نقش فارابی در شکل گیری فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی
الموضوعات :
1 - استادیار گروه فلسفه ،دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران
الکلمات المفتاحية: فارابی, فرهنگ, تمدن, تمدن ایرانی اسلامی,
ملخص المقالة :
فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی دارای علوم و دانش مختلف، خرد، آداب و سنت گوناگونی است که برگرفته از ادوار تاریخی و هویتی ایرانیان بوده است. در اندیشۀ فارابی، ساختارعقل فعال، ارتباطات و تفکر ایرانی همسو با مدینه فاضله و دو واژه ملت و امت شکل گرفته است و وی این عوامل را از اصلی ترین عوامل ساختار فرهنگ و تمدن هر قومی دانسته است. بر این اساس هدف اصلی پژوهش واکاوی نقش فارابی در شکلگیری فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی است. حال در جهت رهیافت به این هدف پژوهش حاضر از روش تحقیق مطالعات تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات به صورت مطالعات کتابخانه‌ای استفاده کرده است. نتایج نشان داد که فارابی تحول فرهنگ و تمدن را در جامعه را مبتنی بر ارتباطات بیان می‌نماید. از دیدگاه فارابی، سلطۀ هریک از مغالطه، صناعات برهان، خطابه، جدل و شعر با نام الگوي ارتباط دهنده بیشتر مدینه، معین‌کننده فرهنگ(ملت) و جامعه(مدینه/امت) ویژه‌ای می‌گردند؛ چرا که هر نشانه ارتباطی نظام معنایی ویژه‌ای را کمی آفریند و برپایی فرهنگ و تمدن خاصی را معین می‌سازد. ضمن آنکه در یک جمع‌بندی کلی می‌توان اذعان نمود که فارابی در رابطه با فرهنگ ایرانی، فلسفه یونانی را به گونه‌ای در ذهنیت دینی خویش جذب نمود که بتواند اسلام و فرهنگ ایرانی را پذیرش نماید. از این رو او اساس و پایه "جهان مدارانه" فلسفه یونانی را از فرهنگ ایرانی اسلامی اخذ نمود تا صور "خدامدارانه" به آن بنمایاند. لذا، فارابی برای فرهنگ ایرانی اسلامی، فلسفه‌ای ایجاد نمود که به ذاتش تنها به صورت قائم و نه رواقی، مشایی و نوافلاطونی باشد و از تمام مکاتب فلسفی تأثیر گرفته و سیراب شده باشد، اما روحش، روح اسلامی باشد. از این رو وی نقش ارزنده‌ای در تاریخ فرهنگ و تمدن ایران اسلامی داشته است.
ابوالحسن علی¬بن یوسف شیبانی القفطی، جمال¬الدین .(1371). تاریخ الحکماء، ترجمۀ فارسی از قرن یازدهم هجری، به کوشش بهین دارایی .تهران: دانشگاه تهران.
داوري اردکانی، رضا. (1381). فارابی فیلسوف فرهنگ، تهران، انتشارات: ساقی.
دایبر، هانس(1383) پیش¬زمینۀ اسماعیلی فلسفۀ سیاسی فارابی، در درآمدی بر چالش آرمان و واقعیت در فلسفۀ سیاسی فارابی: مجموعه مقالات، ویراستۀ محمد کریمی زنجانی اصل تهران. انتشارات کبیر.
سجستانی، ابویعقوب،(1367). کشف المحجوب، با مقدمۀ هانری کربن، تهران، انتشارات: کتابخانۀ طهوری.
شکری.هوشنگ.(1397). نگره هاي ايراني در انديشۀ فارابي. ایران نامه. سال2. شماره1. 44-61.
صیدالی. محمد. (1395). بررسی تطبیقی روش شناسی اندیشه آرمانشهر در آراء فارابی و تامس مور. فصلنامه پژوهش‌های سیاسی. شماره16. 70-93.
فارابی، ابونصر.(1389). السیاسه المدنیه، ترجمۀ حسن ملکشاهی. انتشارات دانشگاه تهران.
فارابی، ابونصر.(1390)، التنبیه علی سبیل السعاده فارابی و راه سعادت، ترجمۀ نواب مقربی، تهران، انتشارات: بنیاد حکمت ملاصدرا.
فارابی، ابونصر.(1361)، اندیشه‌های اهل مدینۀ فاضله، ترجمۀ سیدجعفر سجادی، تهران، انتشارات: طهوری.
فارابی، ابونصر. (1995). تحصیل السعاده، قدم له و شرحه علي بو ملجم،بيروت، انتشارات دار و مكتبه الهلال.
