., Garcia, C. A. B., Moraes, G. F. O., & Silva, M. G. D. (2018). Surface water quality assessment of the main tributaries in the lower São Francisco River, Sergipe. RBRH, 23.
Dunca, A. M. (2018). Water pollution and water quality assessment of major transboundary rivers from Banat (Romania). Journal of Chemistry, 2018.
Ebrahim, N., Kershi, R.M., Saif, B.N., and Rastrelli, L., (2013), “Physico-chemical analysis of drinking water from Maoh (Zafar) village, Yemen”, World Applied Sciences Journal, 26(2), 244-247.
Gyamfi, E.T., Ackah, M., Anim, A.K., Hanson, J.K., Kpattah, L., Enti-Brown, S., Adjei-Kyereme, Y., and Nyarko, E.S., (2012). “Chemical analysis of potable water samples from selected suburbs of Accra, Ghana”, Proceedings of the International Academy of Ecology and Environmental Sciences, 2(2), 118-127.
Kibena, J., Nhapi, I., & Gumindoga, W. (2014). Assessing the relationship between water quality parameters and changes in landuse patterns in the Upper Manyame River, Zimbabwe. Physics and Chemistry of the Earth, Parts A/B/C, 67, 153-163.
Meneses, B.M., R. Reis, M.J., Vale and Saraiva. R.)2015(. Land use and land cover changes water quality parameters and changes in landuse patterns in the Upper Manyame River, Zimbabwe. Physics and Chemistry of the Earth. 67, 153-163.
Mohd, I., Mansor, M.A., Awaluddin, M.R.A., Nasir, M.F.M., Samsudin, M.S., Juahir, H. and Ramli, N., (2011). Pattern recognition of Kedah River water quality data by implementation of principal component analysis. World Applied Sciences. 14, 66-72.
پژوهش و فناوری محیط زیست، 1399 5(8)، 25-35
| |||
بررسی ﮐﯿﻔﯿﺖ آب ﺳﺪﻫﺎي ﺷﺎﺧﺺ اﺳﺘﺎن ﮔﯿﻼن ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روشهای ﭼﻨﺪ ﻣﺘﻐﯿﺮه |
هانیه میربلوکی۱، بابک رازدار21، متین محافظتکار3 |
1- کارشناس پژوهشی گروه پژوهشی مهندسی محیط زیست، پژوهشکده محیط زیست جهاد دانشگاهی، گیلان 2- کارشناس پژوهشی گروه پژوهشی پایش منابع آب، پژوهشکده محیط زیست جهاد دانشگاهی، گیلان 3- دانش‌آموخته کارشناسی ارشد، موسسه آموزش عالی جهاد دانشگاهی، گیلان |
چکیده |
اﻣﺮوزه اﻫﻤﯿﺖ آب، به‌عنوان عامل ﺣﯿﺎت و ﻣﺤﻮر ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﯾﺪار ﺑﯿﺶ از ﭘﯿﺶ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي حفاظت و مدیریت آن ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﮐﻨﺘﺮل ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺴﺖﻫﺎي آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎﻫﯽ و اﻧﺪﮐﺲﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. ﻫﺪف اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ بررسی ﮐﯿﻔﯿﺖ آب در ﺳﺪﻫﺎي اﻧﺤﺮاﻓﯽ ﺷﺎﺧﺺ اﺳﺘﺎن ﮔﯿﻼن بوده که ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روشهای آﻧﺘﺮوﭘﯽ ﺷﺎﻧون و ﺗﺎﭘﺴﯿﺲ ﺑﻪ رﺗﺒﻪﺑﻨﺪي کیفیت آب ﺳﺪﻫﺎ اﻗﺪام ﺷﺪه است. ﺳﺪﻫﺎي ﻣﻮردﻧﻈﺮ ﺷﺎﻣﻞ پسیخان، ﺷﺎﺧﺰر، ﭘﻠﺮود و ﺗﺎرﯾﮏ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺷﺎخصهای ﻣﻮرد اﻧﺪازهﮔﯿﺮي ﻧﯿﺰ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺪاﯾﺖ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ (Ec)، pH، ﮐﻞ ﺟﺎﻣﺪات ﻣﺤﻠﻮل (TDS)، دﻣﺎ، ﺳﻮﻟﻔﺎت (SO4)، ﺑﯽﮐﺮﺑﻨﺎت (HCO3)، ﮐﻠﺮ (Cl)، ﮐﻠﺴﯿﻢ (Ca)، ﻣﻨﯿﺰﯾﻢ (Mg)، ﺳﺪﯾﻢ، ﻣﻮاد ﻣﻌﻠﻖ در آب (TSS)، اﮐﺴﯿﮋن ﻣﺤﻠﻮل (DO)، اﮐﺴﯿﮋن ﻣﻮردﻧﯿﺎز واﮐﻨﺶﻫﺎي ﺑﯿﻮﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ (BOD5)، اﮐﺴﯿﮋن ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز واﮐﻨﺶﻫﺎي ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ (COD) ﺑﻮد. ﻧﺘﺎﯾﺞ اﻧﺘﺮوﭘﯽ ﺷﺎﻧون ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ در ﺑﯿﻦ ﺷﺎخصها، بیشترین وزن ﺷﺎﺧﺺ مربوط به ﻣﻮاد ﻣﻌﻠﻖ در آب (TSS) با مقدار 1973/0 و کمترین آن مربوط به pH با مقدار صفر میباشد. ﻧﺘﺎﯾﺞ آزﻣﻮن ﺗﺎﭘﺴﯿﺲ ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس وزنهای ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از اﻧﺘﺮوﭘﯽ و ﺷﺎخصهای ﮐﯿﻔﯿﺖ آب، سد پسیخان رتبه اول، ﺳﺪ ﭘﻠﺮود رﺗﺒﻪ دوم، ﺳﺪ ﺷﺎﺧﺰر رﺗﺒﻪ سوم و ﺳﺪ ﺗﺎرﯾﮏ در رﺗﺒﻪ آﺧﺮ ﻗﺮار دارد. بر این اساس میتوان با توجه به روشهای انتخاب چند متغیره، به بررسی کیفیت آب در سدهای مختلف پرداخت. |
كليد واژه‌ها: ﺳﺪ، اﻧﺘﺮوﭘﯽ، ﺗﺎﭘﺴﯿﺲ، ﮐﯿﻔﯿﺖ آب |
[1] پست الکترونیکی نویسنده مسئول: babak.razdar@gmail.com
Journal of Environmental Research and Technology, 5(8)2020. 25-35
|
Investigation of Gilan index dams' water quality using multivariate methods Hanieh Mirbolooki1, Babak Razdar2*, Matin Mohafezatkar31 1- Research Expert of Environmental Engineering Research Group, Environmental Research Institute, The Academic Center for Educatin, Culture and Research (ACECR), Gilan, Iran. 2- Research Expert of Water Resources Monitoring Research Group, Environmental Research Institute, The Academic Center for Educatin, Culture and Research (ACECR), Gilan, Iran. 3- MSc Graduated student, The Academic Center for Education, Culture and Research (ACECR), Gilan, Iran. |
Abstract Nowadays, the importance of water is known more than before as a life factor and the axis of sustainable development that to protect and manage it, it needs to be controlled using laboratory tests and various water quality indexes. The purpose of this study was to investigate water quality in diversion dams in Guilan province in which the dams have been ranked using Shannon and TOPSIS entropy methods. The dams included Pasikhan, Shakhzar, Polrud and Tarik and the measured indicators included Ec, pH, TDS, Temperature, SO4, HCO3, Cl, Ca, Mg, Na, TSS, DO, BOD5 and COD. Shannon entropy results showed that among the indicators, the highest index weight is related to TSS with the amount of 0.1973 and the lowest one is related to pH with the amount of zero. Topsis tests results showed that based on the weights derived from entropy and water quality indicators, Pasikhan dam is in the first rank, Polrud dam is in the second rank, Shakhzar dam is in the third rank and Tarik dam is in the last rank. So, according to multivariate selection methods, water quality in different dams with similar conditions can be investigated. |
