Identifying and prioritizing the drivers of entrepreneurship Devalopment in the Sports Industry using the OPA technique
Subject Areas : Entrepreneurship and Innovation EcosystemsAli Alvandi 1 , maryam rahmaty 2 , sayyad emad hosseini 3
1 - Chalous Branch, Islamic Azad University, Chalous, Iran
2 - Chalous Branch, Islamic Azad University, Chalous, Iran
3 - Shahid Beheshti university, T ehran. Iran
Keywords: Drivers of Sports Entrepreneurship Development, Sport Entrepreneurship, Theme Analysis, Football, OPA Analysis.,
Abstract :
Sports entrepreneurship is one of the types of entrepreneurship that has many direct and indirect economic effects on society. Over the past few years, the world of sports has witnessed changes in sports economic policies, which has highlighted the need for the sports industry to reduce its dependence on government budgets. In this regard, the present study was conducted with the aim of Identifying and prioritizing the drivers of sports entrepreneurship development of sports entrepreneurship in professional clubs of the Premier Football League. This study is a mixed exploratory research that has been presented in the qualitative section using the Theme analysis technique and based on semi-structured interviews with 20 experts; in the quantitative part, then in the quantitative part, in order to prioritize the components of sports entrepreneurship, OPA technique and Lingo software were used. Accordingly, "advertising through the media, online sales, private stadiums, construction of sports complexes, talent development and grassroots teams, construction of non-sports complexes, fans, deputize, making a football documentary; and veterans" were ranked one to ten, respectively. Findings of this study can help the managers of Iranian Premier League clubs to solve the economic problems of the clubs by providing the ground for entrepreneurship development among the clubs of the Premier Football League, in addition to providing various solutions for creating entrepreneurship.
1) Ratten, V. (2018). Entrepreneurial intentions of surf tourists. Tourism Review, 73 (2), 262–276.
2) Rostamzadeh, P., Sadeghi, H., Assari, A., & Yavary, K. (2015). The Effect of Government Investment in Sports on Economic Growth in Iran. QJER, 14 (4), 177-210 (Persian).
3) Pellegrini, M. M., Rialti, R., Marzi, G., & Caputo, A. (2020). Sport entrepreneurship: A synthesis of existing literature and future perspectives. International Entrepreneurship and Management Journal, 16 (3), 795-826.
Moradi, F., Bazdi Langari, M., Maleki, A., Shooshinasab, P., & Hoseini, M.E. (2020). Identification and Prioritization barriers to entrepreneurship in http://ensani.ir /file/ download/ article/1607934394-10210-99-2-2.pdfsport using a combination DEMATEL and network analysis process (ANP). Journal of motor and behavioral sciences, 3 (2), 177-186 (Persian).
Khayyat, B., Mohamadian, F., Majedi, N. (2021). Presentation of Iranian Women's Sport Entrepreneurship Development Model. Sport Management Studies, 12 (62), 135-164. (Persian).
Ashouri, T., Dosti, M., Razavi, S., Hoseini, A. (2018). Content Analysis of Sport Entrepreneurial Researches in Iran. Applied Research in Sport Management, 6(3), 75-86(Persian).
Miragaia, D., Ferreira, J., & Ratten, V. (2017). Corporate social responsibility and social entrepreneurship: drivers of sports sponsorship policy. International Journal of Sport Policy and Politics, 29 (4), 613-623.
8) Broumand, M.R., Hemtinejad, M., Ramezani Nejad, R., Razavi, S.M. & Malek Akhlaq, A. (2012). Investigating the Barriers to Employment of Graduates in Physical Education and Sports Sciences, Iran. Sports Management and Motor Behavior, 7 (14), 72-51.
9) Saatchian, V., Alizadeh, A., Dehghan Qahfarkhi, A., & Elahi, A.R. (2012). Prioritize and recognize the relationship between motivations and factors affecting the presence of fans; Case study: of Tehran derby. Sports Management Studies, 10, 146-131 (Persian)
10) Rabiei, Kh. (2017). Environmental analysis of factors affecting the development of sports entrepreneurship in Hamadan province. Master Thesis, Al-Zahra University (Persian).
11) Karimi, M., Izadi, S.H., & Arvand, A. (2020). Identifying and ranking the factors affecting sports entrepreneurship from the perspective of managers and entrepreneurs. Tehran: Proceedings of the Third International Conference on New Developments in Management, Economics and Accounting (Persian)
12) Hisrich, R. D., & Peters, M. P., & Shepherd, D. (1998).“Entrepreneurship”. Boston, Mass: Irwin/McGraw-Hill.
13) Porter, D., & Vamplew, W. (2018). Entrepreneurship, Sport, and History: An Overview. The International Journal of the History of Sport, 35, 626-640.
14) Ball, S. (2005). The importance of entrepreneurship to hospitality, leisure, sport and tourism. Hospitality, leisure, sport and tourism network, 1 (1), 1-14.
15) Wolfe, M. T., & Shepherd, D. A. (2015). Bouncing back” from a loss: Entrepreneurial orientation, emotions, and failure narratives. Entrepreneurship: Theory and Practice, 39 (3), 675–700.
16) Hisrich, R. D. (1990). Entrepreneurship/intrapreneurship. American psychologist, 45 (2), 209.
17) Ratten, V. (2011). Sport-based entrepreneurship: towards a new theory of entrepreneurship and sport management. International entrepreneurship and management journal, 7 (1), 57-69.
18) Ghorbankhani, S., Rahimi Nik, A., Dehdashti Shahrokh, Z. (2022). Designing a Model for Attracting Medical Tourists to Public Hospitals of Tehran. Quarterly Journal of Nursing Management (IJNV), 10 (1), 36-49 (Persian).
19) Leitão, J. (2017). The innovative and entrepreneurial nature of sport: A critical assessment. International Journal of Entrepreneurial Behavior & Research, 23 (6), 1071-1074.
20) Ghorbani, M.H., & Vahdani, M. (2017). Designing a model of entrepreneurs' competencies in the Iranian sports industry. Sports Management Studies (Research in Sports Science), 8 (39), 205-228 (Persian).
21) Ramzaninejad, R., Boroumand, M., Ahmadi, F. (2019). Entrepreneurship Ecosystem: A New Approach to Entrepreneurship Development in Sport. Contemporary Studies on Sport Management, 8(16), 29-40(Persian).
22) Ataei, Y., Mahmoudi, A., Feylizadeh, M. R., & Li, D. F. (2020). Ordinal priority approach (OPA) in multiple attribute decision-making. Applied Soft Computing, 86, 105893.
23) Braun, V., & Clarke, V. (2008). Using thematic analysis in psychology. Qualitative research in psychology, 3 (2), 77-101.
24) Seifpanahi Shabani, J., Hamidi, M. (2017). The investigation and analyses the methods of generating revenue by the world and Iranian football clubs. Sport Physiology & Management Investigations, 9 (3), 21-31 (Persian)
25) Mohamadkazemi, R., Zaffarian, R., khodayari, A., Javadinia, M. (2014). Identifying Entrepreneurial Business Opportunities in Sports Industry with an IT Approach. Journal of Entrepreneurship Development, 7(1), 95-112.
26) Naghdi, Y., Kaghazian, S., Afsharpey, A. (2013). Analysis of the Economic Factors Affecting Income of Football Clubs (Selected World Clubs). Development economics and planning 2 (1), 21-43 (Persian).
27) Soltani, M., Kargar, G., Keshkar, S., Ghafori, F. (2019). Designing the Revenue Model for Iranian Professional Football Clubs. Sport Management and Development, 7 (4), 42-54 (Persian).
28) Soltani, M., Kargar, G. (2019). Designing the Communicational Model of Organizational Resources and Revenue in Iran Professional Football Clubs. Journal of Sport Management, 11 (4), 665-684 (Persian).
www.roshdefanavari.ir شاپا: 5486-1735 / شاپاي الکترونيکي: 5664-1735
|
فصلنامه تخصصی پارکهای علم و فناوری و مراکز رشد فصلنامه رشد فناوري، سال بیستم، شماره 77، زمستان 1402
|
|
شناسایی و اولویتبندی پیشرانهای توسعه کارآفرینی در صنعت ورزش با استفاده از تکنیک OPA
علی الوندی دانشگاه آزاد اسلامی، چالوس، ایران a.alvandi@yahoo.com |
| مریم رحمتی* دانشگاه آزاد اسلامی، چالوس، ایران maryam.rahmaty61@gmail.com |
| سیدعماد حسینی دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران se.hosseini2007@yahoo.com |
تاريخ دريافت: 05/10/1401 | تاريخ اصلاحات: 09/11/1401 | تاريخ پذيرش: 30/11/1401 |
چکيده
كارآفريني ورزشی، يكي از انواع كارآفريني است که تأثیرات اقتصادی مستقیم و غیرمستقیم زیادی در جامعه دارد. در چند سال گذشته، دنیای ورزش شاهد تغییر سیاستهای اقتصادی ورزشی بوده است که این نکته نیاز صنعت ورزش به کاهش وابستگی به بودجه دولت را برجستهتر کرده است. در همین راستا، مطالعه حاضر با هدف شناسایی و اولویتبندی پیشرانهای توسعه کارآفرینی ورزشی در باشگاههای حرفهای لیگ برتر فوتبال صورت پذیرفته است. این مطالعه یک پژوهش آمیخته اکتشافی است که در بخش کیفی با استفاده از تکنیک تحلیل مضمون و برمبنای مصاحبه نیمه ساختاریافته با 20 نفر از خبرگان، پیشرانهای توسعهی کارآفرینی ورزشی شامل 40 مضمون پایه، 10 مضمون سازماندهنده و 3 مضمون فراگیر شناسایی گردید؛ سپس در بخش کمی بهمنظور اولویتبندی مؤلفههای کارآفرینی ورزشی از تکنیک OPA و نرمافزار لینگو استفاده گردید. بر این اساس مؤلفههای تبلیغات از طریق رسانه، فروش اینترنتی، استادیوم خصوصی، احداث مجتمع ورزشی، پرورش استعداد و تیمهای پایه، احداث مجتمع غیرورزشی، هواداران، اعطای نمایندگی، تهیه مستندهای ورزشی و پیشکسوتان" به ترتیب رتبههای یک تا ده را به خود اختصاص دادند. یافتههای این مطالعه میتواند با فراهمنمودن زمینه توسعهی کارآفرینی در بین باشگاههای لیگ برتر حرفهای فوتبال، علاوه بر ارائه راهحلهای متنوع جهت ایجاد کارآفرینی، به مدیران باشگاههای لیگ برتر حرفهای فوتبال ایران برای حل مشکلات اقتصادی باشگاهها نیز کمک نماید.
