موانع ترمینولوژیک همکاری میان‌رشته‌ای تاریخ با مطالعات قرآنی و راهکار برون‌رفت از آن
محورهای موضوعی :
حسین شجاعی
1
(فعالیت های قرآنی)
کلید واژه: موانع ترمینولوژیک تاریخ قرآن‌پژوهی مطالعۀ میان‌رشته‌ای,
چکیده مقاله :
در یک سازوکار میان‌رشته‌ای، تعاملی در سه بعد اصطلاح‌شناسی، معرفت‌شناسی و روش‌شناسی می‌بایست رخ دهد. ناظر به ترتیبی که در میان این سه بعد وجود دارد، می‌بایست که تمامی گام‌ها به درستی برداشته شود؛ زیرا بروز خطا در هر بخش قابلیت تسری به گام‌های دیگر را داشته و در نهایت موجب شکل‌گیری پیوندهایی غیراصولی در یک مطالعۀ میان‌رشته‌ای می‌شود. از میان سه سطحی که به آن‌ها اشاره شد؛ موفقیت در رسیدن به زبانی مشترک، اصلی‌ترین مسئله‌ای است که در همان آغازین گام‌های یک مطالعۀ میان‌رشته‌ای می‌بایست مدنظر قرار بگیرد. چرا که عدم توفیق در این زمینه موجب شکل‌گیری برداشت‌هایی مختلف از مفاهیم می‌شود و بدین سبب شاهد پیشروی پژوهش تا مرز نافهمی برای خوانندگان اهل فن می‌گردیم؛ بررسی اصطلاح «تاریخ» و درک‌های مختلفی که از آن در گفتمان‌های مختلف وجود دارد می‌تواند نمونه‌ای روشن برای تبیین این موضوع به حساب بیاید؛ در بسیاری از مواقع تلقی قرآن‌پژوهان ـ مخصوصا عالمانی که در دوران حاضر قرار دارند از اصطلاح «تاریخ» با تلقی مورخ متفاوت است. این تلقی متفاوت به صورت مستقل سوء تفاهم‌‍‌هایی جدی را پدید می‌آورد که گاهی موجب بی‌اعتباری یک پژوهش قرآنی ـ تاریخی نزد اهل تاریخ می‌شود. این پیشامد حاکی از نیازمندی دوباره به بازخوانی اصطلاح «تاریخ» و رسیدن به درکی مشترک از آن است. بدین سبب مقاله پیش رو قصد دارد با روش گفتمان کاوی معانی تاریخ، اولاً، ناهمگونی این اصطلاح را نشان داده و بدین نحو مانعی که در تعامل میان‌رشته‌ای تاریخ و مطالعات قرآنی وجود دارد را تبیین کند و ثانیاً، با ارائۀ راهکاری اصطلاح شناختی تلاشی در جهت از میان بردن این اختلافات کند.
In an interdisciplinary mechanism, there needs to be interactions in the three parts of terminology, epistemology and methodology. According to the order applied to these three parts, all steps shall be taken correctly, because if an error occurs in any of these three, it could influence other steps and would eventually end with creating non-principled relations in an interdisciplinary study. Among the three steps mentioned, achieving a common language is the most important issue taken into account in the very first steps of an interdisciplinary study. Because otherwise, it would lead to divergent understandings of concepts and therefore we will witness an unclear research in the sight of the expert readers. The term “History” and different understandings derived from it in various discourses can be an explicit example for clarifying this subject. Usually Quran researchers’ understanding - especially the contemporary scholars of the term “History” is different from that of the historian. This different understanding can absolutely lead to serious misunderstandings that might discredit a Quranic-historical research in the eyes of the historians. This outcome suggests the need for reassessment of the term “History” in order to reach a common understanding of the term. Hence, this paper, through discourse analysis of the meanings of history, seeks, first, to show the heterogeneity of the term and thus explicate the barrier existing in the way of interdisciplinary interaction between history and Quranic sciences, and, second, offer a terminological solution as an effort to eliminate these differences.
قرآن کریم
ابن اثير، علی به محمد (1385 ق). الكامل في التاريخ. بيروت: دار صادر - دار بيروت.
ابن خلدون، عبد الرحمن بن محمد (1408 ق). ديوان المبتدأ و الخبر فى تاريخ العرب و البربر و من عاصرهم من ذوى الشأن الأكبر. تحقيق خليل شحادة، بيروت: دار الفكر.