Keywords: Dam, Entropy, Topsis method, Water quality |
|
[1] * Corresponding author E-mail address: babak.razdar@gmail.com
مقدمه
اﻓﺰاﯾﺶ رﺷﺪ ﺟﻤﻌﯿﺖ و ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮاي ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﮐﺸﺎورزي و آﺑﺰيﭘﺮوري اﻫﻤﯿﺖ ﮐﯿﻔﯿﺖ و ﮐﻤﯿﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﯽ را دوﭼﻨﺪان ﮐﺮده اﺳﺖ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺳﻄﺤﯽ ﺑﯿﺶ از دﯾﮕﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب در ﻣﻌﺮض آﻟﻮدﮔﯽ ﻗﺮار دارﻧﺪ (قلی‌زاده و علینژاد، 1397؛ دﻓﺘﺮ ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي و ﻧﻈﺎرت راﻫﺒﺮدي). ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﺳﯿﺐﭘﺬﯾﺮ ﺑﻮدن ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﯽ، ﮐﻨﺘﺮل ﮐﯿﻔﯿﺖ آبﻫﺎي ﺳﻄﺤﯽ ﯾﮑﯽ از ﻣﻮارد ﮐﻠﯿﺪي در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺣﻔﻆ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ اﺳﺖ (فلاح و همکاران، 1397؛ اصلی هاشمی و تقی‌پور، 1389) از ﻟﺤﺎظ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺳﻼﻣﺖ اﻧﺴﺎن و آب ﺑﻪ ﺷﺪت ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ، ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ ﺑﯿﻤﺎریهای ﻧﺎﺷﯽ از آب و ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آن ﻋﻠﺖ اﺻﻠﯽ ﻣﺮگ‌وﻣﯿﺮ در اﻧﺴﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ. ﭘﺎﺗﻮژنها ﻋﻠﺖ ﺑﯿﻤﺎریها ﻫﺴﺘﻨﺪ. آب ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺣﺎﻣﻞ ﯾﺎ ﻧﺎﻗﻞ ارگانیسمها ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ (حیدری نژاد و همکاران، 1397). اﻓﺰاﯾﺶ آﻟﻮدﮔﯽ آب ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻓﻌﺎلیت‌های اﻧﺴﺎﻧﯽ، ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺷﺪن و ﺷﻬﺮﺳﺎزي رخ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﺛﺮات ﻣﺨﺮب ﺑﺮ ﮐﯿﻔﯿﺖ آب دارد، ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮ ﺳﻼﻣﺖ اﻧﺴﺎن، ﺗﻌﺎدل اﮐﻮﺳﯿﺴﺘﻢ آﺑﺰﯾﺎن، ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻧﯿﺰ ﺗأﺛﯿﺮﮔﺬار اﺳﺖ (حیدری‌نژاد و همکاران، 1397؛ ببران و هنربخش، 1387؛ بریتو1 و همکاران، 2018).
ﮐﯿﻔﯿﺖ آب از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻬﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، اﻫﻤﯿﺖ زﯾﺎدي ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻫﻨﮕﻔﺖ ﺑﻬﺒﻮد آب ﺷﺮب، ﻣﺨﺎﻃﺮات ﺳﻼﻣﺖ اﻧﺴﺎنﻫﺎ و ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دارد (تیموری و همکاران، 1397). ﺑﺮرﺳﯽ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﮐﯿﻔﯿﺖ آب ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﻬﺮه‌وري و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺑﻪ ﺧﺼﻮص در ﮐﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ از اﻫﻤﯿﺖ ﺷﺎﯾﺎﻧﯽ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ (سلیمان پور و همکاران، 1397). به‌دلیل واﻗﻊ ﺷﺪن ﮐﺸﻮر اﯾﺮان در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺸﮏ و ﻧﯿﻤﻪ ﺧﺸﮏ و روﯾﺎرویی ﺑﺎ ﺑﺤﺮانهاي ﮐﻤﯽ آﺑﯽ، ﺗﺪوﯾﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﮐﯿﻔﯽ ﺑﺮاي ﮐﻠﯿﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﯽ، از راﻫﮑﺎرﻫﺎي ﺿﺮوري و ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ اﺟﺘﻨﺎب در ﺟﻬﺖ ﺣﻔﺎﻇﺖ و ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﭘﺎﯾﺪار از ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﯽ اﺳﺖ. ﺣﻔﺎﻇﺖ ﮐﯿﻔﯽ آب رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎ و آﺑﺨﻮانها ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاریهاي اﺿﺎﻓﯽ ﺑﺮاي ﺗﺼﻔﯿﻪ ﭘﺴﺎبها، ﯾﺎ ﺳﯿﺴﺘمهای ﺟﻤﻊآوري و ﮐﻨﺘﺮل آبها داﺷﺘﻪ و از ﻃﺮﻓﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻣﺤﺪود ﮐﺮدن ﺗﻮﺳﻌﻪ فعالیتها در ﺣﻮﺿﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﺮدد و در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﺛﺮات اﻗﺘﺼﺎدي ﻗﺎﺑﻞﺗﻮﺟﻬﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ. از اﯾن‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌رو ﺑﺮرﺳﯽ اﺛﺮات ﮐﯿﻔﯿﺖ آﺑﻬﺎي ﺳﻄﺤﯽ ﺿﺮوري اﺳﺖ (صادق‌زاده سادات، 1396؛ شیخی و همکاران، ۱۳۹۶). ﮐﺎﻫﺶ ﮐﯿﻔﯿﺖ آبﻫﺎي ﺳﻄﺤﯽ ﺑﻪﻋﻠﺖ ورود آﻻﯾﻨﺪهﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﯽ و ﮐﺸﺎورزي ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﮐﺎﻫﺶ ﮐﯿﻔﯿﺖ آب، ﮐﺎﻫﺶ ﻋﻤﻠﮑﺮد ﻣﺤﺼﻮل ﮐﺸﺎورزي و ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻃﻮﻻﻧﯽﻣﺪت ﻣﯽﺷﻮد. اﺳﺘﺎن ﮔﯿﻼن ﻧﯿﺰ از اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﺴﺘﺜﻨﯽ ﻧﯿﺴﺖ. ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ آبهای ﺳﻄﺤﯽ در اﺳﺘﺎن ﮔﯿﻼن در ﺳﺪ ﻣﻨﺠﯿﻞ و در اداﻣﻪ آن در ﭘﺸﺖ ﺳﺪﻫﺎي اﻧﺤﺮاﻓﯽ اﺳﺘﺎن ذﺧﯿﺮه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و از اﯾﻦ ﺳﺪﻫﺎ ﺑﺮاي آﺑﯿﺎري ﻣﺰارع اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد. ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﮐﯿﻔﯿﺖ آب از ﻧﻈﺮ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ و ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ در اﯾﻦ ﺳﺪﻫﺎ از اﻫﻤﯿﺖ ﺧﺎﺻﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ که در این تحقیق به این امر پرداخته شده است (ستاری و همکاران، ۱۳۹۶؛ جهانگیر و همکاران، ۱۳۹۷؛ کیبنا2، ۲۰۱۴).
