Designing a model of antecedents of organizational entrepreneurship using interpretive structural modeling
Subject Areas : New scientific findings in the fields of innovation and entrepreneurship
1 -
2 -
Keywords:
Abstract :
Entrepreneurship is one of the important tools in the field of business as well as a way to face the unknown world. Government organizations, like commercial organizations, can step into new procedures and methods through entrepreneurship. The present research was conducted with the aim of presenting the development model of organizational entrepreneurship in government organizations. For this reason, it was tried to design the antecedents of organizational entrepreneurship in the form of a model. The research method is functional in terms of purpose, and structural-interpretive in terms of the method of conducting and collecting qualitative data. The statistical population of the research included experts in the field of entrepreneurship and university professors (22 people in total) who participated in the Delphi panel to extract the factors affecting organizational entrepreneurship based on the three-pronged model according to their opinion. In this way, the experts were first asked to comment on the factors affecting entrepreneurship, and classify them in three dimensions: contextual, structural and behavioral. The method of selecting experts was based on the snowball method. To collect data, firstly, through the Delphi technique, the components related to the three-pronged factors were extracted, and after reaching a general consensus, in order to relate these factors and provide a model of factors affecting organizational entrepreneurship, the interpretive structural modeling (ISM) method was used. MICMAC software for categorize and analyze the power of penetration and the degree of dependence of the factors was used. The obtained results showed that a total of 5 contextual factors, 6 behavioral factors and 11 structural factors are generally involved in the development of organizational entrepreneurship. The results also showed that in the designed model, contextual, structural and behavioral factors are the antecedents of organizational entrepreneurship. At the end of the research, practical suggestions for organizations were presented
طراحی الگوی پیشایندهای کارآفرینی سازمانی با استفاده از مدلسازی ساختاری تفسیری
دانشیار گروه مدیریت دولتی، دانشکده مدیریت، دانشگاه پیامنور، تهران، ایران
نویسندۀ مسئول
Morteza_moradi@pnu.ac.ir
شناسه پژوهشگر (شماره ارکید): 0000-0001-9842-7691
تلفن: 09183530290
2. اکبر بیات2
استادیار گروه مدیریت دولتی، واحد ملایر، دانشگاه آزاد اسلامی، ملایر، ایران
شناسه پژوهشگر (شماره ارکید): 0000-0002-9536-2412
ايميل: akbarbayat@iau-malayer.ac.ir
آدرس: ملایر دانشگاه آزاداسلامی واحد ملایر
تلفن: 09363815656
Designing a model of antecedents of organizational entrepreneurship using interpretive structural modeling
Morteza Moradi1*, Akbar Bayat2
1. Associate Professor at Department of Public Administration, Faculty of Management, University of Payame Noor, Tehran, Iran
2. Assistant Professor at Department of Public Administration, Malayer Branch, Islamic Azad University, Malayer, Iran
Abstract
Entrepreneurship is one of the important tools in the field of business as well as a way to face the unknown world. Government organizations, like commercial organizations, can step into new procedures and methods through entrepreneurship. The present research was conducted with the aim of presenting the development model of organizational entrepreneurship in government organizations. For this reason, it was tried to design the antecedents of organizational entrepreneurship in the form of a model. The research method is functional in terms of purpose, and structural-interpretive in terms of the method of conducting and collecting qualitative data. The statistical population of the research included experts in the field of entrepreneurship and university professors (22 people in total) who participated in the Delphi panel to extract the factors affecting organizational entrepreneurship based on the three-pronged model according to their opinion. In this way, the experts were first asked to comment on the factors affecting entrepreneurship, and classify them in three dimensions: contextual, structural and behavioral. The method of selecting experts was based on the snowball method. To collect data, firstly, through the Delphi technique, the components related to the three-pronged factors were extracted, and after reaching a general consensus, in order to relate these factors and provide a model of factors affecting organizational entrepreneurship, the interpretive structural modeling (ISM) method was used. MICMAC software for categorize and analyze the power of penetration and the degree of dependence of the factors was used. The obtained results showed that a total of 5 contextual factors, 6 behavioral factors and 11 structural factors are generally involved in the development of organizational entrepreneurship. The results also showed that in the designed model, contextual, structural and behavioral factors are the antecedents of organizational entrepreneurship. At the end of the research, practical suggestions for organizations were presented.
Keywords: Behavioral factors, Contextual factors, Entrepreneurship, Entrepreneurship organizational, Structural factors.
طراحی الگوی پیشایندهای کارآفرینی سازمانی با استفاده از مدلسازی ساختاری تفسیری
چکیده
کارآفرینی یکی از ابزارهای مهم در حوزه کسب و کار و همچنین شیوه مواجه شدن با دنیای ناشناختههاست. سازمانهای دولتی نیز مانند سازمانهای بازرگانی میتوانند از طریق کارآفرینی قدم در راه رویهها و شیوههای جدید بگذارند. تحقیق حاضر با هدف ارائه الگوی توسعه کارآفرینی سازمانی در سازمانهای دولتی انجام شد. روش تحقیق از نظر هدف، کاربردی و از نظر شیوه انجام و گردآوری دادهها کیفی از نوع ساختاری-تفسیری است. جامعه آماری تحقیق شامل متخصصان حوزه کارآفرینی و اساتید دانشگاه (جمعا 22 نفر) بودند که در پانل دلفی شرکت کرده تا عوامل موثر بر کارآفرینی سازمانی بر مبنای مدل سه شاخگی با توجه به نظر آنها استخراج شود. شیوه انتخاب متخصصان بر اساس روش گلوله برفی بود. برای جمعآوری دادهها، ابتدا از طریق تکنیک دلفی مولفههای مربوط به عوامل سه شاخگی استخراج و پس از رسیدن به اجماع کلی، به منظور ارتباط این عوامل و ارائه مدل عوامل مؤثر بر کارآفرینی سازمانی، از روش مدلسازی ساختاری تفسیری (ISM) استفاده شد. برای دستهبندی و تجزيه و تحلیل قدرت نفوذ و میزان وابستگی عوامل از نرمافزار MICMAC استفاده شد. نتایج به دست آمده نشان داد که در مجموع 5 عامل زمینهای، 6 عامل رفتاری و 11 عامل ساختاری به طور کلی بر توسعه کارآفرینی سازمانی دخالت دارند که با توجه به مدلسازی ساختاری تفسیری یک مدل مناسب در این زمینه ارائه شد.
کلیدواژهها: کارآفرینی، کارآفرینی سازمانی، عوامل زمینهای، عوامل ساختاری، عوامل رفتاری.
مقدمه
کارآفرینی1 پدیدهای چندبعدی با سطوح چندگانه و میانرشتهای است که فرصتها را جهت تولید کالا و یا ارائه خدمت جدید، کشف و مورد بهرهبرداری قرار میدهد (ضیاء و همکاران، 1400). امروزه پویایی و پیچیدگی محیط باعث شده است که سازمانها به دنبال توسعه تفکر کارآفرینی به عنوان یک مزیت رقابتی باشند (چوی و مارخام2، 2019: 1). همیشه محققان کارآفرینی به‌طور کلی بر اهمیّت فعالیتهای کارآفرینانه تأکید داشتهاند و اغلب نشان دادند رابطه مثبتی بین کارآفرینی و نتایج عملکردی وجود دارد (لامپکین و دس3، 2001). بنابراین سازمانها براي موفقيت بايد چشم‌اندازی داشته باشند كه مخاطرهپذيري و نوآوري را تشويق کرده تا با شرایط محیطی در حال تغيير انطباق پيدا كنند. برای تحقق خلاقیت4، نوآوری5 و کارآفرینی در درون سازمان، ترویج فعالیتهای کارآفرینی لازم و ضروری است چرا که باعث روحیه کارآفرینی در بین کارکنان میشود؛ این امر مستلزم شناخت و پرداختن به مفهوم و فرایند کارآفرینی سازمانی است (حسنی و همکاران، 1395، ص 434). کارآفرینی سازمانی6 از نظر آنتونیک و اسکارلت7 (2009) فعالیتی است که در یک سازمان شکل میگیرد و منجر به سرمایهگذاری و درآمد جدید برای آن سازمان میشود (آنتونیک و اسکارلت، 2009). به عبارتی، سازمان باید فرایندی را طی کند تا همه افراد بتوانند در نقش کارآفرین انجام وظیفه نمایند.
کارآفرینی در هر سازمانی مستلزم انعطاف و تطبیقپذیری است که بتوان خود را با پویاییهای محیطی سازگار کرد. بنابراین کارآفرینی سازمانی مبحثی است که در همه سازمانها اعم از غیردولتی و دولتی نیز مطرح میشود. در دهههای گذشته تئوریهای مدیریت دولتی مسیر پر پیچ و خمی را پشت سر گذاشتهاند؛ از مدیریت دولتی سنتی گرفته تا مدیریت دولتی نوین و نهضت بازآفرینی که به طور اخص بر کارآفرینی تأکید داشتهاند. به نوعی در این مسیر، از ساختارهای بوروکراتیک و سنتی به سمت ساختارهای منعطف و غیربوروکراتیک در حرکت بودهایم. این تغییر جهت که میتواند نوعی «مدیریت کارآفرینانه»8 باشد، همگی در جهت عملکرد بهتر و ارائه خدمات باکیفیّتتر به عموم مردم بوده است. امّا برای انجام کارآفرینی سازمانی، پیشایندها و زیرساختهایی لازم است که باید حتماً مورد توجه واقع شوند. اگرچه در تحقیقات گذشته به عوامل موثر بر کارآفرینی سازمانی پرداخته شده است، ولی کمتر تحقیقی این عوامل را در یک مدل کلی مورد مداقه قرار دادهاند. با توجه به اهمیت موضوع و خلاء موجود در زمینه ذکر شده، در تحقیق حاضر بر آن شدیم که زیرساختها و پیشایندهای مهم و موثر را میتوان بر اساس مدل سهشاخگی به طور کامل مورد تحلیل و بررسی قرار داد تا بتوان مدل کاملی در این زمینه استخراج کرد؛ چرا که سازمانهای دولتی به عنوان سازمانهای خدماتی كه اكثر مردم با آنها سروكار دارند، نيازمند بهبود مداوم در نحوه ارايه خدمات خود هستند و لازم است با دقت بیشتر و بر اساس یک الگوی کامل، کارآفرینی سازمانی را سرلوحه کار خود قرار دهند. فقدان یک الگوی کامل از پیشایندهای توسعه کارآفرینی در سازمانهای دولتی است موضوعی است که تحقیق حاضر قصد دارد بر اساس مدل سهشاخگی به آن بپردازد و در نهایت بتواند الگویی در این زمینه ارائه دهد.