ابن سعد، محمد (1410 ق). الطبقات الكبرى. تحقيق محمد عبد القادر عطا. بيروت: دار الكتب العلمية.
ابن عاشور، محمد بن طاهر (بی تا). التحرير و التنوير (تفسير ابن عاشور)، بيروت: موسسه التاريخ.
ابن عساکر (1415 ق). تاریخ مدینه دمشق. بیروت: دارالفکرللطباعة و النشر و التوزیع.
ابن منظور، محمد بن مكرم (1414 ق). لسان العرب. بیروت: دارصادر.
ابوعلی مسكويه، احمد بن محمد (1379). تجارب الأمم. تحقيق ابو القاسم امامى، تهران: سروش.
ادهم، علی (بی تا). بعض مورخی الاسلام. قاهره: مکتبة نهضة مصر.
استنفورد، مایکل (1384). درآمدی بر تاریخ پژوهی، ترجمه مسعود صادقی، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
ایگرس، گئورک (1389). تاریخ نگاری در سده بیستم (از عینیت علمی تا چالش پسامدرن). ترجمه عبدالحسین آذرنگ، تهران: سمت.
باترفیلد، هربرت (1385). مدخل «تاریخ نگاری» فرهنگ تاريخ انديشه ها به سرپرستی فیلیپ پی واینر. مترجم سهیلا کریم بیگی. تهران: سعاد.
برزگر، ابراهیم (1391). آسیب شناسی مطالعات میان‌رشته‌ای در ایران. مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی. سال شانزدهم، شماره 2.
بى آزار شيرازى، عبد الكريم (1380). باستانشناسى و جغرافياى تاريخى قصص قرآن. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى.
بيهقى، على بن زيد (1361). تاريخ بيهق. تهران: كتابفروشي فروغي.
بيومى مهران، محمد (1383). بررسى تاريخى قصص قرآن. ترجمه سيد محمد راستگو، تهران: انتشارات علمى و فرهنگى.
پاکتچی، احمد (1387). الزامات زبان‌شناختی مطالعات میان‌رشته‌ای، فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، سال اول، شماره 1.
پاکتچی، احمد (1388).« نقد الگوهای خطی در پژوهش تاریخی اندیشه سیاسی اسلام» در مجموعه روش‌شناسی در مطالعات سیاسی اسلام. به کوشش علی اکبر علیخانی، تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
پاکتچی، احمد (1389). روش تحقیق تخصصی. تهران: انجمن علمی – دانشجویی الهیات دانشگاه امام صادق (ع).
پاکتچی، احمد (1390). جزوه ی درس نقد متن. ارائه‌شده در دانشگاه امام صادق (ع).
جمعی از نویسندگان (1387). آسمان به زمین الصاق شد. تهران: سازمان ملی جوانان.
جمعی از نویسندگان، (1381). فرهنگ بزرگ سخن به سرپرستی حسن انوری. تهران: انتشارات سخن.
جهانبگلو، رامین (1386). موج چهارم. تهران: نشرنی.
جورج کالینگود، رابین (1389). مفهوم کلی تاریخ. ترجمه علی اکبر مهدیان، تهران: کتاب آمه.
حسینی بهشتی، ملوک السادات (1393). ساختواژه: اصطلاح‌شناسی و مهندسی دانش. تهران: پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران.
حضرتی، حسن (1390). تاریخ نگاری اسلامی یا تاریخ نگاری مسلمانان. کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شماره 158.
حقى بروسوى، اسماعيل (بی تا). تفسير روح البيان. بيروت: دارالفكر.
خزائلی، محمد (1355). اعلام القرآن. تهران: امیرکبیر.
خلف الله، محمد احمد (1999 م).الفن القصصي في القرآن الكريم مع شرح و تعلیق خليل عبد الكريم. لندن: سينا.
درزی، قاسم، پاکتچی، احمد (1393). نقش ترجمه فرهنگی در مطالعات میان‌رشته‌ای با تاکید بر الگوهای نشانه‌شناسی فرهنگی، فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، دوره ششم، شماره 4.
دروزة، محمد عزت (1383 ق). التفسير الحديث: ترتيب السور حسب النزول. قاهره: دار إحياء الكتب العربية.
زرقانى، محمد عبد العظيم (بی تا). مناهل العرفان في علوم القرآن. بىجا: دار احياء التراث العربى.