واژگان کليدي
پیشرانهای توسعهی کارآفرینی؛ کارآفرینی ورزشی؛ تحلیل مضمون؛ فوتبال؛ OPA.
1- مقدمه
امروزه ورزش نهتنها بهعنوان نوعی فعالیت بدنی، بلکه بهعنوان یک صنعت جهانی، تلقی میشود که بر سایر بخشهای جامعه تأثیرگذار است ]11[. تأثیرات مستقیم اقتصادی ورزش شامل کالاها و خدمات ورزشی، صادرات و واردات، امکانات ورزشی، تبلیغات، بورس کالا، اشتغال، جذب گردشگر و حمایت مالی بوده و تأثیرات غیرمستقیم اقتصادی ورزش شامل بهبود سطح سلامتی در جامعه، کاهش هزینههای درمانی، کاهش جرم، بهبود عملکرد و در آخر رشد اقتصادی میباشد. از اینرو میتوان گفت که قلمرو صنعت ورزش همهجا را تسخیر کرده است و میلیاردها انسان از آن بهرهمند میشوند ]1[. ورزش حرفهای، فشارهای زیادی بر سازمانها جهت کشف و بهرهبرداری از فرصتهای جدید برای بقاء، رشد و پیروزی در رقابتها ایجاد میکند. بر این اساس، پرداختن به جنبه کارآفرینی ورزشی و در نظر گرفتن عوامل کلیدی موفقیت آن مهم است ]12[.
یکی از مهمترین انواع کارآفرینی در ورزش، کارآفرینی ورزشی توسط باشگاههای حرفهای فوتبال است. این باشگاهها میتوانند با تکیه به سرمایه اجتماعی قابلقبول خود، علاوه بر درآمدزایی و بهبود شرایط اقتصادی خود زمینهساز ایجاد فرصتهای شغلی جدیدی و بهبود سایر شاخصهای اقتصادی ]13[. توسعه کسبوکار، اشتغال، رفاه و سلامت روحی و جسمی و مهمتر از همه توسعه کشور شوند ]2[. در ادبیات کارآفرینی ورزشی عمدتاً بر روی کارآفرینی توسط افراد و کارآفرینی در ورزشهای همگانی تأکید شده است و کمتر به ظرفیت باشگاههای ورزشی حرفهای توجه شده است. غافل از اینکه باشگاههای حرفهای قادرند در این زمینه فعالیتهای برجستهتر و مثمرثمرتری داشته باشند.
در چند سال گذشته، دنیای ورزش شاهد تغییر سیاستهای اقتصادی ورزشی بوده است که این امر نیاز صنعت ورزش به کاهش وابستگی به بودجه دولت را برجستهتر کرده است ]14[ و ]11[. قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران نیز، همسو با این تغییرات جهانی، طبق تبصره ماده 13 برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران، پرداخت هرگونه وجهی از محل بودجه کل کشور به هر شکل به ورزش حرفهاي، ممنوع اعلام شده است. از اینرو باشگاههای حرفهای ورزشی دولتی به دلیل کمبود بودجه از کارایی مطلوبی برخوردار نیستند.
با توجه به منع هرگونه کمک دولتی به ورزش حرفهای از جمله فوتبال، باشگاههای لیگ برتر حرفهای بهعنوان قلب تپنده فوتبال کشور، برای ایفای نقش مؤثر خود در اقتصاد کشور، با مشکلات بنیادین روبهرو هستند. مشکلات اقتصادی باشگاهها (علاوه بر منع قانونی حمایت دولت)، ریشه در برخی مشکلات ساختاری از قبیل "عدم پرداخت حق پخش تلویزیونی توسط رسانه ملی، اختلافنظر با فدراسیون فوتبال بر سر تبلیغات محیطی و بلیتفروشی و ..." دارد؛ و در صورت بیتوجهی به این مشکلات، سرنوشت ناخوشایند تیمهای باسابقه فوتبال کشور مانند"برق شیراز، ابومسلم خراسان، پاس تهران و ..." سایر تیمها را نیز تهدید مینماید.
آمارها نشان میدهد که سهم صنعت ورزش از تولید ناخالص داخلی کشورهای مختلف حدود 5/0 تا 2 درصد است؛ درحالیکه سهم این صنعت از تولید ناخالص داخلی ایران برابر با 39/0 است؛ که این آمار بهطور معناداری کمتر از میانگین جهانی است ]15[. یکی از راههایی که میتوان این شاخص را بهبود داد، استفاده از ظرفیت پدیدهای جهانی به نام "فوتبال" است. در میان رشتههای ورزشی مختلف، ورزش فوتبال پرطرفدارترین و محبوبترین ورزش در اغلب کشورها محسوب میشود. تا آنجا که بسیاری از کشورهای جهان آن را در ردیف ورزش ملی خود قرار دادهاند. لبریزبودن ورزشگاهها از هواداران در دیدارهای داخلی، ملی، قارهای و جهانی و برخورداری رقابتها از بینندگان چندمیلیونی تلویزیونی، فوتبال را بهعنوان محبوبترین ورزش جهان معرفی کرده است. در کشور ما نیز فوتبال، رایجترین و پرطرفدارترین ورزش بوده و در مقایسه با تمامی ورزشها، بیشترین تعداد ورزشکار و طرفدار را به خود اختصاص داده است. براین اساس، باشگاههای فوتبال دارای سرمایه اجتماعی با ارزشی هستند که استفاده از این ظرفیت، متضمن موفقیت حرکت باشگاههای حرفهای فوتبال در جهت کارآفرینی میباشد ]16[.
سالهاست که بحث خصوصیسازی فوتبال توسط کارشناسان مطرح شده است. این بحث زمانی آغاز شد که فوتبال ایران به دلیل فشارهای کنفدراسیون آسیا و فدراسیون جهانی فوتبال (فیفا)، تصمیم به «حرفهای»شدن گرفت و لیگ حرفهای فوتبال ایران پایهریزی شد. از آن زمان تاکنون، موضوع اقتصاد فوتبال، بحث همیشگی بوده است؛ اما هنوز هم بیشتر باشگاههای فوتبال حرفهای کشورمان دولتی هستند؛ بنابراین با قطع حمایت مالی دولت، میتوان گفت فوتبال ایران با بحرانهای شدید اقتصادی، مدیریتی و ریشهای روبهرو شده است. بحران کنونی تیمهای عمدتاً دولتی و بعضاً خصوصی لیگ حرفهای فوتبال ایران، ریشه در مشکلات اقتصادی دارد. مشکلات اقتصادی باشگاهها، علاوه بر منع قانونی حمایت دولت، به دلیل مشکلات ساختاری از قبیل"عدم پرداخت حق پخش تلویزیونی توسط رسانه ملی، اختلافنظر با فدراسیون فوتبال بر سر تبلیغات محیطی و بلیتفروشی و ..." میباشد. به نظر میرسد خصوصیشدن باشگاهها، بهزودی محقق نخواهد شد؛ از اینرو باید به فکر راهحلهای اساسی برای درآمدزایی و حل مشکلات خود باشند. نتیجه اینکه با توجه به بدهکاربودن بیشتر تیمهای لیگ حرفهای فوتبال ایران و قطع کمکهای مالی دولت، باشگاههای حرفهای فوتبال ایران چارهای جز حرکت به سمت کارآفرینی ورزشی ندارند.
بنابراین با توجه به اهمیت نقش فوتبال در ایجاد سلامت، نشاط و شادابی در جامعه و پیشگیری از انحرافات اجتماعی و ایجاد جو رقابتی در سرمایهگذاری در صنعت ورزش، فراهمنمودن زمینه توسعهی کارآفرینی در بین باشگاههای لیگ برتر حرفهای فوتبال، از مناسبترین راهحلها جهت ایجاد اشتغال و رفع بیکاری میباشد ]3[؛ از اینرو انجام مطالعه حاضر میتواند از جهات "سیاسی، اقتصادی، ورزشی و اجتماعی" ضروری باشد.
