Subject Areas :
hamid hamidian 1 , abas borozoie 2
1 - hakim sabzevari
2 - sabzevar
Keywords:
Abstract :
فصلنامه راهبرد توسعه/ سال هیجدهم/ شماره 2 (پیاپی70)/ تابستان 1401/ 182-151
Quarterly Journal of Development Strategy, 2022, Vol. 18, No.2 (70), 151-182
تحلیل و بررسی تاثیر ساختار حقوقی "نشانههای
جغرافیایی" در توسعه صنایعدستی وگردشگری
روستایی
(تاريخ دريافت 20/9/1400 ـ تاريخ تصويب 30/2/1401)
نوع مقاله: علمی ترویجی
چکیده
نواحی روستایی دارای قایلیتهای طبیعی و انسانی هستند که منجر به ایجاد تولیدات منحصر به فردی میشود که ویژگی قابل تمایزی با سایرمناطق دارد. این تولیدات که در مفهوم اعم میتوان از آن به عنوان صنایعدستی روستایی و یا محصولات بومی روستایی یادکرد، به عنوان یکی از پایههای رشد و توسعه اقتصاد روستایی همواره مورد توجه بودهاست.درآمدزایی و تجاریسازی این صنایع بعضا میتواند در اقتصاد بومی منطقهای،ملی و حتی بینالمللی موثر باشد. حمایت از این تولیدات دستی روستایی نه تنها میتواند به طور مستقیم در اقتصاد روستایی موثر باشد بلکه میتواند زمینه را برای جذب گردشگر نیز فراهم نماید.پیش شرط ارائه محصولات و صنایعدستی روستایی به بازار و کسب درآمد از آن،حمایت در برابر هرگونه تقلب و سواستفاده و جعل است."نشانه های جغرافیایی"به عنوان یکی از ابزار های نظام حقوق مالکیت فکری، در عرصه های ملی و بینالمللی تضمیناتی برای حمایت از این صنایع فراهم نموده است. از این رو این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و با رویکردی نظری و بنیادی و براساس روش کتابخانه‌ای، مبتنی بر آثار و کتب و تحقیقات موجود در این زمینه، استفاده از داده های اینترنتی و پایگاه‌های داده و فهم نگارنده از این آثار به بررسی تاثیر ساختار حقوقی نشانه های جغرافیایی در توسعه ی صنایع دستی و گردشگری روستایی پرداخته است. با اینحال این تضمینات علیرغم فراهمنمودن فرصتهایی برای رشد و توسعه صنایع روستایی،دارای چالشهای متعددی است که برای رفع آن در این پژوهش پیشنهاداتی ارائه شده است.
کلمات کلیدی: صنایعدستی روستایی، گردشگری روستایی، حقوق مالکیت فکری، نشانههای جغرافیایی
مقدمه
توسعه‌ی روستایی مبتنی بر گسترش صنایع دستی و گردشگری روستایی یکی از دغدغههای مهم نهادهای دولتی و محلی در چند ساله اخیر بوده است، با این حال به نظر میرسد توسعه روستایی از این منظر مستلزم بسترسازی ساختاری در زمینه عرضه و فروش این صنایع از منظر بازرگانی،تبلیغاتی،اجتماعی و نهایتا حقوقی است. براساس تحقیقات صورت گرفته توسط نگارنده این مقاله، متاسفانه در طول سالگذشته هیچ آمار رسمی و یا غیر رسمی پیرامون میزان فروش صنایع دستی روستایی در هیچ یک از ارگانهای رسمی ارائه نگردیده است و از طرفی پژوهشی مدون مبتنی بر تبیین مبانی تقویت فروش و عرضه صنایع دستی و گردگشری روستایی صورت نگرفته است. با این حال مبتنی بر برخی آمارهای کلی ارائه شده میتوان به وضعیت عرضه صنایع دستی و گردشگری در عرصه اقتصادی پی برد. مثلا براساس آمار ارائه شده در وب سایت نمافر در سال ۱۳۹۷ ارزش صادرات صنایعدستی ایرانی ۲۸۹ میلیون دلار است که در مقایسه با صادرات نفتی ایران اندک است. با مقایسه این نمودار با نمودار «فروش داخلی صنایع دستی از سال ۱۳۹۴ تا سال ۱۳۹۷» در می‌یابیم که صادرات صنایعدستی علیرغم اندک بودن، همچنان ارزشی ۳ برابری نسبت به بازار داخلی دارد.3 یا در پژوهشی دیگر در سال 1398 در روستاهای سنندج صورت گرفت، یافته های آن پژوهش نشان داد که 62.1 درصد از مشاغل روستایی در حوزه کشاروزی و 37.9 درصد در حوزه خدماتی که شامل صنایع دستی می شود است که این نشان از اهمیت حوزه صنایع دستی در مشاغل روستایی به عنوان دومین حوزه پر اهمیت شغلی پس از کشاورزی در اقتصاد روستایی است. همچنین براساس مطالعات میدانی این پژوهش چالش اصلی صنایع دستی روستایی ضعف در دسترسی به بازار فروش و پایین بودن سطح آگهی از نحوهی عرضه و امکانات فراهم جهت فروش و عرضه این محصولات است، که به نظر نگارنده، تضمینات حقوقی یکی از امکانات مناسب در جهت فروش انحصاری این محصولات در بازارهای داخلی و بین المللی است.( بهرامی ،81:1399). لذا در این پژوهش قصد داریم یکی از امکانات حقوقی در جهت تضمین عرضه و فروش صنایع دستی روستایی را مورد مطالعه و مداقه قرار دهیم.
