تحلیل ژئوپولیتیکی چشم انداز آمایش سرزمین در کشور افغانستان و ارائه مدل راهبردی
الموضوعات :عتیق الله قمری 1 , کیومرث یزدان پناه درو 2 , زهرا پیشگاهی فرد 3 , حسین حاتمی نژاد 4
1 - دانشگاه تهران
2 - هيات علمي دانشگاه تهران
3 - دانشگاه تهران
4 - دانشگاه تهران
الکلمات المفتاحية: آمایش سرزمین, ژئوپولیتیک, مدل راهبردی, توسعه و امنیت پایدار, افغانستان.,
ملخص المقالة :
در ساختار اقتصاد سیاسی جهان برخی کشورها توسعه یافته و برخی در حال توسعه می باشند. برخی از کشورها نیز به دلیل شکنندگی ژئوپولیتیکی و تهدیدات و بحران های داخلی و محیط خارجی نه تنها توسعه نیافته اند بلکه در مسیر توسعه نیز در حال حرکت نیستند. افغانستان نیز در حال حاضر جزء کشورهای بحرانی و توسعه نیافته جهان محسوب می گردد که هیچ چشم انداز مشخصی برای حرکت در جهت توسعه ندارد؛ نه در سطح نظریه پایه توسعه، نه راهبردهای مشخص و منسجم توسعه و نه هیچگونه سند عملیاتی با ضمانت اجرا. این مشکلات افغانستان ریشه در مسائل جغرافیایی، فرهنگی، سیاسی و امنیتی داخلی و خارجیدارد. بنابراین برنامه ریزی جهت توسعه سرزمینی این کشور نیز در گرو حل و چاره اندیشی مسائل مذکور است. برنامه-ریزی راهبردی با چهارچوب و ملاحظات سیاسی و امنیتی می تواند سبب کاهش تهدیدات امنیتی و چالش های سیاسی و در نتیجه توسعه سرزمینی گردد. بنابراین در این مقاله سعی شده است تا عوامل داخلی و خارجی اثرگذار بر آمایش سرزمینی در کشور افغانستان از منظر ژئوپولیتیکی مورد تحلیل قرار گیرد. در این راستا دو سوال قابل طرح است که: 1) قوت ها، ضعف ها، فرصت ها، تهدیدهای ژیوپولیتیکی کشور افغانستان در راستای آمایش سرزمینی این کشور کدامند؟ 2) براساس عوامل ژیوپولیتیک داخلی و خارجی چگونه می توان چشم انداز آمایش سرزمین در کشور افغانستان را ترسیم نمود؟ این مقاله به شیوهای توصیفی- تحلیلی نگاشته شده است و داده های مورد نیاز نیز به شیوۀ کتابخانه ای، اسنادی و بهره گیری از پایگاهها و سایتهای معتبر اینترنتی گردآوری شده است.
اندیشمند، محمداکرام، (1392)، منازعه دیورند و عقلانیت سیاسی، کابل: انتشارات سعید#
اندیشمند، محمداکرام، (1396)، منازعه دیورند و کشورهای جهان، کابل: ماندگار#
حاتمی‌نژاد، حسین، سید‌محمد حسینی و سید‌علی حسینی، (1389)، «جایگاه و نقش علم جغرافیا در آمایش‌سرزمین»، مجله‌ی رشد آموزش جغرافیا، دوره‌ی بیست و پنجم، شماره‌ی 1، پائیز، 51-46#
حافظ¬نیا، محمدرضا، پیروز مجتهدزاده و جعفر علی¬زاده، (1385)، هیدروپلیتیک هیرمند و تاثیر آن بر روابط سیاسی ایران و افغانستان، فصلنامه برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دوره 10، شماره 2، صص 103-83#
رشیدی، مصطفی، (1393)، آسیب‌شناسی ژئوپلیتیکی برنامه‌ریزی در فضای سرزمینیِ ایران با رویکرد آمایش‌سرزمین و ارائه مدل راهبردی، رساله دکتری جغرافیای سیاسی، دانشاه تهران، دانشکده جغرافیا#
رهنمایی، محمد تقی، (1372)، توان‌های محیطی ایران، تهران: مرکز مطالعات شهرسازی و معماری ایران#
سرور، رحیم، (1384)، جغرافیای کاربردی و آمایش‌سرزمین، تهران: انتشارات سمت#
سنائی، وحید، (05/08/1389)، هیدروپلیتیک حوضه هریرود و اثرات آن بر روابط ایران ترکمنستان و افغانستان، همایش بازنگری روابط ایران و کشورهای آسیای مرکزی، دانشگاه فردوسی مشهد، 4 و 5 آبانماه 1389#
غفورلیوال، (15/08/1391)، دیورند؛ مرز رسمی یا قرار داد موقت، موجود در: http://www.bbc.com/persian/afghanistan/2012/11/121104_l09_durand_line_liwal.shtml، تاریخ بازیابی: 12/04/1397#
فرجی راد، ع.، و مهدی درخور و س.ه ساداتی، (1390)، بررسی روند دولت- ملت¬سازی در افغانستان و موانع پیش¬رو، مجلۀ دانشنامه، شمارۀ 80#