با مرور و جمعبندی تحقیقات در حوزه کارآفرینی ورزشی میتوان استدلال کرد که تفاوت عمده این مطالعه با مطالعات انجامشده در حوزه کارآفرینی ورزشی این است که در مطالعات قبلی به جنبه عمومی کارآفرینی ورزشی پرداختهاند نه جنبه حرفهای؛ بهعبارت دیگر، بیشتر ورزشهای همگانی موردنظر بوده است تا ورزشهای قهرمانی ]13[. همچنین در مطالعات قبلی بر ایجاد کارآفرینی ورزشی توسط افراد تمرکز شده است نه توسط سازمانهای حرفهای بزرگ ورزشی مانند باشگاههای حرفهای فوتبال ]4[. از آنجاکه توسعه ورزش کشور درگرو رشد اقتصادی این حوزه میباشد و رشد اقتصاد حوزه ورزش بدون توسعه علمی و پژوهشی میسر نیست، بنابراین با توجه به مباحث مطرحشده، سؤال اصلی این پژوهش این است که پیشرانهای توسعه کارآفرینی ورزشی در باشگاههای حرفهای لیگ برتر فوتبال ایران کدامند؟ اولویت مؤلفههای اصلی چگونه است؟
2- مبانی نظری و پیشینه پژوهش
امروزه، فعالیتهای کارآفرینی بهعنوان محور کلیدی نوآوری، ایجاد شغل و رشد اقتصادی در جهان مطرح شده است. هیسریچ، پیترز و شفرد1 کارآفرینی را بهعنوان فرایند خلق چیزی جدید تعریف میکنند ]17[. برای عملیشدن این فرایند نیز زمان و تلاش کافی باید اختصاص یابد و همچنین ریسک منابع مالی، اجتماعی و روحی نیز باید پذیرفته شود. نتایج این فرایند میتواند رضایت شخصی از استقلال و همچنین پاداشهای مالی دریافتی باشد. در اين ميان كارآفريني ورزشی، يكي از انواع كارآفريني است كه اخيراً مورد توجه محققان قرار گرفته است. هاردی2 اولین کسی بود که بهعنوان شخصیت اصلی در توسعه ورزش، روی کارآفرینی متمرکز شد. وی استدلال كرد كه برای توسعه ورزش بهعنوان یك صنعت خاص، پژوهشهای بیشتری لازم است. در این راستا وی بر سه موضوع اصلی: محصول ورزشی، نقش كارآفرینان و سرمایهگذاران در توسعه آن محصول و انواع سازمانهایی که کارآفرینان ایجاد کردهاند، متمرکز شد ]18[ و ]11[. كارآفريني ورزشي بهعنوان رويكردی نوين و مشاركتكننده در جهت توسعه پايدار جوامع در نظر گرفته شده است. چراكه كارآفريني ورزشی میتواند از طریق توسعه کسبوکار، توسعه اشتغال، توسعه رفاه، توسعه سلامت روحي و جسمی نقش بسيار مهم و برجستهاي در توسعه كشور داشته باشد. همچنین كارآفريني ورزشی بهعنوان وسيلهاي براي رشد فردي و حل مشكلات اجتماعي در نظر گرفته شده است ]19[. ویژگی بارز کارآفرینی ورزشی، حرفهایمحور بودن استعدادهای انسانی است ]20[. راتن معتقد است که کارآفرینی ورزشی بخشی از پژوهشهای درحال گسترش است که ورزش را به مدیریت نوآوری و خلاقیت مرتبط میکند نوآوری در ورزش را میتوان در فناوریهای جدید، تجهیزات و لباس، راهبردهای جدید و آموزش، محصولات و خدمات جدید مصرفکننده، رسانهها و فرصتهای جدید مشاهده کرد ]11[. اگرچه نقش نوآوریهای ورزشی در کسبوکار و رسانههای جهانی بهطور گسترده شناخته شده است، اما از منظر علمی به آن کمتر توجه شده است. در همین راستا کارآفرینان ورزشی، افراد یا سازمانهای ورزشی هستند که از نوآوری برای حل مسائل مربوط به مشاغل در ورزش استفاده میکنند و در صورت حلشدن، توانایی تغییر فضای کسبوکار را برای بهترشدن دارند ]21[. از دیدگاه راتن کارآفرینی ورزشی شامل گروهی از افراد سازمانها يا جوامع است كه بهمنظور ايجاد ارزش بهصورت گروهي براي پاسخ به فرصتها با يكديگر كار میکنند کارآفرینی ورزشی میتواند شامل ابعاد بینالمللی نیز باشد که در این صورت در توسعه ورزش تأثیر بیشتری خواهد داشت ]22[.
مرادی، بزدی لنگری، مالکی، شوشینسب و حسینی در مطالعه خود به شناسایی و اولویتبندی موانع کارآفرینی در ورزش با استفاده از روش ترکیبی دیمتل و فرایند تحلیل شبکهای پرداختند ]13[. یافتههای این مطالعه نشان داد در بین موانع کارآفرینی در ورزش، موانع محیطی، دارای بیشترین درجه اهمیت و موانع رفتاری دارای کمترین اهمیت میباشند. کریمی، ایزدی و اروندی در مطالعه خود به شناسایی موانع و محدودیتهای فعالیتهای کارآفرینانه از دیدگاه مدیران و کارآفرینان ورزشی در شهر تهران پرداختند. نتایج نشان داد از بین عوامل مؤثر بر کارآفرینی ورزشی عامل سیاسی اقتصادی از اهمیت بیشتری نسبت به سایر عوامل برخوردار میباشد و عوامل اقتصادی، فرهنگی و زیستمحیطی در اولویتهای بعدی قرار دارند ]4[.
پلگرینی، ریالتی، مارزی و کاپوتو در مطالعه خود با عنوان بررسی کارآفرینی ورزشی: ترکیبی از ادبیات موجود و چشماندازهای آینده به این نتیجه رسیدند که یک ساختار 4 خوشهای برای کارآفرینی در ورزش وجود دارد: تعاریف نظری و عوامل داخلی آن (خوشه 1)، عوامل محیطی که میتوانند آن را تقویت کنند (خوشه 2)، رویکردهای آموزشی و آموزش (خوشه 3) و درنهایت تأثیرات آن خصوصاً از نظر توسعه اجتماعی (خوشه 4) ]12[. لیتائو3 در مطالعه خود با عنوان ماهیت ابتکاری و کارآفرینی ورزش: یک ارزیابی انتقادی، به این نتیجه رسیدند که بنگاههای ورزشی باید از لحاظ اجتماعی و اقتصادی نوآورانه باشند و رفتار کارآفرینانه را در مواجهه با خطرهای مختلف قابلمشاهده در محیط خارجی برآورده کنند. همچنین، برای حل مشکلات مربوط به ورزش، باید به دنبال رویکردی پایدار و سازگاری با ابعاد اجتماعی، زیستمحیطی و مالی باشند ]23[. رمضانینژاد، برومند و احمدی در مطالعه خود به مطالعه اکوسیستم کارآفرینی: رویکردی جدید برای توسعه کارآفرینی در ورزش پرداختند. نتایج نشان داد که در سطح کلان سرمایهگذاری و خصوصیسازی ورزش، تشکیل تعاونیهای ورزشی و بهویژه فرهنگ سازمانهای ورزشی ایران از پیشرانهای کارآفرینی در سطح کلان معرفی شدهاند. در سطح میانی، ساختار سازمانی و یادگیری سازمانی؛ و بهویژه برنامهریزی و محتوای آموزش مبتنی بر کارآفرینی در دانشگاه همراه با فناوری اطلاعات از عوامل اثرگذار بر فرایند کارآفرینی ورزشی میباشند. در سطح خرد، متغیرهای مختلفی بر کارآفرینی در ورزش اثرگذار هستند که مهمترین آن ویژگیهای متنوع شخصیتی افراد میباشد. البته سرمایهگذاری و ریسک مالی؛ و مهارتهای کارآفرینی و اجتماعی نیز مهم تلقی شدهاند ]10[.
قربانی و وحدانی در مطالعه خود به طراحي الگوي شايستگيهاي کارآفرينان در صنعت ورزش ايران پرداختند. یافتهها نشان داد که مهارتهاي فردي، علمي و آکادميک، شغلي و حرفهاي، علم و اصول کارآفريني و شايستگيهاي متمرکز بر کارآفريني در صنعت ورزش، پنج بعد اصلي مدل پژوهش را تشکيل ميدهند و 24 مؤلفه اين ابعاد را تبيين مينمايند ]9[.
3- روششناسی پژوهش
مطالعه حاضر به لحاظ ماهیت پژوهش در زمره پژوهشهای اکتشافی، به لحاظ هدف، کاربردی و ازنظر ماهیت دادههای پژوهش از نوع طرح توالی اکتشافی (کیفی- کمی) میباشد. در بخش کیفی، شناسایی پیشرانهای کارآفرینی ورزشی با استفاده از تکنیک تحلیل مضمون4 (تم) ارائه شده است و در بخش کمی با استفاده از روش اولویت ترتیبی5 (OPA) به اولویتبندی مؤلفهها پرداخته شده است. جامعه آماری این مطالعه در بخش کیفی را خبرگان (بازیکنان سابق، مربیان، مدیران) باسابقه فعالیت در لیگ برتر و فوتبال ملی ایران تشکیل میدهند؛ ملاک تعیین حجم نمونه، دستیابی به اشباع نظری دادهها و توافق کلی بر روی پدیده مورد بررسی بوده است. ابزار گردآوری در این بخش، مصاحبه نیمه ساختاریافته با خبرگان بود. بهعبارت دیگر در این فاز از پژوهش، پس از 20 مصاحبه نیمه ساختاریافته با خبرگان دادهها به اشباع نظری رسید. در این راستا از تمام پاسخگوها سؤالهای مشابهی پرسیده شد (بهعنوان مثال چه عواملی بر توسعهی کارآفرینی ورزشی در باشگاههای حرفهای لیگ برتر فوتبال مؤثر است؟ آیا میزان تأثیر هر یک از عوامل یادشده در توسعهی کارآفرینی ورزشی در باشگاههای حرفهای لیگ برتر فوتبال، چشمگیر است؟ و ...) و پاسخدهندگان در ارائه پاسخ خود بدون داشتن هیچ محدودیتی، آزاد بودند. در این مورد مسئولیت رمزگردانی پاسخها و طبقهبندی پاسخها بر عهده پژوهشگر بود. بدین منظور با توجه به آنکه مصاحبهها بدون هرگونه جهتگیري صورت میگرفت، همواره تلاش شد تا دقت لازم در ثبت و ضـبط اطلاعات لحاظ شـود. میانگین مدت زمان صرفشده برای هر مصاحبه صورت متوسط "70 دقیقه" بود. 2 نفر از مصاحبهشوندگان دارای مدرک دکتری، 5 نفر دارای مدرک کارشناسیارشد، 7 نفر دارای مدرک کارشناسی و 6 نفر دارای مدرک تحصیلی دیپلم بودند. همچنین تعداد خبرگان در بازههای سنی 40-30 سال، 50-40 سال، 60-50 سال و 60 سال به بالا به ترتیب برابر با 2، 11، 4 و 3 نفر بودند. در بخش کیفی، روایی براساس تکنیکهای خود اصلاحی دادهها و روش ممیزیکردن توسط دو داور (هیأتعلمی دانشگاه و متخصص زمینه کارآفرینی ورزشی و آشنا با فوتبال کشور) مورد تأییدی قرار گرفت. پایایی آن نیز با استفاده از تکنیکهای پایایی باز آزمون و کدگذاری بهصورت دستی، تأییدی شد. بهمنظور اولویتبندی مؤلفههای اصلی از نظرات ده نفر از خبرگان استفاده گردید. این خبرگان از بین خبرگان بخش کیفی به شیوه تصادفی ساده انتخاب شدند. ابزار گردآوری دادهها در این بخش پرسشنامه 10 سؤالی رتبهای بود و خبرگان، 10 پیشران توسعه کارآفرینی ورزشی را که از بخش کیفی استخراج شده بود، با اختصاص اعداد 1 تا 10 رتبهبندی کردند. با توجه به جدیدبودن تکنیک OPA در ادامه به معرفی این تکنیک و مقایسه آن با روشهای مشابه، پرداخته شده است. روش OPA تکنیکی است که برای تعیین اوزان اهمیت شاخصها و یا رتبهبندی گزینهها، میتواند مورد استفاده قرار گیرد. وابستهنبودن به عبارات زبانشناختی و تعداد کم سؤالهای پرسشنامه در مقایسه با سایر روشها، عدم نیاز به ماتریس تصمیمگیری، نیاز نداشتن به ماتریس مقایسه زوجی، نیاز نداشتن به تکنیکهای نرمالسازی، عدم نیاز به روشهای میانگینگیری برای ترکیب نظرات خبرگان، از جمله مزیتهای این روش میباشد. یکی دیگر از مزایای این روش این امکان است که کارشناسان فقط در مورد ویژگیها و گزینههایی که از آنها دانش و تجربه کافی دارند اظهارنظر کنند ]24[. همانطور که در جدول (1) ارائهشده است، تکنیک پیشنهادی با برخی دیگر از روشهای MADM از نظر ویژگیهای مختلف تصمیمگیری مقایسه شده است. جدول (1) ویژگیهای روش OPA را با سایر تکنیکها مقایسه کرده است: نمودار (1) مراحل انجام پژوهش را نشان میدهد:
جدول 1- مقایسه تکنیک OPA با سایر روشهای MADM ]24[
نمودار 1- مراحل انجام پژوهش
4- یافتهها
یافتههای پژوهش به تفکیک دو بخش شناسایی پیشرانهای توسعه کارآفرینی ورزشی براساس تکنیک تحلیل مضمون و اولویتبندی مؤلفههای اصلی با استفاده از تکنیک OPA، ارائه میگردند. در این پژوهش بهمنظور شناسایی پیشرانهای توسعه کارآفرینی ورزشی، از تکنیک تحلیل مضمون براساس مدل ]25[. شامل پنج مرحله "آشنایی با دادهها، ایجاد کدهای اولیه، جستجوی مضامین، بازیابی مضامین و تعریف و نامگذاری مضامین" استفاده شده است. بر این اساس 40 مضمون پایه، 10 مضمون سازماندهنده و 3 مضمون فراگیر شناسایی گردید.