مبانی نظری و پیشینه پژوهش
کارآفرینی مفهومی است که به سبب نقشی که در توسعه اقتصاد، اشتغال و تولید ثروت دارد، از جایگاه بالایی برخوردار است و در گذر زمان، به شیوههای مختلف و متفاوتی مطرح شده است (تواضعیفر و همکاران، 1401). به طور کلی دو نوع کارآفرینی وجود دارد؛ کارآفرینی مستقل و کارآفرینی سازمانی. در کارآفرینی مستقل، شرکت و یا کسب و کار جدیدی تأسیس میشود؛ امّا در کارآفرینی سازمانی شرایط مدیریتی داخل سازمانها بررسی و آسیبشناختی میشود تا بستر و شرایط لازم برای نوآوری و بالندگی در سازمان فراهم شود (کوروال و پرلمن9، 1990). هر محیطی بستر و شرایط خاص خود را به منظور کارآفرینی دارد. در کارآفرینی سازمانی، هر سازمان باید محيطي را فراهم کند که در آن تمام اعضاء بتوانند در انجام امور کارآفريني مشارکت کنند. سازماني که چنين محيطی را خلق ميکند، سازماني کارآفرين است (کوین و سلوین10، 1991). به منظور ایجاد کارآفرینی سازمانی لازم است تغييراتي در ساختار، فرهنگ و رفتار سازمان بهگونهاي ايجاد گردد که در نهايت بينش و فهم مشترکي بين مديران و کارکنان، مبني بر کارآفريني بهوجود آید. چنین اتفاقی میتواند باعث افزایش عملکرد نهایی سازمان شود. کرنی و همکاران11 (2008)، به بررسی ارتباط بین رشد، توسعه و بهرهوری به عنوان عناصر عملکردی مرتبط با کارآفرینی سازمانی اشاره کردهاند (کرنی و همکاران، 2008). این عملکرد، محصول محیط و شرایطی است که به عنوان پیشایندهای کارآفرینی سازمانی باید مورد توجه واقع شوند.
تحقیقات مختلف، عوامل مختلفی را بر کارآفرینی سازمانی مؤثر میدانند؛ برای مثال حقشناس و همکاران (1386) عوامل درون‌سازمانی و برون‌سازمانی؛ موسوی و همکاران (1399) مولفههای مدیریت دانش و فرهنگ سازمانی؛ سینگر و همکاران12 (2010) فرهنگ سازمانی اثربخش؛ سالیماث و کولن13 (2010) فرهنگ و الی آخر. در جدول شماره 1 به طور خلاصه به موارد بیشتری از آنها اشاره شده است.
[1] . Entrepreneurship
[2] . Choi & Markham
[3] . Lumpkin & Dess
[4] . Creativity
[5] . Innovation
[6] . Corporate Entrepreneurship
[7] . Antoncic & Scarlat
[8] . Entrepreneurial management
[9] . Corwall & Perlman
[10] . Covin & Slevin
[11] . Kearney, Hisrich & Roche
[12] . Singer, Alpeza & Balkic
[13] . Salimath & Cullen
جدول شماره 1: خلاصهای از تحقیقات مرتبط با کارآفرینی سازمانی (محقق ساخته)
محقق (محققین) | نتایج تحقیق |
حقروستا و همکاران (1401) | عوامل مؤثر بر کارآفرینی سازمانی در نظام بانکداری کشور عبارتنداز: کارآفرینی، بانکداری نوین، کارآفرینی سازمانی و ایده. که مؤلفههای کارآفرینی سازمانی شامل افراد، نوآوری، اهداف، ساختار و محیط بودند. |
فاضلی و حیدری (1401) | رابطه مثبت و معناداری بین سواد اطلاعاتی و کارآفرینی سازمانی وجود دارد. همچنین رابطه مثبت و معناداری بین مدیریت دانش و کارآفرینی سازمانی وجود دارد. |
چپردار و همکاران (1400) | شرایط علی (قابلیت‌های کارآفرینی سازمانی، قابلیت‌های نوآوری راهبردی، قابلیت‌های کارآفرینی راهبردی)، عوامل زمینهای (ساختاری، محیطی، رفتاری)، عوامل مداخله‌گر، راهبردها (راهبرد نوآوری، ائتلاف، شبکه‌سازی، رشد) و پیامدها (بازار، مشتریان، اقتصادی، فناوری) در مدل کارآفرینی سازمانی نقش دارند. |
صیرفینفیس و طاهریکیا (1400) | عوامل مؤثر، عوامل میانجی، عوامل تعدیل‌گر، پیامدها و راهبردها بر کارآفرینی سازمانی اثر دارند. توجه به کارآفرینی سازمانی و عوامل مؤثر بر شکل‌گیری آن با رویکرد انحراف مثبت، میتواند منجر به نتایجی همچون نوآوری، رشد و بهبود سازمانی گردد. |
اردلان و همکاران (1399) | متغیرهای مدیریت دانش و هوش سازمانی بر کارآفرینی سازمانی اثر دارند. متغیر مدیریت دانش بواسطه هوش سازمانی اثر غیرمستقیم، مثبت و معنادار بر متغیر کارآفرینی سازمانی دارد. |
پورکیانی و همکاران (1399) | ساختار سازمانی، استراتژی، سیستم، سبک مدیریت، نیروی انسانی، مهارت و اهداف کلان به عنوان عوامل درون سازمانی؛ همچنین عامل سیاسی، فناوری، دولتی و قانونی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، بومشناسی و عامل رقابت به عنوان عوامل برون سازمانی کارآفرینی دولتی شناسایی شدند. |
اردلان و همکاران (1396) | مدیریت دانش بر کارآفرینی سازمانی اثرمثبت و معناداری دارد. |
زیویار و همکاران (1396) | سیستمهای پاداش و کنترل، فرهنگ سازمانی، ساختار سازمانی و حمایت مدیریتی پیششرط فعالیتهای کارآفرینی سازمانی است. |
حسنی و همکاران (1395) | سبک رهبری تحولگرا اثر مثبت و معنیداری بر کارآفرینی سازمانی دارد. |
علیمردانی و همکارن (1394) | فرهنگ سازمانی و کارآفرینی سازمانی رابطه معناداری دارند. |
نیکنهاد و همکاران (1394) | بین کارآفرینی سازمانی و سابقه خدمت و رسمیت سازمانی ارتباط معناداری وجود دارد. |
زالی و همکاران (1393) | توانمندسازی روانشناختی بر ایفای نقشهای کارآفرینی سازمانی تأثیر مثبت و معنیداری دارد. |
بهزادی و همکاران (1393) | فرهنگ، ساختار سازمانی و مدیریت کلان بر کارآفرینی سازمانی اثرگذار هستند. |
عباسی و همکاران (1392) | فرهنگ انطباقپذیری بر کارآفرینی سازمانی تاثیر معناداری دارد. |
کریمی و همکاران (1392) | فرهنگ سازمانی و شاخصهای آن از قبیل انطباقپذیری، مشارکت، سازگاری و مأموریت بر گرایش کارآفرینانه اثر مثبت و معنیداری دارند. |
صفری و گلشاهی (1392) | هوش هیجانی مدیران به صورت غیرمستقیم و از طریق نقش میانجی سبک رهبری و فرهنگ سازمانی بر کارآفرینی سازمانی اثر میگذارد. فرهنگ سازمانی و سبک رهبری بر کارآفرینی سازمانی تأثیر میگذارد. |
کریمیان و همکاران (1391) | اقدامات مدیریت راهبردی مانند کاوش محیطی، انعطافپذیری در برنامهریزی، افق زمانی برنامهریزی، مشارکت در برنامهریزی، کنترلهای راهبردی و مدیریت راهبردی بر کارآفرینی سازمانی اثر مثبت و معنیداری دارند. |
پیمانیزاد و قاسمعلیپور (1391) | فرهنگ سازمانی با کارآفرینی سازمانی رابطه معناداری دارد. |
مبینی دهکردی و همکاران (1391) | فرهنگ سازمانی با گرایش کارآفرینانه رابطه معناداری دارد. |
خواجوی و قاضی میرسعید (1391) | بین فرهنگ سازمانی و ساختار سازمانی کارآفرینانه رابطه معناداری دارد. |
پاپزن و همکاران (1390) | بین متغیر فرهنگ سازمانی با مؤلفههای کارآفرینی سازمانی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. |
قهرمانی و همکاران (1390) | بین رهبری تحولی و ارتقای دانشگاه به سازمان کارآفرین و شاخصهای آنها رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. |
مدهوشی و ساداتی (1390) | تسهیم و بکارگیری دانش بر روی فرایند کارآفرینی سازمانی تأثیر معنیداری دارد. |
عربیون و همکاران (1390) | ساختار سازماني بر گرايش كارآفرينانه افراد سازمان تأثير مثبت و معناداري دارد. |
سیدنقوی و عبدالهپور (1389) | رابطه مثبتی بین سرمایه اجتماعی و کارآفرینی سازمانی وجود دارد. |
حسینزاده شهری (1389) | دو عامل بافتار داخلی و بافتار خارجی شرکت مادر بر کارآفرینی سازمانی شرکتهای تابعه اثر معناداری دارد. |
یدالهیفارسی و همکاران (1388) | رسمیت، پیچیدگی و تمرکز با ابعاد کارآفرینی سازمانی رابطه دارد. ساختار کارآفرینانه در بهبود وضعیت کارآفرینی سازمانی موثر است. |
محمودی و بیریایی (1388) | فراهمسازی بستر مناسب برای رشد نظامهای اطلاعاتی کارآفرینانه در اکثر سازمانهای دولتی ایران لازم است. |
جهانگیری و مبارکی (1388) | سازههای اصلی کارآفرینی در میان عوامل سازمانی، مشتریمداری، ساختار منعطف، فرهنگ کاری، کنترل استراتژیک، حمایت مدیریت و سیستم پذیرش ایده هستند. |
یدالهیفارسی و همکاران (1387) | نظام پاداش، نظام کنترل، نظام تصمیمگیری، آموزش و تحقیق، سابقه مدیریتی، ارتباطات سازمانی و.. به عنوان متغیرهای کارآفرینی سازمانی هستند. |
حقشناس و همکاران (1386) | ساختار، استراتژی، سبک رهبری، فرهنگ سازمانی به عنوان عوامل درون سازمانی و تکنولوژی، بخش اقتصادی و بازار، بخش فرهنگی و اجتماعی، دولت به عنوان عوامل برون سازمانی موثر بر کارآفرینی سازمانی هستند. |
فلاحتی (1385) | میان عوامل توانمندسازی روانشناختی و کارآفرینی سازمانی کارشناسان ادارههای تربیت بدنی دانشگاههای دولتی شهر تهران ارتباط معناداری وجود دارد. |
نوروزی (1384) | میان عوامل توانمندسازی روانشناختی و کارآفرینی سازمانی کارشناسان ارتباط معناداری وجود دارد. |
Kuratko et al (2014) | حمایت مدیریت، پاداش و تقویت، توانمندی، ریسک پذیری و رهبری بر کارآفرینی سازمانی موثر هستند. |
Engelen et al (2013) | فرهنگ ادهوکراسی تاثیر مثبت و معناداری و فرهنگ بازار و فرهنگ سلسلهمراتبی تأثیر منفی و معناداری بر گرایش کارآفرینانه دارند. و فرهنگ گروهی تاثیری روی گرایش کارآفرینانه ندارد. |
Sepehri & Khayati (2013) | فرهنگ سازمانی بر کارآفرینی سازمانی اثرگذار است. |
Shihab & et al (2011) | بين فرهنگ سازماني و كارآفريني سازماني رابطه معنيداري وجود دارد. كارآفريني سازماني زماني منجر به نتايج قابل توجه خواهد شد كه از طريق فرهنگ سازماني اثربخش حمايت شود. |
Ratten (2011) | استفاده مناسب از پاداشها، فراهم کردن حمایت مدیریت برای نوآوری، در دسترس بودن منابع برای نوآوری، ساختار سازمانی انعطافپذیر و ریسکپذیری فردی پنج عامل موفقیت مرتبط با فعالیتهای منابع سازمانی و کارآفرینی سازمانی است. |
Kaid & Rosli (2011) | فرهنگ سازمانی بر شاخصهای کارآفرینی سازمانی تأثیر مستقیم و مثبت دارد. |
Lumpkin & Dess (1996) | عواملی مثل پویایی، گستردگی، پیچیدگی، اندازه، ساختار، استراتژی، فرایندهای راهبردسازی، منابع شرکت و فرهنگ سازمانی بر جهتگیری کارآفرینی در سازمان اثر میگذارند. |
Zahra (1993) | عواملی مثل پویایی، تلاطم و گستردگی محیطی، مأموریت و تاکتیکهای رقابتی، ارزشهای مدیریتی، ساختار، فرهنگ و فرایندهای سازمانی بر کارآفرینی سازمانی تأثیرگذار هستند. |
Covin & Slevin (1991) | پیچیدگی فناوری، پویایی و تلاطم، مأموریت و استراتژی، ارزشها و باورهای مدیریت ارشد و جو سازمانی بر وضعیت کارآفرینی در سازمان اثرگذارند. |
Guth & Ginsberg (1990) | عوامل محیطی از قبیل رقابت، فناوری، عوامل سیاسی و اجتماعی، ارزشها و باورها، رفتار رهبران، استراتژی، ساختار، فرایند و ارزشهای محوری و رضایت شغلی بر کارآفرینی سازمانی اثرگذار هستند. |
نوآوری پژوهش حاضر | همانطور که از نتایج پژوهشهای قبلی استنباط میشود، هر کدام از این پژوهشها از یک زاویه محدود به بررسی عوامل موثر بر کارآفرینی سازمانی و یا رابطه بین کارآفرینی سازمانی و دیگر متغیرها پرداختهاند؛ و هیچکدام مدل سهشاخگی را مبنای تحقیق خود قرار ندادهاند؛ بنابراین در نظر گرفتن هر سه عامل مدل سه شاخگی با جامعیت کامل برای رسیدن به مدل نهایی از نوآوریهای پژوهش حاضر است. |
همانطور که مشاهده میشود؛ عوامل متنوع و مختلفی در تحقیقات گذشته مورد بررسی قرار گرفته است. بعضی تحقیقات نشان دادهاند که کارآفرینی شامل جنبههای فردی، رفتاری، ساختاری و عملکردی است (آدرچ و همکاران1، 2015). علاوه بر این، تحقیقات دیگری نیز در قالب عوامل مؤثر سهشاخگیِ زمینهای، رفتاری و ساختاری، کارآفرینی سازمانی را مورد مطالعه قرار دادهاند که خلاصهای از آنها در جدول شماره 2 آمده است.
