تحلیلی بر ژئوپلیتیک اقلیم کردستان عراق بعد از فروپاشی داعش
الموضوعات :کیومرث یزدان پناه درو 1 , حسن کامران دستجردی 2 , کمال رنجبری 3
1 - هيات علمي دانشگاه تهران
2 - دانشگاه تهران
3 - جغرافیا
الکلمات المفتاحية: عراق, اقلیم کردستان, تجزیه ژئوپلیتیکی, قلمروخواهی, داعش,
ملخص المقالة :
مناطق کردنشین عراق با محوریت دو حزب سنتی، اتحادیه میهنی و حزب دمکرات با توجه به فرصت‌هایی که بعد از فروپاشی رژیم بعث، بوجود آمد توانستند در قدرت سهیم شوند و اختیارات بی شماری را در زمینه‌های اقتصادی، امنیتی و سیاسی در ساختار جدید عراق به دست آورند. در ساختار جدید عراق اقلیم کردستان با محوریت حزب دمکرات در زمینه های امنیتی، اقتصادی، سیاست خارجی، قلمروخواهی و... به صورت یکطرفه عمل کرده و به جای طبعیت از الگوی تعاملی دوسویه با حکومت مرکزی عراق از الگوی تقابلی تبعیت کرده است و با حکومت مرکزی در چالش بوده است. بعد از حمله داعش به عراق دشمن مشترک از یکسو، موجب ایجاد همکاری نظامی بین اقلیم کردستان و حکومت مرکزی عراق شد و از سوی دیگر، خلاء امنیتی بوجود آمده در مناطق مورد اختلاف موجب قلمروسازی و فروش نفت آن مناطق توسط اقلیم شده و چالش‌ها با حکومت مرکزی را تشدید کرده است. سیاست‌های تقابلی و غیرشفاف حزب دمکرات با حکومت مرکزی در زمینه‌های اقتصادی و امنیتی و همسویی بیش از حد به ترکیه موجب ایجاد بحران و نارضایتی سایر احزاب در اقلیم کردستان شده است و این شرایط باعث شده جهت توازن قوا در بین جریان‌های سیاسی با توجه به پیشینه تاریخی مشترک، اتحادیه میهنی به ایران به عنوان یک قدرت منطقه‌ای نزدیکتر شود. این پژوهش، با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و منابع کتابخانه ای- اینترنتی و اسنادی به تحلیل ژئوپلیتیکی اقلیم کردستان بعد از فروپاشی داعش پرداخته است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که جنگ داعش با توجه به ظرفیت‌های پیش آمده موجب شده که حزب دمکرات با تشدید سیاست‌های تقابلی با حکومت مرکزی و نزدیکی بیش از حد به کشور ترکیه و همچنین در راستای توازن قوا در ارتباط با قدرت‌های منطقه‌ای اتحادیه میهنی به سمت ایران بیشتر متمایل شود که امکان تجزیه ژئوپلیتیکی کردستان عراق بین قدرت‌های منطقه‌ای (ایران و ترکیه) بیش از پیش محتمل تر به نظر می‌رسد.
1. احمدی¬پور زهرا؛ میرشکاران، زهرا ؛ هورکارد، برنار (1393)، «سازماندهی سیاسی فضا در ساختار بسیط»، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال دهم، شماره سوم، ص 45- 33؛
2. احمدی¬پور، زهرا و قنبری، قاسم و کرمی، قاسم (1391)، «سازمان¬دهی سیاسی فضا»، انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح؛
3. اسد، علی¬اکبر (1393)، «خیزش داعش و بحران امنیتی در عراق و رویکرد ایران»، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی؛
4. امیری، مقدم¬رضا (1389)، «کردها و عراق نوین»، همایش عراق نوین و جمهوری اسلامی ایران؛ چالش‌ها و فرصتها، دانشگاه جامع امام حسین، دانشکده پیامبر(ص)؛
5. بنی‌هاشم، میرقاسم (1381)، «فرایند ملت¬سازی در خاورمیانه» کتاب خاورمیانه(1) مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین¬المللی ابرار معاصر تهران؛
6. پور سعید فرزاد (1389)، «برآورد استراتژیک عراق آینده»، فصلنامه مطالعات راهبردی، شماره اول، شماره مسلسل47؛
7. تاج¬آبادی، حسین و مهدی دهنوی (1393)، «فدرالیزم عراق و امنیت ملی ایران؛ فرصتها و چالش‌ها»، فصلنامه تحقیقات سیاسی بین‌المللی، شماره هجدهم، ص188- 153؛
8. ثقفی¬عامری، ناصر (1385)، «عراق جدید تغییرات ژئوپلتیک»، فصلنامه راهبردی شماره39؛
9. حاجی میرخان زرار (1390)، «اقلیم کردستان عراق»، فصلنامه فرهنگی اجتماعی گفتگو، شماره 58؛
10. حافظ¬نیا، محمدرضا واحمدی پور زهرا و قادری حاجت مصطفی(1391)، «سیاست و فضا»، انتشارات پاپلی؛
11. حافظ¬نیا، محمدرضا (1392)، «افق¬های جدید در جغرافیای سیاسی»، انتشارات سمت؛
12. حافظ¬نیا، وکاویانی راد (1393)، «فلسفه جغرافیای سیاسی»، پژوهشکده مطالعات کاربردی؛
13. حافظ¬نیا، محمدرضا (1390)، «اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک»، انتشارات پاپلی؛
14. خواجه‌ای، علی (1392)، «بررسی وضعیت نفت و گاز در منطقه کردستان عراق» ماهنامه اقتصاد انرژی، شماره 155؛
15. زارعی، بهادر (1392)، «بنیادهای نظری جغرافیای سیاسی با تاکید بر اسلام و ایران»، انتشارات دانشگاه تهران؛
16. سیف¬زاده، حسین (1379)، «عراق؛ ساختارها و فرایند گرایش‌های سیاسی»، مرکز اسناد انقلاب اسلامیف جلد اول؛
17. شیروی، عبدالحسین (1384)، «حقوق تطبیقی»، چاپ اول، انتشارات سمت؛
18. ضیغمی، محمدعلی (1387)، «راهنمای تجارت با کشور عراق»، شرکت چاپ و نشر بازرگانی؛
19. عیسی¬اکری؛ نجار شیرزاد (1390)، «ویژگی‌های اقلیم کردستان عراق»، فصلنامه فرهنگی اجتماعی گفتگو، شماره 58؛
20. غلامی، طهمورث (1390)، «رابطه پیچیده هویت دولت و امنیت در عراق»، مرکز بین¬المللی مطالعات صلح؛
21. قاسمی، محمدعلی (1389)، «بازیگران مؤثر بر آینده عراق: منافع و سناریوها»، فصلنامه مطالعات راهبردی، شماره 47، ص 58- 37.
