مؤلفه‌های اندیشه سیاسی مکتب هرات در منظومه فکری مولانا عبدالرحمان جامی
الموضوعات :
محمد داود عرفان
1
,
سید حسین اطهری
2
,
روح‌الله اسلامی
3
,
مهدی نجف‌زاده
4
1 - دانشجوی دکتری اندیشه سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران
2 - دانشیار گروه علوم سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران
3 - استادیار گروه علوم سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران
4 - دانشیار گروه علوم سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران
الکلمات المفتاحية: جامی, عرفان سیاسی نقشبندیه, آموزه‌های ایران باستان, تیموریان, عدل و شرع. ,
ملخص المقالة :
هرات یکی از کانون های مهم اندیشه مکتب خراسان است. این اندیشه در قرنِ دوم با طاهریان آغاز شد و در دوره تیموریان در قرنِ نهم به اوج رسید. در هفت‌قرنی‌که اندیشه هرات تکامل یافته است؛ اندیشمندان، شاعران و هنرمندان‌بزرگی در این‌خطه ظهور کردند و دو مکتب مشهور هنری و ادبی هرات را شکل دادند. در دوره تیموریان تعامل فقه، کلام، هنر، عرفان و شعر هرات تنها در حوزه اجتماعی محدود نماند و با عرفان ِسیاسی نقشبندیه ، وارد سامان سیاسی آن دوره شد؛ طوری که بده بستان اندیشه و قدرت، منجر به ظهور مکتب سیاسی هرات گردید. نورالدین عبدالرحمن جامی، به عنوان پیشوای این مکتب، نقش انکارناپذیری در رشد و تعالی مکتب سیاسی هرات داشت. جامی در هرات مرشد اندیشه ای بود که تعامل عرفان و سیاست را برای نخستین بار در تاریخ اسلام ممکن ساخت. دستگاه و دیوان قدرت تیموریان، متأثر از اندیشه جامی بود که در رفتار و کردار کارگزارانِ سیاسی در متن‌جامعه تبلور یافت. با وصف چنین اوضاع و احوالی، این مقاله درصدد پاسخ به این سؤال بنیادین است که چه مؤلفه‌هایی در اندیشه سیاسی جامی وجود داشته که به شکل‌دهی مکتب سیاسی هرات کمک کرده است؟ به نظر می رسد که جامی متأثر از آموزه های اسلامی، عرفان نقشبندی و اندیشه سیاسی ایران باستان بوده است که این اندیشه ها در مفاهیمی‌چون عدل، شرع، عقل و اخلاق تبلور یافته است. این مقاله با چارچوب غایت- مشروعیت «جان‌مارو» و با روش هرمنوتیک تفسیری «کوئنتین اسکینر» درصدد دریافت مهم ترین مفاهیمی است که اندیشه جامی تولید کرده و توسط او و شاگردان اش وارد سامانه سیاسی عصر او شده و رفتار سیاسی زمان وی را شکل داده است.
احمدوند، شجاع و اسلامی، روح الله ( 1397) اندیشه سیاسی در ایران باستان، تهران، سمت، چاپ دوم.
اسکینر، کوئنتین (1393) بینش‌های علم سیاست؛ جلد اول، در باب روش، ترجمه، فریبر مجیدی، تهران، فرهنگ جاوید.
افصح زاد، اعلاخان (1378) نقد و بررسی آثار و شرح احوال جامی، تهران، میراث مکتوب.
اقبال لاهوری، محمد (1383) سیر فلسفه در ایران، ترجمه، ا. ح. آریان پور، تهران، امیرکبیر، چاپ پنجم.
اورنبایف، عصام الدین (1364) نامه‌های دستنویس جامی، همکاری و مقدمه، مایل هروی، کابل، مطبعه دولتی.
اورون بایف، عصام الدین، رحمانوف، اسرار (1387) نامه‌ها و منشآت جامی، تهران، مرکز میراث مکتوب.
آژند، یعقوب (1387) مکتب نگارگری هرات، تهران، فرهنگستان هنر.
برون، ادوارد (1339) از سعدی تا جامی، ترجمه، علی اصغر حکمت، تهران، کتابخانه ابن سینا، چاپ دوم.
پولادی، کمال (1391) تاریخ اندیشه سیاسی در غرب از ماکیاولی تا مارکس، تهران، مرکز، چاپ هفتم.
