صورت بندی فلسفه تعلیم و تربیت ضمنی در فرهنگ ایران باستان
محورهای موضوعی : تاریخ و ماهیت رشته فلسفهٔ تعلیم‌وتربیت، مکاتب و رویکردهای فلسفهٔ تعلیم‌وتربیت قدیم و جدید ،تاریخ اندیشه و عمل تربیتی (سیاست‌ها، برنامه‌ها، اقدامات و...) مفاهیم، گزاره‌ها و نظریه‌های تربیتی آراء مربیان و فیلسوفان تربیتی روش‌شناسی پژوهش‌های تربیتی انواع تربیت مسائل تعلیم‌وتربیت ایران و جهان برنامه درسی و آموزش در رشته‌های گوناگون
دکتر سمانه خلیلی
1
()
خسرو باقری
2
(دانشگاه تهران )
کلید واژه: فرهنگ, ایران باستان, آموزش و پرورش, فلسفه ضمنی تعلیم و تربیت,
چکیده مقاله :
هدف این مقاله استخراج فلسفه تعلیم و تربیت ایران بر مبنای ویژگی‌های فرهنگی ایران باستان است. به این منظور، با در نظر داشتن تعریف تیلور از فرهنگ و تأکید بر چهار عنصر اثرساز شامل حکومت، شرایط اجتماعی، دین و آموزش و پرورش و با استفاده از روش‌های تحقیق تاریخی، تحلیل استعلایی و استنتاج به تحلیل و صورت‌بندی فلسفه تعلیم و تربیت ضمنی ایران باستان پرداخته شده است. یافته‌های پژوهش شامل هدف غایی تربیت، مفهوم اساسی تربیت، مبانی فلسفی (انسان‌شناسی، معرفت‌شناسی و ارزش‌شناسی) و اصول حاصل از آن می‌باشند. بررسییافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که هدف غایی تعلیم و تربیت«دست‌یابی به خیر» است و در این راستا به ابعاد مختلف وجود انسان توجه می‌شود و این نکته، به‌ویژه در وجه فردی، از نقاط مثبت فلسفه ضمنی تربیت ایران باستان است. در بخش مربوط به انسان‌شناسی، نگاه جبری به انسان و توانایی‌هایش، همچنین عدم تحرک اجتماعی و تعلق به طبقه اجتماعی خاص، قابل انتقاد است. در حیطه معرفت‌شناسی، وابستگی معرفت به طبقات اجتماعی، عدم توجه به ارزش فی‌نفسه دانش و تسلط رویکردهای تقلیدی در برابر تعقلی از نقاط ضعف این فلسفه تربیتی است. در حیطه ارزش‌شناسی نیز نقاط قوت و ضعفی وجود دارند. در بعد اجتماعی پای‌بندی به ارزش‌های طبقاتی و عدم قدرت انتخاب در آن‌ها نقطه منفی به‌حساب می‌آید. اما در حیطه فردی و ارزش‌های فردی، پای‌بندی افراد و نقش خانواده در انتقال ارزش‌ها از نقاط مثبت به‌شمار می‌رود.
The purpose of this article is to extract the Iranian philosophy of education based on the cultural characteristics of the ancient Iran. To obtain this aim, we will consider Taylor’s definition of culture and his emphasis on four main elements including state, social conditions, religion and education. In terms of research methods, we will employ historical method, transcendental analysis, and practical deduction. The findings of this research are organized in terms of the final goal of education, the fundamental concept of education, the philosophical foundations (anthropology, epistemology, and axiology) and the principles derived from them. Accordingly, in the ancient Iran, the final goal of education was “attaining goodness” and in this regard, different dimensions of human existence were considered. This point, especially in the individual aspect is one of the strengths of implicit philosophy of ancient Iranian education. Concerning anthropology, there was a deterministic look to human and his abilities, as well as social immobility and belonging to a particular social class, characteristics that can be criticized. In epistemology, the dependence of knowledge on the social classes, the lack of attention to the value of knowledge itself and the domination of imitative approaches over rationalization are among the weaknesses of this educational philosophy. There are also strengths and weaknesses in its axiology. In the social dimension, the stability of class values and the lack of power of choice are negative points. On the other hand, in terms of individual values, the commitment of individuals and the role of the family in transferring values are considered to be positive points.
افلاطون (1357). دوره آثار افلاطون، مترجم: حسن لطفی، تهران: خوارزمی.
افلاطون (1386). جمهور، مترجم: فواد روحانی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
ایوانف، گ. و همکاران (1349). تاریخ ایران: ایران باستان، مترجمان: سیروس ایزدی و حسین تحویلی، تهران: انتشارات دنیا.
باقری، خسرو (1387). در آمدی بر فلسفه تعلیم و تربیت جمهوری اسلامی ایران، تهران: انتشارات علمی- فرهنگی.
باقری، خسرو؛ سجادیه، نرگس و توسلی، طیبه (1389). رویکردها و روش‌های پژوهش در فلسفه تعلیم و تربیت، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
بیات، عزیز الله (1368). کلیات تاریخ و تمدن ایران پیش از اسلام، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
بیژن، اسدالله (1350). سیر تمدن و فرهنگ در ایران باستان، تهران: انتشارات ابن‌سینا.