[1] . Audretsch, Kuratko & Link
جدول شماره 2: پیشینه تحقیق مرتبط در قالب عوامل سهشاخگی (محقق ساخته)
محققان | عوامل زمینهای | عوامل ساختاری | عوامل رفتاری |
غیور باغبانی و همکاران (1399) | محیط کارآفرینانه، حمایت اسناد بالادستی | ساختار کارآفرینانه، استراتژی سازمان، سیستم تحقیق و توسعه، سیستم ارزیابی عملکرد | مدیریت کارآفرینی یکپارچه، شرایط کارکنان |
حسینی و کشاورز (1397) | سیاسی/دولت، زیرساختها، ارتباطات، دسترسی به منابع | ساختار سازمانی کارآفرین، تصمیمگیری و کنترل، سیستم پاداش | فرهنگ سازمانی، حمایت مدیریت، خطرپذیری، ویژگیهای مدیران، ویژگیهای کارکنان |
زیویار و همکاران (1396) | - | راهبرد سازمانی، ساختار سازمانی، سیستم مالی، سیستم ارزیابی عملکرد، سیستم تحقیق و توسعه، سیستم پاداش و تصمیم گیری |
|
ناصری و همکاران (1394) |
| ساختار سازمان، استراتژی سازمانی، سیستم مالی و بودجه، سیستم تحقیق و توسعه، سیستم ارزیابی عملکرد و سیستم حقوق و دستمزد |
|
مبینی دهکردی و کشتکار (1393) | سلسله مراتب فرماندهی، تعامل منطقی با محیط علمی بیرونی، محیطشناسی برای همراستاسازی منافع نهادی با منافع سازمانهای همردیف، بالادستی و دیگران، بسترهای قانونی و حقوقی، منابع و مبادی پشتیبانی کننده | ساختار سازمانی، اهداف و راهبرد سازمانی، فنی و فناورانه، فرایندها و روشها، منابع مادی، مالی و اطلاعاتی | فرهنگ سازمانی، سبک مدیریت و رهبری، انگیزه و رضایت شغلی، آموزش، تجربه و مهارت، تکلیفگرایی و خودکنترلی |
لعلی سرابی و همکاران (1392) | عوامل سیاسی، پیچیدگی، زیرساختها، تغییرات، عدم اطمینان، ارتباطات، فناوری، بازار | ساختار، تصمیمگیری و کنترل، نظام پاداش، راهبرد، نظام مالی و بودجه، سیستم تحقیق و توسعه، نظام ارزیابی عملکرد، نظام اطلاعاتی | فرهنگ سازمانی، خطرپذیری، آینده نگری، حمایت مدیران، ویژگی کارکنان، روحیه گروهی، توانمندسازی کارکنان |
دهقان و همکاران (1391) | ارتباط با ارباب رجوع، محیط سیاسی و حکومتی، محیط اجتماعی و فرهنگی | استراتژی، ساختار سازمانی، تحقیق و توسعه، فناوری اطلاعات، ارزیابی عملکرد، فرآیندها و روشها، منابع مالی | آموزش کارکنان، انگیزش کارکنان، ویژگیهای مدیران، ویژگیهای کارکنان، فرهنگ سازمانی، سبک رهبری |
یدالهیفارسی و همکاران (1390) | - | ساختار سازماني، امکانات فيزيکي، نظام پژوهشي، نظام مالي، نظام منابع انساني، استراتژي سازماني، نظام منابع اطلاعاتي، فرآيندها و روش هاي کاري و سيستم کنترل و نظارت | - |
اسفندیاری و همکاران (1390) | مشتریگرایی، پیمانکاران و مشاوران | ساختار سازمانی، روش، نظام ماشینی شده اطلاعاتی، پرداخت، گزینش و استخدام، ارتقاء شغلی، ارزیابی عملکرد | فرهنگ سازمانی، انگیزش و رضایت شغلی، رهبری، آموزش و بالندگی کارکنان، امنیت شغلی |
صفرزاده و جعفری (1390) | مشتری و رقیبان قانونی، دولت و بانکها | ساختار سازمانی، فنی و فناوری | نیروی انسانی، فرهنگ سازمانی |
امیرخانی و متقی ثابت (1389) | بسترهای مخابراتی، بسترهای قانونی و حقوقی، فرهنگ | نیروی انسانی، ساختار اجرایی و هماهنگ کننده، فناوری، بودجه | حمایت کارکنان از تغییر، پشتیبانی مدیران |
شریفزاده و همکاران (1388) | محیط اجتماعی فرهنگی، شبکههای نوآوری | طبیعی بودن ساختار، ساختار علمی، گستردگی قلمرو مراکز، امور آموزشی، پژوهشی، مالی و اداری | چشمانداز، راهبرد، فرهنگ سازمانی، ویژگی فردی، تفکر رهبری، فناوری |
مقیمی (1383) | ارتباط با اربابرجوع، محیط سیاسی-قانونی، محیط اجتماعی-فرهنگی، محیط اداری | ساختار سازمانی، استراتژی سازمانی، سیستم حقوق و دستمزد، سیستم مالی و بودجهای، سیستم اطلاعاتی، سیستم تحقیق و توسعه، سیستم کنترل و نظارت، فرایندها و روشها، سیستم منابع انسانی | فرهنگ سازمانی، انگیزش نیروی انسانی، سبک رهبری، ویژگیهای کارکنان، ویژگیهای مدیران، آموزش منابع انسانی، سیستم ارتباطات |
نوآوری پژوهش حاضر | همانطور که از پژوهشهای قبلی مشخص است بعضی از این پژوهشها یا یک و یا دو عامل از مدل سهشاخگی را لحاظ کردهاند و یا پژوهشهایی هم که هر سه عامل را مورد بررسی قرار دادهاند، مدل جامعی را در این زمینه ارائه نکردهاند، بنابراین ارائه مدل جامع با در نظر گرفتن هر سه عامل رفتاری، ساختاری و زمینهای از نوآوریهای تحقیق حاضر است. | ||
عوامل ساختاری دربرگیرنده تمام عناصر، عوامل و شرایط فیزیکی و غیرانسانی سازمان است که با نظم، قاعده و ترتیب خاص و به هم پیوسته، چارچوب، قالب، پوسته، بدنه و یا هیکل فیزیکی و مادی سازمان را میسازد. بنابراین تمام منابع مادی، مالی، اطلاعاتی و فنی، که با ترکیب خاصی در بدنه کلی سازمان جاری میشوند (عوامل غیرزنده) جزء شاخه ساختاری قرار میگیرند. عوامل زمینهای (محیط) شرایط و عوامل محیطی برون سازمانی هستند که محیط سازمان را احاطه نموده، با سازمان تأثیر و تأثر متقابل داشته و خارج از کنترل سازمان هستند. عوامل رفتاری (محتوا) شامل عوامل انسانی و روابط انسانی در سازمان است که هنجارهای رفتاری، ارتباط غیررسمی و الگوهای خاص به هم پیوسته و محتوای اصلی سازمان را تشکیل میدهد. عوامل محتوایی در واقع بخش پویا و زنده سازمانی تلقی میشوند و هرگونه عوامل و متغیرهایی که به طور غیرمستقیم مربوط به نیروی انسانی است، در این شاخه قرار میگیرد (میرزاییاهرنجانی و سرلک، 1384). در مدل سهشاخگی، ارتباط بین عوامل ساختاری، رفتاری و زمینهای طوری است که هیچ پدیدهای نمیتواند خارج از تعامل این سه شاخه انجام شود. بدین معنی که نوع روابط موجود بین این سه شاخه از نوع لازم و ملزومی بوده و به مثابه سه شاخه روییده از تنه واحد، حیات پدیده مورد مطالعه هستند. تمایز و تشخیص این سه جنبه صرفاً نظری بوده و تنها به منظور تجزیه و تحلیل و شناخت مفاهیم و پدیدههاست. در حوزه کارآفرینی نیز ضروري است سازمانها روشهای کارآفرینی سازمانی و عوامل تاثیرگذار بر آن را به طور کامل بدانند تا از رقابت عقب نمانده و بتوانند عملکرد بهتری داشته باشند. از اين رو به نظر میرسد؛ بتوان بر اساس مدل سه شاخگی پیشنیازهای کارآفرینی سازمانی را بهتر درک کرد.