معیارهای متفاوتی بهعنوان شاخص اعتبار پژوهش کیفی مطرح شده است اما از آنجا که نظریهی تحلیل مضمون ماهیتاً یک فرایند رفت و برگشتی است، روایی دادهها در حین کدگذاریها و تحلیلها و مورد تأکید قرارگرفتن در مصاحبهها و مشاهدات بعدی و قبلی تأییدی میشود. ابزار روایی را همین رفت و برگشتیبودن خود فرایند تشکیل میدهد و بهترین قاضی برای تأییدی روایی دادهها، تأییدی گزارهها، مفاهیم و مقولهها توسط مصاحبهشوندگان و در حین انجام مصاحبهها است ]5[. بنابراین در پژوهش حاضر نیز به دلیل فرایند رفت و برگشتی و تحلیل تکبهتک مصاحبهها قبل از انجام مصاحبههای بعدی، خود اصلاحی بودن دادهها، بهترین شاخص تعیین روایی دادههای حاصل از پژوهش بوده است. ارزشیابی الگوی استخراجی، با استفاده از دو شاخص تناسب و کاربردیبودن که یکی از روشهای ارزیابی اعتبار پژوهش کیفی است و همچنین، نظردهی در مورد پایههای تجربی پژوهش به تأییدی رسید. علاوه بر موارد مذکور، مشارکتکنندگان، نظر خویش را درباره گزارش پژوهش، فرایند تحلیل و مقولهها عرضه کردند و مطابق نظرات آنها نتایج بازبینی و اصلاح شد. همچنین روایی با استفاده از روش ممیزیکردن توسط دو داور مورد تأیید قرار گرفت. در این روش، محقق با توضیح در مورد چگونگی جمعآوری دادهها، چگونگی مشتقشدن مقولهها و چگونگی اخذ تصمیم در طول پژوهش برای ممیز و تأییدی آن به دست داور، قابلیت اطمینان نتایج پژوهش را افزایش میدهد که در پژوهش پیشرو اینکار توسط خبرگان انجام پذیرفت. برای سنجش پایایی در این پژوهش، از روش پایایی باز آزمون استفاده شد؛ این شاخص را میتوان زمانی محاسبه کرد که کدگذار یک متن را در دو زمان متفاوت کدگذاری کرده باشد. برای محاسبهی پایایی باز آزمون، از میان مصاحبههای انجام گرفته، چند مصاحبه برای نمونه انتخاب شد و هر یک از آنها در فاصله زمانی چهار ده روزه دوباره کدگذاری شدند. پس از مقایسه کدهای مشخصشده در دو فاصله زمانی برای هر یک از مصاحبهها، از طریق میزان بالای توافقات موجود در دو مرحله کدگذاری، پایایی پژوهش احصا شد. در کنار آن، برای محاسبه پایایی، کدگذاری به صورت دستی صورت گرفت و بعد از اتمام کدگذاری نتایج دو کدگذاری با یکدیگر مقایسه و از روش هولستی برای محاسبه پایایی استفاده شد:
PAO=2M/ (n1+n2)
PAO به معنی درصد توافق مشاهدهشده (ضریب پایایی)، M تعداد توافق در دو مرحله کدگذاری، n1 تعداد واحدهای کد گذاشته در مرحله اول و n2 تعداد واحدهای کد گذاشته در مرحله اول و تعداد واحدهای کد گذاشته در مرحله دوم است. این رقم بین صفر (هیچ توافق) تا یک (توافق کامل) متغیر است. پاسخ نتیجه محاسبه برای پژوهش حاضر برابر با 76/0 محاسبه شد که نشان میدهد مضامین از پایایی بالایی برخوردار است.
جدول (2) مضامین پایه، سازماندهنده و فراگیر را نشان میدهد:
جدول 2- نتایج تحلیل مضمون (شامل مضامین پایه، سازماندهنده و فراگیر)
مضامین فراگیر | مضامین سازماندهنده | مضامین پایه |
|---|---|---|
استفاده از ظرفیت رسانه مجازی | مستندسازی | تهیه مستند فوتبالی از اتفاقات فصل بهصورت هفتگی و عرضه آن از طریق وبسایت/ فروشگاههای باشگاه (مانند مستند منچستر سیتی: همه یا هیچ) |
تهیه مستند فوتبالی از تاریخچه باشگاه و عرضه آن از طریق وبسایت/ فروشگاههای باشگاه | ||
تهیه مستند فوتبالی از مشاهیر باشگاه و عرضه آن از طریق وبسایت/ فروشگاههای باشگاه | ||
تبلیغات از طریق رسانه | راهاندازی تلویزیون (اینترنتی) اختصاصی و درآمدزایی از طریق تبلیغات | |
راهاندازی روزنامه اختصاصی و درآمدزایی از طریق تبلیغات | ||
راهاندازی رادیو اختصاصی و درآمدزایی از طریق تبلیغات | ||
بازاریابی مشارکتی | ||
فروش اینترنتی | فروش اینترنتی البسه ورزشی با برند باشگاه | |
فروش اینترنتی نوشیدنی با برند باشگاه | ||
فروش اینترنتی مواد خوراکی با برند باشگاه | ||
بلیتفروشی بهصورت اینترنتی | ||
داشتن وبسایت و رسانههای مجازی | ||
فروش محصولات مکتوب و دیجیتالی مربوط به باشگاه (عكسها و بروشورهاي مربوط به باشگاه) | ||
توجه به ارکان باشگاه | استادیوم خصوصی | داشتن استادیوم خصوصی مجهز |
کسب درآمد از طریق بوفه، پیراهن، پرچم، فروش غذا و نوشیدنی در استادیوم خصوصی باشگاه | ||
راهاندازی موزه باشگاه و امکان بازدید هواداران از طریق اینترنتی/ حضوری | ||
فروش تبلیغات دور زمین | ||
پرورش استعداد و تیمهای ردههای پایه | فعالسازی تیمهای ردههای پایه و تجهیز آن | |
ایجاد مدارس فوتبال در نقاط مختلف کشور | ||
پرورش بازیکنان در ردههای پایه و انتقال به باشگاههای بزرگتر و دریافت حق رشد | ||
جذب بازیکن از طریق احداث پایگاههای استعدادیابی در تمام نقاط کشور | ||
هواداران | تور مسافرتی بازدید از امکانات استادیوم | |
تور مسافرتی (برای مسابقات خارج از خانه) | ||
فعالسازی کانون هواداران با اختیارات مناسب (مثلاً داشتن حق رأی برای انتخاب مدیرعامل) | ||
دریافت آبونمان برای عضویت در باشگاه هواداران از طریق کانون هواداران | ||
پیشکسوتان | برگزاری دورههای آموزشی مربیگری برای پیشکسوتان باشگاه | |
برگزاری دورههای آموزشی بدنسازی برای پیشکسوتان باشگاه | ||
برگزاری دورههای آموزشی آنالیز برای پیشکسوتان باشگاه | ||
فعالیت تجاری | احداث مجتمع ورزشی | احداث فروشگاههای ورزشی در شهر مبدأ و سایر شهرها برای فروش البسه باشگاه |
احداث کلنیک ورزشی و فیزیوتراپی | ||
تأسیس مجتمع آموزشی ورزشی باهدف آموزش علوم ورزشی به علاقهمندان | ||
احداث مجتمع غیرورزشی | احداث هتل، مسافرخانه و مکان استراحت برای هواداران/ بازیکنان تیمهای پایه غیربومی با درنظرگرفتن تسهیلات ویژه | |
احداث رستوران در شهر مبدأ و سایر شهرها | ||
احداث کلینک روانشناسی و تغذیه | ||
احداث فروشگاههای زنجیرهای در شهرهای بزرگ با در نظرگرفتن تسهیلات ویژه برای اعضای هواداران باشگاه | ||
اعطای نمایندگی | اعطای نمایندگی به فروشگاههای ورزشی با برند باشگاه | |
اعطای نمایندگی به رستورانها با برند باشگاه با برند باشگاه | ||
اعطای نمایندگی به فروشگاههای زنجیرهای با برند باشگاه | ||
اعطای نمایندگی به هتلها و مسافرخانهها با برند باشگاه |
5- رتبهبندی شاخصها براساس روش OPA
با توجه به ماهیت تکنیک OPA که مستلزم استفاده از تعداد محدودی از خبرگان است، در این بخش از بین خبرگان مشارکتکننده در بخش کیفی، تعداد 10 نفر به شیوه تصادفی ساده، انتخاب شدند. جدول (3) اولویتبندی خبرگان براساس مدرک تحصیلی، فعالیت باشگاهی حرفهای و داشتن سابقه ملی را نشان میدهد:
[1] . Hisrich, Peters & Shepherd
[2] . Hardy
[3] . Leitão
[4] . Thematic Analysis
[5] . Ordinal Priority Approach