شامی، نظام الدين (1363). ظفرنامه تيمورى. تهران: سازمان نشر كتاب انتشارات بامداد - تهران.
شجاعی، حسین و همکاران (1394). الزامات کلامی پژوهش میان‌رشته‌ای در قرآن کریم با تکیه بر سطوح معرفت‌شناسی، اصطلاح‌شناسی و روش‌شناسی. فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، دوره هفتم، شماره 4.
شجاعی، حسین؛ مصلائی پور، عباس (1395). آسیب شناسی کیفیت به کارگیری تاریخ در تفاسیر قرآن. فصلنامه علمی-پژوهشی تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، سال هفتم، شماره 22.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1382). نقش ایدئولوژیک نسخه بدل ها. نامه بهارستان، شماره اول-دوم، (بهار-زمستان 1382).
شيخ حر عاملى، محمد بن حسن (1418 ق). الفصول المهمة في أصول الأئمة (تكملة الوسائل). قم: موسسه معارف اسلامى امام رضا علية السلام.
صدر، سيد محمد باقر (1409 ق). السنن التاريخية في القرآن. دمشق: دار التعارف.
طباطبایی، محمد حسین (1417 ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعهى مدرسين حوزه علميه قم.
طبری، محمد بن جریر (1387 ق). تاريخ الأمم و الملوك. تحقيق محمد أبو الفضل ابراهيم، بيروت: دار التراث.
طریحی، فخرالدین بن محمد (1375 ق). مجمع البحرین. تهران: مرتضوی.
طوسى، محمد بن حسن (بی تا). التبيان فى تفسير القرآن. بيروت: دار احياء التراث العربى.
عتبى، محمد بن عبد الجبار (1424 ق). اليميني. بیروت: دار الطليعة.
فخر رازى، محمد بن عمر (1420 ق). التفسير الكبير (مفاتيح الغيب). بيروت: دار احياء التراث العربي.
فرانسیس چالمرز، آلن (1394). چیستی علم: درآمدی بر مکاتب علم شناسی فلسفی. ترجمه سعید زیباکلام، تهران: انتشارات سمت.
فضل الله، سيد محمد حسين (1419 ق). تفسير من وحى القرآن. بیروت: دار الملاك للطباعة و النشر.
فلبر، هلموت (1381). مبانی اصطلاح‌شناسی. تهران: مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران.
فلبر، هلموت (1383).اصطلاح‌شناسی و مهندسی دانش. ترجمه علی مهرامی، نامه فرهنگستان، سال سوم، شماره 23.
قطب الدین رازی (بی تا). شرح مطالع الانوار فی المنطق. قم: انتشارات کتبی نجفی.
لیشت هایم، جورج (1385). مدخل «تاریخ گرایی» فرهنگ تاريخ انديشه ها به سرپرستی فیلیپ پی واینر. ترجمه مهبد ایرانی طلب، تهران: انتشارات سعاد.
مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى (1403 ق). بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار. بيروت: دار إحياء التراث العربي.
مسعودی، علی بن حسین (1409 ق). مروج الذهب و معادن الجوهر. تحقيق اسعد داغر، قم: دار الهجرة.
مشكينى، ميرزا على (1416 ق). اصطلاحات الأصول و معظم أبحاثها. قم: نشر الهادي.
مطهری، مرتضی (بی تا). مجموعه آثارشهید مطهری. تهران: انتشارات صدرا.
ميرزاى قمى، ابوالقاسم بن محمدحسن (1430 ق). القوانين المحكمة في الأصول. قم: احیاء الکتب الاسلامیه.
نوذری، حسینعلی (1379). صورتبندی مدرنیته و پست مدرنیته. تهران: نقش جهان.
یاقوت حموی، شهاب الدین (1411 ق). معجم الادباء و ارشاد الاریب الی معرفة الادیب. بیروت: دارالکتب العلمیة.
Abbagnano, Nicola (1972). "Humanism" in The Encyclopedia of Philosophy. NewYork: Macmillan.
Lelee، s، R.B.norgaard(2005). practicing interdisciplinary. Washington: NOV.
Martina, Bajcic (2011). "Conceptualization of Legal Terms in Different Fields of Law". Research in Language, Vol.9 (1).
MCA uliffe, jane Dammen (2001). Encyclopaedia of the Qoran. washingtonn DC: Brill Leiden- Boston- Koln.
