نقد حکمت عامیانه با تکیه بر «سیاحتنامه ابراهیمبیگ» و «سرگذشت حاجی بابای اصفهانی»
الموضوعات :
محمدرضا موحدی
1
,
حامد ترکمنی
2
1 - دانشيار گروه زبان و ادبيات فارسي دانشگاه قم، ایران
2 - دانشجوی کارشناسی ارشد ادبیات فارسی دانشگاه قم، ایران
الکلمات المفتاحية: حکمت عامیانه, حکمت نظری, حکمت عملی, سرگذشت حاجی بابای اصفهانی و سیاحتنامه ابراهیم¬بیگ.,
ملخص المقالة :
حکمت هرچند در اصطلاح قدمای ما، به دو بخش عملی و نظری تقسیم شده و هدف اصلی آن، ترویج راه و روش مناسب اخلاقی با تکیه بر علوم عقلی برای زندگی اجتماعی و فردی دانسته شده است، در کنار این دو، حکمت عامیانه که اغلب خود را در ضرب‌المثلها نمایان میکند به‌نحوی مرموز جایگاه خود را در میان اقشار جوامع گوناگون، مستحکم کرده است. با بررسی و تطبیق حکمت نظری و عملی با حکمت عامیانه می‌توان گفت با توجّه به کاربرد فراوان عوام از حکمت‌های عامیانه، این کارکرد، بخش مهمی از فرهنگ جامعه را به وجود آورده است. این حکمت که مورد قبول و پذیرش عامۀ مردم است، از بُعد فکری، تفاوت عمدهای با حکمت عملی و نظری دارد. از آنجایی که ساخت و پرورش حکمت‌های عامیانه در دل عوامِ جامعه شکل میگیرد، اغلب دارای پشتوانه و اساس فکری قدرتمندی نیست و به علت کاربرد فراوان در طول زمان، قابلیت تعمیم و شمول یافته است. نبود پشتوانۀ فکری مناسب با بررسی دلایل کاربرد این حکمتها و تأثیر آن بر فرهنگ یک جامعه، اساس این پژوهش را تشکیل می‌دهد. برآورد این پژوهش نشان می‌دهد که این حکمتها در مطالعه‌ای تطبیقی در دو کتاب «سیاحتنامه ابراهیمبیگ» و «سرگذشت حاجی بابای اصفهانی» که از جمله نخستین رمان‌گونههای فارسی است، می‌تواند تصویری از اخلاقیات ما ایرانیان را فراروی ما قرار دهد، تا با ضعف و قوّت هویت فرهنگی خویش بیشتر آشنا شویم.
آرین‌پور، یحیی (1387) از نیما تا روزگار ما، چاپ پنجم، تهران، زوار.
ادواردز، پل (1387) فلسفه اخلاق، ترجمه ماشاءالله رحمتی، تهران، تبیان.
پالمر، مایکل (1389) مسائل اخلاقی، ترجمه علیرضا آل بویه، چاپ دوم، تهران، سمت.
توفیق، ابراهیم و دیگران (1400) برآمدن ژانر خلقیات در ایران، ترجمه مهدي كلاهي، چاپ سوم، تهران، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
تولایی، محمد (1403) ایران در آینه خیال شرق‌شناسان، تهران، دوستان.
جاهودا، گوستاو (1371) روان¬شناسی خرافات، ترجمه محمدتقی براهنی، چاپ سوم، تهران، البرز.
جمال‌زاده، محمدعلی (1345) خلقیات ما ایرانیان، تهران، کتابفروشی فروغی.
------------------ (1382) فرهنگ لغات عامیانه، چاپ دوم، تهران، سخن.
جوادی یگانه، محمدرضا (1396) ایرانی¬ترین غیر ایران، تهران، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
جوادی یگانه، محمدرضا و سعیده زادقناد (1400) حاجی بابای انگلیسی، حاجی بابای ایرانی: چگونه میرزاحبیب، حاجی بابای جدیدی آفرید، تهران، دانشگاه تهران.
حسام‌زاده، منصور همایون (1388) استرس، وسواس، ترس، تهران، حسام.
حسینی، مالک (1394) ویتگنشتاین و حکمت، چاپ سوم، تهران، هرمس.
دوبوار، سیمون (1354) نقد حکمت عامیانه، ترجمه مصطفی رحیمی، چاپ دوم، تهران، آگاه.
ذوالفقاری، حسن (1384) داستان‌های امثال، تهران، مازیار.
راشد، محمدرضا (1359) امثال عامیانه در ارتباط با زندگی اجتماعی، دانشگاه تربیت معلم، گفتار پانزدهم.
ریچلز، جیمز ( 1387) فلسفه اخلاق، ترجمه آرش اخگری، مسعود زنجانی، تهران، حکمت.
سارتر، ژان پل (1384) اگزیستانسیالیسم و اصالت بشر، ترجمه مصطفی رحیمی، چاپ یازدهم، تهران، نیلوفر.
سبحانی، جعفر (1387) جبر و اختیار، چاپ دوم، قم، موسسه امام صادق.
شوپنهاور، آرتور (1395) در باب حکمت زندگی، ترجمۀ محمّد مبشّری، چاپ ششم، تهران، نیلوفر.
شولتزر، دوان (1392) نظریه‌های شخصیت، ترجمه یوسف کریمی و دیگران، چاپ یازدهم، تهران، ارسباران.
صدرالدّین شیرازی، محمّد بن ابراهیم (1398) حکمت متعالیه در اسفار عقلی اربعه، جلد اوّل، ترجمۀ محمّد خواجوی، چاپ دوم، تهران، مولی.
طوسی، خواجه نصیرالدین (1364) اخلاق ناصری، تصحیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، چاپ سوم، تهران، خوارزمی.
فراستخواه، مقصود (1394) ما ایرانیان، چاپ پنجم، تهران، نشرنی.
فروید، زیگموند (1387) «مکانیزم‌های دفاع روانی»، ترجمه سید حبیب گوهری‌راد و محمد جوادی، تهران، رادمهر.
فلین، توماس (1391) اگزیستانسیالیسم، حسین کیایی، تهران، حکمت.
قربانی، زین‌العابدین (1361) جبر و اختیار، تهران، شفق.
کی فرانکنا، ویلیام (1383) فلسفه اخلاق، ترجمه هادی صادقی، چاپ دوم، تهران، کتاب طه.
کی یرکگارد، سورن (1399) ترس و لرز، ترجمه عبدالکریم رشیدیان، چاپ بیست¬ویکم، تهران، نشرنی.
گلبرک، ریچارد (1371) اضطراب، ترجمة نصرالله پورافکاری، تهران، آزاده.
لی اندرسون، سوزان (1398) فلسفه کی یرکگور، ترجمه خشایار دیهیمی، چاپ دوم، تهران، نشر نو.
مراغه‌ای، زین‌العابدین (1388) سیاحتنامه ابراهیم بیگ، چاپ دوم، تهران، محور.
موریه، جیمز (1390) سرگذشت حاجی بابا اصفهانی، ترجمه میرزا حبیب اصفهانی، چاپ دوم، تهران، نگاه.
نیچه، فردریش (1393) تبارشناسی اخلاق، ترجمه داریوش آشوری، چاپ دوازدهم، تهران، آگه.
هدایت، صادق (1378) فرهنگ عامیانه ایران، تهران، چشمه.
----------- (1312) نیرنگستان، تهران، جاویدان.
