بررسی استدلال ابن‌سینا در الهیات شفا بر عرض بودن وحدت
الموضوعات :
محمدهادی توکلی
1
(استادیار گروه فلسفه و کلام، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران)
الکلمات المفتاحية: وحدت, عرض, جوهر, محمول, ابن‌سینا, الهیات شفا,
ملخص المقالة :
بر اساس گزارشهاي ارسطو، عده‌‌يي از فیلسوفان یونان باستان «واحد» را جوهری مستقل میپنداشتند که در نسبت با ساير جواهر، نقش علّی دارد. ارسطو با تبیین «محمول» بودن «واحد» و نیز بیان تالیهای فاسد مترتب بر نظریۀ یادشده، بر ابطال آن کوشیده است. ابن‌سینا نظریۀ جوهر بودن واحد و نقدهای ارسطو بر آن را در مباحث الهیات از کتاب الشفاء بتفصیل مورد بررسی قرار داده و برخلاف ارسطو، به صرف «محمول» دانستن «واحد» بسنده نکرده بلکه از طریق یک استدلال غامض و مفصل، سعی نموده عرضِ لازم بودن «وحدت» را بعنوان مبدأ اشتقاق «واحد» به‌اثبات برساند. استدلال ابن‌سینا از جهاتي متعدد نقدپذیر است که مهمترین انتقاد وارده بر آن خلط میان عروض مقولی و عروض تحلیلی است. وحدت صرفاً عرض تحلیلی است و استدلال ابن‌سینا نمیتواند عرض مقولی بودن وحدت را اثبات نماید.
ابن‌رشد (1377الف) تفسیر مابعدالطبیعة، تهران: حکمت.
ابن‌رشد (1377ب) تلخیص كتاب مابعدالطبیعة، تحقیق و مقدمه عثمان امین، تهران: حکمت.
ابن‌رشد (1993م) تهافت التهافت، مقدمه و تعلیق محمد العریبی، بیروت: دار الفکر.
ابن‌رشد (1994م) رسالة مابعدالطبیعة، مقدمه، تصحيح و تعليق رفيق العجم و جيرار جهامی، بیروت: دار الفکر.
ابن‌سينا (1379) النجاة من الغرق فی بحر الضلالات، تهران: دانشگاه تهران.
ابن‌سينا (1404ق/ الف) الشفاء، الالهیات، تحقیق سعید زاید و..، قم: كتابخانه آیت‌‌الله مرعشى نجفي.
ابن‌سينا (1404ق/ ب) الشفاء، المنطق، کتاب المقولات، تحقیق سعید زاید و..، قم: كتابخانه آیت‌‌الله مرعشى نجفي.
ابن‌سينا (1404ق/ ج) الشفاء، المنطق، کتاب الجدل، تحقیق سعید زاید و..، قم: كتابخانه آیت‌‌الله مرعشى نجفي.
ابن‌سينا (1404ق/ د) التعلیقات، تحقیق عبدالرحمن بدوی، بیروت: مكتبة الاعلام الاسلامی.
ارسطو (1390) متافیزیک، ترجمة محمدحسن لطفی، تهران: طرح نو.
اسفراینی، فخرالدین (1383) شرح كتاب النجاة لابن‌سينا (قسم الالهیات)، تصحیح حامد ناجی اصفهانی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
اسماعیلی، مسعود (1389) معقول ثانی فلسفی، قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام‌خمینی.
بغدادی، سعد بن‌منصور بن‌کمونه (1402ق) الجدید فى الحكمة، تحقیق حمید مرعید الكبیسی، بغداد: جامعة بغداد.
بهمنیار (1375) التحصیل، تصحیح و تعلیق مرتضى مطهری، تهران: دانشگاه تهران.
تفتازانی، سعدالدین (1409ق) شرح المقاصد، مقدمه، تحقیق و تعلیق عبدالرحمن عمیره، قم: الشریف الرضی.
رازى، فخرالدین محمد (1411ق الف) المباحث المشرقیة فى علم الالهیات و الطبیعیات، قم: بیدار.
رازى، فخرالدین محمد (1411ق ب) المحصل، تحقیق اتاى، عمان: دار الرازی.
رازى، فخرالدین محمد (1986م) الأربعین فی أصول الدین، القاهره: مکتبة الکلیات الأزهریة.
سهروردی، شهاب‌الدین (1375) مجموعه مصنفات شیخ‌اشراق، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
شیرازی، قطب‌الدین (1369) درة التاج، به اهتمام و تصحیح سیدمحمد مشكوة، تهران: حکمت.
طوسى، خواجه نصیرالدین (1405ق) تلخیص المحصل، المعروف بنقد المحصل، بیروت: دار الضواء.
طوسى، خواجه نصیرالدین (1407ق) تجرید الاعتقاد، تصحیح حسینی¬جلالى، قم: دفتر تبلیغات اسلامى.
فارابی، ابونصر (1408ق) المنطقیات، تحقيق و مقدمه محمدتقى دانش‌پژوه، قم: كتابخانه آیت‌‌الله مرعشى نجفي.
فارابی، ابونصر (1413ق) الاعمال الفلسفية، مقدمه، تحقيق و تعليق جعفر آل‌ياسين، بیروت: دار المناهل.
فارابی، ابونصر (1986م) کتاب الحروف، مقدمه، تحقیق و تعلیق محسن مهدی، بیروت: دار المشرق.
فارابی، ابونصر (1995م) آراء اهل المدينة الفاضلة و مضاداتها، مقدمه، شرح و تعليق على بو ملحم، بیروت: مكتبة الهلال.
فلوطین (1390) دوره آثار فلوطین، ترجمة محمدحسن لطفی و رضا کاویانی، تهران: خوارزمی.
کاپلستون، فردریک (1380) تاریخ فلسفه، ج1: یونان و روم، ترجمۀ سیدجلال‌الدین مجتبوی، تهران: سروش.
کاتبی، نجم‌الدین (1353) حكمة العین و شرحه، مقدمه و تصحیح جعفر زاهدی، مشهد: دانشگاه فردوسى.
کندی، یعقوب بن‌اسحاق (بی‌تا) رسائل الكندى الفلسفیة، تصحیح محمد ابوریده، قاهره: دار الفکر العربی.
گرگانی، میرسیدشریف (1325) شرح المواقف، تصحیح بدر‌الدین نعسانی، قم: الشریف الرضی.
لوکری، ابوالعباس (1373) بیان الحق بضمان الصدق، تهران: مؤسسة اندیشه و تمدن اسلامی.
ملاصدرا (1382) شرح و تعلیقۀ صدرالمتألهین بر الهیات شفاء، تصحیح و تحقیق نجفقلی حبیبی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