جدول 3- تعیین رتبه خبرگان براساس مدرک تحصیلی، فعالیت باشگاهی و ملی
رتبه در OPA | درجه خبرگی | امتیاز | داشتن سابقه ملی رسمی (دانشجویان، ارتشها، ردههای پایه، تیم ملی بزرگسالان) بهعنوان بازیکن، کادر فنی یا کادر مدیریتی | فعالیت باشگاهی حرفهای بهعنوان بازیکن، کادر فنی یا کادر مدیریتی (سال) در سطح اول فوتبال ایران | مدرک تحصیلی | شماره | ||||||||
بیشتر از 50 بازی | 50-25 بازی | کمتر از 25 بازی | 20< | 20-15 | 14-7 | کمتر از 7 سال | دکتری | کارشناسیارشد | کارشناسی | دیپلم/کاردانی | ||||
1 | A | 87 | ü |
|
|
| ü |
|
|
| ü |
|
| خبره 1 |
3 | C | 50 |
|
| ü |
| ü |
|
|
|
|
| ü | خبره 2 |
1 | A | 90 | ü |
|
| ü |
|
|
|
|
|
| ü | خبره 3 |
1 | A | 93 | ü |
|
| ü |
|
|
|
|
| ü |
| خبره 4 |
3 | C | 58 |
| ü |
|
|
| ü |
|
|
| ü |
| خبره 5 |
3 | C | 50 |
|
| ü |
|
| ü |
| ü |
|
|
| خبره 6 |
3 | C | 45 |
| ü |
|
|
| ü |
|
|
|
| ü | خبره 7 |
2 | B | 75 | ü |
|
| ü |
|
|
|
|
|
| ü | خبره 8 |
2 | B | 68 |
| ü |
|
| ü |
|
|
|
| ü |
| خبره 9 |
4 | D | 37 |
|
| ü |
|
|
| ü |
| ü |
|
| خبره 10 |
(3)، مبنای امتیازهای کسبشده توسط خبرگان براساس سه شاخص مندرج در جدول (4) را نشان میدهد. براساس جدول (4) میتوان گفت کمترین و بیشترین امتیازهای دریافتی خبرگان به ترتیب 30 و 100 امتیاز میباشد:
جدول 4- امتیازهای مربوط به معیارهای درنظرگرفتهشده برای خبرگان
معیار | طبقه | امتیاز | حداکثر امتیازها | ||
|---|---|---|---|---|---|
مدرک تحصیلی | دیپلم / کاردانی | 5 | 15 | ||
کارشناسی | 8 | ||||
کارشناسیارشد | 12 | ||||
دکتری | 15 | ||||
فعالیت باشگاهی حرفهای بهعنوان بازیکن، کادر فنی یا کادر مدیریتی | کمتر از 7 سال | 10 | 40 | ||
7-14 سال | 20 | ||||
15-20 سال | 30 | ||||
بیش از 20 سال | 40 | ||||
داشتن سابقه ملی (دانشجویان، ارتشها، ردههای پایه، تیم ملی بزرگسالان) بهعنوان بازیکن، کادر فنی یا کادر مدیریتی | کمتر از 25 بازی | 15 | 45 | ||
25-50 بازی | 30 | ||||
بیشتر از 50 بازی | 45 | ||||
مجموع امتیازها | 100 | ||||
بر همین مبنا، درجه افراد خبره به شرح جدول (5) تعیین گردید:
جدول 5- درجه خبرگی خبرگان بر مبنای امتیازهای کسبشده
امتیاز | درجه خبره |
40-30 امتیاز | D |
60-41 امتیاز | C |
80-61 امتیاز | B |
100-81 امتیاز | A |
در جدول (6) رتبه تخصیصیافته به پیشرانهای توسعه کارآفرینی ورزشی در باشگاههای لیگ برتر فوتبال ایران، بر اساس نظرات هر خبره (با اختصاص اعداد 1 تا 10) قابل مشاهده است:
جدول 6- رتبههای تخصیصی خبرگان به هر یک از پیشرانهای توسعه کارآفرینی ورزشی
پیشرانهای توسعه کارآفرینی ورزشی | گروه خبرگان | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
خبر 1 | خبره 2 | خبره 3 | خبره 4 | خبره 5 | خبره 6 | خبره 7 | خبره 8 | خبره 9 | خبره 10 | ||
تهیه مستندهای ورزشی (A) | 9 | 10 | 8 | 7 | 9 | 8 | 9 | 9 | 9 | 9 | |
تبلیغات از طریق رسانه (B) | 1 | 1 | 1 | 2 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | |
فروش اینترنتی (C) | 2 | 5 | 2 | 1 | 3 | 2 | 2 | 3 | 2 | 2 | |
استادیوم خصوصی (D) | 3 | 3 | 3 | 4 | 2 | 3 | 3 | 2 | 5 | 3 | |
پرورش استعداد و تیمهای پایه (E) | 5 | 7 | 6 | 5 | 4 | 4 | 4 | 4 | 3 | 4 | |
هواداران (F) | 8 | 4 | 7 | 9 | 8 | 9 | 8 | 6 | 7 | 8 | |
پیشکسوتان (G) | 10 | 9 | 10 | 10 | 10 | 10 | 10 | 10 | 10 | 10 | |
احداث مجتمع ورزشی (H) | 4 | 2 | 4 | 3 | 5 | 5 | 5 | 5 | 4 | 5 | |
احداث مجتمع غیرورزشی (I) | 6 | 6 | 5 | 6 | 6 | 6 | 6 | 7 | 6 | 6 | |
اعطای نمایندگی (J) | 7 | 8 | 9 | 8 | 7 | 7 | 7 | 8 | 8 | 7 | |
پس از حل مدل در نرمافزار لینگو، وزن پیشرانهای توسعه کارآفرینی ورزشی در باشگاههای لیگ برتر فوتبال ایران به شرح جدول (7) دست آمد. در این جدول وزن نهایی نیز از مجموع نظرات خبرگان بهدستآمده است، قابل مشاهده است:
جدول 7- وزن پیشرانهای توسعه کارآفرینی ورزشی در باشگاههای لیگ برتر فوتبال ایران به تفکیک و در مجموع
پیشرانهای توسعه کارآفرینی ورزشی در باشگاههای لیگ برتر حرفهای فوتبال ایران | وزن پیشرانهای توسعه کارآفرینی ورزشی در باشگاههای لیگ برتر فوتبال ایران به تفکیک نظرات خبرگان | وزن نهایی | |||||||||||
خبره 1 | خبره 2 | خبره 3 | خبره 4 | خبره 5 | خبره 6 | خبره 7 | خبره 8 | خبره 9 | خبره 10 | ||||
تهیه مستندهای ورزشی (A) | 004/0 | 001/0 | 006/0 | 009/0 | 001/0 | 002/0 | 001/0 | 002/0 | 002/0 | 001/0 | 028/0 | ||
تبلیغات از طریق رسانه (B) | 052/0 | 017/0 | 052/0 | 035/0 | 017/0 | 017/0 | 017/0 | 026/0 | 026/0 | 013/0 | 275/0 | ||
فروش اینترنتی (C) | 035/0 | 005/0 | 035/0 | 052/0 | 009/0 | 012/0 | 012/0 | 013/0 | 017/ | 009/0 | 197/0 | ||
استادیوم خصوصی (D) | 026/0 | 009/0 | 026/0 | 020/0 | 012/0 | 009/0 | 009/0 | 017/0 | 008/0 | 006/0 | 139/0 | ||
پرورش استعداد و تیمهای پایه (E) | 015/0 | 003/0 | 012/0 | 015/0 | 007/0 | 007/0 | 007/0 | 010/0 | 013/0 | 005/0 | 092/0 | ||
هواداران (F) | 006/0 | 007/0 | 009/0 | 004/0 | 002/0 | 001/0 | 002/0 | 006/0 | 004/0 | 002/0 | 042/0 | ||
پیشکسوتان (G) | 002/0 | 001/0 | 002/0 | 002/0 | 001/0 | 001/0 | 001/0 | 001/0 | 001/0 | 0004/0 | 011/0 | ||
احداث مجتمع ورزشی (H) | 020/0 | 012/0 | 020/0 | 026/0 | 005/0 | 005/0 | 005/0 | 008/0 | 010/0 | 004/0 | 113/0 | ||
احداث مجتمع غیرورزشی (I) | 012/0 | 004/0 | 015/0 | 012/0 | 004/0 | 004/0 | 004/0 | 004/0 | 006/0 | 003/0 | 067/0 | ||
اعطای نمایندگی (J) | 009/0 | 002/0 | 004/0 | 006/0 | 003/0 | 003/0 | 003/0 | 003/0 | 003/0 | 002/0 | 037/0 | ||
رتبهبندی نهایی پیشرانهای توسعه کارآفرینی ورزشی در باشگاههای لیگ برتر فوتبال ایران که از طریق جمع وزن خبرگان محاسبه شده است، در جدول (8) قابل مشاهده است. همانگونه که در جدول (8) قابل مشاهده است، تبلیغات از طریق رسانه، فروش اینترنتی، استادیوم خصوصی، احداث مجتمع ورزشی، پرورش استعداد و تیمهای پایه، احداث مجتمع غیرورزشی، هواداران، اعطای نمایندگی، تهیه مستندهای ورزشی و پیشکسوتان" به ترتیب رتبههای یک تا ده را به خود اختصاص دادند. براساس نتایج جدول (8)، وزن سه سازه اصلی "استفاده از ظرفیت رسانه مجازی، توجه به ارکان باشگاه و فعالیت تجاری" از طریق جمع مؤلفههای اصلی مربوطه به ترتیب برابر با 500/0، 283/0 و 216/0 بهدست آمده آمد.