مواد و روش‌ها
- اﻧﺪﮐﺲ ﮐﯿﻔﯿﺖ آب (3WQI)
ﺟﻬﺖ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﯿﻔﯿﺖ آب در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﯾﮏ ﮐﺸﻮر و ﺑﺮاي اﯾﺠﺎد اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺷﺎﺧﺺ ﮐﯿﻔﯽ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب (اﻋﻢ از رودﺧﺎﻧﻪ، درﯾﺎﭼﻪ و ...) ﺑﯿﺶ از ﺻﺪ ﮐﺎرﺷﻨﺎس ﮐﻨﺘﺮل ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻓﺮاﺧﻮان ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ اﺳﺎﺳاً اﯾﻦ ﺷﺎﺧﺺ از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﭼﻨﺪﯾﻦ آزﻣﺎﯾﺶ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ﻧﺸﺎن‌دﻫﻨﺪه ﺳﻄﺢ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ (حسینی و همکاران، ۱۳۹۷؛ حاتمی‌منش و همکاران، ۱۳۹۷). اﻧﺪﮐﺲ ﮐﯿﻔﯿﺖ آب ﮐﻪ اﺧﯿﺮاً در دﻫﻪ 1970 ﺗﻮﺳﻌﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ در ﺟﻬﺖ ﮐﻨﺘﺮل تغییرات ﮐﯿﻔﯿﺖ آب در ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﯽ ﺧﺎص در ﻃﯽ ﯾﮏ دوره زﻣﺎﻧﯽ ﺑﺮاي ﭘﯽ ﺑﺮدن ﺑﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﯾﮏ اﮐﻮﺳﯿﺘﻢ آﺑﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد. ﺷﺎﺧﺺ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺳﻼﻣﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﺨﯿﺰ را در ﻧﻘﻄﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ و ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺧﻂ ﺳﯿﺮ و آﻧﺎﻟﯿﺰ در ﻃﯽ زﻣﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﮐﺎرﺑﺮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺑﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ دﯾﮕﺮ ﯾﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﺎﺣﯿﻪاي ﯾﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻬﺎن ﺑﮑﺎر روﻧﺪ و اﯾﻦ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺳﻼﻣﺘﯽ آب از ﻟﺤﺎظ ﮐﯿﻔﯽ ﻧﯿﺰ ﮐﺎرﺑﺮد دارد (هاشمی و تقی‌پور، 1389؛ اقدر و همکاران، ۱۳۹۶؛ هاشمی فرد، ۱۳۹۷).
ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺎﺧﺺ کیفیت آب سطحی IRWQISC4 ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از (سازمان حفاظت محیط زیست ایران):
- اﻧﺘﺨﺎب ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎ
- ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻏﻠﻈﺖ اﮐﺴﯿﮋن ﻣﺤﻠﻮل (ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﯿﻠﯽﮔﺮم ﺑﺮ ﻟﯿﺘﺮ) ﺑﻪ درﺻﺪ اﺷﺒﺎع (در ﺻﻮرت ﻧﯿﺎز)
- ﺗﻌﯿﯿﻦ وزن ﻫﺮ ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺟﺪول
- ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﻣﻘﺪار ﺷﺎﺧﺺ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻨﺤﻨﯽﻫﺎي رﺗﺒﻪﺑﻨﺪي
ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻘﺪار ﺷﺎﺧﺺ ﺑﺎﯾﺪ پارامترهای زیر در نظر گرفته شود:
ü براي BOD5 ﺑﯿﺸﺘﺮ از 50 ﻣﻘﺪار ﺷﺎﺧﺺ ﻣﻌﺎدل ﯾﮏ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد.
ü ﺑﺮاي COD ﺑﯿﺸﺘﺮ از 200 ﻣﻘﺪار ﺷﺎﺧﺺ ﻣﻌﺎدل ﯾﮏ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد.
ü ﺑﺮاي اﮐﺴﯿﮋن ﻣﺤﻠﻮل ﺑﯿﺶ از 140 درﺻﺪ اﺷﺒﺎع ﻣﻘﺪار ﺷﺎﺧﺺ ﻣﻌﺎدل 80 در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد.
ü ﺑﺮايEC ﺑﯿﺶ از 25000 ﻣﯿﮑﺮوزﯾﻤﻨﺲ ﺑﺮ ﺳﺎﻧﺘﯽﻣﺘﺮ ﻣﻘﺪار ﺷﺎﺧﺺ ﻣﻌﺎدل ﯾﮏ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد.
ü ﺑﺮاي ﮐﻠﯿﻔﺮم ﻣﺪﻓﻮﻋﯽ ﺑﯿﺶ از MPN/100ml 106 ﻣﻘﺪار ﺷﺎﺧﺺ ﻣﻌﺎدل ﯾﮏ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد.
ü ﺑﺮاي آﻣﻮﻧﯿﻢ ﺑﯿﺶ از 15 ﻣﯿﻠﯽ ﮔﺮم ﺑﺮ ﻟﯿﺘﺮ ﻣﻘﺪار ﺷﺎﺧﺺ ﻣﻌﺎدل ﯾﮏ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد.
ü ﺑﺮاي ﻧﯿﺘﺮات ﺑﯿﺶ از 30 ﻣﯿﻠﯽ ﮔﺮم ﺑﺮ ﻟﯿﺘﺮ ﻣﻘﺪار ﺷﺎﺧﺺ ﻣﻌﺎدل ﯾﮏ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد.
ü ﺑﺮاي ﻓﺴﻔﺎت ﺑﯿﺶ از 15 ﻣﯿﻠﯽ ﮔﺮم ﺑﺮ ﻟﯿﺘﺮ ﻣﻘﺪار ﺷﺎﺧﺺ ﻣﻌﺎدل ﯾﮏ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد.
ü ﺑﺮاي سختی ﮐﻞ ﺑﯿﺶ از 5000 ﻣﯿﻠﯽ ﮔﺮم ﺑﺮ ﻟﯿﺘﺮ ﮐﺮﺑﻨﺎت ﮐﻠﺴﯿﻢ ﻣﻘﺪار ﺷﺎﺧﺺ ﻣﻌﺎدل ﯾﮏ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد.
ü ﺑﺮاي ﮐﺪورت ﺑﯿﺶ از 1000 واﺣﺪ ﻣﻘﺪار ﺷﺎﺧﺺ ﻣﻌﺎدل 2 در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد.
ü ﺑﺮاي pH ﺑﯿﺶ از 10 و ﮐﻤﺘﺮ از 6 ﻣﻘﺪار ﺷﺎﺧﺺ ﻣﻌﺎدل ﭘﻨﺞ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد.
جدول ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﺷﺎﺧﺺ IRWQISC و وزنﻫﺎي آﻧﻬﺎ در جدول (1) آورده شده است (سازمان حفاظت محیط زیست ایران):
جدول 1. ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﺷﺎﺧﺺ IRWQISC و وزنﻫﺎي آﻧﻬﺎ
ردیف | پارامتر | وزن | توضیحات |
1 | ﮐﻠﯿﻔﺮم ﻣﺪﻓﻮﻋﯽ | 140/0 | ﺑﺮ ﺣﺴﺐ MPN/100ml |
2 | BOD5 | 117/0 | ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﯿﻠﯽ ﮔﺮم ﺑﺮ ﻟﯿﺘﺮ |
3 | ﻧﯿﺘﺮات | 108/0 | ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﯿﻠﯽ ﮔﺮم ﺑﺮ ﻟﯿﺘﺮ |
4 | اﮐﺴﯿﮋن ﻣﺤﻠﻮل | 097/0 | ﺑﺮ ﺣﺴﺐ درﺻﺪ اﺷﺒﺎع |
5 | ﻫﺪاﯾﺖ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ | 096/0 | ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﯿﮑﺮوزﯾﻤﻨﺲ ﺑﺮ ﺳﺎﻧﺘﯿﻤﺘﺮ |
6 | COD | 093/0 | ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﯿﻠﯽ ﮔﺮم ﺑﺮ ﻟﯿﺘﺮ |
7 | آﻣﻮﻧﯿﻢ | 090/0 | ﻣﺠﻤﻮع آﻣﻮﻧﯿﻢ |
8 | ﻓﺴﻔﺎت | 0870/0 | ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﯿﻠﯽ ﮔﺮم ﺑﺮ ﻟﯿﺘﺮ |
9 | ﮐﺪورت | 0620/0 | بر حسب NTU |
10 | ﺳﺨﺘﯽ ﮐﻞ | 059/0 | ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﯿﻠﯽ ﮔﺮم ﺑﺮ ﻟﯿﺘﺮ ﮐﺮﺑﻨﺎت ﮐﻠﺴﯿﻢ |
11 | pH | 051/0 | واﺣﺪ اﺳﺘﺎﻧﺪارد |
اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﻪﺻﻮرت ﮐﯿﻔﯽ ﺑﺎ روﯾﮑﺮد آزﻣﺎﯾﺸﯽ اﻧﺠﺎم شده است. در اﺑﺘﺪا با ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪاي و ﻧﻈﺮ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ شاخصهای ﮐﯿﻔﯽ آبﻫﺎ از ﻧﻈﺮ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ و ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ اﻗﺪام شده و در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﺎ روش اﻧﺘﺮوﭘﯽ ﺷﺎﻧﻮن5 ﺑﻪ وزن دﻫﯽ ﻫﺮ ﯾﮏ از اﯾﻦ ﺷﺎخصها ﭘﺮداﺧﺘﻪ شد. ﺳﭙﺲ از ﻃﺮﯾﻖ روش ﺗﺎﭘﺴﯿﺲ6 ﺑﻪ رﺗﺒﻪﺑﻨﺪي ﻫﺮﯾﮏ از ﺳﺪﻫﺎي اﻧﺤﺮاﻓﯽ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺎخصهای ﻣﻮردﻧﻈﺮ اﻗﺪام ﻣﯽﺷﻮد (گیامفی7، ۲۰۱۲).
- ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي ﺗﺤﻘﯿﻖ
ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ و ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ آب ﺷﺎﻣﻞ (اﮐﺴﯿﮋن ﻣﺤﻠﻮل، ﻧﯿﺘﺮات، ﻓﺴﻔﺎت، ﮐﺪورت، pH و TSS) و ﺷﺎﺧﺺ ﻫﯿﻠﺴﻨﻬﻮف (ﺷﺎﺧﺺ ﮐﯿﻔﯿﺖ آب)، دﻣﺎي آب، ﮐﻠﯿﻔﺮم ﻣﺪﻓﻮﻋﯽ، ﻣﻨﯿﺰﯾﻢ، ﮐﻠﺴﯿﻢ، ﺳﺪﯾﻢ، ﭘﺘﺎﺳﯿﻢ، ﮐﻞ ﺟﺎﻣﺪات ﻣﺤﻠﻮل و ﺳﺨﺘﯽ ﮐﻞ (ﻃﺒﻖ روشﻫﺎي اﺳﺘﺎﻧﺪارد) ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ.
- محل انجام تحقیق
ﺳﺪﻫﺎي اﻧﺤﺮاﻓﯽ ﻧﯿﺰ ﺷﺎﻣﻞ سد پسیخان، ﺳﺪ ﺷﺎﺧﺮز، ﺳﺪ ﭘﻠﺮود و ﺳﺪ ﺗﺎرﯾﮏ هستند. مشخصات سدهای انحرافی مورد مطالعه در جدول (2) آورده شده است.
جدول 2- ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺳﺪﻫﺎي اﻧﺤﺮاﻓﯽ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ
نام سد | محل | ظرفیت (مترمکعب بر ثانیه) |
پسیخان | رشت- رودخانه پسیخان | 4 |
ﺷﺎﺧزر | ﻓﻮﻣﻨﺎت- رودﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎزارﺟﻤﻌﻪ | 2 |
ﭘﻠﺮود | رﺣﯿﻢ آﺑﺎد- رودﺧﺎﻧﻪ ﭘﻠﺮود | 5/31 |
ﺗﺎرﯾﮏ | اﻣﺎم زاده ﻫﺎﺷﻢ- رودﺧﺎﻧﻪ ﺳﻔﯿﺪرود | 35 |
- روش ﺗﺎﭘﺴﯿﺲ
در اﯾﻦ روش m ﮔﺰﯾﻨﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ n ﺷﺎﺧﺺ ﻣﻮرد ارزﯾﺎﺑﯽ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و ﻫﺮ ﻣﺴﺎﻟﻪ را ﻣﯽﺗﻮان ﺑه ﻌﻨﻮان ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﻨﺪﺳﯽ ﺷﺎﻣﻞ m ﻧﻘﻄﻪ در ﯾﮏ ﻓﻀﺎي n ﺑﻌﺪي در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ. اﯾﻦ ﺗﮑﻨﯿﮏ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﺑﻨﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﺰﯾﻨﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ را ﺑﺎ راه ﺣﻞ اﯾﺪه‌آل ﻣﺜﺒﺖ (ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻤﮑﻦ، +Aj) و ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ را ﺑﺎ راه ﺣﻞ اﯾﺪه‌آل ﻣﻨﻔﯽ (ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻤﮑﻦ، =Aj) داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ. ﻓﺮض ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻄﻠﻮﺑﯿﺖ ﻫﺮ ﺷﺎﺧﺺ ﺑﻪ ﻃﻮر ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ اﻓﺰاﯾﺸﯽ و ﯾﺎ ﮐﺎﻫﺸﯽ اﺳﺖ (آذر و رجب‌زاده، ۱۳۹۱؛ مهد8 و همکاران، 2011؛ ابراهیم9 و همکاران، ۲۰۱۳).
مراحل روش تاپسیس
1- ﻣﺎتریس تصمیمگیری (D) را با استفاده از رابطه نرم اقلیدسی زیر به یک ماتریس بیمقیاس (ماتریس تصمیمگیری نرمال) تبدیل می‌کنیم (در این رابطه 
نشان‌دهنده امتیاز کسب شده توسط گزینه i در معیار j است).
ماتریس بدست آمده 
نامیده میشود.
2- ماتریس بی مقیاس موزون بدست میآید.
که در آن Vماتریس بی مقیاس موزون و W یک ماتریس قطری از وزنهای به دست آمده برای شاخصها میباشد.
3- راه حل ایده‌آل مثبت (بهترین حالت ممکن، 
) و بیشترین فاصله را با راه حل ایده‌آل منفی (بدترین حالت ممکن، 
) را مشخص میکند.
- گزینه ایده آل مثبت:
i=1, 2, …..,n, j=1, 2, , …..,m.
- گزینه ایده آل منفی:
i=1, 2, …..,n, j=1, 2, , …..,m.
بطوری‌که
به ازای عناصر مثبت شاخصها
به ازای عناصر منفی شاخصها
4- اندازه فاصله بر اساس نرم اقلیدسی به ازاء راه‌حل ایده‌آل منفی و گزینه مثبت و همین اندازه را به ازای راه‌حل ایده‌آل مثبت و گزینه منفی به صورت زیر به‌دست میآید:
5- نزدیکی نسبی
به راه حل ایده‌آل به صورت زیر محاسبه میشود:
چنانچه
باشد، آنگاه 
و 
میشود و در صورتی‌که 
آنگاه 
و 
خواهد شد، بنابراین هر گزینه به راه حل ایده‌آل نزدیکتر باشد، مقدار 
آن به یک نزدیکتر خواهد بود.
6- رتبه‌بندی گزینهها در این مرحله انجام میگیرد و بر‌اساس ترتیب نزولی میتوان گزینههای موجود را رتبه‌بندی نمود.
- روش اﻧﺘﺮوﭘﯽ ﺷﺎﻧﻮن
اﻧﺘﺮوﭘﯽ شانون ﯾﮑﯽ از ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﮐﺎرﺑﺮدي در ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ و ﺗﺌﻮري اﻃﻼﻋﺎت و از ﻃﺮﻓﯽ ﯾﮑﯽ از ﺗﮑﻨﯿﮏﻫﺎي ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮي ﭼﻨﺪ ﻣﻌﯿﺎره ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ وزن ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. اﯾﻦ ﺗﮑﻨﯿﮏ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﻣﺎﺗﺮﯾﺴﯽ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﻌﯿﺎر و ﮔﺰﯾﻨﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ دادهﻫﺎي ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮي ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎﺷﺪ، ﻣﯽﺗﻮان از ﺗﮑﻨﯿﮏ آﻧﺘﺮوﭘﯽ ﺑﺮاي ارزﯾﺎﺑﯽ وزنﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد. ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس، ﻫﺮﭼﻪ ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯽ در ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﯾﮏ ﺷﺎﺧﺺ، ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ، آن ﺷﺎﺧﺺ از اﻫﻤﯿﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ (مینس10، ۲۰۱۵؛ کانها 11، ۲۰۱۶).
