پيشينه ارسطويي و سينوي مبادي الهيات تمثيلي توماس آکويناس
الموضوعات :محمدمهدي گرجيان 1 , مجتبي افشارپور 2
1 - دانشگاه باقر العلوم(ع)
2 - دانشگاه باقر العلوم(ع)
الکلمات المفتاحية: الهيات تمثيلي عليت کمالات علت و معلول تقدم علي موجود فوق تام آکويناس ,
ملخص المقالة :
نظريه الهيات تمثيلي قديس توماس آکويناس بخصوص با تأکيدي که بر متن کتاب مقدس دارد، از تأثيرگذارترين و پردامنه‌دارترين نظريات در باب شناخت خدا و تحليل اسماء و صفات باريتعالي است. تلاش اصلي آکويناس در اين بخش مشترکِ هر دو اثر سترگ وي، يعني جامع الهيات و جامع در رد گمراهان، بر اين است که بتوان صفات کمالي مخلوقات و از جمله انسان بعنوان کاملترين آنها را بر خداوند نيز حمل کرد ـ البته به روش حمل تمثيلي در مقابل حمل اشتراک معني و حمل اشتراک لفظ ـ و بدينصورت به شناختي از اسماء و صفات حق رسيد تا در الهيات سلبي قرون وسطي متوقف نشد و البته در دام تشبيه حق به خلق نيز نيفتاد. عنصر اساسي در الهيات تمثيلي آکويناس «قاعده کمالات علت و معلول» است. کمالات معلول از قبل بنحو برتر و عاليتر در علت محققند. در آثار آکويناس علاوه بر اين عنصر، دو مبدأ ديگر بنام «برهان درجات کمال» و «اصل تقدم علت بر معلول» نيز بچشم ميخورد. وي اصرار دارد که اين هر سه را به ارسطو و ابن‌رشد اسناد دهد تا بدينوسيله حمل تمثيلي خود را ريشه‌دار در حکمت ارسطويي معرفي نمايد. اما حقيقت اين است که ارسطو به هيچکدام از اين مواردي که آکويناس ادعا ميکند، تصريحي نداشته است، بلکه فوق تام بودن و خير محض بودن خداوند بدين معني که آن کمالِ محض، مفيد کمالات ساير اشياء است، از دستاوردها و نوآوريهاي ابن‌سينا در مباحث الهيات است. سخنان ابن‌رشد نيز در اين زمينه در حقيقت شرح نظريات ابن‌سيناست هر چند که ابن‌رشد آنها را در شرح عبارات ارسطو نگاشته است.
آکويناس، قديس توماس، در باب هستي و ذات، تهران، مؤسسه نگاه معاصر، 1382.
ابن رشد، تفسير مابعدالطبيعه، تهران، انتشارات حکمت، چ1، 1377.
ابن رشد، تهافت التهافت، بيروت، دارالفکر، چ1، 1993م.
ابن رشد، رساله مابعدالطبيعه، بيروت، دارالفکر، چ1، 1994م.
ابن‌سينا، المبدأ و المعاد، تهران، مؤسسه مطالعات اسلامي، چ1، 1363.
ابن‌سينا، النجاة من الغرق في بحر الضلالات، دانشگاه تهران، چ2، 1379.
ابن‌سينا، الهيات شفا، قم، مکتبه آيت الله المرعشي النجفي، 1404ق.
ابن‌سينا، رسائل، قم، بيدار، 1400ق.
ابن‌سينا، منطق شفاء، مقولات، قم، مکتبه آيت‌الله المرعشي النجفي، 1404ق.
ارسطو، ارگانون، ترجمه ميرشمس‌الدين اديب سلطاني، تهران، مؤسسه انتشارات نگاه، 1378.
ابن‌سينا، مابعد الطبيعه، ترجمه محمدحسن لطفي، تهران، نشر طرح نو، 1378.
اينگليس، جان، درباره آکويناس، تهران، انتشارات حکمت، 1388.
پترسون، مايکل و ديگران، عقل و اعتقاد ديني، تهران، نشر طرح نو، 1377.
ژيلسون، اتين، توميسم، تهران، انتشارات حکمت، 1384.
ژيلسون، اتين، روح فلسفه در قرون وسطي، تهران، شرکت انتشارات علمي و فرهنگي، 1370.
ژيلسون، اتين، مباني فلسفه مسيحيت، قم، دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، 1375.
علي‌زماني، اميرعباس، سخن گفتن از خدا، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي، 1386.
کاپلستون، فردريک، تاريخ فلسفه، تهران، شرکت انتشارات علمي و فرهنگي، ج2، 1387.
کرد فيروزجايي، يارعلي، حکمت مشاء، قم، مجمع عالي حکمت اسلامي، 1393.
کرد فيروزجايي، يارعلي، نوآوريهاي فلسفه اسلامي در قلمرو مابعدالطبيعه به روايت ابن‌سينا، قم، مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني، 1387.
گيسلر، نورمن، فلسفه دين، تهران، انتشارات حکمت، 1384.
مصباح يزدي، محمدتقي، شرح الهيات شفا، قم، مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني، ج3، 1386.
مطهري، مرتضي، مجموعه آثار، تهران، انتشارات صدرا، 1385.
ملاصدرا، شرح و تعليقه صدرالمتالهين بر الهيات شفا، تهران، انتشارات بنياد حکمت اسلامي صدرا، 1382.
يثربي، يحيي، ترجمه و پژوهش الهيات نجات ابن‌سينا، قم، بوستان کتاب، 1385.
يوسفيان، حسن، کلام جديد، تهران، انتشارات سمت، 1390.
Aquinas, St. Thomas, de Potential, translated by the English Dominican Fathers Westminster, Maryland: The Newman Press, 952, Html edition by Joseph Kenny, O.P., reprint of 1932.
Aquinas, St. Thomas, Summa Contra Gentiles, New York: Hanover House, edited with English, especially Scriptural references, updated by Joseph Kenny, O.P., 1955-1957.
Aquinas, St. Thomas,, The Summa Theologica, Benziger Bros, edition, translated by Fathers of the English Dominican Province, 1947.
Edwards, Paul, The Encyclopedia of Philosophy, London, New York: Macmillan, 1972.