همانطور که از جدول شماره 1 و مخصوصاً جدول شماره 2 مشخص است، پژوهشهای قبلی هر کدام از زاویه مشخص و محدودی به کارآفرینی سازمانی پرداختهاند. پژوهشهایی هم که در قالب عوامل زمینهای، ساختاری و رفتاری کارآفرینی سازمانی را مطالعه کردهاند، یا فقط در یکی از این سه عامل ورود کردهاند و یا اگر هر سه مورد را بررسی کردهاند، هیچکدام به دنبال ارائه مدلی جامع که ترکیبی از سه عامل مهم فوق باشد، نبودهاند. بنابراین بدیع بودن تحقیق حاضر از جهت ارائه مدلی جامع با در نظر گرفتن هر سه عامل ساختاری، زمینهای و رفتاری و همچنین مشخص کردن اهمیّت متغیر هر سطح درخور توجه است.
روششناسی پژوهش
پژوهش حاضر از دسته پژوهشهای کیفّی است که از نظر هدف کاربردی محسوب میشود؛ جمعآوری اطلاعات ابتدا بر اساس مطالعه ادبیات و پیشینه پژوهش صورت گرفت و با بررسی دقیق مطالعات تجربی گذشته، مولفههای مورد بررسی احصاء و جمعبندی شد. پس از جمعبندی مولفههای تأثیرگذار بر کارآفرینی سازمانی، از تکنیک دلفی1 و سپس برای ارائه مدل از روش مدلسازی ساختاری تفسیری استفاد شد.
جامعه آماری خبرگان دانشگاهی و فعال حوزه کارآفرینی بودند که هم در مرحله تکنیک دلفی و هم در مرحله مدلسازی ساختاری تفسیری از نظرات آنها استفاده شد. انتخاب نمونه آماری به روش نمونهگیری گلوله برفی بود؛ که در آن یک شرکتکننده در پژوهش، ما را به شرکتکنندگان دیگر هدایت میکند. به این ترتیب پانل مذکور با مشارکت 24 صاحبنظر؛ به تفکیک 12 نفر از نخبگان دانشگاهی ـ اعضای هیأت علمی و اساتید کارآفرینی دانشگاهها (حوزه تخصصی کارآفرینی) ـ و 12 نفر از خبرگان حوزه کارآفرینی ایجاد گردید. خبرگان بر اساس تخصص آکادمیک و یا تجربه عملی در حوزه کارآفرینی انتخاب شدند. 12 نفر دانشگاهی دارای مدرک دکترا و از 12 نفر حوزه کارآفرینی، 7 نفر دارای مدرک کارشناسی ارشد و 5 نفر دارای مدرک کارشناسی بودند. حداقل سابقه کار اعضای پانل دلفی پنج سال در نظر گرفته شده بود، به طوری که کسانی انتخاب شدند که حداقل پنج سال در زمینه کارآفرینی تحقیق و مطالعه و یا فعالیت کارآفرینی داشتهاند؛ البته در این میان افرادی با سابقه حدود سی سال هم وجود داشت.
تکنیک دلفی
همانطور که گفته شد، در این تحقیق در بخش کیفّی از روش دلفی برای جمعآوری نظرات خبرگان در مورد عوامل موثر بر توسعه کارآفرینی سازمانی در قالب مدل سه شاخگی استفاده شد. این مرحله، عمدتاً با هدف کشف ایدههای خلاقانه و قابل اطمینان و یا تهیه اطلاعاتی مناسب بهمنظور تصمیمگیری و جمعبندی صورت میگیرد. برای این منظور، ابتدا پژوهشهای مرتبط پیشین و ادبیات موضوع مورد مداقه قرار گرفت و نتایج آن دستهبندی شد که بر آن اساس مؤلفههای 55 گانه مربوط به مدل سه شاخگی احصاء شد؛ سپس نتایج به دست آمده از طریق روش دلفی مورد قضاوت اعضای پانل خبرگان قرار گرفت. اعضای پانل میتوانستند بر اساس دانش، تجربه و تخصص خود، هر یک از گویههای پیشنهادی را به یکی از سه شاخه رفتاری، زمینهای و ساختاری ارتباط دهند و نظرات پیشنهادی خود را نیز اعلام دارند. ضمناً به جهت بهرهمندی هر چه بیشتر از ظرفیت علمی و تخصصی اعضاء، از ایشان خواسته شده بود در صورت وجود و تمایل موارد دیگری نیز اضافه نمایند. بعد از جمعآوری نتایج دلفی مرحله اول؛ 55 مولفه مطرح شده به 52 مؤلفه کاهش پیدا کرد و در قالب سه عامل ساختاری (19 مؤلفه)، زمینهای (12 مؤلفه) و رفتاری (21 مؤلفه) دستهبندی شدند. در مرحله دوم، از اعضای پانل خواسته شد که مولفههای شبیه به هم را در هر سه شاخه به صورت جداگانه در صورت امکان ادغام نمایند. جمعبندی نتایج مرحله دوم دلفی منتج به 22 گردید، عامل ساختاری (11 مؤلفه)، زمینهای (5 مؤلفه) و رفتاری (6 مؤلفه). با جمع بندی مرحله دوم دلفی، در نهایت در مرحله سوم دلفی توافق نهایی حاصل شد و دستهبندی عوامل به صورت جدول شماره 3 ارائه شده است. البته لازم به ذکر است علاوه بر 22 مؤلفه ذکر شده، 27 زیرمؤلفه نیز به دست آمد که در این قسمت ذکر نشده است.
[1] . Delphi technique
جدول شماره 3: نتایج نهایی پانل دلفی در قالب مدل سه شاخگی (منبع: یافتههای پژوهش)
عوامل زمینهای | عوامل رفتاری | عوامل ساختاری | |||
C1 | محیط سیاسی قانونی | C6 | سیستم و روابط انسانی | C12 | نظام ارزیابی عملکرد |
C2 | محیط اجتماعی فرهنگی | C7 | ویژگیهای مدیران | C13 | سیستم اطلاعاتی و فنی |
C3 | شبکه های نوآوری | C8 | آموزش نیروی انسانی | C14 | استراتژی و اهداف سازمانی |
C4 | عدم اطمینان و تغییرات محیطی | C9 | ویژگیهای کارکنان | C15 | ساختار سازمانی |
C5 | پیچیدگی محیطی | C10 | سبک مدیریت و رهبری | C16 | سیستم تحقیق و توسعه |
|
| C11 | فرهنگ سازمانی | C17 | برنامه ریزی |
|
|
|
| C18 | سیستم کنترل و نظارت |
|
|
|
| C19 | سیستم مالی |
|
|
|
| C20 | بسیج منابع |
|
|
|
| C21 | فرایندها و روشها |
|
|
|
| C22 | فناوری |
بعد از اتمام فرایند دلفی، در مرحله بعد برای ارائه الگوی پیشایندهای کارآفرینی سازمانی، از مدلسازی ساختاری تفسیری1 (ISM) استفاده شد. استفاده از روش مدلسازي ساختاري تفسيري علاوه بر آنكه به روابط ميان مؤلفهها اعتبار میدهد باعث آشكارتر شدن روابط ميان این مؤلفهها نيز ميشود. استفاده از روش ISM مستلزم گامهایی است که در پژوهش حاضر طبق مراحل زیر انجام گرفته است:
گام اول- شناسايی عوامل موثر بر کارآفرینی سازمانی: اين مرحله در واقع از طریق پانل دلفی انجام شده است که با جمعآوری نظر خبرگان، تعداد 22 عامل استخراج گردید (جدول شماره 3).
گام دوم- تشکیل ماتریس خودتعاملی ساختاری (SSIM): در این گام خبرگان معیارها را به صورت زوجی با یکدیگر در نظر گرفته و مقایسات زوجی را انجام میدهند. یعنی در هر مقایسه زوجی از حروفO,X,A,V بر اساس تعاریف زیر استفاده کردند. روابط مفهومی در ماتریس SSIM در جدول شماره 4 آمده است:
[1] . Interpretive Structural Modeling
جدول شماره 4: روابط مفهومی در ماتریس خودتعاملی (آذر و همکاران، 1392)
نماد | مفهوم نماد |
V | i منجر به j میشود (سطر منجر به ستون) |
A | j منجر به i میشود (ستون منجر به سطر) |
X | رابطه دو طرفه بین i و j وجود دارد. |
O | رابطه معتبری بین i و j وجود ندارد. |
گام سوم- ماتریس دریافتی اولیه (ماتریس صفر و یک): با تبدیل نمادهای ماتریس SSIM به اعداد صفر و یک بر اساس جدول شماره 5 ماتریس دستیابی (دریافتی) اولیه بدست می آید.
جدول شماره 5: نحوه تبدیل روابط مفهومی به اعداد (آذر و همکاران، 1392)
نماد | i به j | j به i |
V | 1 | 0 |
A | 0 | 1 |
X | 1 | 1 |
O | 0 | 0 |
بر اساس روابط تعریف شده جدول فوق، ماتریس دریافتی اولیه به قرار جدول شماره 6 استخراج شد.
