یکی از اساسی‌ترین مباحث مطالعات میان‌رشته‌ای دریافت روش‌شناسی تحقیق و راهبردهای نحوه تطبیق دو رشته با یکدیگر است؛ این مسئله هنگامی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که درباره تطبیق یک رشته با مفاهیم قرآن کریم باشد. اخیراً بسیاری از معماران، علاقه مند به تحقیق و شناخت جایگاه معماری و کلیدواژه‌های آن در قرآن کریم می‌باشند و لذا در اینجاست که آشنایی با روش‌های تحقیق در این زمینه اجتناب‌ناپذیر است. این مقاله با رویکرد بررسی روش و راهبردهای تحقیق در مطالعات بین رشته معماری و قرآن کریم شکل گرفته و برای این کار علاوه بر بررسی مطالعات سایر پژوهشگران در این زمینه به تحقیقاتی که به‌ طور ویژه به معماری و قرآن کریم پرداخته‌اند و ارزیابی روش‌شناسی آنها، توجه شده است؛ نتایج پژوهش نشان می‌دهد چنانچه در رشته معماری پژوهشی بین‌رشته‌ای با قرآن کریم انجام شود، روش تحقیق آن از نوع کیفی و توصیفی- تحلیلی است، به شکلی که متغیر قرآن ثابت است و دست‌کاری نمی‌شود و تنها محقق در آن به توصیف و تفسیر آیات می‌پردازد و کلیدواژه‌های موردنظر تحقیق را در آیات قرآن می‌یابد و جایگاه آنها را در قرآن مشخص و بر اساس ویژگی‌های مشخص‌شده به نقش قرآنی کلیدواژه‌ها را پی می‌برد. به منظور سهولت و دقت کار، محقق از راهبردهای آیه محور و سیاق محور در پژوهش استفاده می کند که متناسب با موضوع، کلیدواژه‌های متناظر در قرآن انتخاب می‌شود و سپس تعدادی از آیات قرآن که در آنها کلیدواژه‌های محقق و مشتقات آن ذکر شده انتخاب و در آنها تدبر می‌گردد؛ در ضمن راهبردهای مذکور محدودیت‌ها و مشکلاتی را در بردارند که در این مقاله به آن پرداخته می‌شود. Manuscript profile

مسجد موضوعی است که قرآن با نگرشی جامع بدان آن پرداخته است. یکی از جنبه های تاکید مسجد در قرآن که کمتر مورد توجه قرار گرفته، موضوع ساخت و مکانیابی مساجد است. مساجد اولیه دوران اسلامی به تقلید از الگوی مسجد مدینه و بهره گیری از آموزه های قرآنی ساخته می شد. این امر با گذشت زمان تغییر کرد و به تدریج توجه به آموزه های قرآنی در ساخت و مکانیابی مساجد کمرنگ گردید. این مقاله با استفاده از روش تحقیق توصیقی- تحلیلی و با انتخاب نمونه موردی از مساجد اولیه دوران اسلامی در ایران و مساجد دوره قاجار با هدف بررسی تطبیقی دو دوره مختلف ساخت مسجد در ایران و نیز سیر تحول ساخت آنها بر اساس آیات قرآن و روایات اسلامی تنظیم شده است. برای تحلیل موضوع، 8 اصل ساخت مسجد از آیات قرآن و روایت اسلامی استخراج شده و سپس میزان و نحوه تاثیرگذاری اصول مستخرج بر مساجد دوران اسلامی و مساجد قاجاری سنجیده و در نهایت مورد بررسی تطبیقی قرار گرفته است. بر اساس نتایج پژوهش، اصول قرآنی ساخت مسجد در 8 اصل طبقه بندی گردید که هر 8 اصل در نمونه های مساجد اولیه اسلامی رعایت شده بود. در صورتی که در مساجد دوره قاجار 4 اصل رعایت شده که شامل پایدار بودن و داشتن استحکام(حتی در این مورد هم استفاده از مصالح بی کیفیت تر و نیز بهره گیری از تکنیک های سریع ساخت، میزان استحکام مساجد نسبت به دوره های قبل و به خصوص دوران اولیه اسلامی کمتر شده بود.)، قرارگیری در اماکن اجتماعی، امکان پیاده روی به مساجد و ایجاد مسجد محلی و توجه به روشنایی مسجد بوده است. Manuscript profile