مؤلفه‌های تراژدی ارسطویی در شاهنامه فردوسی
الموضوعات :
شيرين قادري
1
,
میرجلال الدین کزازی
2
,
خلیل بیگ‌زاده
3
1 - دانشجوي دكتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران
2 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علاوه طباطبایی، تهران، ایران
3 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران
الکلمات المفتاحية: شاهنامه فردوسی, تراژدی, بوطیقا, هامارتیا و کارتارسیس.,
ملخص المقالة :
تراژدی به عنوان شاخه‌ای از ژانر ادب نمایشی، یکی از مهم‌ترین اجزای اندیشۀ ارسطو در فلسفۀ هنر و در کتاب «فن شعر» اوست. از نظر ارسطو تراژدی دارای مؤلفه‌های متعددی است که به فهم هرچه بهتر پدیدۀ ادبی- هنری کمک می‌کند و دارای ویژگی‌هایی است که با ایجاد تعادل و توازن روحی در بیننده، آن را در جایگاهی برتر از حماسه قرار می‌دهد. شاهنامه فردوسی دارای داستان‌هایی است که ویژگی‌های تراژدی ارسطویی را در آن می‌توان دید و می‌توان گفت همسویی‌هایی با تراژدی‌های یونان باستان دارد که به ریشه و خاستگاه اسطوره‌ای مشترک برآمده از فرهنگ باستانی مشترک ملت‌ها بازمی‌گردد. این پژوهش با هدف تبیین مؤلفه‌های تراژدی ارسطویی در شاهنامه و با روش توصیفی- تحلیلی انجام شده و نشان داده است که بسیاری از این اجزا در شاهنامه وجود دارد. این نتیجه همسو با نظرهای ارسطو در بوطیقاست و نوعی اشتراک با ادب یونانی را تأیید می‌نماید؛ هرچند برخی تفاوت‌های جزئی دیده می‌شود که ریشه در اختلافات اساسی همچون تفاوت در نوع ادبی و تفاوت‌های اقلیمی، مذهبی و... دارد.
ارجمند، مهدی (1378) منشأ تولد متن دراماتیک، تهران، حوزۀ هنری.
ارسطو (1386) بوطیقا، ترجمۀ هلن اولیایی نیا، اصفهان، فردا.
----- (1369) فن شعر، ترجمۀ فتح¬الله مجتبایی، تهران، بنگاه اندیشه.
برونیوس، تدی (1385) «کاتارسیس»، فصلنامۀ کتاب صحنه، شماره 40-41، صص 33-39.
بهار، مهرداد (1374) جستاری چند در فرهنگ ایران، تهران، فکر روز.
پیشگو، حسین و دیگران (1397) «خیانت، عنصر مهم و اصلی تراژدی»، اولین کنفرانس علمی پژوهشی تحقیقات کاربردی در علوم تکنولوژی ایران، دانشگاه زاهدان.
پیکانی، پروین و دیگران (1399) «تحلیل ساختار داستان‌های سهراب، سیاوش و فرود بر اساس نظریۀ استروس»، پژوهش‌نامۀ ادب حماسی، سال شانزدهم، شمارۀ 2، صص 61-86.
حمیدیان، سعید (1383) درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی، تهران، ناهید.
خالقی مطلق، جلال (1381) سخن‌های دیرینه، به کوشش علی دهباشی، تهران، افکار.
داد، سیما (1385) فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران، مروارید.
دوستخواه، جلیل (1384) شناخت¬نامه فردوسی و شاهنامه، تهران، دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
دیویدسن، الگا (1380) ادبیات تطبیقی و شعر کلاسیک فارسی، ترجمه فرهاد عطایی، تهران، پژوهش.
رحیمی، مصطفی (1369) تراژدی قدرت در شاهنامه، تهران، نیلوفر.
ریاحی، محمدامین (1380) فردوسی، تهران، طرح نو.
ریحانی‌نیا، پیمان و خلیل بیگ¬زاده (1397) «تحلیل تراژدی‌های شاهنامه فردوسی بر پایۀ افسانۀ مضمون ارسطو»، پژوهش‌نامۀ ادب حماسی، سال چهاردهم، شمارۀ اول، صص 149-172.
رینگرن، هلمر (1388) تقدیرباوری در منظومه‌های حماسی فارسی (شاهنامه و ویس و رامین)، ترجمۀ ابوالفضل خطیبی، تهران، هرمس.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1386) تاریخ مردم ایران (ایران قبل از اسلام)، تهران، امیرکبیر.
سیدصادقی، سید محمد و پژمان قانون (1394) «بازتاب دیدگاه ارسطو در شاهنامه»، همایش بین‌المللی جستارهای ادبی زبان و ارتباط فرهنگی، دانشگاه آزاد اسلامی بوشهر، صص 18-30.
شمیسا، سیروس (1381) انواع ادبی، تهران، فردوس.
صالحی دارایی، حسین محمد (1388) «بازشناخت در رستم و سهراب و تراژدی ادیپ شهریار»، ادبیات عرفانی و اسطوره¬شناسی، دورۀ سوم، شمارۀ 3، ص 17-21.
عقدائی، تورج (1394) «بلاغت وصف در داستان سیاوش»، مجلّۀ زیبایی¬شناسی ادبی، شمارۀ 6، دورۀ 25، صص 9-44.
فردوسی، ابوالقاسم (1369) شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، زیر نظر احسان یارشاطر، جلد دوم، کالیفرنیا، بنیاد میراث ایران.
فرزانه، امیرحسین (1376) «راز تراژدی داستان رستم و اسفندیار»، ماهنامه گزارش، شماره 74، صص 112-122.
کزازی، میرجلال‌الدین (1392) نامه¬ باستان، جلد 1 تا 10، تهران، سمت.
لیچ، کلیفورد (1390) تراژدی، ترجمۀ دکتر مسعود جعفری، تهران، مرکز.
مهرکی، ایرج و خدیجه بهرامی رهنما (1390) «ساختار تقدیرمحور داستان‌های تراژیک شاهنامه»، فصلنامۀ پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی، دورۀ نهم، شمارۀ 20، صص 36-68.
نهضت اخلاق آزاد، مهساسادات و دیگران (1398) «عناصر تراژیک در داستان‌های سیاوش و فرود شاهنامه» فصلنامه پژوهش‌های ادبیات تطبیقی، دورۀ هفتم، شمارۀ 4، صص 30-52.
هیوم، دیوید (1388) در باب معیار ذوق و تراژدی، تهران، فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران.
یانگ، جولیان (1395) فلسفۀ تراژدی از افلاطون تاژیژک، ترجمۀ حسین امیری آرا، تهران، ققنوس.
Deuter. M, B Jennifer & T. Joana (2015) Oxford advanced learner’s dictionary. London، Oxford University press.
Hall, V. (1963) A short History of literary criticism. London, Merlin press.