جدول 8- رتبهبندی پیشرانهای توسعه کارآفرینی ورزشی در باشگاههای لیگ برتر فوتبال
رتبه | پیشرانهای توسعه کارآفرینی ورزشی | وزن |
1 | تبلیغات از طریق رسانه | 275/0 |
2 | فروش اینترنتی | 197/0 |
3 | استادیوم خصوصی | 139/0 |
4 | احداث مجتمع ورزشی | 113/0 |
5 | پرورش استعداد و تیمهای پایه | 092/0 |
6 | احداث مجتمع غیرورزشی | 067/0 |
7 | هواداران | 042/0 |
8 | اعطای نمایندگی | 037/0 |
9 | تهیه مستندهای ورزشی | 028/0 |
10 | پیشکسوتان | 011/0 |
با مطابقتدادن جداول (9) و (3)، مشخص میشود که وزن خبرگان و درجه خبرگی آنها که در جدول (3) قابل مشاهده است، کاملاً با رتبه خبرگان که در جدول (9) تعیین شده است، منطبق میباشد. همچنین اوزان خبرگان نیز به شرح جدول (9) بهدست آمد:
جدول 9- اوزان خبرگان
وزن | درجه خبرگی | شماره | وزن | درجه خبرگی | شماره |
060/0 | C | خبره 6 | 179/0 | A | خبره 1 |
060/0 | C | خبره 7 | 060/0 | C | خبره 2 |
090/0 | B | خبره 8 | 179/0 | A | خبره 3 |
090/0 | B | خبره 9 | 179/0 | A | خبره 4 |
045/0 | D | خبره 10 | 060/0 | C | خبره 5 |
6- بحث و نتیجهگیری
در این مطالعه ابتدا با استفاده از تحلیل مضمون و براساس نظرات 20 نفر از خبرگان، به شناسایی پیشرانهای توسعه کارآفرینی ورزشی در باشگاههای لیگ حرفهای فوتبال ایران پرداخته شد. بر این اساس 40 مضمون پایه، 10 مضمون سازماندهنده و 3 مضمون فراگیر، شناسایی شد. در ادامه به شرح و توصیف مضامین فراگیر و سازماندهنده به شرح ذیل پرداخته شده است:
1) استفاده از ظرفیت رسانه مجازی: این مضمون شامل سه مضمون سازماندهنده "تهیه مستندهای ورزشی، تبلیغات از طریق رسانه و فروش اینترنتی" است. تهیه مستندهای ورزشی شامل تهیه مستند فوتبالی از اتفاقات فصل، تاریخچه باشگاه، و مشاهیر باشگاه و عرضه آن از طریق وبسایت/ فروشگاههای باشگاه میباشد. تبلیغات از طریق رسانه شامل بازاریابی مشارکتی، راهاندازی تلویزیون (اینترنتی)، رادیو و روزنامه اختصاصی و درآمدزایی از طریق تبلیغات است و فروش اینترنتی دارای مضامین پایه فروش اینترنتی البسه ورزشی، نوشیدنی، مواد خوراکی، با برند باشگاه، بلیتفروشی بهصورت اینترنتی، داشتن وبسایت و رسانههای مجازی و فروش محصولات مکتوب و دیجیتالی مربوط به باشگاه میباشد. در پیوند با مضامین این بخش ]6[. در مطالعه خود به شاخصهای تلویزیون اختصاصی، حق پخش رسانهای، تهیه و فروش سیدی جذاب از بازیکنان اشارهکردهاند. همچنین ]26[ در مطالعه خود از بازاریابی مشارکتی، فروش کالاهای ورزشی، فروش بلیت مسابقات بهصورت اینترنتی، فروش البسه ورزشی بهعنوان فرصتهای کارآفرینی ورزشی نام بردهاند. در مطالعه خود باعنوان شناسایی فرصتهای کارآفرینانه در صنعت ورزش با رویکرد فناوری اطلاعات به این نتیجه رسیدند که سه گروه عمده از فرصتهای کارآفرینانه مشتمل بر فرصتهای خدماتی، ایجاد و فروش و بازاریابی وجود دارند. که از این میان، گروه فرصتهای خدماتی بالاترین رتبه و گروه ایجاد و فروش پایینترین رتبه را در صنعت ورزش به خود اختصاص دادند.
2) توجه به ارکان باشگاه: این مضمون شامل چهار مضمون سازماندهنده "استادیوم خصوصی، پرورش استعداد و تیمهای پایه، هواداران، پیشکسوتان" میباشد. استادیوم خصوصی دارای مضامین پایه" داشتن استادیوم خصوصی مجهز، اجارهدادن استادیوم یا بخشهای مختلف آن در روزهای خارج از زمان مسابقه (استخر و ...)، کسب درآمد از طریق بوفه، پیراهن، پرچم، فروش غذا و نوشیدنی در استادیوم خصوصی باشگاه، راهاندازی موزه باشگاه و امکان بازدید هواداران از طریق اینترنتی/ حضوری و فروش تبلیغات دور زمین" میباشد؛ فعالسازی تیمهای ردههای پایه و تجهیز آن، احداث مدارس فوتبال در نقاط مختلف کشور، پرورش بازیکنان در ردههای پایه و انتقال به باشگاههای بزرگتر و دریافت حق رشد و بالاخره جذب بازیکن از طریق احداث پایگاههای استعدادیابی در تمام نقاط کشور، مضامین پایه پرورش استعداد و تیمهای پایه هستند؛ مضمون سازماندهنده "هواداران" از مضامین پایه تور مسافرتی بازدید از امکانات استادیوم، تور مسافرتی برای بازیهای خارج از خانه، فعالسازی کانون هواداران با اختیارات مناسب و دریافت آبونمان برای عضویت در باشگاه هواداران از طریق کانون هواداران تشکیل شده است و سرانجام مضمون سازماندهنده "پیشکسوتان" از مضامین پایه برگزاری دورههای آموزشی مربیگری، بدنسازی و آنالیز برای پیشکسوتان باشگاه تشکیل شده است. در پیوند با مضامین این بخش ]7[ نیز در مطالعات خود از سرمایهگذاری در تیمهای پایه، اجاره بوفه و بخشهای استادیوم، اشاره کرده بودند همچنین در همین راستا در مطالعه ]8[ به برگزاری تور گردشگری، کسب درآمد از طریق اجارهدادن بخشهای استادیوم خصوصی از قبیل بوفه، و تمرکز بر کانون هواداران اشاره شده است ]6[. نیز در مطالعه خود به شاخصهای استعدادیابی، تور تفریحی بازدید از استادیوم، تور مسافرتی، اجارهدادن بخشهایی از استادیوم و موزه اشاره کردهاند؛
3) فعالیت تجاری: این مضمون شامل سه مضمون سازماندهنده احداث مجتمع ورزشی، احداث مجتمع غیرورزشی و اعطای نمایندگی است. احداث مجتمع ورزشی شامل احداث فروشگاههای ورزشی در شهر مبدأ و سایر شهرها برای فروش البسه باشگاه، احداث کلنیک ورزشی و فیزیوتراپی، و بالاخره تأسیس مجتمع آموزشی ورزشی با هدف آموزش علوم ورزشی به علاقهمندان، میباشد؛ مضمون سازماندهنده "احداث مجتمع غیرورزشی" شامل احداث هتل، مسافرخانه و مکان استراحت برای هواداران/ بازیکنان تیمهای پایه غیربومی با در نظرگرفتن تسهیلات ویژه، احداث رستوران در شهر مبدأ و سایر شهرها، احداث کلینک روانشناسی و تغذیه و نیز احداث فروشگاههای زنجیرهای در شهرهای بزرگ با در نظرگرفتن تسهیلات ویژه برای اعضاء هواداران باشگاه، میباشد؛ و اعطاء نمایندگی به فروشگاههای ورزشی، رستورانها، فروشگاههای زنجیرهای، هتلها و مسافرخانهها با برند باشگاه مضامین پایه مربوط به مضمون سازماندهنده اعطای نمایندگی هستند. در پیوند با مضامین این بخش ]7[ نیز در مطالعات خود از اعطاء نمایندگی، احداث فروشگاه و هتل و فروش البسه با آرم باشگاه بهعنوان راهکارهایی برای درآمدزایی باشگاهها اشارهکرده بودند. همچنین در همین راستا ]8[ به احداث رستوران، فروشگاه، هتل، فروش البسه ورزشی یا آرم باشگاه اشاره شده است ]6[. نیز در مطالعه خود به شاخصهای احداث کلنیک فیزیوتراپی، درآمدزایی از طریق بوفه استادیوم، فروش البسه باشگاه، اشاره کردهاند؛ همچنین در مطالعه ]27[ به عواملی مانند احداث هتل، رستوران و فروشگاههای ورزشی و فروش لوازم با آرم باشگاه و به عواملی مانند مدارس فوتبال، پرورش و فروش بازیکنان در ردههای پایه، اجاره بخشهایی از استادیوم و تور گردشگری اشاره شده است.
