قواعد عام بازار معاملات از منظر حقوق و فقه حاکم بر آن
محورهای موضوعی : حقوق خصوصینیما نوروزی 1 , امیرحسین شعاع 2 , عرفان موسی زاده 3
1 - گروه فقه و حقوق خصوصی، دانشکده علوم و معارف، جامعه المصطفی العالمیه و سطوح عالیه قم، حوزه علمیه قم، قم شریف، ایران
2 - کارآموز قضایی، مرکز آموزش قوه قضاییه، جمهوری اسلامی، ایران
3 - کارشناسی ارشد علوم قضایی، دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری، تهران، ایران
کلید واژه: قاعده فقهی, بازار معاملات, عدالت اقتصادی, اسراف, اضطرار, آزادی و عدم اکراه, عدم انحصار, تعاون, حق اولویت.,
چکیده مقاله :
قواعد فقهی از ابزارهای اساسی برای تحلیل و تبیین مکتب اقتصادی اسلام به شمار میروند و نقش مهمی در تنظیم بازار معاملات دارند. این مقاله به بررسی قواعد فقهی مرتبط با معاملات اقتصادی، نحوه اجرای آنها و آثار آنها بر بازار پرداخته است. در کنار قواعد سنتی مانند اتلاف، ایتمان، احسان، الموسون عند شروطهم و عسر و حرج، برخی قواعد جدید نیز مورد توجه قرار گرفتهاند که میتوانند بازار معاملات را به صورت اخلاقمحور و عادلانه هدایت کنند. قواعدی مانند اسراف، اضطرار، آزادی و عدم اکراه، عدم انحصار، تعاون، حق اولویت و حجیت اقدامات مسلمانان، به عنوان اصول حاکم بر معاملات اقتصادی بررسی شدهاند. این قواعد علاوه بر تنظیم روابط بین فعالان بازار، به ایجاد شفافیت، عدالت و جلوگیری از زیان و انحصار در معاملات کمک میکنند. بررسی این قواعد نشان میدهد که قواعد فقهی نه تنها چارچوب قانونی و اخلاقی برای معاملات فراهم میآورند، بلکه ظرفیت کشف قواعد نوین اقتصادی را نیز دارند و میتوانند به تنظیم بازارهای مدرن و ارتقای فعالیت اقتصادی بر پایه اصول شرعی کمک کنند. نتایج مطالعه نشان میدهد ادغام قواعد فقهی با سیاستگذاری اقتصادی، راهکاری موثر برای تحقق عدالت و شفافیت در بازار معاملات اسلامی است.
Jurisprudential rules are fundamental tools for analyzing and explaining the economic doctrine of Islam, and they play a crucial role in regulating market transactions. This article examines the Islamic jurisprudential rules related to economic transactions, their implementation, and their impact on the market. In addition to traditional rules such as atlāf (wasting), ītmān (trust), iḥsān (beneficence), al-muḥsūn ‘inda shurūṭihim (mutual obligation in their conditions), and ‘usr wa ḥaraj (hardship and necessity), some new rules are also considered, which can guide the market towards an ethics-based and just system. Rules such as isrāf (extravagance), ḍarūrah (necessity), freedom and non-coercion, anti-monopoly, cooperation, right of priority, and the validity of Muslim actions are analyzed as fundamental principles governing economic transactions. These rules, in addition to regulating relations among market actors, promote transparency, justice, and help prevent harm and monopoly in transactions. The examination of these rules reveals that Islamic jurisprudence not only provides a legal and ethical framework for transactions but also possesses the capacity to uncover new economic rules. It can contribute to regulating modern markets and enhancing economic activity based on Shariʿah principles. The study concludes that integrating Islamic jurisprudential rules with economic policymaking is an effective approach to achieving justice and transparency in Islamic market transactions.