پانوسی، استفان (1381). تأثیر فرهنگ و جهان بینی ایرانی بر افلاطون، تهران: انتشارات انجمن فلسفه ایران.
پیرنیا، حسن (1311). ایران باستان، تهران: انتشارات ابن‌سینا.
تامین، مولین ماروین (1385). جامعه‌شناسی قشربندی و نابرابری‌های اجتماعی نظری و کاربردی، مترجم: عبدالحسین نیک‌گهر، تهران: نشر توتیا.
تکمیل همایون، ناصر (1385). آموزش و پرورش در ایران، تهران: انتشارات پژوهش فرهنگی.
حكمت، عليرضا (1350). آموزش و پرورش در ايران باستان، تهران، انتشارات: موسسه تحقيقات و برنامه‌ريزي علمي و آموزشي.
دیاکونف، ایلیا گرشویچ (1345). تاریخ ماد، ترجمه کریم کشاورز، تهران: علمی و فرهنگی.
زیباکلام، صادق (1379). ما چگونه ما شدیم، تهران: انتشارات روزنه.
سرکارآرانی، محمدرضا (1382). اصلاحات آموزشی و مدرن سازی با تأکید بر مطالعه تطبیقی آموزش و پرورش ایران در ژاپن، تهران: نشر روزنگار.
سلطان‌زاده، حسین (1364). تاریخ مدارس ایران از عهد باستان تا تأسیس دارالفنون، تهران: انتشارات آگاه.
صدیق، عیسی (1349). تاریخ فرهنگ ایران، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
طباطبایی، سید جواد (1375). زوال اندیشه سیاسی در ایران، تهران: انتشارات کویر.
عطایی، امید (1384). پیامبر آریایی، تهران: انتشارات عطایی.
فرای، ریچارد (1377). میراث باستانی ایران، مترجم: مسعود رجب نیا، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
کخ، هاید ماری (1376). از زبان داریوش، مترجم: پرویز رجبی، تهران: کارنگ.
کربن، هانری (1390). سهروردی و افلاطونیان، مترجم: رضا کوهکن، تهران: موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
کریستنسن، آرتور (1345). ایران در زمان ساسانیان، مترجم: رشید یاسمی، تهران: ابن سینا.
کورتیس، جان (1387). ایران باستان به روایت موزه بریتانیا، مترجم: آذر بصیر، تهران: انتشارات امیرکبیر.
گزنفون (1388). کوروش نامه، مترجم: رضا مشایخی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
گیدنز، آنتونی (1383). جامعه شناسی، مترجم: منوچهر صبوری، تهران: نشر نی.
گیرشمن، رومن (1372). ایران از آغاز تا اسلام، مترجم: محمد معین، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
لهسایی زاده، عبدالعلی (1377). نابرابري و قشر بندي اجتماعی ، شـیراز: انتـشارات دانـشگاه شیراز.
مجتبایی، فتح الله (1352). شهر زیبایی افلاطون و شاهی آرمانی در ایران باستان، تهران: انجمن فرهنگ ایران.
ملکم، سرجان (1380). تاریخ کامل ایران، مترجم: اسماعیل حیرت، تهران: افسون.
موسوی، سید حسن (1380). شناخت و نقد منابع تاریخ ایران باستان، شیراز: نشر دانشگاه شیراز.
موله، م. (1363). ایران باستان، مترجم: ژاله آموزگار، تهران: انتشارات توس.
مهراز، رحمت الله (1355). آرمانهای انسانی در فرهنگ و تمدن ایران و غرب، تهران، انتشارات دانشگاه ملی.
مینوی، مجتبی (1354) . نامه تنسر، تهران: انتشارات خوارزمی.
نادری، عزت الله و سیف نراقی، مریم (1385). روش‌های تحقیق در علوم انسانی با تأکید بر علوم تربیتی، تهران، انتشارات بدر.
هرودوت (1336). تاریخ هرودوت، مترجم: هادی هدایتی، تهران: دانشگاه تهران.
هوار، کلمان (1386). ایران و تمدن ایرانی، مترجم: حسن انوشه، تهران: انتشارات امیرکبیر.
Cox, O. C. (1944). Class and caste: A Definition and a Distinction, The Journal of Negro Education, 13 (2), 139- 149.
Davies, M. (2001). Explicit and implicit knowledge: Philosophical aspects, In N. J. Smelser & P. B. Baltes (eds.), International Encyclopedia of the Social and Behavioral Sciences. Amsterdam: Elsevier Science.
Davis, K. and Moore W. E. (1945). Some Principle of Stratification, American Sociological Review, 10 (2), 242-249.
Malaysia Education blue print 2013-2025 (Preschool to post-secondary Education) (2013), Ministry of education Malaysia: Kementerian Pendidikan.
Weber, M. (2004). The Protestant Ethic and the Spirit of Capitalism, Bucharest: Antet Publishing House.
Weber, M. (1958). The three types of legitimate rule, Berkeley Publications in Society and Institutions, 4 (1): 1-11.