بهمنظور اولویتبندی مؤلفههای اصلی پیشرانهای توسعه کارآفرینی ورزشی از تکنیک OPA استفاده شد. بر این اساس با توجه به خبرگان شرکتکننده در مطالعه که شامل بازیکنان سابق، مربیان، مدیران، باسابقه فعالیت در لیگ برتر و فوتبال ملی ایران تشکیل میدادند سه شاخص مدرک تحصیلی (کمترین و بیشترین امتیاز کسبشده در این شاخص به ترتیب برابر با 5 و 15 امتیاز میباشد)، فعالیت باشگاهی حرفهای بهعنوان بازیکن، کادر فنی یا کادر مدیریتی (کمترین و بیشترین امتیاز کسبشده در این بخش به ترتیب برابر با 10 و 40 امتیاز میباشد)، داشتن سابقه ملی بهعنوان بازیکن، کادر فنی یا کادر مدیریتی (کمترین و بیشترین امتیاز کسبشده در این بخش به ترتیب برابر با 15 و 45 امتیاز میباشد)، بهمنظور تعیین درجه خبرگی افراد تعیین شد. خبرگان براساس امتیازهای کسبشده در 4 دسته درجه خبرگی "A (در صورت کسب امتیاز بین 81 تا 100)، B (در صورت کسب امتیاز بین 61 تا 80)، C (در صورت کسب امتیاز بین 41 تا 60) و D (در صورت کسب امتیاز بین 30 تا 40)" جای گرفتند. براساس نتایج اولویتبندی مؤلفههای اصلی پیشرانهای توسعه کارآفرینی ورزشی در باشگاههای لیگ برتر فوتبال ایران، مؤلفههای "تبلیغات از طریق رسانه (275/0)، فروش اینترنتی (197/0)، استادیوم خصوصی (139/0)، احداث مجتمع ورزشی (113/0)، پرورش استعداد و تیمهای پایه (092/0)، احداث مجتمع غیرورزشی (067/0)، هواداران (042/0)، اعطای نمایندگی (037/0)، تهیه مستندهای ورزشی (028/0)، و پیشکسوتان (011/0)،" به ترتیب رتبههای یک تا ده را به خود اختصاص دادند. در ادامه به بحث پیرامون یافتههای پژوهش به ترتیب رتبههای بهدست آمده در بخش OPA پرداخته شده است.
تبلیغات از طریق رسانه مهمترین چالش باشگاهها و فدراسیون فوتبال با صداوسیما است که بالاترین رتبه را در بین پیشرانهای توسعه کارآفرینی ورزشی باشگاههای لیگ برتر فوتبال ایران به خود اختصاص داده است. در این خصوص میتوان استدلال کرد که یکی از منابعی که باشگاههای لیگ برتر فوتبال ایران میتوانند از طریق وصول آن، زمینهساز کارآفرینی در حوزههای مختلف (از قبیل احداث مجتمعهای ورزشی و غیرورزشی و ...) شود، موضوع حق پخش تلویزیونی است. براساس قانون برنامه ششم توسعه، صداوسیما و وزارت ورزش موظف شدهاند طی سال نخست اجرای برنامه، موضوع حق پخش تلویزیونی را بهویژه برای مسابقات لیگ حل كنند. عمده مشکلی که ورزش ایران در مبحث حق پخش تلویزیونی با آن مواجه است فقدان رژیم جامع حقوقی، ورزشی و رسانهای است. فقدان چنین رژیمی را میتوان به اشخاص و عوامل مجلس شورای اسلامی، فدراسیون فوتبال، وزارت ورزش و جوانان، صداوسیما منتسب کرد. بنابراین ضروری است از طریق الزامات قانونی و مهمتر از آن پیگیری مصوبات مجلس، صداوسیما را مکلف و متعهد به پرداخت حق پخش تلویزیونی کرد. زمینهسازی تأسیس تلویزیون دیجیتالی و رادیو با امکان درآمدزایی قانونی از قبیل فروش حق پخش تلویزیونی، دریافت حق پخش تبلیغات و سایر راههای درآمدزایی یکی دیگر از ابزارهایی است که علاوه بر کارآفرینی برای طیف وسیعی از اهالی فن، میتواند موجب درآمدزایی برای باشگاههای لیگ برتر فوتبال ایران گردد. از اینرو، لازم است تا اقدام جدی برای تهیه پیشنویس قانون تأسیس رادیو و تلویزیون خصوصی، صورت بگیرد و نظارتی دقیق و مداوم بر عملکرد دستگاههای متولی اجرای سیاستهای کلی اصل 44 قانون اساسی در راستای بسترسازی مناسب برای تأسیس رسانههای دیداری و شنیداری خصوصی انجام شود. در این راستا توصیه به الگوبرداری از کشورهایی مثل ترکیه که طی دو دهه اخیر این مسیر را پیمودهاند، میتواند راهگشا باشد.
فروش اینترنتی بلیت توسط باشگاهها، در بین پیشرانهای توسعه کارآفرینی ورزشی باشگاههای لیگ برتر فوتبال ایران رتبه دوم را به خود اختصاص داده است. در این خصوص میتوان گفت که تغییرات در ساختار سازمان لیگ و جداسازی آن از کمیته مسابقات فدراسیون فوتبال نیز از مواردی است که میتواند به توسعه فوتبال حرفهای و کمک به کارآفرینی و بهتبع آن درآمدزایی باشگاههای فوتبال کمک نماید. به این شکل که باشگاهها خودشان برگزارکننده مسابقات باشند و درباره چگونگی درآمدزایی از جمله تبلیغات محیطی و بلیتفروشی (به شیوه سنتی و اینترنتی) تصمیمگیری کنند. داشتن استادیوم خصوصی سومین عامل مهم در بین پیشرانهای توسعه کارآفرینی ورزشی باشگاههای لیگ برتر فوتبال ایران میباشد. یکی از مهمترین دغدغههای باشگاههای لیگ برتر فوتبال ایران، موضوع استادیومهای خصوصی است. با توجه به اینکه براساس نتایج این مطالعه، باشگاهها قادر هستند از طریق استادیوم خصوصی به کارآفرینی ورزشی و نیز درآمدزایی بپردازند، دولت میتواند بهوسیلهی پرداخت وام و تسهيلات كمبهره، وام و تسهیلات با بازپرداخت طولانی، معافيت مالياتی، واگذاري استادیوم بهصورت اجاره به شرط تملیک، به باشگاههای حرفهاي برای داشتن استادیوم خصوصی کمک نماید.
احداث مجتمع ورزشی یکی دیگر از عواملی است که رتبه چهارم را در بین پیشرانهای توسعه کارآفرینی ورزشی باشگاههای لیگ برتر فوتبال ایران به خود اختصاص داده است. باشگاههای لیگ برتر میتوانند از طریق احداث فروشگاههای ورزشی در شهر مبدأ و سایر شهرها برای فروش البسه باشگاه، احداث کلنیک ورزشی و فیزیوتراپی و نیز تأسیس مجتمع آموزشی ورزشی با هدف آموزش علوم ورزشی به علاقهمندان به درآمدزایی و کارآفرینی مبادرت ورزند. نکته حائز اهمیت این است که باشگاههایی بهتر است اقدام به این امر بورزند که از پشتوانه هوادار زیاد برخوردار باشند و همچنین زیرساختهای اولیه از قبیل داشتن استادیوم خصوصی را داشته باشند.
پرورش استعداد و توجه به تیمهای پایه، پنجمین عامل مهم در بین پیشرانهای توسعه کارآفرینی ورزشی باشگاههای لیگ برتر فوتبال ایران میباشد. بدین منظور باشگاههای حرفهای لیگ برتر باید به تیمهای ردههای پایه خود توجه ویژهای داشته باشند و تمامی امکانات را در اختیار تیمهای پایه قرار دهند، مدارس فوتبال در نقاط فوتبال خیز کشور مانند خوزستان، تبریز، فارس، گیلان و مازندران احداث نمایند؛ و از طریق پرورش بازیکنان در ردههای پایه و انتقال به باشگاههای بزرگتر و دریافت حق رشد، علاوه بر کارآفرینی ورزشی به درآمد پایدار نیز دست یابند. در این خصوص توجه به فعالیتهای باشگاه آژاکس آمستردام هلند میتوانند بینش خوبی به مدیران در این خصوص اعطا نماید.
ششمین عامل مهم در بین پیشرانهای توسعه کارآفرینی ورزشی باشگاههای لیگ برتر فوتبال ایران، احداث مجتمعهای غیرورزشی میباشد. در این راستا باشگاههای لیگ برتر میتوانند بهوسیلهی احداث هتل، مسافرخانه و مکان استراحت برای هواداران/ بازیکنان تیمهای پایه غیربومی با درنظرگرفتن تسهیلات ویژه، احداث رستوران در شهر مبدأ و سایر شهرها، احداث کلینک روانشناسی و تغذیه، و نیز احداث فروشگاههای زنجیرهای در شهرهای بزرگ با در نظرگرفتن تسهیلات ویژه برای اعضای هواداران باشگاه به کارآفرینی ورزشی کمک و در مسیر خودکفایی اقتصادی گام بردارند. شایان ذکر است باشگاههایی بهتر است اقدام به این امر بورزند که از پشتوانه هوادار زیاد برخوردار باشند و همچنین زیرساختهای اولیه از قبیل داشتن استادیوم خصوصی و نیز توجه به تیمهای پایه را داشته باشند.
تمرکز بر هواداران هفتمین عامل در بین پیشرانهای توسعه کارآفرینی ورزشی باشگاههای لیگ برتر فوتبال ایران میباشد. بر این اساس به باشگاههای پرطرفدار لیگ برتر فوتبال پیشنهاد میشود از طریق برگزاری تور مسافرتی بازدید از امکانات استادیوم، تور مسافرتی برای بازیهای خارج از خانه، فعالسازی کانون هواداران با اختیارات مناسب و نیز دریافت آبونمان برای عضویت در باشگاه هواداران از طریق کانون هواداران، در جهت کارآفرینی ورزشی حرکت کنند. لازم به ذکر است برای عملیاتی ساختن این پیشنهاد نیاز به داشتن زیرساختهایی مانند داشتن استادیوم خصوصی، تغییر در اساسنامه باشگاه، و نیز زیرساختهای نرمافزاری و سختافزاری جهت ارتباط با هواداران وجود دارد. بهعنوان مثال در زمینهٔ داشتن اختیار برای انتخاب رئیس باشگاه توسط هواداران، مطالعه فرایند مورد استفاده توسط باشگاه بارسلونای اسپانیا میتواند مفید باشد.