فارابی، ابونصر. (1388). فصول منتزعه، ترجمه و شرح حسن ملکشاهی، تهران: انتشارت سروش.
کرباسی زاده، علی، ذوفقاری. زهرا.(1393). بررسي تطبيقي شهر خداي آگوستين و مدينه فاضله فارابي. فصلنامه انديشه ديني دانشگاه شيراز. دوره14. شماره3. 73-90
قائمی نیک، محمدرضا. پارسیانا. حمید.(1397). تکوین علم مدنی فارابی از منظر روش شناسی بنیادین. فصلنامه علمي پژوهشي نظريه هاي اجتماعي متفكران مسلمان. سال8. شماره1. 9-36.
مجتبایی فتح¬الله. (1352). شهر زیبای افلاطون و شاهی آرمانی در ایران باستان، تهران: انتشارات انجمن فرهنگ ایران باستان.
مفتونی. نادیا.(1400). تحلیل نظریه مشروعیت فارابی در مقایسه با نظریه بروس اکرمن. دو فصلنامه اندیشه های فلسفی و کلامی. شماره22. 63-76.
مفتونی. نادیا. مقدم. قاسم. (1394). خطابه به مثابه راهبرد فرهنگی در اندیشه فارابی. فصلنامه حکمت سینوی. سال18. 97-109.
مقدم. قاسم. محمدی اشیانی. محمدرضا.(1395). ابتنای مدینه فاضله فارابی بر اصالت «انسان متصل به وحی». فصلنامه حکمت اسلامی. سال4. شماره1. 51-70.
نساج. حمید. بهرامی. مرتضی.(1402). جنگ و صلح در اندیشه سیاسی فارابی. فصلنامه پژوهش های دفاعی امنیتی اسلام. انتشار آنلاین.
269 |
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 282 - 269
نقش فارابی در شکل گیری فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی
محیا رفیعی 1
چکیده
فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی دارای علوم و دانش مختلف، خرد، آداب و سنت گوناگونی است که برگرفته از ادوار تاریخی و هویتی ایرانیان بوده است. در اندیشۀ فارابی، ساختارعقل فعال، ارتباطات و تفکر ایرانی همسو با مدینه فاضله و دو واژه ملت و امت شکل گرفته است و وی این عوامل را از اصلی ترین عوامل ساختار فرهنگ و تمدن هر قومی دانسته است. بر این اساس هدف اصلی پژوهش واکاوی نقش فارابی در شکلگیری فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی است. حال در جهت رهیافت به این هدف پژوهش حاضر از روش تحقیق مطالعات تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات به صورت مطالعات کتابخانه‌ای استفاده کرده است. نتایج نشان داد که فارابی تحول فرهنگ و تمدن را در جامعه را مبتنی بر ارتباطات بیان می‌نماید. از دیدگاه فارابی، سلطۀ هریک از مغالطه، صناعات برهان، خطابه، جدل و شعر با نام الگوي ارتباط دهنده بیشتر مدینه، معین‌کننده فرهنگ(ملت) و جامعه(مدینه/امت) ویژه‌ای می‌گردند؛ چرا که هر نشانه ارتباطی نظام معنایی ویژه‌ای را کمی آفریند و برپایی فرهنگ و تمدن خاصی را معین می‌سازد. ضمن آنکه در یک جمع‌بندی کلی می‌توان اذعان نمود که فارابی در رابطه با فرهنگ ایرانی، فلسفه یونانی را به گونه‌ای در ذهنیت دینی خویش جذب نمود که بتواند اسلام و فرهنگ ایرانی را پذیرش نماید. از این رو او اساس و پایه "جهان مدارانه" فلسفه یونانی را از فرهنگ ایرانی اسلامی اخذ نمود تا صور "خدامدارانه" به آن بنمایاند. لذا، فارابی برای فرهنگ ایرانی اسلامی، فلسفه‌ای ایجاد نمود که به ذاتش تنها به صورت قائم و نه رواقی، مشایی و نوافلاطونی باشد و از تمام مکاتب فلسفی تأثیر گرفته و سیراب شده باشد، اما روحش، روح اسلامی باشد. از این رو وی نقش ارزنده‌ای در تاریخ فرهنگ و تمدن ایران اسلامی داشته است.
واژگان كليدي
[1] . استادیار گروه فلسفه ،دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران.
Email: Rafiee-m@uk.ac.ir
تاریخ دریافت: 10/8/1402 پذیرش نهایی: 7/11/1402