کلیفورد، مری لوئیس، (1371)، سرزمین و مردم افغانستان، ترجمه مرتضی اسعدی، انتشارات علمی فرهنگی، چاپ دوم#
کهزاد، احمدعلی، (1381)، تاریخ افغانستان، استکهلم#
متقی، افشین و مصطفی رشیدی، (1391)، بررسی و تحلیل عوامل و زمینه¬های ژئوپلیتیکی شکل¬گیری و گسترش طالبان در کشور افغانستان، پژوهشنامه خراسان بزرگ، سال سوم، شماره 8، پاییز، صص 97-79#
مگنوس، رالف. اچ و ادن نبی، (1380)، افغانستان روحانی، مارکس، مجاهد، ترجمه قاسم ملکی، چاپ اول تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین¬المللی#
مهدیزاده کابلی، محمدرئوف، (1382)، درآمدی بر تاریخ افغانستان، چاپ اول، قم: نشر صحافی احسانی#
نیک¬زاد، مجتبی، (05/10/1392)، ضرورت بازنگری اقتصادی به بخش کشاورزی، بازیابی: http://www.afghanpaper.com/nbody.php?id=63578، تاریخ بازیابی: 15/01/1397#
وزارت اطلاعات، فرهنگ و اداره گردشگری امور نظارتی افغانستان، (1397)، تاریخچه اداره گرحًندوی (گردشگری)، وزارت اطلاعات، فرهنگ و اداره گردشگری امور نظارتی افغانستان، بازیابی در: http://tourism.gov.af/persian/index.php، تاریخ بازیابی: 12/01/1397#
هاشمی، سیدرفیع، (1392)، بررسی هیدروپلیتیک رودهای مرزی افغانستان، کابل و آمودریا، پایان¬نامه کارشناسی ارضد جغرافیای سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد#
Censin Resources, (2010/08/15), Afghanistan discovered an oilfield containing an estimated 1.8 billion barrels of crude in the north of the country, Censin Resources, Available at: https://web.archive.org/web/20120425161815/http://www.censin.com/afghanistans-new-oil-discovery/, retrieved: 2017/11/24#
FAO, (2003), First-ever livestock census in Afghanistan, Available at: http://www.fao.org/english/newsroom/news/2003/25511-en.html, retrieved: 2017/12/20#
Foreign Policy, (2016), Fragile States: Rankings and Map, Available at: https://foreignpolicy.com/fragile-states-index-2016-brexit-syria-refugee-europe-anti-migrant-boko-haram/#
http://www.salamwatandar.com.#
https://www.britannica.com/place/Afghanistan#
https://www.dw.com/fa-ir/-38744591#
https://www.gifex.com/fullsize-en/2009-09-17-2481/Afghanistan-Land-Use-and-Economic-Activity-1972.html#
https://www.worldatlas.com/articles/longest-rivers-in-afghanistan.html#
Izady, Michael, (2008-2009), Atlas of the Islamic World and Vicinity
(Infographs, Maps and Statistics Collection), New York, Columbia University, Gulf 2000 Project: 2006-present, Available at: http://gulf2000.columbia.edu/maps.shtml#
McSweeney, C., M. New & G. Lizcano, (2016/10/06), UNDP Climate Change Country Profiles Afghanistan, Available at: https://digital.library.unt.edu/ark:/67531/metadc226769/m2/1/high_res_d/Afghanistan.hires.report.pdf, retrieved: 2017/12/22#
Reuters Staff, (2011/12/28), UPDATE 1-Afghanistan signs major oil deal with China's CNPC, Reuters, Available at: https://www.reuters.com/article/afghanistan-cnpc/update-1-afghanistan-signs-major-oil-deal-with-chinas-cnpc-idUSL3E7NS40J20111228, retrieved: 2017/11/22#
Sengupta, Kim, (2010/06/15), Afghanistan's resources could make it the richest mining region on earth, Independent, Diplomatic Correspondent, available at: https://www.independent.co.uk/news/world/asia/afghanistans-resources-could-make-it-the-richest-mining-region-on-earth-2000507.html, retrieved: 2017/11/22#
