جایگاه آتش و آیینهای مربوط به آن در ایران با نگاهی به تحولات پسا اسلامی آن
محورهای موضوعی : کلام اسلامیرقیه محمدزاده 1 , عبد الحسین لطیفی 2 , موسی الرضا بخشی استاد 3
1 - دانشگاه آزاد اسلامی، تهران
2 - دانشگاه آزاد اسلامی، تهران
3 - دانشگاه فرهنگیان، تهران
کلید واژه: آتش, اسطوره, آیین, ایران باستان, مزدیسنا, نور. ,
چکیده مقاله :
آتش در طول تاریخ یکی از عوامل مؤثر و بنیادین در زندگی مردمان ایران باستان و از آخشیج‌های (عناصر) مقدس، در آیین مزدیسنا است. آتش پیش از ظهور زرتشت و از همان ابتدا میان ایرانیان از قداست برخوردار بود و به عنوان یکی از خدایان برجسته، مورد پرستش و پس از ظهور زرتشت، با آیین ویژهای در آتشکده نگهداری میشد، چراکه آتش را از همان ابتدا به عنوان یکی از نیروهای قهار طبیعت که دارای نیروی سحرآمیز مقتدری باشد میدانستند. آنچه این نوشتار در صدد واکاوی آن است تحولاتی است که آتش پس از ورود اسلام به ایران و اسلام آوردن تدریجی بیشتر ایرانیان به لحاظ جایگاه و کارکرد از سر گذرانده است. لذا، این پژوهش، با روش تحلیلی و با شیوۀ کتابخانهای به این امر پرداخته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد، آتش در ایران پس از اسلام همچنان جایگاه مهمی داشته و در آیین های ایرانیان در اشکال و گونه‌های مختلف از جمله سوگند به آتش در دعاوی بعضی از اقوام و همچنین در آیین های مربوط به ازدواج و نیز سوگواری همچنان ادامه یافته است.
Throughout history, fire has been one of the effective and fundamental factors in the life of the people of ancient Iran and one of the sacred elements in the religion of Mazdisna. Fire was sacred before the advent of Zarathustra and from the very beginning among the Iranians and was worshiped as one of the prominent gods and after the advent of Zarathustra, it was kept in the fire temple with a special ritual. What this article seeks to analyze is the developments that the fire has gone through after the arrival of Islam in Iran and the gradual conversion of more Iranians to Islam in terms of status and function. Therefore, this research has dealt with this issue through analytical method and library method. Findings show that fire still has an important place in post-Islamic Iran and in Iranian religions in various forms and types, including swearing fire in the claims of some tribes as well as in rituals related to marriage and Mourning has also continued.
نجوی شیرازی، سید ابوالقاسم، (1377)، فرهنگ مردم لرستان، با کوشش سعید شادابی، تهران، انتشارات اقلاک
ایونس، ورونیکا، اساطیر هند، ترجمۀ باجلان فرخی، تهران، نشر اساطیر.
اوشیدری، جهانگیر، (1371)، دانشنامۀ مزدیسنا، تهران، نشرمرکز،
باقری، مهری، (1385)، دین‌های ایران باستان، تهران: بندهش.
بایار، ژان پیر، (1376)، رمزپردازی آتش، ترجمۀ جلال ستاری، تهران، نشر مرکز.
بندهشن،(1369)، ترجمۀ مهرداد بهار، تهران، انتشارات توس.
بندهشن، (1385)، ترجمۀ مهرداد بهار، تهران، انتشارات توس.
بهار، مهرداد،(1375)، پژوهشی در اساطیر ایران، تهران، انتشارات آگاه.
بهار، مهرداد،(1362)، پژوهشی در اساطیر ایران، تهران، انتشارات آگاه.
بویس، مری، (1374) تاریخ کیش زرتشت، ترجمۀ همایون صنعتی زاده، چاپ اول،تهران، نشر توس.
بیگی، بهمن، (1324) ، عرف و عادت عشایر فارس، شیراز، انتشارات نوید.
پورداود، ابراهیم، (1381)، ویسپرد، چاپ اول، تهران، انتشارات اساطیر.
پورداود، ابراهیم، (1343)، ویسپرد، به کوشش بهرام فرهوشی، تهران، انتشارات ابن سینا.
پورداود، ابراهیم، (1375)، ویسپرد، به کوشش دکتر بهرام فرهوشی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
پورداود، ابراهیم، (1380)، یسنا، چاپ اول، تهران، انتشارات اساطیر.
تاج بخش، احمد، (1382)، تاریخ مختصر تمدن و فرهنگ ایران قبل از اسلام، تهران، انتشارات یادوارۀ کتاب.
حنیف، محمد، (1386)، سور و سوگ در فرهنگ عامه لرستان و بختیاری، تهران، انتشارات طرح آینده.
جابز،گرترود، (1375)، سمبلها، ترجمه محمدرضا بقاپور، تهران، انتشارات مترجم..
جعفری، محمد، (1391)، جامعالحکایات، ج 1 ، تهران، انتشارات قطره .
خواجهگیر، علیرضا گنجی- محسن،ذوالفقاری- آقاخانی بیژنی، محمود، «پژوهشی دربارۀ آیین سوگندخوردن(ور) در قوم بختیاری»، (1398) دوماهنامۀ فرهنگ و ادبیات عامه، شماره 30، سال 7، بهمن و اسفند.
رضایی، عبدالعظیم، تاریخ ده هزار سالۀ ایران، (1364)، تهران، انتشارات رشدیه..