- مراحل روش انتروپی
مرحله اول: اولین مرحله از مراحل روش آنتروپی شانون تشکیل جدول تصمیمگیری میباشد. بنابراین برای محاسبه وزن شاخصها با استفاده از روش آنتروپی ابتدا باید جدول تصمیمگیری مساله تشکیل داد:
مرحله دوم: نرمالسازی جدول تصمیمگیری: مرحله دوم از مراحل روش آنتروپی نرمالسازی یا بیمقیاس کردن جدول تصمیمگیری میباشد. برای نرمالسازی از روش نرمالسازی ساده یعنی همان روش میانگین حسابی استفاده میشود. رابطه نرمالسازی ساده به صورت زیر میباشد.
مرحله سوم: محاسبه آنتروپی هر شاخص: در این مرحله باید آنتروپی هر یک از شاخصها را با استفاده از رابطه زیر محاسبه نمود.
نکته: مقدار K باعث می شود که مقدار آنتروپی هر شاخص بین صفر و یک باقی بماند.
مرحله چهارم: محاسبه فاصله هر شاخص از آنتروپی آن:(
) در این مرحله باید فاصله هر یک از شاخصها را از مقدار آنتروپی آن که در مرحله قبل محاسبه شد به‌دست آوریم. برای این کار از رابطه زیر استفاده میشود.
مرحله پنجم: محاسبه وزن هر شاخص: در این مرحله وزن هر شاخص با استفاده از رابطه زیر محاسبه میشود.
یافتههای پژوهش
در ﺟﺪول (3) ﺷﺎخصهای اﻧﺪازهﮔﯿﺮي ﺷﺪه در چهار ﺳﺪ پسیخان، ﺷﺎﺧﺰر، ﭘﻠﺮود و ﺗﺎرﯾﮏ ﻧﺸﺎن داده شده است.
ﺟﺪول 3- ﺷﺎخصهای اﻧﺪازهﮔﯿﺮي ﺷﺪه در چهار ﺳﺪ پسیخان، ﺷﺎﺧﺰر، ﭘﻠﺮود و ﺗﺎرﯾﮏ
پارامتر | سد تاریک | سد پلرود | سد شاخزر | سد پسیخان |
Ec | 1707 | 371 | 513 | 654 |
pH | 8 | 8 | 8 | 8 |
TDS | 1076 | 234 | 323 | 412 |
Temperature | 20 | 16 | 13 | 13 |
SO4 | 5 | 0 | 1 | 1 |
HCO3 | 2 | 3 | 2 | 2 |
Cl | 10 | 0 | 2 | 3 |
Ca | 5 | 2 | 2 | 3 |
Mg | 3 | 1 | 1 | 1 |
Na | 26 | 5 | 15 | 17 |
TSS | 7/16 | 3/345 | 598 | 4/13 |
DO | 10 | 8/10 | 1/11 | 74/9 |
BOD5 | 15 | 2 | 5 | 5 |
COD | 41 | 7/6 | 9/8 | 11 |
- اﻧﺘﺨﺎب ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺳﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﺗﺎﭘﺴﯿﺲ
در اﺑﺘﺪا ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﺗﺼﻤﯿﻢ و وزن دهی تشکیل میدهیم. ﺟﺪول (4) وزن ﻫﺮ ﺷﺎﺧﺺ را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺷﮑﻞ (1) ﺿﺮاﯾﺐ ﺗﺎﭘﺴﯿﺲ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ. ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﺳﺪ ﭘﺴﯿﺨﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺿﺮﯾﺐ و ﺳﺪ ﺗﺎرﯾﮏ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﺿﺮﯾﺐ را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داده اﺳﺖ. ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺎخصهای ﮐﯿﻔﯿﺖ آب، ﺳﺪ ﭘﺴﯿﺨﺎن رﺗﺒﻪ اول، ﺳﺪ ﭘﻠﺮود رﺗﺒﻪ دوم، ﺳﺪ ﺷﺎﺧﺰر رﺗﺒﻪ ﺳﻮم و ﺳﺪ ﺗﺎرﯾﮏ در رﺗﺒﻪ آﺧﺮ ﻗﺮار دارد.
ﺟﺪول 4- وزن ﻫﺮ ﺷﺎﺧﺺ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﺗﺼﻤﯿﻢ
ﺷﺎﺧﺺ | سد پسیخان | سد تاریک | سد پلرود | سد شاخزر | وزن |
|---|---|---|---|---|---|
Ec | 654 | 1707 | 371 | 513 | 062/0 |
pH | 8 | 8 | 8 | 8 | 0 |
TDS | 412 | 1076 | 234 | 323 | 062/0 |
Temperature | 13 | 20 | 16 | 13 | 006/0 |
SO4 | 1 | 5 | 0 | 1 | 197/0 |
HCO3 | 2 | 2 | 3 | 2 | 006/0 |
Cl | 3 | 10 | 0 | 2 | 176/0 |
Ca | 3 | 5 | 2 | 2 | 026/0 |
mg | 1 | 3 | 1 | 1 | 048/0 |
Na | 17 | 26 | 5 | 15 | 042/0 |
TSS | 4/13 | 7/16 | 3/345 | 598 | 197/0 |
DO | 74/9 | 10 | 8/10 | 1/11 | 04/0 |
BOD5 | 5 | 15 | 2 | 5 | 081/0 |
COD | 11 | 41 | 7/6 | 9/8 | 097/0 |
ﺷﮑﻞ 1- ﺿﺮﯾﺐ ﺗﺎﭘﺴﯿﺲ
- ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ وزنﻫﺎي ﺷﺎخصها ﺑﺎ روش اﻧﺘﺮوﭘﯽ ﺷﺎﻧﻮن
ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر اﺑﺘﺪا ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽﺷﻮد. ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ (2)، بیشترین وزن ﺷﺎﺧﺺ مربوط به ﻣﻮاد ﻣﻌﻠﻖ در آب (TSS) با مقدار 1973/0 و کمترین آن مربوط به pH با مقدار صفر میباشد.
شکل 2- وزن هر شاخص
در ادامه به بررسی تحقیقات انجام شده و مقایسه نتایج پرداخته میشود:
فلاح و ﻫﻤﮑﺎران در ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺧﻮد ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﯿﻔﯿﺖ آب ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش TOPSIS در ﺗﺎﻻب ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ اﻧﺰﻟﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ. ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﺘﺎﯾﺞ، اﯾﺴﺘﮕﺎه 5 (ﺳﺮﺧﺎﻧﮑﻞ) ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖ ﮐﯿﻔﯽ آب و اﯾﺴﺘﮕﺎه 8 (ﭘﯿﺮﺑﺎزار) ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ وضعیت ﮐﯿﻔﯽ آب را داﺷﺖ. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻓﺼﻠﯽ ﻣﻘﺎدﯾﺮ TOPSIS ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻣﻘﺪار کیفیت آب هم در ﻓﺼﻞ ﺑﻬﺎر اندازه‌گیری شد (فلاح و همکاران، 1397).