جدول شماره 6: ماتریس دریافتی اولیه عوامل الگوی عوامل مؤثر بر کارآفرینی سازمانی (منبع: یافتههای پژوهش)
نماد | C1 | C2 | C3 | C4 | C5 | C6 | C7 | C8 | C9 | C10 | C11 | C12 | C13 | C14 | C15 | C16 | C17 | C18 | C19 | C20 | C21 | C22 |
C1 | 1 | 1 | 0 | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
C2 | 1 | 1 | 0 | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
C3 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 |
C4 | 0 | 0 | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
C5 | 0 | 0 | 1 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
C6 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
C7 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 1 | 0 | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
C8 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
C9 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 1 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
C10 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
C11 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
C12 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
C13 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 1 | 0 | 0 | 1 | 0 | 1 | 1 | 1 | 0 | 0 |
C14 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 | 0 |
C15 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 1 | 0 | 1 | 1 | 1 | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 |
C16 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
C17 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 |
C18 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 |
C19 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 |
C20 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 |
C21 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 |
C22 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 |
گام چهارم- ايجاد ماتريس دسترسی نهايی: پس از ایجاد ماتریس دستیابی، حالت انتقالپذیری بین مؤلفهها بررسی میشود. بدین معنی که اگر عامل i بر روی عامل j اثرگذار باشد و عامل j نیز بر روی عامل k اثرگذار باشد، آنگاه عامل i نیز بر عامل k نیز اثرگذار خواهد بود (تاکار و همکاران، 2007). روش بدست آوردن ماتريس دسترسي با استفاده از نظريه اويلر است كه در آن ماتريس مجاور را به ماتريس هماني اضافه ميكنيم و سپس اين ماتريس را در صورت تغيير نكردن درايههاي ماتریس به توان n میرسانیم. فرمول زير روش تعيين ماتريس دسترسي را، با استفاده از ماتريس مجاور، نشان ميدهد:
مرحله اول 
مرحله دوم 
که در آن ماتریسA ماتریس مجاور،I ماتریس همانی، n تعداد توانها، M ماتریس دسترسی نهایی است. كليه محاسبات رياضي اين فرمول بر اساس عمليات بولين انجام میشود که در آن 
و 
است. پس از دو بار به توان رساندن و با توجه به آنكه در بار دوم ديگر هيچ درايهاي از صفر به عددي ديگر يا از اعداد ديگر به صفر تغيير نكرد و تثبيت ايجاد شد، ماتريس دسترسي نهائي حاصل میشود (هانگ و همکاران، 2005). خانههایی از ماتریس که به صورت *1 است، خانههایی است که برای ایجاد خاصیت انتقالپذیری در ماتریس از عدد صفر به عدد یک تبدیل شدهاند. جدول شماره 7 ماتریس دسترسی نهایی را منعکس کرده است:
جدول شماره 7: ماتریس دریافتی نهایی عوامل الگوی عوامل مؤثر بر کارآفرینی سازمانی (منبع: یافتههای پژوهش)
نماد | C1 | C2 | C3 | C4 | C5 | C6 | C7 | C8 | C9 | C10 | C11 | C12 | C13 | C14 | C15 | C16 | C17 | C18 | C19 | C20 | C21 | C22 | قدرت نفوذ |
C1 | 1 | 1 | 1* | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1* | 1* | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 7 |
C2 | 1 | 1 | 1* | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1* | 1* | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 7 |
C3 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1* | 1* | 1* | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 5 |
C4 | 0 | 0 | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1* | 0 | 1* | 1* | 1* | 1 | 1* | 0 | 1* | 1* | 1* | 1* | 1* | 13 |
C5 | 0 | 0 | 1 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1* | 1* | 1 | 1* | 1* | 1* | 1* | 1* | 1* | 0 | 1* | 12 |
C6 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 2 |
C7 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 1 | 0 | 1 | 1 | 1* | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 5 |
C8 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1* | 1* | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 4 |
C9 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 1 | 0 | 1 | 1* | 1* | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 5 |
C10 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 3 |
C11 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 |
C12 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 | 1* | 0 | 3 |
C13 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 1 | 0 | 0 | 1 | 1* | 1 | 1 | 1 | 1* | 0 | 8 |
C14 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1* | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1* | 0 | 11 |
C15 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1* | 0 | 0 | 1* | 1 | 1* | 1 | 1* | 1 | 1 | 1 | 1* | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 | 14 |
C16 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | 1* | 0 | 3 |
C17 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1* | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 3 |
C18 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1* | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 1 | 0 | 0 | 1* | 0 | 4 |
C19 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1* | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 1 | 0 | 1* | 0 | 4 |
C20 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1* | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 1 | 1* | 0 | 4 |
C21 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1* | 1* | 0 | 1 | 1* | 1* | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 6 |
C22 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1* | 0 | 0 | 1* | 1* | 1* | 1* | 1 | 1 | 1 | 1* | 1* | 1* | 1* | 1* | 1* | 1 | 15 |
میزان وابستگی | 2 | 2 | 5 | 3 | 3 | 8 | 4 | 1 | 10 | 8 | 8 | 7 | 7 | 8 | 8 | 7 | 11 | 7 | 7 | 7 | 12 | 4 | - |
همچنین در این ماتریس قدرت نفوذ و میزان وابستگی هر متغیر نیز نشان داده شده است. قدرت نفوذ یک متغیر از جمع تعداد متغیرهای متأثر از آن و خود متغیر به دست میآید و میزان وابستگی یک متغیر نیز از جمع متغیرهایی که از آن تأثیر میپذیرد و خود متغیر به دست میآید.
گام پنجم- افرازبندي مدل به سطوح مختلف: در این گام، با استفاده از ماتریس دسترسی، پس از تعیین مجموعههای ورودی و خروجی، اشتراک این مجموعهها برای هر یک از عوامل به دست میآید. مجموعه خروجی یک عامل شامل خود آن عامل و عواملی است که بر آنها اثر میگذارد که با «1»های موجود در سطر مربوطه قابل شناسایی است. مجموعه ورودی یک عامل شامل خود آن عامل و عواملی است که از آنها اثر میپذیرد که با «1»های موجود در ستون مربوطه قابل شناسایی است. پس از تعیین مجموعه های ورودی و خروجی، اشتراک آنها برای هر یک از عوامل تعیین میشود. عواملی که مجموعه خروجی و مشترک آنها کاملاً مشابه باشند، در بالاترین سطح از سلسله مراتب مدل ساختاری تفسیری قرار میگیرند. به منظور یافتن اجزای تشکیلدهنده سطح بعدی سیستم، اجزای بالاترین سطح آن در محاسبات ریاضی جدول مربوط حذف میشوند و عملیات مربوط به تعیین اجزای سطح بعدی مانند روش تعیین اجزای بالاترین سطح انجام میشود. این عملیات تا آنجا تکرار میشود که اجزای تشکیلدهنده کلیه سطوح مدل مشخص شوند. مراحل گفته شده در پژوهش حاضر انجام شد که منجر به 13 تکرار شد، برای نمونه تکرار اول و نتایج نهایی 13 تکرار به ترتیب در جدول شماره 8 و 9 آمده است:
جدول شماره 8: تکرار اول سطحبندی مؤلفهها (منبع: یافتههای پژوهش)
سطح | مجموعه اشتراکها | مجموعه مقدماتی (ستون) | مجموعه دریافتی (سطر) | عوامل |
| 1-2 | 1-2 | 1-2-3-4-5-14-15 | C1 |
| 1-2 | 1-2 | 1-2-3-4-5-14-15 | C2 |
| 3 | 1-2-3-4-5 | 3-13-14-15-22 | C3 |
| 4 | 1-2-4 | 3-4-10-12-13-14-15-16-18-19-20-21-22 | C4 |
| 5 | 1-2-5 | 3-5-12-13-14-15-16-17-18-19-20-22 | C5 |
| 6 | 6-7-8-9-10-15-21-22 | 6-11 | C6 |
| 7-9 | 7-8-9-22 | 6-7-9-10-11 | C7 |
| 8 | 8 | 6-7-8-9 | C8 |
| 7-9 | 7-8-9-15-17-18-19-20-21-22 | 6-7-9-10-11 | C9 |
| 10 | 4-7-9-10-14-15-21-22 | 6-10-11 | C10 |
1 | 11 | 6-7-9-10-11-15-21-22 | 11 | C11 |
| 12 | 4-5-12-13-14-15-22 | 12-17-21 | C12 |
| 13 | 3-4-5-13-14-15-22 | 12-13-16-17-18-19-20-21 | C13 |
| 14-15 | 1-2-3-4-5-14-15-22 | 10-12-13-14-15-16-17-18-19-20-21 | C14 |
| 14-15 | 1-2-3-4-5-14-15-22 | 6-9-10-11-12-13-14-15-16-17-18-19-20-21 | C15 |
| 16 | 4-5-13-14-15-16-22 | 16-17-21 | C16 |
| 17 | 5-12-13-14-15-16-17-18-19-20-22 | 9-17-21 | C17 |
| 18 | 4-5-13-14-15-18-22 | 9-17-18-21 | C18 |
| 19 | 4-5-13-14-15-19-22 | 9-17-19-21 | C19 |
| 20 | 4-5-13-14-15-20-22 | 9-17-20-21 | C20 |
| 21 | 4-12-13-14-15-16-17-18-19-20-21-22 | 6-7-9-10-11-21 | C21 |
| 22 | 3-4-5-22 | 6-9-10-11-12-13-14-15-16-17-18-19-20-21-22 | C22 |
جدول شماره 9: خلاصه سیزده تکرار سطحبندی مؤلفهها (منبع: یافتههای پژوهش)
سطح | مجموعه اشتراکها | مجموعه مقدماتی (ستون) | مجموعه دریافتی (سطر) | متغیرها | عوامل |
13 | 1-2 | 1-2 | 1-2 | محیط سیاسی قانونی | C1 |
13 | 1-2 | 1-2 | 1-2 | محیط اجتماعی فرهنگی | C2 |
11 | 3 | 1-2-3-4-5 | 3 | شبکه های نوآوری | C3 |
12 | 4 | 1-2-4 | 4 | عدم اطمینان و تغییرات محیطی | C4 |
12 | 5 | 1-2-5 | 5 | پیچیدگی محیطی | C5 |
2 | 6 | 6-7-8-9-10-15-21-22 | 6 | سیستم و روابط انسانی | C6 |
4 | 7-9 | 7-8-9-22 | 7-9 | ویژگیهای مدیران | C7 |
5 | 8 | 8 | 8 | آموزش نیروی انسانی | C8 |
4 | 7-9 | 7-8-9-15-17-18-19-20-21-22 | 7-9 | ویژگیهای کارکنان | C9 |
3 | 10 | 4-7-9-10-14-15-21-22 | 10 | سبک مدیریت و رهبری | C10 |
1 | 11 | 6-7-9-10-11-15-21-22 | 11 | فرهنگ سازمانی | C11 |
7 | 12 | 4-5-12-13-14-15-22 | 12 | نظام ارزیابی عملکرد | C12 |
8 | 13 | 3-4-5-13-14-15-22 | 13 | سیستم اطلاعاتی و فنی | C13 |
9 | 14-15 | 1-2-3-4-5-14-15-22 | 14-15 | استراتژی و اهداف سازمانی | C14 |
9 | 14-15 | 1-2-3-4-5-14-15-22 | 14-15 | ساختار سازمانی | C15 |
7 | 16 | 4-5-13-14-15-16-22 | 16 | سیستم تحقیق و توسعه | C16 |
6 | 17 | 5-12-13-14-15-16-17-18-19-20-22 | 17 | برنامه ریزی | C17 |
7 | 18 | 4-5-13-14-15-18-22 | 18 | سیستم کنترل و نظارت | C18 |
7 | 19 | 4-5-13-14-15-19-22 | 19 | سیستم مالی | C19 |
7 | 20 | 4-5-13-14-15-20-22 | 20 | بسیج منابع | C20 |
5 | 21 | 4-12-13-14-15-16-17-18-19-20-21-22 | 21 | فرایندها و روشها | C21 |
10 | 22 | 3-4-5-22 | 22 | فناوری | C22 |
گام ششم- ترسیم مدل نهایی: با توجه به سطوح عوامل و ماتریس دسترسی نهایی یک مدل اولیه رسم میشود و با حذف انتقالپذیریها در مدل اولیه، مدل نهایی به دست میآید.
گام هفتم- تجزيه و تحلیل قدرت نفوذ و میزان وابستگی (نمودار MICMAC): نمودار میکمک به چهار گروه طبقهبندی میشود. به عبارت دیگر، میتوان عوامل مورد مطالعه را براساس قدرت نفوذ هر عامل بر عامل دیگر و میزان وابستگی هر عامل به عوامل دیگر در چهار سطح زیر دستهبندی کرد:
· خودمختار: عواملی که حداقل وابستگی و قدرت نفوذ را در دیگر عوامل دارند.
· وابسته: عواملی که وابستگی زیادی به عوامل دیگر دارند.
· پیوندی (متصل): عواملی که رابطه دوطرفهای با دیگر عوامل دارند.
· مستقل (نفوذ): عواملی که بر عوامل دیگر نفوذ قابلتوجهی دارند.