رضی، هاشم، (1381)، دانشنامه ایران باستان، عصر اوستایی تا پایان دورۀ ساسانی، تهران، انتشارات سخن.
رضی، هاشم، حکمت خسروانی، حکمت اشراق و عرفان از زرتشت تا سهروردی سیر تطبیقی فلسفه و حکمت و عرفان در ایران باستان، (1377)، تهران، انتشارات بهجت.
رمضانخواهی، صدیقه، (1395)، فرهنگ عامه مردم شهر یزد، تهران، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات
روایات پهلوی، ترجمه و گزارش مهشید میرفخرایی، (1367)، تهران، موسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی..
دوشمن گیمن، ژاک، دین ایران باستان، (1371)، ترجمۀ رویا منجم، تهران، انتشارات علم.
سیاهپور، کشواد، «آتشِ خانه در فرهنگ عشایر و اقوام جنوب»، (1395)، مجلۀ پژوهشهای ایرانشناسی، سال6، شمارۀ 2، پاییز و زمستان، ص61-75.
شاهنامه، (1393)، پیرایش دکتر جلال خالقی مطلق، تهران، انتشارات سخن.
شهبازی، عبدالله، (1366)، ایل ناشناخته، پژوهشی در کوه نشینان سرخی فارس، تهران، نشر نی
شوالیه، جان، گربران، آلن، فرهنگ نمادها، (1382)، ترجمۀ سودابه فضایلی، چاپ دوم، تهران، نشر جیحون
عباسیان، احمد، فلسفه و آیین زرتشت، (1389)، تهران، نشر ثالث، چاپ سوم.
عفیفی، رحیم، اساطیر و فرهنگ ایرانی در نوشتههای پهلوی، (1374)، تهران، نتشارات توس، چاپ اول
قنبری عدیوی، عباس، (1391)، فولکلور مردم بختیاری، شهر کرد، تهران، انتشارات نیوشه.
کزازی، میرجلالالدین، مازهای راز، جستارهایی در شاهنامه، (1370)، تهران، نشر مرکز.
گزیدههای زادسپرم، (1366)، ترجمه و تصحیح محمد تقی راشد محصل، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
گلی، احمد؛ محمدی، فرهاد، (زمستان 1395)، « انتقال مفهوم جاودانگی از آتش به فرزند در عباراتی چون (اجاق کور و اجاق خانه»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجلۀ علمی-پژوهشی نورمگز، شمارۀ 45، ص 189-216.
مظاهری، محسن، (1395)، فرهنگ سوگ شیعی، تهران، نشرخیمه.
معین، محمد، مزدیسنا و ادب فارسی، (1363)، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، جلد1.
نجمالدین رازی، عبداللهبن محمد، مرصادالعباد، (1322ه ق)، تهران، انتشارات بی نام
هینلز، جان، شناخت اساطیر ایران، (1388)، ترجمۀ ژالۀ آموزگار و احمد تفضلی، تهران، نشر چشمه.
یاحقی، محمد جعفر، فرهنگ اساطیر، (1369)، تهران، انتشارات موسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی و سروش.
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 266 ـ 243
جایگاه آتش و آیینهای مربوط به آن در ایران
با نگاهی به تحولات پسا اسلامی آن
رقیه محمدزاده 1
عبدالحسین لطیفی 2
موسیالرضا بخشی استاد 3
چکيده
آتش در طول تاریخ یکی از عوامل مؤثر و بنیادین در زندگی مردمان ایران باستان و از آخشیج‌های (عناصر) مقدس، در آیین مزدیسنا است. آتش پیش از ظهور زرتشت و از همان ابتدا میان ایرانیان از قداست برخوردار بود و به عنوان یکی از خدایان برجسته، مورد پرستش و پس از ظهور زرتشت، با آیین ویژهای در آتشکده نگهداری میشد، چراکه آتش را از همان ابتدا به عنوان یکی از نیروهای قهار طبیعت که دارای نیروی سحرآمیز مقتدری باشد میدانستند. آنچه این نوشتار در صدد واکاوی آن است تحولاتی است که آتش پس از ورود اسلام به ایران و اسلام آوردن تدریجی بیشتر ایرانیان به لحاظ جایگاه و کارکرد از سر گذرانده است. لذا، این پژوهش، با روش تحلیلی و با شیوۀ کتابخانهای به این امر پرداخته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد، آتش در ایران پس از اسلام همچنان جایگاه مهمی داشته و در آیین های ایرانیان در اشکال و گونه‌های مختلف از جمله سوگند به آتش در دعاوی بعضی از اقوام و همچنین در آیین های مربوط به ازدواج و نیز سوگواری همچنان ادامه یافته است.
واژگان کلیدی
آتش، اسطوره، آیین، ایران باستان، مزدیسنا، نور.
[1] . دانشجوی دکتری گروه ادیان و عرفان تطبیقی، واحد یادگار امام خمینی(ره)، شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. Email: Rmohamadzadeh2@gmail.com
[2] . استاد یار گروه ادیان و عرفان تطبیقی، واحد یادگار امام خمینی (ره)، شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. (نویسنده مسئول) Email: Hoseinlatifi89@gmail.com
[3] . استادیار گروه مطالعات اجتماعی و عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.
Email: Bakhshiostad56@cfu.ac.ir
تاریخ دریافت: 18/10/1400 پذیرش نهایی: 8/1/1401