ﺗﺮاﺑﯽ ﭘﻮده و ﻫﻤﻪزاده در ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ روﻧﺪ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﮐﯿﻔﯽ در رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺣﻮﺿﻪ ﮐﺸﮑﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ. ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر روﻧﺪ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﮐﯿﻔﯽ ﻃﻮﻻﻧﯽﻣﺪت در دو ﺳﺮﺷﺎﺧﻪ ﮐﺸﮑﺎن (خرم آﺑﺎد و ﻫﺮود) ارزﯾﺎﺑﯽ ﺷﺪ؛ ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ روﻧﺪ ﯾﺎﺑﯽ دادهﻫﺎ از آزﻣﻮن ﻣﻦ ﮐﻨﺪال اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ. ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﯿﻔﯿﺖ آب ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﺮم اﻓﺰار AqQA، دﯾﺎﮔﺮام ﺷﻮﻟﺮ ﺑﺮاي ﻫﺮ اﯾﺴﺘﮕﺎه اﺳﺘﺨﺮاج و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺷﺪ. ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﯿﻔﯿﺖ آب از ﻧﻈﺮ ﮐﺸﺎورزي اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺑﻪ دﯾﺎﮔﺮام وﯾﻞ ﮐﺎﮐﺲ ﻣﻨﺘﻘﻞ و دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي آب ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ. در ﻫﻤﻪ اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎ روﻧﺪ دﺑﯽ ﻣﻨﻔﯽ و ﺑﺮاي ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﮐﯿﻔﯽ آب روﻧﺪ ﻣﺜﺒﺘﯽ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ. ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻧﺸﺎن داد در ﻫﺮ دو ﺳﺮﺷﺎﺧﻪ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﮐﯿﻔﯽ آب ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ﺗﻐﯿﯿﺮات ﮐﯿﻔﯽ آب ﭘﺲ از ﭘﯿﻮﺳﺘﻦ دو ﺳﺮﺷﺎﺧﻪ ﺧﺮم‌آﺑﺎد و ﻫﺮود ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ، در اﯾﺴﺘﮕﺎه ﭘﻠﺪﺧﺘﺮ ﺑﺮرﺳﯽ ﺷﺪ. در اﯾﺴﺘﮕﺎه ﭘﻠﺪﺧﺘﺮ ﺑﺴﯿﺎري از ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎ در ﻣﺤﺪودهاي ﺑﯿﻦ ﻣﻘﺪار آﻧﻬﺎ در دو ﺳﺮﺷﺎﺧﻪ ﻗﺒﻞ از ﭘﯿﻮﺳﺘﻦ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ، اﻣﺎ در ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻧﻘﺾ ﺷﺪ و در اﯾﺴﺘﮕﺎه ﭘﻠﺪﺧﺘﺮ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ (ترابی‌پور و وهمه‌زاده، 1397).
ﺣﺴﯿﻨﯽ و ﻫﻤﮑﺎران در ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﺎرﺑﺮد ﺷﺎﺧﺺ ﮐﯿﻔﯿﺖ آب (WQI) و ﻫﯿﺪروژﺋﻮﺷﯿﻤﯽ در ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﯿﻔﯽ آب ﺳﻄﺤﯽ در اﺳﺘﺎن ﺳﯿﺴﺘﺎن و ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ. ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻫﯿﺪروژﺋﻮﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﻧﺸﺎن‌دﻫﻨﺪه ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺗﯿﭗ آب از ﺑﯿﮑﺮﺑﻨﺎﺗﻪ ﺳﺪﯾﮏ و ﺳﻮﻟﻔﺎﺗﻪ ﺳﺪﯾﮏ ﺑﻪ ﮐﻠﺮوره ﺳﺪﯾﮏ در ﻃﯽ دورهﻫﺎي ﻧﻤﻮﻧﻪﺑﺮداري اﺳﺖ. ﻧﻤﻮدار ﮔﯿﺒﺲ ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ﻫﻮازدﮔﯽ ﺳﻨﮓﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﺪه ﮐﻨﺘﺮل ﮐﻨﻨﺪه ﺷﯿﻤﯽ ﯾﻮنﻫﺎي اﺻﻠﯽ آب ﺑﻮده اﺳﺖ. ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺗﺤﻠﯿﻞﻫﺎي آﻣﺎري ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮد ﮐﻪ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﺑﺎﻻﯾﯽ ﻣﯿﺎن ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﻠﯿﻔﺮم، ﻧﯿﺘﺮات، ﺳﻮﻟﻔﺎت و ﮐﻠﺮ ﺑﺎ ﺷﺎﺧﺺ ﮐﯿﻔﯿﺖ آب وﺟﻮد دارد (ﺣﺴﯿﻨﯽ و ﻫﻤﮑﺎران، 1397).
ﻣﯿﺮزاﯾﯽ و ﻫﻤﮑﺎران در ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﯿﻔﯿﺖ آب رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺟﺎري در اﺳﺘﺎن ﺑﻮﺷﻬﺮ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﺎﺧﺺ ﮐﯿﻔﯿﺖ آب ﻃﯽ ﺳﺎلﻫﺎي 1392-1390 ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ. اﯾﺸﺎن ﮐﯿﻔﯿﺖ آب رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺟﺎري ﺷﺎﭘﻮر، داﻟﮑﯽ، ﺣﻠﻪ، ﺑﺎﻏﺎن، ﻣﻨﺪ و ﺑﺎﻫﻮش در اﺳﺘﺎن ﺑﻮﺷﻬﺮ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دو ﺷﺎﺧﺺ IRWQISC و NSFWQI ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﻫﻤﯿﺖ آب اﯾﻦ رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎ در ﺷﺮب، ﻣﺼﺎرف ﮐﺸﺎورزي و ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﺮدﻧﺪ. ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎيBOD ،COD ،DO ،PO4 وNO3 ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺎﺧﺺ IRWQISC، و ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي PO4 ،NO3 ،DO و BOD ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺎﺧﺺ NSFWQI اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ. ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﺎﺧﺺ IRWQISC ﮐﯿﻔﯿﺖ آب رودﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎﻏﺎن و داﻟﮑﯽ ﺑﺎ ﻣﻘﺎدﯾﺮ 31/3 و 39/8 در ﻃﺒﻘﻪ آبﻫﺎي ﺑﺎ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺑﺪ و رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺷﺎﭘﻮر، ﻣﻨﺪ، ﺑﺎﻫﻮش و ﺣﻠﻪ ﺑﺎ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺑﯿﻦ 46 ﺗﺎ 53 در وﺿﻌﯿﺖ ﻣﺘﻮﺳﻄﯽ از ﮐﯿﻔﯿﺖ آب ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از ﻧﻈﺮ ﺷﺎﺧﺺ NSFWQI رودﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎﻏﺎن ﺑﺎ ﻣﻘﺪار 68 در رده آبﻫﺎي ﺑﺎ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﺳﺎﯾﺮ رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﻘﺎدﯾﺮ 73 ﺗﺎ 80 در ﻃﺒﻘﻪ آبﻫﺎي ﺑﺎ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺧﻮب ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ. ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ آب رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺷﺎﭘﻮر، داﻟﮑﯽ، ﺣﻠﻪ، ﻣﻨﺪ، ﺑﺎﻫﻮش و ﺑﺎﻏﺎن، ﺑﺮاي ﮐﺸﺎورزي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻮده وﻟﯽ ﺑﺮاي ﺷﺮب ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺼﻔﯿﻪ ﺷﻮد (ﻣﯿﺮزاﯾﯽ و ﻫﻤﮑﺎران، 1396).
دوﻧﮑﺎ12 در ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ارزﯾﺎﺑﯽ آﻟﻮدﮔﯽ آب و ﮐﯿﻔﯿﺖ آب رودﺧﺎﻧﻪ ﺑﻨﺎت13 روﻣﺎﻧﯽ پرداختند. در این مطالعه از ﺷﺎﺧﺺ ﮐﯿﻔﯿﺖ آب (WQI) اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮدﻧﺪ و ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ اﯾﺸﺎن pH ،DO، BOD5، دﻣﺎ، ﻓﺴﻔﺮ ﮐﻞ، N-NO2− و ﺷﻔﺎﻓﯿﺖ در دوره زﻣﺎﻧﯽ 2014-2004 ﺑﻮد (دونکا، 2018).
بویان و ﺑﺎﮐﺎر14 (2017) در ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺧﻮد ﺑﻪ ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﯿﻔﯿﺖ آب رودﺧﺎﻧﻪای در ﺑﻨﮕﻼدش ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ. ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﻮرد اﻧﺪازهﮔﯿﺮي اﯾﺸﺎن ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎيEC ،pH، COD، BOD5، DO، ﮐﻠﺮﯾﺪ، ﻗﻠﯿﺎﯾﯽ و ﺳﺨﺘﯽ ﺑﻮد. در این تحقیق، از ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ آﻣﺎري ﭼﻨﺪ ﻣﺘﻐﯿﺮه، ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﺆﻟﻔﻪ اﺻﻠﯽ (PCA) و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ (CM) اﺳﺘﻔﺎده شد. ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻧﺸﺎن داد ﺷﺎﺧﺺ آﻟﻮدﮔﯽ رودخانه، از آﻟﻮدﮔﯽ ﮐﻢ ﺗﺎ زﯾﺎد ﻣﺘﻐﯿﺮ اﺳﺖ که اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ وﺟﻮد فاضلاب ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺻﻨﻌﺘﯽ در نزدیکی رودخانه است (بویان و ﺑﺎﮐﺎر، 2017).