تولی، جیمز (1383) قلم شمشیری پرتوان است، ترجمه، غلام رضا بهروزلک، مجله ی علوم سیاسی، شماره 28، اسفند 1383.
جامی، نورالدین عبدالرحمن (1394) دیوان جامی، تصحیح، محمد روشن، تهران، مؤسسه نگاه، چاپ سوم.
جامی، مولانا عبدالرحمن جامی (1395) بهارستان، تصحیح، اسماعیل حاکمی، تهران، اطلاعات، چاپ هشتم.
جامی، عبدالرحمن بن احمد (1398) مثنوی هفت اورنگ، تصحیح مرتضی مدرس گیلانی، تهران، مهتاب، چاپ سوم.
جلالی، سید لطف الله (1398) تاریخ و عقاید ماتریدیه، تهران، دانشگاه ادیان و مذاهب.
حکمت، علی اصغر (1386) جامی، متضمن تحقیقات در تاریخ احوال و آثار منظوم و منثور خاتم الشعرا نورالدین عبدالرحمن جامی، تهران، توس، چاپ سوم.
خواندمیر، غیاث الدین بن همام‌الدین حسینی (1372) مآثرالملوک، تصحیح، میرهاشم محدث، بی‌جا، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
زارعی، محمد (1395) جامی و هنر؛ نگاهی به تبلور شعر جامی و تأثیر اندیشه¬های او در هنر نگارگری دوره تیموری، تهران، دستان.
زمانی، حسین و دیگران (1396) تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره طاهریان، صفاریان و علویان، تهران، سمت، چاپ نهم.
سمرقندی، امیردولت شاه (1366) تذکره الشعراء، تصحیح، محمد رمضانی، تهران، پیک ایران، چاپ دوم.
الغالی، بلقاسم (1397) بنیان‌گذار کلام حنفی، درباره زندگی و اندیشه ابومنصور ماتریدی، ترجمه، احمدذکی خاورنیا، کابل، کابلستان.
فردریک استار، استیون (1398) روشنگری در محاق؛ عصر طلایی آسیای میانه از حمله اعراب تا حکومت تیمور لنگ، ترجمه، حسن افشار، تهران، مرکز.
فرهانی منفرد، مهدی (1382) پیوند سیاست و فرهنگ در عصر زوال تیموریان و ظهور صفویان، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، چاپ دوم.
فوربزمنز، بئاتریس (1390) قدرت، سیاست و مذهب در ایران عهد تیموری، ترجمه، جواد عباسی، مشهد، دانشگاه فردوسی.
کاشفی، فخرالدین علی (2536) رشحات عین الحیات جلد دوم، تصحیح، علی اصغر معینیان، تهران، بنیاد نیکوکاری نوریانی.
کلیفورد باسورث، ادموند (1388) تاریخ سیستان از آمدن تازیان تا برآمدن دولت صفاریان، ترجمه، حسن انوشه، تهران، امیرکبیر، چاپ سوم.
الگار، حامد (1398) نقشبندیه، ترجمه، داوود وفایی، تهران، مولی.
گازرگاهی، امیرکمال‌الدین حسین (1376) مجالس‌العشاق، تصحیح، غلام‌رضا طباطبایی مجد، تهران، زرین، چاپ دوم.
مایل هروی، نجیب (1377) شیخ عبدالرحمن جامی، تهران، طرح نو.
مبلغ، محمداسماعیل (1392) عرفان جامی، تصحیح، علی امیری، کابل، مؤسسه تحصیلات عالی ابن‌سینا.
نصیری جامی، حسن (1393) مکتب هرات و شعر فارسی، تهران، مولی.
نظامی باخرزی، عبدالواسع (1371) مقامات جامی، گوشه‌هایی از تاریخ فرهنگی و اجتماعی خراسان در عصر تیموریان، مقدمه و تصحیح، نحیب مایل هروی، تهران، نشرنی.
هروی، فخری (1398) لطایف نامه، ترجمه مجالس النفایس امیرعلی شیرنوایی، تصحیح و تحقیق هادی بیدکی، تهران، سخن.
Algar, Hamid (20013) Jami (Makers of Islamic Civilization), Oxford University Press.
Marrow, John (2005) History of western political thought, London, Palgrave Macmillan.
Tully, James (1988) Meaning and context، Quentin Skinner and his Critics, Newjersy, Princeton University Press.
