مؤلفه‌های تراژدی ارسطویی در شاهنامۀ فردوسی
محورهای موضوعی : پژوهش‌های ادبیات کلاسیک ایران
شيرين قادري
1
(دانشجوي دكتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران)
میرجلال الدین کزازی
2
(استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علاوه طباطبایی، تهران، ایران)
خلیل بیگ‌زاده
3
(دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران)
کلید واژه: شاهنامۀ فردوسی, ارسطو, تراژدی, بوطیقا, هامارتیا, کارتارسیس,
چکیده مقاله :
تراژدی به عنوان نوعی ادب نمایشی، یکی از مهم‌ترین اجزای اندیشۀ ارسطو در فلسفۀ هنر و در کتاب فن شعر اوست. تراژدی از نظر ارسطو، به عنوان نخستین کسی که به تبیین و تشریح اجزای تشکیل دهندۀ آن پرداخت، دارای مؤلفه‌های متعددی است که به فهم هرچه بهتر تراژدی کمک می‌نماید و دارای ویژگی‌هایی است که با ایجاد تعادل و توازن روحی در بیننده، آن را در جایگاهی برتر از حماسه قرار می‌دهد. شاهنامۀ فردوسی، دارای داستان‌هایی است که می‌توان آن‌ها را با مؤلفه‌های تراژدی ارسطویی سنجید و به زوایای پنهان آن پی برد. این پژوهش با هدف تبیین مؤلفه‌های تراژدی ارسطویی در شاهنامه، با روش توصیفی – تحلیلی انجام گرفته است و نشان داده است، بسیاری از این اجزاء در شاهنامه وجود دارد که همسو با نظرات ارسطو در بوطیقاست، هرچند برخی تفاوت‌های جزئی دیده می‌شود که ریشه در اختلافات اساسی همچون، تفاوت در نوع ادبی و تفاوت‌های فرهنگی، اقلیمی، مذهبی و ... دارد.
Tragedy as a kind of dramatic literature is one of the most important components of Aristotle's thought in the philosophy of art and his book " Poetics". According to Aristotle, the first person to explain its constituent parts, tragedy has several components that help to understand tragedy as well as possible, and it has characteristics that create balance and spiritual balance in the viewer, and put it in a higher place than the epic. Ferdowsi's Shahnameh has stories that can be measured with the components of Aristotelian tragedy and understand its hidden dimensions. This research aims to explain the components of Aristotelian tragedy in the Shahnameh with a descriptive-analytical method, and it has shown that there are many of these components in the Shahnameh that are in line with Aristotle's opinions in the Poetic, although some minor differences can be seen, which are rooted in fundamental differences such as literary genre, cultural, climatic, religious differences, etc.
- ارجمند، مهدی (1378) منشأ تولد متن دراماتیک، تهران: حوزۀ هنری.
- ارسطو، (1337) بوطیقا، ترجمۀ فتح الله مجتبایی، تهران: بنگاه نشر اندیشه.
- استارمی، ابراهیم (1388) «مبانی تئاتر ارسطویی با استناد به نمایشنامۀ ادیب شهریار» نقد زبان و ادبیات فارسی، دورۀ دوم، شمارۀ 3 پیاپی 14، صص 93-108.
- برونیوس، تدی (1385) «کاتارسیس» فصلنامۀ کتاب صحنه، ش 40-41، صص 33-39.
- بهنام، مینا و همکاران (1392) «روایت شناسی داستان فرود سیاوش»، فصلنامۀ کاوش نام، س 14، ش 26، صص 9- 34.
- پیشگو، حسین و همکاران (1397) «خیانت عنصر مهم و اصلی تراژدی»، اولین کنفرانس علمی پژوهشی، تحقیقات کاربردی در علوم تکنولوژی ایران.
- پیکانی، پروین و همکاران (1399) «تحلیل ساختار داستان‌های سهراب، سیاوش و فرود براساس نظریۀ استروس»، پژوهش‌نامۀ ادب حماسی، سال 16، شمارۀ 2، صص
- حنیف، محمد (1384) قابلیت‌های نمایشی شاهنامه، تهران: سروش.
- داد، سیما (1384) فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید.
- دوستخواه، جلیل (1384) شناخت نامه فردوسی و شاهنامه، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
- رینگرن، هلمر (1388) تقدیرباوری در منظومه‌های حماسی فارسی (شاهنامه و ویس و رامین). ترجمۀ ابوالفضل خطیبی، تهران: هرمس.
- ریحانی‌نیا، پیمان و همکاران (1397) «تحلیل تراژدی‌های شاهنامه فردوسی بر پایۀ افسانۀ مضمون ارسطو»، پژوهش‌نامۀ ادب حماسی، سال چهاردهم، شمارۀ اول، صص 149- 172.
- سرامی، قدمعلی (1388) از رنگ گل تا رنج خار، تهران: علمی و فرهنگی.
- شمیسا، سیروس (1381) انواع ادبی، تهران: فردوس.
- صالحی دارائی، حسین محمد (1388) «بازشناخت در رستم و سهراب و تراژدی ادیپ شهریار» ادبیات عرفانی و اسطوره شناسی، دورۀ سوم، شمارۀ 3، ص 17-21.
- صناعی، محمود (1384) «فردوسی، استاد تراژدی» تهران: نامۀ فرهنگستان، ش 26.
- عقدانی، تورج (1394) بلاغت وصف در داستان سیاوش، مجلّۀ زیبایی شناسی ادبی، شمارۀ 6، دورۀ 25، صص 9-44.
- عناصری، جابر (1370) شناخت اساطیر ایران، تهران: سروش.
- فردوسی، ابوالقاسم (1369) شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، زیر نظر احسان یارشاطر، ج دوم، کالیفرنیا: بنیاد میراث ایران.
- فروغ، مهدی (1363) شاهنامه و ادبیات، تهران: هنر و فرهنگ.
- کزازی، میرجلال‌الدین (1388) از گونه‌ای دیگر، تهران: نشر مرکز.
- کیا، خجسته (1384) شاهنامۀ فردوسی و تراژدی آتنی، تهران: علمی و فرهنگی.
- لیچ، کلیفورد (1390) تراژدی، ترجمۀ دکتر مسعود جعفری، تهران: نشر مرکز.
- مهرکی، ایرج و همکاران (1390) «ساختار تقدیر محور داستان‌های تراژیک شاهنامه»، فصلنامۀ پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی، دورۀ 9، شمارۀ 20، صص 36- 68.
- نهضت اخلاق آزاد، مهسا سادات و همکاران (1398) «عناصر تراژیک در داستان‌های سیاوش و فرود شاهنامه» فصلنامه پژوهش‌های ادبیات تطبیقی، دورۀ 7، شمارۀ 4، صص 30 و 52.
- هالیول، استیون (1388) «پژوهشی دربارۀ فن شعر ارسطو»، ترجمۀ مهدی نصرالله زاده، تهران: مینوی خرد.
- هیوم، دیوید (1388) در باب معیار ذوق و تراژدی، تهران: فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران.
- یاری، منوچهر (1379) ساختارشناسی نمایشی ایران، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی حوزۀ هنری.
- یانگ، جولیان (1395) فلسفۀ تراژدی از افلاطون تاژیژک، ترجمۀ حسین امیری آرا، تهران: ققنوس.
- Deuter. M, B Jennifer & T. Joana (2015) Oxford advanced learner’s dictionary. London: Oxford University press.
- Hall, V. (1963) A short History of literary criticism. London: Merlin press.