بحث و نتیجهگیری
ﻫﺪف اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﯿﻔﯿﺖ آب در ﺳﺪﻫﺎي اﻧﺤﺮاﻓﯽ ﺷﺎﺧﺺ اﺳﺘﺎن ﮔﯿﻼن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. در اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روشهای ﭼﻨﺪ ﻣﺘﻐﯿﺮه اﻧﺘﺮوﭘﯽ ﺷﺎنون و ﺗﺎﭘﺴﯿﺲ ﺑﻪ رﺗﺒﻪﺑﻨﺪي ﺳﺪﻫﺎ اﻗﺪام ﺷﺪ. ﺳﺪﻫﺎي ﻣﻮردﻧﻈﺮ ﺷﺎﻣﻞ ﭘﺴﯿﺨﺎن، ﺷﺎﺧﺰر، ﭘﻠﺮود و ﺗﺎرﯾﮏ ﺑﻮدﻧﺪ. ﺷﺎخصهای ﻣﻮرد اﻧﺪازهﮔﯿﺮي ﻧﯿﺰ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺪاﯾﺖ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ (Ec)، pH، ﮐﻞ ﺟﺎﻣﺪات ﻣﺤﻠﻮل (TDS)، دﻣﺎ، ﺳﻮﻟﻔﺎت (SO4)، ﺑﯽﮐﺮﺑﻨﺎت (HCO3)، ﮐﻠﺮ (Cl)، ﮐﻠﺴﯿﻢ (Ca)، ﻣﻨﯿﺰﯾﻢ (Mg)، ﺳﺪﯾﻢ، ﻣﻮاد ﻣﻌﻠﻖ در آب (TSS)، اﮐﺴﯿﮋن ﻣﺤﻠﻮل (DO)، اﮐﺴﯿﮋن ﻣﻮردﻧﯿﺎز واﮐﻨﺶﻫﺎي ﺑﯿﻮﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ (BOD5)، اﮐﺴﯿﮋن ﻣﻮردﻧﯿﺎز واﮐﻨﺶﻫﺎي ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ (COD) بودند. ﻧﺘﺎﯾﺞ اﻧﺘﺮوﭘﯽ ﺷﺎﻧون ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ در ﺑﯿﻦ ﺷﺎخصها، بیشترین وزن ﺷﺎﺧﺺ مربوط به ﻣﻮاد ﻣﻌﻠﻖ در آب (TSS) با مقدار 1973/0 و کمترین آن مربوط به پارامتر pH با مقدار صفر میباشد. ﻧﺘﺎﯾﺞ آزﻣﻮن ﺗﺎﭘﺴﯿﺲ ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس وزنهای ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از اﻧﺘﺮوﭘﯽ و ﺷﺎخصهایﮐﯿﻔﯿﺖ آب، ﺳﺪ ﭘﺴﯿﺨﺎن رﺗﺒﻪ اول، ﺳﺪ ﭘﻠﺮود رﺗﺒﻪ دوم، ﺳﺪ ﺷﺎﺧﺰر رﺗﺒﻪ ﺳﻮم و ﺳﺪ ﺗﺎرﯾﮏ در رﺗﺒﻪ آﺧﺮ ﻗﺮار دارد. اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ روشهای اﻧﺘﺨﺎب ﭼﻨﺪ ﻣﺘﻐﯿﺮه ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﯿﻔﯿﺖ آب در ﺳﺪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺸﺎﺑﻪ اﻗﺪام ﮐﺮد.
منابع
اﺻﻠﯽ ﻫﺎﺷﻤﯽ، احمد و ﺗﻘﯽ ﭘﻮر، حسن؛ (1389). اﻧﺪﮐﺲ ﮐﯿﻔﯿﺖ آب (WQI). ﮐﺎرﺑﺮد ﺷﯿﻤﯽ در ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ، 7-1 :(4)1.
اقدر، ﺣﺴﯿﻦ؛ ﻣﺤﻤﺪﯾﺎري، ﻓﺎﻃﻤﻪ؛ ﺑﯿﮓ ﻣﺤﻤﺪي، ﻓﻮزﯾﻪ. (1396). ﮐﺎرﺑﺮد ﻣﺪل ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮي FAHP ﺑﺎﮐﻠﯽ در ارزﯾﺎﺑﯽ و ﭘﻬﻨﻪ ﺑﻨﺪي ﮐﯿﻔﯿﺖ آب زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ 9 ﺷﻬﺮ اﺳﺘﺎن اﯾﻼم ﺑﺮاي ﻣﺼﺎرف ﺷﺮب و ﮐﺸﺎورزي. ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ، 123-113 :(15)8.
آذر، عادل؛ رجب زاده، علی. (1397). تصمیم گیری کاربردی رویکرد MADM .انتشارات نگاه دانش، تهران، 230 صفحه.
ﺑﺒﺮان، ﺻﺪﯾﻘﻪ؛ ﻫﻨﺮﺑﺨﺶ، ﻧﺎزﻟﯽ. (1387). ﺑﺤﺮان وﺿﻌﯿﺖ آب در اﯾﺮان و ﺟﻬﺎن. ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ راﻫﺒﺮد، ﺳﺎل ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ، ﺷﻤﺎره 2 .48.
ترابی پوده، حسن؛ همه‌زاده، پرستو. (1397). بررسی کیفیت شیمیایی آب و روند تغییرات پارامترهای کیفی در حوضه کشکان. اکوهیدرولوژی، 5 (۱): 23 – 36.
تیموری، مهدی؛ شیخ واحد، بردی؛ سعدالدین، امیر. (۱۳۹۷). ارزیابی و مقایسه کیفیت آب با استفاده از روشهای تحلیل رابطه خاکستری و NSFWQI در مخزن سد شیرین دره. فصلنامه سلامت و محیط زیست, 11(2), 169-182.
ﺟﻬﺎﻧﮕﯿﺮ، ﻣﺤﻤﺪﺣﺴﯿﻦ؛ ﺣﻘﯿﻘﯽ، ﭘﺎرﺳﺎ؛ ﺳﺎداﺗﯽﻧﮋاد، ﺳﯿﺪﺟﻮاد. (1397). ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﯿﻔﯿﺖ آب زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ ﺑﺮاي ﻣﺼﺎرف ﺷﺮب ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺪل اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻓﺎزي (ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردي: دﺷﺖ ﻣﺮودﺷﺖ). اﮐﻮﻫﯿﺪروﻟﻮژي، 673-663 :(2)5.
ﺣﺎﺗﻤﯽ ﻣﻨﺶ، ﻣﺴﻌﻮد؛ ﺣﻖﺷﻨﺎس، آرش؛ ﻣﯿﺮزاﯾﯽ، ﻣﺤﺴﻦ؛ ﺳﻠﮕﯽ، ﻋﯿﺴﯽ؛ ﻣﺤﻤﺪي ﺑﺮدﮐﺸﮑﯽ، ﺑﻬﺰاد. (1397). ﺳﻨﺠﺶ ﻏﻠﻈﺖ ﻓﻠﺰات ﺳﻨﮕﯿﻦ و اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي TRIX ،WQI در ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﯿﻔﯿﺖ آب ﺳﻮاﺣﻞ ﺑﯿﻦ ﺟﺰروﻣﺪي ﻣﻨﻄﻘﻪ وﯾﮋه اﻗﺘﺼﺎدي اﻧﺮژي ﭘﺎرس در ﻓﺼﻮل ﻣﺨﺘﻠﻒ. ﻃﺐ ﺟﻨﻮب، 458-439 :(6)21.
ﺣﺴﻦ زاده ﻧﻔﻮﺗﯽ، ﻣﺤﻤﺪ؛ اﻣﺎﻣﯽ ﻣﯿﺒﺪي، اﺣﺴﺎن. (1397). ﮔﺰارش ﻓﻨﯽ: ﺗﻐﯿﯿﺮات زﻣﺎﻧﯽ و ﻣﮑﺎﻧﯽ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﮐﯿﻔﯿﺖ آب زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ دﺷﺖ ﻣﺮوﺳﺖ. ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ آﺑﺨﯿﺰ، 132-121 :(1)10.
