امروزه مطالعه ذهن و زبان بیشتر بر مبنای یافته‏ها، نظریّات و مکاتب برساخته زبانشناسان غربی پیش می‏رود. امّا چنین نیست که در مشرق‏زمین هیچ تلاشی برای شناخت ذهن ، زبان، ویژگی‏ها و کارکردهای آن‏ها صورت نگرفته باشد. شاید بتوان متکلّمین مسلمان را به واسطه توجّهشان به بحث زبان، از کهن‏ترین زبانشناسان در مشرق‏زمین به شمار آورد که به واسطه ژرف اندیشی در باب موضوعات مربوط به کلام الهی از جمله حُدوث و قِدَمِ آن به بحث‏های دقیق زبانشناسی از قبیلِ تعاریف، کارکردها، معانی و هرمسانگی(تأویل) زبان پرداخته‏اند. ابویعقوب سجستانی از نویسندگان و متکلّمین مسلمان ایرانی اوایل قرن چهارم هجری است. وی به صورت جدّی به نظام «ذهن و زبان» پرداخته، «نظریّه ارتباطی» خاصّی را بر مبنای «نظامِ نطق و زبان» متشکّل از ساحات سه گانه «قصد»، «طبع» و «عرف» پایه‏گذاری کرده است. سجستانی معتقد است که نقص، حذف و نادیده گرفتن هر یکی از این اجزاء که در کنار هم، معنا و ارزش می‏یابند عدم ارجاعِ نطق به ناطق و در نتیجه گسستِ زنجیره سخن و عدم برقراری ارتباط را به دنبال دارد. از امتیازات نظریه ارتباطی وی این است که به بحث هرمنوتیک و تأویلِ سخن، بویژه تأویل متون مقدّس نیز پرداخته است. مقاله حاضر بر آن است که با معرّفی و بررسی «نظامِ ذهن و زبان و نظریه ارتباطی سجستانی» به صورتِ نموداری، تصویری عینی و ملموس از آراء ارزشمندِ وی در این زمینه ارائه کند. Manuscript profile