بر اساس میزان نفوذ و قدرت وابستگی که در جدول شماره 7 محاسبه شده است، نمودار میکمک برای متغیرهای مشخص شده در الگوی ساختاری تفسیری عوامل مؤثر بر کارآفرینی سازمانی در نمودار شماره 1 آمده است:
نمودار شماره 1: تجزیه و تحلیل میکمک بر اساس میزان وابستگی و قدرت نفوذ (منبع: یافتههای پژوهش)
در نمودار میکمک، متغیرها درچهار دسته طبقهبندی میشوند. 1. متغیرهای خودگردان: که در این دسته c1, c2, c3, c6, c7, c8, c9, c10, c21, c12, c13, c14, c16, c17, c18, c19, و c20 قرار گرفتند. 2. متغیرهای مستقل شامل: c4, c5, c15, و c22 بودند. 3. متغیرهای وابسته شامل c11 بود و در نهایت؛ 4. متغیرهای پیوندی که در این دسته متغیری قرار نگرفت.
همانطور که مشخص است عمده متغیرها در منطقه خودمختار قرار دارند. عدم اطمینان محیطی، پیچیدگی محیطی، ساختار سازمانی و فناوری در منطقه مستقل قرار گرفتهاند. فرهنگ سازمانی در محدوده منطقه وابسته و مابقی متغیرها از جمله سیستم و روابط انسانی، سبک مدیریت و رهبری، ویژگیهای مدیران، ویژگیهای کارکنان، آموزش نیروی انسانی، فرایندها و روشها، برنامهریزی، نظام ارزیابی عملکرد، سیستم تحقیق و توسعه، سیستم کنترل و نظارت، سیستم مالی، بسیج منابع، سیستم اطلاعاتی و فنی، استراتژی و اهداف سازمانی، شبکه نوآوری، محیط اجتماعی-فرهنگی و محیط سیاسی-قانونی در محدوده خودمختار قرار دارند و متغیری در محدوده پیوندی قرار نگرفت.
بحث و نتیجهگیری
پژوهش حاضر بر این بود تا پیشایندهای مؤثر بر کارآفرینی سازمانی را مورد بررسی قرار دهد و نقش و جایگاه آنها را بر کارآفرینی سازمانی مشخص سازد. از این رو تلاش شد تا با استفاده از پیشینه و ادبیات تحقیقات مرتبط و سپس با بررسی نظرات خبرگان از طریق تکنیک دلفی، فاکتورهای مؤثر احصاء شود. با استفاده از این رویکرد، در نهایت 22 فاکتور در نهایی گردید که از این 22 مورد، 11 عامل در قالب شاخه ساختاری، 5 فاکتور در شاخه زمینهای و 6 فاکتور در شاخه رفتاری مدل سه شاخگی جای گرفتند. 5 فاکتور زمینهای عبارت بودند از: محیط سیاسی قانونی، محیط اجتماعی فرهنگی، شبکههای نوآوری، عدم اطمینان و تغییرات محیطی و پیچیدگی محیطی. 11 عامل ساختاری عبارت بودند از فنآوری، ساختار، استراتژی و اهداف سازمانی، سیستم اطلاعاتی و فنی، نظام ارزیابی عملکرد، سیستم تحقیق و توسعه، سیستم کنترل و نظارت، سیستم مالی، بسیج منابع، برنامهریزی و فرایندها و روشها. در نهایت 6 فاکتور رفتاری عبارت بودند از: سیستم و روابط انسانی، سبک مدیریت و رهبری، ویژگیهای مدیران، ویژگیهای کارکنان، آموزش نیروی انسانی و فرهنگ سازمانی.
در تحقیق حاضر استفاده از مدل سه شاخگی بدین دلیل بود که ادعا شده است، این سه شاخه طوری به هم مرتبط و تکمیلکننده یکدیگرند که هیچ پدیدهای نمیتواند خارج از تعامل این سه شاخه انجام شود. یعنی روابط موجود بین این سه شاخه از نوع لازم و ملزومی بوده و به مثابه سه شاخه روییده از تنه واحد، حیات پدیده مورد مطالعه هستند. بنابراین در نظر گرفتن هر سه شاخه با یکدیگر میتواند مدل جامعی را از پیشایندهای کارآفرینی سازمانی ارائه دهد.
نتایج به دست آمده در شاخه عوامل زمینهای با خیلی از پژوهشهای قبلی بیارتباط نبود؛ برای مثال با بسترهای قانونی و حقوقی (ممبینی و کشتکار، 1393)؛ عوامل سیاسی، پیچیدگی، تغییرات و عدماطمینان (لعلیسرابی و همکاران، 1392)؛ محیط سیاسی، دولتی، اجتماعی و اقتصادی (دهقان و همکاران، 1391)؛ بسترهای قانونی و حقوقی (امیرخانی و متقیثابت، 1389)؛ محیط اجتماعی فرهنگی، شبکههای نوآوری (شریفزاده و همکاران، 1388)؛ محیط سیاسی-قانونی، محیط اجتماعی-فرهنگی (مقیمی، 1383). در ارتباط با عوامل رفتاری نتایج پژوهش حاضر با پژوهشهای زیر همسو بودند؛ فرهنگ سازمانی، سبک مدیریت و رهبری، آموزش (ممبینی و کشتکار، 1393)؛ فرهنگ سازمانی، ویژگی کارکنان، توانمندسازی کارکنان (لعلیسرابی و همکاران، 1392)؛ آموزش کارکنان، ویژگیهای مدیران، ویژگیهای کارکنان، فرهنگ سازمانی، سبک رهبری (دهقان و همکاران، 1391)؛ فرهنگ سازمانی، آموزش و بالندگی کارکنان (اسفندیاری و همکاران، 1390)؛ نیروی انسانی، فرهنگ سازمانی (صفرزاده و جعفری، 1390)؛ فرهنگ سازمانی، ویژگی فردی، تفکر رهبری (شریفزاده و همکاران، 1388)؛ فرهنگ سازمانی، سبک رهبری، ویژگیهای کارکنان، ویژگیهای مدیران، آموزش منابع انسانی، سیستم ارتباطات (مقیمی، 1383). و در نهایت، در بعد پژوهشهای همسو عبارت بودند از: راهبرد سازمانی، ساختار سازمانی، سیستم مالی، سیستم ارزیابی عملکرد، سیستم تحقیق و توسعه، سیستم پاداش (زیویار و همکاران، 1396)؛ ساختار سازمان، استراتژی سازمانی، سیستم مالی و بودجه، سیستم تحقیق و توسعه، سیستم ارزیابی عملکرد (ناصری و همکاران، 1394)؛ ساختار، راهبرد، نظام مالی و بودجه، سیستم تحقیق و توسعه، نظام ارزیابی عملکرد، نظام اطلاعاتی (لعلیسرابی و همکاران، 1392)؛ استراتژی، ساختار سازمانی، تحقیق و توسعه، فناوری اطلاعات، ارزیابی عملکرد، فرآیندها و روشها، منابع مالی (دهقان و همکاران، 1391)؛ ساختار سازماني، نظام پژوهشي، نظام مالي، نظام منابع انساني، استراتژي سازماني، نظام منابع اطلاعاتي، فرآيندها و روشهاي کاري (یدالهیفارسی و همکاران، 1390)؛ ساختار سازمانی، روش، نظام ماشینی شده اطلاعاتی، ارزیابی عملکرد (اسفندیاری و همکاران، 1390)؛ ساختار سازمانی، فنی و فناوری (صفرزاده و جعفری، 1390)؛ نیروی انسانی، ساختار اجرایی و هماهنگ کننده، فناوری، بودجه (امیرخانی و متقیثابت، 1389)؛ طبیعی بودن ساختار، ساختار علمی، امور مالی و اداری (شریفزاده و همکاران، 1388)؛ ساختار سازمانی، استراتژی سازمانی، سیستم مالی و بودجهای، سیستم اطلاعاتی، سیستم تحقیق و توسعه، سیستم کنترل و نظارت، فرایندها و روشها، سیستم منابع انسانی (مقیمی، 1383).
همانطور که از مدل مستخرج از نتایج قابل فهم است، به ترتیب عوامل زمینهای، ساختاری و رفتاری سطوح زیرین کارآفرینی سازمانی را بنا میگذارند. قبل از هر چیز محیط به همراه تغییرات و پیچیدگی آن زمینه کارآفرینی را میتواند فراهم سازد. کارآفرینی سازمانی در خلاء حاصل نمیشود و نیاز به محیط قانونی-سیاسی و فرهنگی- اجتماعی دارد که حامی نوآوری و پیشتیبان ایدههای نو باشد. بدون وجود چنین محیطی نمیتوان انتظار کارآفرینی در سازمان را داشت. در سطوح بعدی شبکههای نوآوری و فناوری قرار دارند. امروزه این شبکههای نوآوری و فناوری میتوانند سازمانهایی تخت را رقم بزنند که از حالت سلسلهمراتبی خارج شده و تسهیلکننده وضعیت کارآفرینی باشند. در سطح بعدی، ساختار و استراتژی قرار گرفتند؛ این دو از ارکان اصلی هر سازمانی هستند که حرکت سازمانها بدون آنها ممکن نیست. استراتژی سازمان، مسیر را در قالب یک ساختار مشخص میکند، استراتژی که پذیرای تغییر باشد با خود ساختار منعطف را میطلبد و این دو زمینهساز نوآوری در سازمانها هستند. در قالب این ساختار و استراتژی، برنامهها و سیستمهای عملیاتی قرار میگیرند که وظیفه اجرای استراتژی سازمان را بر عهده دارند. این سیستمها در سطح بعدی خود را نشان دادند؛ سیستمهایی از قبیل سیستم اطلاعاتی و فنی، نظام ارزیابی عملکرد، سیستم تحقیق و توسعه، سیستم کنترل و نظارت، سیستم مالی و بسیج منابع. مجموعه این عوامل زمینهای و ساختاری، شرایط را برای عوامل رفتاری کارآفرینی سازمانی مهیا میکنند. اگر محیط و زمینه و ساختار از پویایی لازم برخوردار باشند، میتوان با آموزش کارکنان و مدیران و همچنین انتخاب سبک رهبری مناسب اینگونه محیطها، همراه با ارتقاء سیستمها و روشهای کاری بر اساس روابط انسانی و ارتباطات و همچنین همکاری متقابل، در سازمان به فرهنگی دست پیدا کرد که گویای فرهنگ کارآفرینی سازمانی باشد. بنابراین کارآفرینی سازمانی حاصل همافزایی هر سه بعد مدل سه شاخگی است و بدون وجود هر یک از این ابعاد نمیتوان انتظار بالایی در سازمانها از منظر کارآفرینی متصور شد.
