مقاله
1 -
مدارا و خشونت در خمسه نظامی
فصلنامه نقد، تحلیل و زیبایی شناسی متون
,
شماره 3
,
سال
2
,
تابستان
1398
ادبیات کهن فارسی همواره منادی مهرورزی و مداراگری بوده و از خشونت، نزاع و کینه بیزاری جسته است لیکن جامعه و تاریخ ایران مسیر متفاوت و پر تنشی را از سر گذرانده است. ادبیات در لایههای ژرف خود تصاویری محو و مبهم را از خشونتی افسار گسیخته بازتاب میدهد. گویی جنگ و ستیزه
چکیده کامل
ادبیات کهن فارسی همواره منادی مهرورزی و مداراگری بوده و از خشونت، نزاع و کینه بیزاری جسته است لیکن جامعه و تاریخ ایران مسیر متفاوت و پر تنشی را از سر گذرانده است. ادبیات در لایههای ژرف خود تصاویری محو و مبهم را از خشونتی افسار گسیخته بازتاب میدهد. گویی جنگ و ستیزه با تار و پود جامعه ایرانی تنیده شده است. نظامی گنجهای یکی از شاعران صلحدوست ایرانی است که در شعرش عشق و دوستی موج میزند. با این همه در اعماق آثارش، ناخواسته نگرههایی از آن ذهنیت مبتنی بر خشونت و بیمدارایی را میتوان دید. برای مثال جنگ از مضامین عمده شعر نظامی است. پای خشونت حتی به ساحت عشق نیز کشیده میشود. مجنونِ عاشق، بیمیل نیست که برای تصاحب لیلی از زور استفاده کند، در مخزن الاسرار دو حکیم با دو نظرِ متفاوت علمی، خصومت را بدانجا میرسانند که حاضرند دیگری را به قتل برسانند و سر انجام این که اسکندر پس از اشغالِ ایران، با بیمداراگری تمام، آتشکدههای زرتشتیان را تخریب میکند، رسوم دینی آنان را برمیچیند، شهرهای باشکوه را در آتش قهر خود میسوزاند و کتابهای علمی ایران زمین را به مقدونیه انتقال میدهد. از سوی دیگر جلوههای مدارا نیز در منظومههای نظامی تماشایی است. شیرین، خسرو را به مدارا و رعیتنوازی دعوت میکند. بهرام با تدبیری هوشمندانه مانع از وقوع جنگ با هموطنانش میشود و پادشاهان گوش به معترضان صریحاللهجه خود میدهند.
پرونده مقاله