22. زیباکلام، صادق؛ عبدالله¬پور، محمدرضا (1390)، «ژئوپلیتیک¬شکننده اقلیم کردستان عراق عامل همگرایی کردهای عراق به اسرائیل»، فصلنامه سیاست،دوره 41، شماره4؛
23. قربانی¬نژاد، ریباز (1387)، «بررسی تطبیقی الگوی خودگردانی کردستان عراق با الگوهای خودمختاری و فدرالیسم». پایان¬نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی دکتر محمدرضا حافظ¬نیا، تهران: دانشگاه تربیت مدرس؛
24. قوام، عبدالعلی و زرگر، افشین (1387)، «دولت¬سازی ملت¬سازی و نظریه‌های روابط بین¬الملل»، آثار نفیس؛
25. مجتهدزاده، پیروز (1392)، «جغرافیای سیاسی و سیاست جغرافیایی»، تهران انتشارت سمت؛
26. محمدی، حمیدرضا؛ خالدی، حسین (1391)، «ژئوپلیتیک کردستان عراق»، نشر انتخاب؛
27. مک داول (1383)، «تاریخ معاصر کرد»، ترجمه: ابراهیم یونسی، نشر پانیذ؛
28. میرحیدر، دره و عمران راستی و سادات میراحمدی (1392)، «مبانی جغرافیای سیاسی»، انتشارات سمت؛
29. میرحیدر، دره (1383)، «اصول و مبانی جغرافیای سیاسی»، تهران، نشر سمت؛
30. نامی، محمدحسن؛ علی، محمدپور (1387)، «جغرافیای کشور عراق با تاکید بر مسائل ژئوپلیتیک»، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح؛
31. نوروزی، نورمحمد و دیگران (1382)، «چالش مشروعیت و بازسازی نظم سیاسی در خاورمیانه»، ترجمه اسدالله سلیمانی، معاونت پژوهشی: تهران دانشکده امام باقر؛
32. واعظی محمود (1388)، «ثبات¬سازی و امنیت در خلیج¬فارس و نقش متقابل عراق جدید و کشورهای منطقه»، معاونت پژوهشی سیاست خارجی(گروه مطالعات خاورمیانه و خلیج¬فارس)؛
33. قانون اساسی عراق (1392)، «عراق، قوانین و احکام»، تبریز، انتشارات آیین دادرسی؛
34. باقری، حسین(1392)، «بازیگران داخلی در ساختارسیاسی عراق نوین و تاثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران» فصلنامه آفاق امنیت، سال پنجم، شماره 19؛
35. جاسب، نیک¬فر؛ مهدی، ماهیدشتی(1394)، «واکاوی استراتژی نفتی اقلیم کردستان عراق اهداف و رویکردها» پژوهش‌های راهبردی سیاست، سال چهارم، شماره چهارده؛
36. Diversa ,Carlo G .Ceretti and Ludwig Paul,Vol ,2.Roma :Instituto Italiano,perlafrica;
37. Glassner M.R and Fahrer, c.(1993), political geography. 2 rdedition. John Wiley & sons New York;
38. Iraq’s Policy of Ethnic Cleansing: Onslaught to change national demographic characteristics of the Kirkuk Region , Nouri Talabany Professor of Law, Prefaced by Lord Eric Avebury London 1999;
39. Kolers, a., land, (2009), conflict, and justice: a political theory of territory, Cambridge: Cambridge University press;
40. Mackenzie ,David Neil“ ,)1999( The Origin of Kurdish ,”in :Iranica;
41. www.alalam.ir;
42. www.gkurdistan.com;
43. www.knnc.net;
44. www.krg-kagb.org;
45. www.mnr.krg.org;
46. www.persidenecy.krd;
47. www.reliefweb.int;
48. www.theguerdian.com.