نتایج گویای آن است که کارآفرینی سازمانی تحت تأثیر هر سه بعد ساختاری، زمینهای و رفتاری است. در بعد ساختاری میتوان گفت هرچه ساختار به طور کلی و اجزاء آن از انعطاف لازم برخوردار باشند زمینه برای تسهیل کارآفرینی سازمانی فراهم خواهد شد. به عبارت دیگر ساختارهای منعطف که بتوانند فناوری، سیستم اطلاعاتی و فنی، نظام ارزیابی عملکرد، سیستم تحقیق و توسعه، سیستم کنترل و نظارت، سیستم مالی، بسیج منابع، برنامهریزی و فرایندها و روشهای منعطفی را در پیش بگیرند و متناسب با آن استراتژی و اهداف منعطف داشته باشند، از موفقیت بیشتری در زمینه کارآفرینی سازمانی برخوردار خواهند شد. مزیت پژوهش حاضر علاوه بر اینکه هر سه شاخه مدل سه شاخگی را مورد مداقه قرار داد، در نهایت به مدلی دست پیدا کرد که در پژوهشهای قبلی محقق نشده بود. در نظر گرفتن عوامل مختلف و در قالب سطوح گوناگون میتواند دستاورد خوبی در حوزه کاربردی برای سازمانهای مختلف داشته باشد. بر اساس نتایج به دست آمده، پیشنهاداتی به سازمانها ارائه میشود: پیشنهاد میشود مدیران ساختارهای سازمانی ارگانیک و منعطف را در سازمان خود پایهریزی کنند تا موانع ساختاری کارآفرینی سازمانی را به حداقل برسانند؛ محیط خلاق و کارآفرین نیازمند انعطافپذیری است که ساختارهای بوروکراتیک برای آن مناسب نیست. مدیران باید تلاش کنند فرهنگ کارآفرینی را در سراسر سازمان نهادینه سازند تا همه اعضاء سازمان خود را متعهد به انجام آن بدانند. آنها باید بتوانند شیوهها و رویههای کاری متناسب با فرهنگ کارآفرینی را تغییر دهند، رویههایی که امکان فکر کردن و ایدهپردازی را در سازمان برای کارکنان فراهم آورد. نظامهای اطلاعاتی کارآفرینانه میتواند بستر خلاقیت و نوآوری و نهایتاً کارآفرینی را در سازمان ایجاد کنند. نظامهایی که بتوانند در بستر فناوری اطلاعات شکل بگیرند، میتوانند کمک شایانی در این زمینه بکنند؛ بنابراین توصیه میشود چنین سیستمهایی در سازمان بکار گرفته شوند چرا که در صورت بکارگیری چنین سیستمهایی، کارکنان به انواع اطلاعات دسترسی خواهند داشت و بر آن اساس میتوانند ایدهپردازی کنند. پیشنهاد میشود واحدهای R&D ایجاد شده و سازمانها از چارچوب سلسلهمراتبی فراتر روند و بتوانند با تحقیق و توسعه به رشد و بالندگی سازمان کمک کنند. آموزش مدیران و کارکنان سازمان در حوزه کارآفرینی سازمانی بستری برای آمادگی آنها در زمینه کارآفرینی است که لازم است مورد توجه قرار گیرد؛ بنابراین پیشنهاد میشود تا سازمانها به امر آموزش کارکنان و مدیران خود به عنوان سرمایهگذاری بنگرند تا در آینده از نتیجه آن منتفع گردند. در نهایت میتوان گفت، کارآفرینی سازمانی در بستر اعتماد عمومی و سازمانی حاصل میشود که خود نتیجه ایجاد ارتباط صمیمی بین کارکنان و مدیران است. مدیران باید سیستمی را ایجاد کنند که علاوه بر ارتباطات رسمی به ارتباطات غیررسمی هم توجه ویژهای شود؛ ایجاد جو دوستانه و مبتنی بر خلاقیت میتواند در این زمینه راهگشا باشد. به پژوهشگران آتی نیز پیشنهاد میشود مدل استخراج شده در قالب یک پژوهش کمّی مورد سنجش قرار دهند. تنها محدودیت پژوهش حاضر عدم دسترسی به همه اعضای پانل دلفی به صورت حضوری و رو در رو بود که این همکاری در بستر مجازی صورت گرفت، شاید در صورت امکان برقراری ارتباط حضوری، بررسی عمیقتری میتوانست انجام شود.
منابع و مأخذ
آذر عادل، خسروانی فرزانه، و جلالی رضا (1392). تحقیق در عملیات نرم (رویکرد ساختاردهی). تهران: سازمان مدیریت صنعتی.
احمدی ناصر، پورشافعی هادی، شکوهیفرد حسین (1394). شناسایی عوامل ساختاری مؤثر بر توسعه کارآفرینی سازمانی. اولین کنفرانس بینالمللی مدیریت، اقتصاد و حسابداری و علوم تربیتی، دانشگاه پیامنور مرکز نکا، ساری: 30 خرداد 1394.
اسفندیاری عاطفه، نکوئیمقدم محمود، محمدی زینب، نوروزی سمانه، امیراسماعیلی محمدرضا (1390). آسیبشناسی منابع انسانی در ستاد دانشگاه علوم پزشکی کرمان با استفاده از مدل سه شاخگی. طلوع بهداشت یزد، دوره 10، شماره 3، ص 12-1.
امیرخانی امیرحسین، متقیثابت محمود (1389). بررسي موانع توسعه بيمههاي الکترونيک در شرکت سهامي بيمه آسيا. پژوهشنامه بیمه، دوره 25، شماره 1، ص 177-157.
بهزادی نازنین، رضوی سیدمصطفی، حسینی سیدرسول (1393). طراحی الگوی مفهومی دانشگاه کارآفرین با رویکرد کارآفرینی سازمانی. توسعه کارآفرینی، دوره 7، شماره 4، ص 713-697.
پیمانیزاد حسین، قاسمعلیپور حسن (1391). رابطۀ بین فرهنگ سازمانی و کارآفرینی سازمانی در ادارۀ کل تربیت بدنی خراسان رضوی. مدیریت و رفتار سازمانی در ورزش، دوره 1، شماره 1، ص 38-29.
پاپزن عبدالحمید، حیدری حسین، کرمی دارابخانی رویا (1390). بررسی رابطه میان فرهنگ سازمانی و مؤلفههای کارآفرینی سازمانی (مطالعه موردی: سازمان جهاد کشاورزی شهرستان کرمانشاه). ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، دوره 1، شماره 3، ص 168-145.
پورکیانی مسعود، حسینسنوه مهدی، بیگزاده عباسی فرزانه، کمالی محمدجلال (1399). نقش عوامل درون و برون سازمانی در توسعه کارآفرینی دولتی (مطالعه موردی بانک ملی ایران. خطمشیگذاری عمومی در مدیریت، دوره 11، شماره 2، ص 58-37.
تواضعیفر اسماء، تاش مهیم، و کشاورز سهیلا (1401). ارائه الگوی کارآفرینی دیجیتالی در شرکتهای کوچک و متوسط استان خراسان جنوبی در دوران کووید-19. نوآوری و ارزشآفرینی دوره 11، شماره 21، ص 64-49.
جهانگیری علی، مبارکی محمدحسن (1388). ارائه چارچوب ادراکی مناسب از کارآفرینی در بخش دولتی. توسعه کارآفرینی، سال اول، شماره 3، ص 60-35.
چپردار علی، ایرجپور علیرضا، سیدصالحی سیدعلیرضا، داوری علی (1400). ارائه الگوی کارآفرینی سازمانی در بانکداری ایران مبتنی بر نظریه داده‌بنیاد. مطالعات مدیریت راهبردی دفاع ملی، دوره 5، شماره 20، ص 36-7.
حسنی محمد، بهادری رقیه، کاظمزاده بیطالی مهدی (1395). رابطه رهبری تحولگرا و هویت سازمانی با کارآفرینی سازمانی اعضای هیئت علمی دانشگاه تبریز. توسعه کارآفرینی، دوره 9، شماره 3، ص 452-433.
حسینزاده شهری، معصومه (1389). اثر بافتار سازمانی شرکت مادر بر کارافرینی سازمانی واحدهای راهبردی کسب و کار. توسعه کارآفرینی، سال سوم، شماره 10، ص 114-93.
حسینی میرزاحسن، کشاورز الهام (1397). شناسایی و رتبهبندی عوامل موثر بر کارآفرینی سازمانی با هدف ارتقائ عملکرد شرکت با استفاده از تکنیک سلسلهمراتب فازی. مطالعات راهبردی در صنعت نفت و انرژی، دوره 9، شماره 36، ص 242-213.
حقشناس اصغر، جمشیدیان مهدی، شائمی علی، شاهین آرش، یزدان‌شناس مهدی (1386). الگوی کارآفرینی سازمانی در بخش دولتی ایران. فصلنامه علوم مدیریت ایران، دوره 2 (شماره 8)، 73-31.
حقروستا زهرا، ممیز آیتاله، حقیقتمنفرد جلال (1401). شناسایی ابعاد و مؤلفههای کارآفرینی سازمانیِ تاثیرگذار بر نظام بانکداری نوین. برنامهریزی رفاه و توسعه اجتماعی، دوره 14، شماره 51، ص 103-77.
خواجویخان آزاده، قاضی میرسعید سیدعلی (1391). بررسی وضعیت فرهنگ سازمانی کار آفرینانه در دانشکده‌های طب سنتی ایران. مجله طب سنتی اسلام و ایران، دوره 3، شماره 4، ص 492-489.
دهقان رضا، طالبی کامبیز و عربیون ابوالقاسم (1391). پژوهشی پیرامون عوامل موثر بر نوآوری و کارآفرینی سازمانی در دانشگاههای علوم پزشکی کشور. مجله دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران (پیاورد سلامت)، دوره 6، شماره 1، ص 33-22.
زالی محمدرضا، رجایی سحر، معزالدین محمدحسین، قطبی سپیده (1393). تأثیر توانمندسازی روانشناختی بر ایفای نقشهای کارآفرینی سازمانی در ایران و دانمارک (شواهدی مبتنی بر نتایج دادههای دیدهبان جهانی 2011). توسعه کارآفرینی، دوره 7، شماره 3، ص 445-427.
زیویار فرزاد، فراهانی ابوالفضل، کشاورز لقمان (1396). شناسایی موانع ساختاری کارآفرینی سازمانی در وزارت ورزش و جوانان. فصلنامه مدیریت فرهنگ سازمانی، دوره 15، شماره 1، صص 205-187.
سیدنقوی میرعلی، عبدالهپور مونا (1389). رابطه بین سرمایه اجتماعی و کارآفرینی سازمانی. توسعه کارآفرینی، سال سوم، شماره 9، ص 129-103.
شریفزاده فتاح، رضوی سیدمصطفی، زاهدی شمسالسادات، نجاری رضا (1388). طراحی و تبیین الگوی عوامل موثر بر کارآفرینی دانشگاهی (مطالعه موردی: دانشگاه پیام نور). توسعه کارآفرینی، دوره 2، شماره 4، ص 38-11.
صفرزاده حسین، جعفری محمدسعید (1390). بررسی نقش عوامل مدل سه شاخگي مديريت (ساختار، زمينه و رفتار) در استقرار حراج الکترونيک (e-auction). پژوهشگر (مدیریت)، دوره 8، شماره 23، ص 69-51.
صفری علی، گلشاهی بهنام (1392). تأثیر هوش هیجانی مدیران بر کارافرینی سازمانی: نقش سبک رهبری و فرهنگ سازمانی. توسعه کارآفرینی، دوره 6، شماره 3، ص 202-183.
صیرفینفیس، محمدحسین، طاهریکیا فریز (1401). ارائه مدل کارآفرینی سازمانی با رویکرد انحراف مثبت در صنایع دیجیتال نوپا. مدیریت بهرهوری، دوره 16، شماره 4، ص 303-275.