اعطای نمایندگی در بین پیشرانهای توسعه کارآفرینی ورزشی باشگاههای لیگ برتر فوتبال ایران رتبه هشتم را به خود اختصاص داده است. در این راستا، اعطای نمایندگی به فروشگاههای ورزشی با برند باشگاه، اعطای نمایندگی به رستورانها با برند باشگاه با برند باشگاه، اعطای نمایندگی به فروشگاههای زنجیرهای با برند باشگاه و نیز اعطای نمایندگی به هتلها و مسافرخانهها با برند باشگاه به باشگاههای مردمی و پرطرفدار لیگ برتر مانند نساجی مازندران، استقلال، پرسپولیس توصیه میشود. نهمین عامل مهم در بین پیشرانهای توسعه کارآفرینی ورزشی باشگاههای لیگ برتر فوتبال ایران، تهیه مستند فوتبالی از اتفاقات فصل میباشد. تهیه مستند فوتبالی از اتفاقات فصل بهصورت هفتگی یا ماهیانه، تهیه مستند فوتبالی از تاریخچه باشگاه و مشاهیر باشگاه و عرضه آن از طریق وبسایت/ فروشگاههای باشگاه و یا فروش به صداوسیما میتواند به باشگاهها در مسیر حرکت در جهت تقویت کارآفرینی ورزشی کمک نماید. در این راستا پیشنهاد میشود از ظرفیت هنرمندان مشهور طرفدار باشگاه از قبیل کارگردان، نویسنده، بازیگران استفاده شود. و سرانجام توجه به پیشکسوتان آخرین عاملی است که در بین پیشرانهای توسعه کارآفرینی ورزشی باشگاههای لیگ برتر فوتبال ایران باید مورد توجه قرار بگیرد. لازم به یادآوری نیست که پیشکسوتان گنجینههای باشگاه و بخشی از تاریخ باشگاه محسوب میشوند که پس از بازنشستگی نباید به حال خود رها شوند. باشگاهها میتواند از طریق برگزاری دورههای آموزشی مربیگری، برگزاری دورههای آموزشی بدنسازی و برگزاری دورههای آموزشی آنالیز برای پیشکسوتان باشگاه، زمینه توانمندسازی آنها را فراهم آورند و سپس از تجربه و تخصص آنها در تیمهای پایه، مدارس فوتبال و استعدادیابی استفاده نمایند.
لازم به ذکر است برخی از پیشرانهای یاد شده، مستلزم تصویب و رعایت "کپیرایت" است. به بیان دیگر، باشگاهها در صورتی میتوانند از طریق مواردی مانند فروش البسه ورزشی باشگاه، فروش محصولات مکتوب و دیجیتالی مربوط به باشگاه و فروش مستندهای ورزشی موجب کارآفرینی و درآمدزایی شوند که به موضوع کپیرایت با رعایت قوانین توجه جدی شود.
محدودشدن پیشرانهای توسعه کارآفرینی ورزشی به ورزش فوتبال، اصلیترین محدودیت مطالعه حاضر است؛ بنابراین در تعمیم نتایج این مطالعه به سایر ورزشها باید جنبه احتیاط را رعایت کرد. پژوهشگران در پژوهشهای آتی میتوانند به ارائه مدل/ شناسایی پیشرانهای کارآفرینی ورزشی در ورزشهای پرطرفدار مانند کشتی، وزنهبرداری و ورزشهای رزمی بپردازند. همچنین ارائه مدل کارآفرینی ورزشی در ورزش حرفهای بانوان (مانند فوتسال) نیز به پژوهشگران پیشنهاد میشود.
7- مراجع
1- رستمزاده پرویز، صادقی حسین، عصاری عباس، یاوری کاظم. اثر سرمایهگذاری دولت در بخش ورزش بر رشد اقتصادی در ایران. پژوهشهای اقتصادی (رشد و توسعه پایدار)؛ ۱۴(۴) صفحات ۲۱۰-۱۷۷، ۱۳۹۳.
2- بهناز خیاط؛ فریبا محمدیان؛ نیما ماجدی. "ارائه الگوی توسعه کارآفرینی ورزش زنان ایران". مطالعات مدیریت ورزشی، 12)62(، صفحات 135-164، 1399.
3- خدیجه. ربیعی، «تحلیل محیطی عوامل مؤثر بر توسعه کارآفرینی ورزشی در استان همدان، پایاننامه کارشناسیارشد، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران، 1396.
4- کریمی، مصطفی و ایزدی، سیدحسین و آرواند، علی،"شناسایی و رتبهبندی عوامل مؤثر بر کارآفرینی ورزشی از دیدگاه مدیران و کارآفرینان"، مجموعه مقالات سومین کنفرانس بینالمللی تحولات نوین در مدیریت، اقتصاد و حسابداری، تهران، ایران، 1399.
5- قربانخانی، سمیه، رحیمی نیک اعظم، علیقلی منصوره. ارائه مدل جذب گردشگر پزشکی در بیمارستانهای علوم پزشکی تهران. فصلنامه مدیریت پرستاری؛ ۱۰(۱)، صفحات ۴۹-۳۵، ۱۴۰۰.
6- جبار سیف پناهی شعبانی؛ مهرزاد حمیدی. "بررسی و تحلیل شیوههای درآمدزایی باشگاههای فوتبال ایران و جهان". پژوهشهای فیزیولوژی و مدیریت در ورزش, 9(3)، صفحات 21-31، 1396.
7- یزدان نقدی؛ سهیلا کاغذیان؛ امیر افشارپی. "تحلیل عوامل اقتصادی مؤثر بر درآمد باشگاههای فوتبال (باشگاههای منتخب جهان)". دو فصلنامه علمی - تخصصی پژوهشهای اقتصاد توسعه و برنامهریزی، 2(1)، صفحات 21-43.43، 1392.
8- مصطفی سلطانی؛ غلامعلی کارگر؛ سارا کشکر؛ فرزاد غفوری. "طراحی الگوی درآمدزایی باشگاههای حرفهای فوتبال ایران". مدیریت و توسعه ورزش، 7(4)، صفحات 42-، 1397.
9- محمدحسین قربانی؛ محسن وحدانی. "طراحی الگوی شایستگیهای کارآفرینان در صنعت ورزش ایران". مطالعات مدیریت ورزشی، 8 (39) صفحات 205-228، 1395.
10- رحیم رمضانینژاد؛ محمدرضا برومند؛ فاطمه احمدی. "اکوسیستم کارآفرینی: رویکردی جدید برای توسعه کارآفرینی در ورزش". پژوهشهای معاصر در مدیریت ورزشی, 8(16)، صفحات 29-40، 1397.
11- V.Ratten, "Entrepreneurial intentions of surf tourists", Tourism Review, 73 (2), 262–276, 2018.
12- M. Pellegrini, R. Rialti, G. Marzi, & A. Caputo. "Sport entrepreneurship: A synthesis of existing literature and future perspectives", International Entrepreneurship and Management Journal, 16 (3), 795-826, 2020.
13- F. Moradi, M. Bazdi Langari, A. Maleki, P. Shooshinasab, & M. E. Hoseini, "Identification and Prioritization barriers to entrepreneurship", Journal of motor and behavioral sciences, 3 (2), 177-186, 2020.
14- D. Miragaia, J. Ferreira, & V. Ratten, "Corporate social responsibility and social entrepreneurship: drivers of sports sponsorship policy", International Journal of Sport Policy and Politics, 29 (4), 613-623, 2017.
15- M. R. Broumand, M. Hemtinejad, R. Ramezani Nejad, S. M. Razavi, & A. Malek Akhlaq, "Investigating the Barriers to Employment of Graduates in Physical Education and Sports Sciences, Iran", Sports Management and Motor Behavior, 7 (14), 72-51, 2012.
16- V. Saatchian, A. Alizadeh, A. Dehghan Qahfarkhi, & A. R. Elahi, "Prioritize and recognize the relationship between motivations and factors affecting the presence of fans; Case study: of Tehran derby", Sports Management Studies, 10, 146-131, 2012.
17- R. D. Hisrich, & M. P. Peters, & D. Shepherd., "Entrepreneurship", Boston, Mass: Irwin/McGraw-Hill, 1998.
18- D. Porter, & W. Vamplew. "Entrepreneurship, Sport, and History: An Overview. The International Journal of the History of Sport", 35, 626-640, 2018.
19- S. Ball, "The importance of entrepreneurship to hospitality leisure, sport and tourism", Hospitality, leisure, sport and tourism network, 1 (1), 1-14, 2005.
20- M. T. Wolfe, & D. A. Shepherd, "Bouncing back" from a loss: Entrepreneurial orientation, emotions, and failure narratives", Entrepreneurship: Theory and Practice, 39 (3), 675–700, 2015.
21- R. D. Hisrich, "Entrepreneurship/ intrapreneurship", American psychologist, 45 (2), 209, 1990.
22- V. Ratten, "Sport-based entrepreneurship: towards a new theory of entrepreneurship and sport management", International entrepreneurship and management journal, 7 (1), 57-69, 2011.
23- J. Leitão, "The innovative and entrepreneurial nature of sport: A critical assessment", International Journal of Entrepreneurial Behavior & Research", 23 (6), 1071-1074, 2017.
24- Y. Ataei, A. Mahmoudi, M. R. Feylizadeh. & D. F. Li, "Ordinal priority approach (OPA) in multiple attribute decision-making", Applied Soft Computing, 86, 105893, 2020.
25- V. Braun, & V. Clarke, "Using thematic analysis in psychology", Qualitative research in psychology, 3 (2), 77-101, 2008.
26- R. Mohamadkazemi, R. Zaffarian, A. khodayari, M. Javadinia, "Identifying Entrepreneurial Business Opportunities in Sports Industry with an IT Approach", Journal of Entrepreneurship Development, 7(1), 95-112, 2014.
27- M. Soltani, G. Kargar, "Designing the Communicational Model of Organizational Resources and Revenue in Iran Professional Football Clubs", Journal of Sport Management, 11 (4), 665-684, 2019. (Persian).