حسینی، علیرضا؛ پورمحمد، پژمان؛ یارمحمدی، احسان. (1397). بررسی کیفیت آب زیرزمینی در محدوده شبکههای آبیاری و زهکشی با اهداف کشاورزی و شرب (مطالعه موردی دشت عباس). مجله علوم و مهندسی آبخیزداری ایران، 12 (20): 51 – 58.
حیدری‌نژاد، ضحی؛ حیدری، محسن؛ سلیمانی، حامد؛ حسین نجفی، صالح. (۱۳۹۷). ارزیابی کیفیت فیزیکی و شیمیایی منابع آب زیرزمینی شهرستان‌های خواف، تایباد و رشتخوار طی سال‌های 1394-1384. مجله طب پیشگیری, 5(1), 36-44.
سازمان حفاظت محیط زیست ایران.
ﺳﺘﺎري، ﻣﺤﻤﺪﺗﻘﯽ؛ ﻣﯿﺮﻋﺒﺎﺳﯽ ﻧﺠﻒ آﺑﺎدي؛ رﺳﻮل؛ ﻋﺒﺎﺳﻘﻠﯽ ﻧﺎﯾﺐ زاد، ﻣﻬﺪي. (139۶). اﺳﺘﻔﺎده از داده ﮐﺎوي در ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﮐﯿﻔﯿﺖ آبﻫﺎي ﺳﻄﺤﯽ (ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردي: رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎي داﻣﻨﻪ ﺷﻤﺎﻟﯽ ﺳﻬﻨﺪ). اﮐﻮﻫﯿﺪروﻟﻮژي، 419-407 :(2)4.
سلیمان پور، سید مسعود؛ مصباح، سید حمید؛ هدایتی، بهرام. (۱۳۹۷). کاربرد تکنیک داده کاوی درخت تصمیم CART در تعیین مؤثرترین فاکتورهای کیفیت آب آشامیدنی (مطالعه موردی: دشت کازرون استان فارس). فصلنامه سلامت و محیط زیست, 11(1), 1-14.
ﺷﯿﺨﯽ آﻟﻤﺎن آﺑﺎد، زﻫﺮا؛ اﺳﺪزاده، ﻓﺮخ؛ ﭘﯿﺮﺧﺮاﻃﯽ، ﺣﺴﯿﻦ. (139۶). ﮐﺎرﺑﺮد ﺷﺎﺧﺺ DWQI ﺑﺮاي ارزﯾﺎﺑﯽ ﺟﺎﻣﻊ ﮐﯿﻔﯿﺖ آب در آﺑﺨﻮان اردﺑﯿﻞ. اﮐﻮﻫﯿﺪروﻟﻮژي، 2(4): 436-421.
ﺻﺎدق زاده ﺳﺎدات، ﻣﺼﻄﻔﯽ؛ ﻧﺎﻇﻤﯽ، اﻣﯿﺮﺣﺴﯿﻦ؛ ﺻﺪراﻟﺪﯾﻨﯽ، ﻋﻠﯽ اﺷﺮف، (1396). اﺛﺮات ﮐﯿﻔﯿﺖ آبﻫﺎي ﺳﻄﺤﯽ ﺑﺮ ﮐﯿﻔﯿﺖ آبﻫﺎي زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ (ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردي: دﺷﺖ ﺗﺒﺮﯾﺰ). داﻧﺶ آب و ﺧﺎك، 237-225 :(3)27.
فلاح، مریم؛ پیرعلی، احمدرضا؛ هدایتی، سید علی اکبر. (۱۳۹۷). ارزیابی کیفیت آب با استفاده از روش TOPSIS در تالاب بین‌المللی انزلی. فصلنامه سلامت و محیط زیست, 11(2), 225-236.
قلی زاده، محمد؛ علی نژاد، مجید. (۱۳۹۷). بررسی تغییرات مکانی برخی از پارامترهای موثر بر کیفیت آب رودخانه زرین‌گل در استان گلستان. فصلنامه علوم محیطی, 16(1), 111-126.
میرزایی، مژگان؛ سلگی، عیسی؛ سلمان ماهینی، عبدالرسول. (1397). نقش کاربری اراضی در کیفیت آب رودخانه زاینده‌رود. مهندسی منابع آب، ۱۱( 38): 61 – 70.
ﻧﮕﺎﻫﯽ ﺑﻪ وﺿﻌﯿﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب در اﯾﺮان و ﺟﻬﺎن. (13۸۷). (دﻓﺘﺮ ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي و ﻧﻈﺎرت راﻫﺒﺮدي)
هاشمی ﻓﺮد، اﮐﺒﺮ؛ ﮐﺮدواﻧﯽ، ﭘﺮوﯾﺰ؛ اﺳﺪﯾﺎن، ﻓﺮﯾﺪه. (1397). ﺗﺤﻠﯿﻞ اﺛﺮات ﻣﻮاد آﻻﯾﻨﺪه ﺑﺎ ﻣﻨﺸﺎء اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺮ ﮐﯿﻔﯿﺖ آب رودﺧﺎﻧﻪ ﮐﺎرون (ﺣﺪﻓﺎﺻﻞ ﺳﺪ ﮔﺘﻮﻧﺪ ﺗﺎ اﻫﻮاز). ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰي ﻣﻨﻄﻘﻪاي، 30(8): 164-155.
Bhuyan, M.S. and Bakar, M.A. (2017). Assessment of water quality in Halda River (the Major carp breeding ground) of Bangladesh. Pollution, 3(3): 429-441.
Cunha, D. G. F., Sabogal-Paz, L. P., & Dodds, W. K. (2016). Land use influence on raw surface water quality and treatment costs for drinking supply in São Paulo State (Brazil). Ecological Engineering, 94, 516-524.
Britto, F. B., Vasco, A. N. D., Aguiar Netto, A. D. O., Garcia, C. A. B., Moraes, G. F. O., & Silva, M. G. D. (2018). Surface water quality assessment of the main tributaries in the lower São Francisco River, Sergipe. RBRH, 23.
Dunca, A. M. (2018). Water pollution and water quality assessment of major transboundary rivers from Banat (Romania). Journal of Chemistry, 2018.
Ebrahim, N., Kershi, R.M., Saif, B.N., and Rastrelli, L., (2013), “Physico-chemical analysis of drinking water from Maoh (Zafar) village, Yemen”, World Applied Sciences Journal, 26(2), 244-247.
Gyamfi, E.T., Ackah, M., Anim, A.K., Hanson, J.K., Kpattah, L., Enti-Brown, S., Adjei-Kyereme, Y., and Nyarko, E.S., (2012). “Chemical analysis of potable water samples from selected suburbs of Accra, Ghana”, Proceedings of the International Academy of Ecology and Environmental Sciences, 2(2), 118-127.
Kibena, J., Nhapi, I., & Gumindoga, W. (2014). Assessing the relationship between water quality parameters and changes in landuse patterns in the Upper Manyame River, Zimbabwe. Physics and Chemistry of the Earth, Parts A/B/C, 67, 153-163.
Meneses, B.M., R. Reis, M.J., Vale and Saraiva. R.)2015(. Land use and land cover changes water quality parameters and changes in landuse patterns in the Upper Manyame River, Zimbabwe. Physics and Chemistry of the Earth. 67, 153-163.
Mohd, I., Mansor, M.A., Awaluddin, M.R.A., Nasir, M.F.M., Samsudin, M.S., Juahir, H. and Ramli, N., (2011). Pattern recognition of Kedah River water quality data by implementation of principal component analysis. World Applied Sciences. 14, 66-72.
[1] Brrito
[2] Kibena
[3] Water Quality Index
[4] Iran Water Quality Index
[5] Shanon Entropy
[6] TOPSIS
[7] Gyamfi
[8] Mohd
[9] Ebrahim
[10] Meneses
[11] Cunha
[12] Dunca
[13] Banat
[14] Bhuyan and Bakar