ضیاء بابک، رضوانی مهران، عینالقضات محمد (1400). بررسی رابطه کارآفرینی و توسعه پایدار شهری با استفاده از الگوی شهر کارآفرین. نوآوری و ارزشآفرینی دوره 10، شماره 19، ص 150-133.
عباسی همایون، باباشاهی حیدر، افخمیاردکانی مهدی، فراهانی داود (1392). بررسی تأثیر انعطافپذیری منابع انسانی بر کارآفرینی سازمانی: تبیین نقش میانجی فرهنگ انطباقپذیری. مدیریت فرهنگ سازمانی، دوره 11، شماره 1، ص 106-87.
عربيون ابوالقاسم، دهقاننجمآبادي عامر، رضازاده آرش، زرنگاريان يوسف، ساعديتپه رشت توفيق (1390). تاثير ساختار سازماني بر گرايش کارآفرينانه افراد سازمان مورد مطالعه: کتابخانههاي دانشگاه تهران (پرديسهاي مستقر در شهر تهران). نشریه تحقيقات كتابداري و اطلاعرساني دانشگاهي (كتابداري)، دوره 45، شماره 58، صص 53-33.
علیمردانی محمد، فراهانی ابوالفضل، قاسمی سیدحمید (1394). ارتباط بین فرهنگ سازمانی با کارآفرینی سازمانی در اداره کل ورزش و جوانان قم. پژوهشهای کاربردی در مدیریت ورزشی، سال چهارم، شماره 1، ص 34-25.
غیورباغبانی سید مرتضی، پورنگ علی، توسلی علی (1399). شناسایی عوامل موثر بر توسعه کارآفرینی سازمانی (مطالعه موردی: آموزش و پرورش خراسان رضوی). فصلنامه تعلیم و تربیت، سال 36، شماره 3، ص 52-29.
فاضلی سیده سکینه، حیدری مریم (1401). بررسی رابطه سواد اطلاعاتی و مدیریت دانش با کارآفرینی سازمانی کارکنان در دوران همهگیری اپیدمی کووید-19. فصلنامه پژوهشهای کاربردی در مدیریت و علوم انسانی، سال 3، شماره 7، ص 254-244.
فلاحتی، مهدی (1385). بررسی رابطه بین عوامل روانشناختی توانمندسازی و کارآفرینی سازمانی کارشناسان ادارات تربیت بدنی دانشگاههای تهران. مجله پژوهش در علوم ورزشی، دوره 4، شماره 67، 79-67.
قهرمانی محمد، رشید حاجی خواجهلو صالح، ابوچناری عقیل (1390). نقش رهبری تحولی در ارتقای دانشگاه به سازمان کارآفرین (مطالعه موردی: دانشگاه شهید بهشتی). توسعه کارآفرینی، سال چهارم، شماره 14، ص 204-185.
کریمی آصف، رضایی روحاله، احمدپور داریانی محمود، انصاری محسن (1392). تأثیر فرهنگ سازمانی بر گرایش کارآفرینانه (مورد مطالعه: پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران). توسعه کارآفرینی، دوره ششم، شماره سوم، ص 182-163.
کریمیان محمدوزین، خلیلی حسن، صفری سعید، عابدعاملی داوود (1391). تأثیر اقدامات مدیریت راهبردی بر کارآفرینی سازمانی (مطالعه موردی: شرکت سرمایهگذاری مهدتابان). توسعه کارافرینی، سال چهارم، شماره 15، ص 64-45.
لعلیسرابی امیر، عبدوی محمد (1392). طراحی و تبیین مدل عوامل مؤثر بر رفتار کارآفرینانه سازمانی در بخش دولتی. دومین کنفرانس بین المللی مدیریت، کارآفرینی و توسعه اقتصادی، دانشگاه پیامنور، قم.
مبینیدهکردی علی، رضازاده آرش، دهقاننجمآبادی عامر، دهقاننجمآبادی منصور (1391). تأثیر فرهنگ سازمانی بر گرایش کارآفرینانه سازمان (مطالعه موردی: شرکت خودروسازی زامیاد). توسعه کارآفرینی دوره 5، شماره 2، ص 66-47.
مبینیدهکردی علی، کشتکارهرانکی مهران (1393). بررسی تأثیر مدل سهشاخگی بر نوآوری اجتماعی (مطالعه موردی یک شرکت وابسته به صنایع خودروسازی). مدیریت نوآوری، سال سوم، شماره 4، ص 75-57.
محمودی جعفر، هانیهسادات بیریایی (1388). ارزیابی نظامهای اطلاعاتی کارآفرینانه در سازمانهای دولتی ایران (مطالعه موردی: معاونت برنامهریزی وزارت بازرگانی). توسعه کارآفرینی، سال 2، شماره 6، ص 181-157.
مدهوشی مهرداد، ساداتی عبدالرحیم (1390). بررسی اثرگذاری فرایند مدیریت دانش بر کارآفرینی سازمانی (مورد مطالعه: کسب و کارهای کوچک و متوسط شرق مازندران). توسعه کارآفرینی، سال سوم، شماره 12، ص 26-7.
مقیمی، سیدمحمد (1383). عواملی مؤثر بر کارآفرینی سازمانی در سازمانهای بخش خدمات اجتماعی و فرهنگی دولتی ایران. مدیریت فرهنگ سازمانی، دوره 2، شماره 3، صص 78-27.
موسوی سیداسفندیار، زند علیرضا، زاهدی زینب (1399). تعیین ارتباط مدیریت دانش و فرهنگ سازمانی با کارآفرینی سازمانی کارکنان سازمان ورزش شهرداری تهران. ششمین همایش ملی علوم ورزشی و تربیتبدنی ایران، انجمن توسعه و ترويج علوم و فنون بنيادين، تهران.
میرزاییاهرنجانی، حسن، سرلک، محمدعلی (1384). نگاهی به معرفتشناسی سازمانی: سیر تحول، مکاتب و کاربردهای مدیریتی، فصلنامه پیکنور، 3(3).
نوروزی، مجتبی (1384). بررسی ارتباط میان عوامل روانشناختی توانمندسازی کارکنان با عملکرد سازمانی در شعب بانک ملت شهر تهران، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
نیکنهاد صفورا، حسینی سیدعماد، رضوی سیدمحمدحسین (1394). ارتباط ابعاد ساختار سازمانی و کارآفرینی مدیران سازمانهای ورزشی کشور. مطالعات مدیریت ورزشی، شماره 30، ص 134-121.
یدالهیفارسی، جهانگیر، زالی محمدرضا، باقریفرد سیدمرتضی (1390). شناسايي عوامل ساختاري موثر بر توسعه کارآفريني دانشگاهي؛ مطالعه موردي دانشگاه جامع علمي– کاربردي. سیاست علم و فنآوری، دوره 4، شماره 1، ص 32-17.
یدالهیفارسی، جهانگیر، عزیزی زیارت امید، خواستار حمزه (1388). بررسی رابطه بین ساختار و کارآفرینی سازمانی (مطالعه موردی: بانکهای خصوصی شهر تهران). توسعه کارآفرینی، سال دوم، شماره 5، ص 80-55.
یدالهیفارسی، جهانگیر، جانثاری، امیر، زمانی محسن (1387). بررسی کارآفرینی درون سازمانی در سازمانهای دولتی؛ مطالعه موردی در استان خوزستان. نشریه توسعه کارآفرینی، 1(1)، 206-171.
Antoncic, B., & Scarlat, C. (2009). Corporate entrepreneurship performance: Slovenia and Romania, Journal of Management, 3 (1): 15- 38.
Audretsch, D. B., Kuratko, D. F., & Link, A. (2015). Making sense of the elusive paradigm of entrepreneurship. Small Business Economics, 45(4), 703-712.
Choi, Jong-in., & Markham, Stephen. (2019). Creating a corporate entrepreneurial ecosystem: the case of entrepreneurship education in the RTP, USA. Journal of Open Innovation: Technology, Market, and Complexity, 5(62): 1-15.
Covin, J. G., & Slevin, D. P. (1991). A conceptual model of entrepreneurship as firm behavior. Entrepreneurship: Theory and Practice 16(1):7-24.
Corwall, J. R., & Perlman, B. (1990). Organizational entrepreneurship. Journal of Homewood, IL, 22(3), 221–258.
Engelen, A., Christina, F. T., Thalmann, J., Brettel, M. (2013). The Effect of Organizational Culture on Entrepreneurial Orientation: A Comparison between Germany and Thailand. Journal of Small Business Management. 51(4), 1-21.
Guth, W. D. & Ginsberg, A. (1990). Guest Editor's introduction: corporate entrepreneurship. Strategic Management Journal, 11, 5–15.
Huang J. J., Tzeng G. H., & Ong C. S., (2005). Multidimensional data in multidimensional scaling using the analytic network process. Pattern Recognition Letters, 26, 755–767.
Kaid, A. & Rosli, M. (2011). How does organizational culture shape the relationship between entrepreneurial orientation and the organizational performance of banks? European Journal of Social Sciences, 20(1), 28- 46.
Kearney, C. Hisrich, R. & Roche, F. (2008). A conceptual model of public sector corporate entrepreneurship. International Entrepreneurship Management Journal, 4(1): 295–313.
Kuratko, D. F., Hornsby, J. S., & Covin, J. G. (2014). Diagnosing a firm’s internal environment for Corporate Entrepreneurship. Business Horizons Journal, 1(57), 253-273.
Lumpkin, G. T. & Dess, G. G. (2001). Linking two dimensions of entrepreneurial orientation to firm performance: the moderating role of environment and industry life cycle. Journal of Business Venturing, 16: 429-451.
Lumpkin, G. T. & Dess, G. G. (1996). Clarifying the Entrepreneurial Orientation Construct and Linking It to Performance. The Academy of Management Review, 21(1), 135-172.
Ratten, Vanessa. (2011). Sport-based entrepreneurship: towards a new theory, of entrepreneurship and sport management. International Entrepreneurship and Management Journal, 7(1): 57-69.
Sepehri, S., & Khayati, E. (2013). The Relationship between Organizational Culture and Corporate Entrepreneurship in food and beverage industries. Asian Journal of Management Sciences and Education, 2(3), 144-151.
Shihab, M., Wismiarsi, T. & Sine, K. (2011). Relationship between organizational culture and entrepreneurial orientation: Indonesian SMEs context. Proceeding of 2nd International Conference on Business, Economics and Tourism Management, IPEDR, 24(2011), IACSIT Press, Singapore, 93- 97.
Singer, S., Alpeza, M. & Balkic, M. (2010). Corporate entrepreneurship: Is entrepreneurial behavior possible in a large company? Journal of Entrepreneurship and Innovation Management Studies, 1(1), 1- 8.
Salimath, M., & Cullen, J. (2010). Formal & informal institutional effects on entrepreneurship: a synthesis of nation-level research. International Journal of Organizational Analysis. 18(3), 358-385.
Thakkar, Jitesh, S. G., Deshmukh, A. D. Gupta., & Ravi, Shankar. (2007). Development of a balanced scorecard an integrated approach of interpretive structural modeling (ism) and analytic network process (ANP). International Journal of Productivity and Performance Management, 56( 1), 25-59.
Zahra, S. A. (1993). A conceptual model of entrepreneurship as firm behavior: a critique and extension. Entrepreneurship Theory & Practice, 17(4), 5-21.