در کشورهاي در حالتوسعه،مالکیت فکری به عنوان یک مولفه مهم در نیل به رشد اقتصادي است. مالکیت فکري در کشورهای مدرن همگام با حقوق مالکیت فیزیکی قدم برداشته و ابزارهاي مالکیت فکري در جهت مدیریت مقاصد گردشگري بکار میرود،و این مساله میتواند به دستیابی سطح بالایی از توسعه کمک کند. به عقیده سازمان جهانی مالکیت فکری4 حقوق مالکیت فکری و ابزار های حمایتی آن براي ذينفعان بخش گردشگري پتانسیلهای مختلفی را به جهت افزایش ظرفیت بهرهوري رقابتپذیري و ابداع و نوآوري فراهم نمودهاست(WIPO, Ibid,3)به همین دلیل در اواخر قرن نوزدهم، جامعه جهانی ضروری دانست که بايد چنين تلاشهایی را حمایت نمود و ساختاری حقوقی برای حمایت آن تحت عنوان نشانههاي جغرافيايي پدید آمد. این نشانهها میتواند در راستای تجاريسازي صنایعدستی که به وسیلهی افراد محلی و بومی و روستایی تولید میشوند کمک کرده و با ایجاد حق انحصاري جمعی،مزیت رقابتی محصولات و زمینهي اشتغال و پویایی بازار خردهفروشی را فراهم کند(Cei, Defrancesco, Stefani:2018:3)و موجب توسعهي منطقه مبتنی بر فرهنگ،خلاقیت محلی،رشد محصولات خاص و غیره میشود و ابزاري براي محفاظت از دستاوردهاي مادي و معنوي و افزایش ارزش آنها میگرددPaolo Russo, 2011:5) )به همین جهت در چند دههی اخیر، این ساختار حقوقی در تجارت صنایعدستی و محصولات کشاورزی به طور ویژه افزایش یافتهاست.اغلب كشورهاي در حالتوسعه، محصولاتی تولید میکنند كه از شهرت بالايي برخوردار است که حاصل تلاش پیوسته مردمان بومی،محیطزیست منطقهای و شرايط طبيعي،آنجاست و اين محصولات به دليل كيفيت خوب و مواد طبیعی و اصلی بومی، می توانند سهم زيادي را از بازارهاي جهاني داشته باشند.
این مقاله با استفاده از روش کتابخانهاي و به شیوهي تحلیلی درصدد بررسی ابعاد حقوقی نشانه های جغرافیایی در عرصه ملی و بینالمللی و نقش آن در توسعه صنایعدستی روستایی است.لذا مناسب است ضمن بررسی فرصتهای قانونی موجود،چالشها و راهکارهای تحکیم حقوقی حمایت و ترویج صنایع دستی و گردشگری روستایی و نهایتا تاثیر آن بر اقتصاد روستایی مورد بررسی قرارگیرد. در این راستا سوال اساسی این پژوهش این است که وجود بسترهای حقوقی چون نشانههای جغرافیایی و حمایتهای ملی و بین المللی توسط قانونگذاران،این ساختار حقوقی تا چه میزان میتواند در توسعه روستایی و صنایع دستی روستایی موثر باشد؟و در این راه چه فرصتها و راهکارهایی برای حمایت از این علائم در راستای توسعه صنایعدستی روستایی وجود دارد؟به نظر میرسد در حال حاضر پتانسیلهای قانونی چون "نشانههای جغرافیایی" برای حمایت از صنایعدستی و گردشگری روستایی در قوانین ملی و بینالمللی برای حمایتهای مقدماتی،از این موارد در راستای توسعه اقتصاد روستایی موجود است، بااینحال علیرغم وجود چالشها و نقایصی در این پتانسیلها،عدم آشنایی بومیان مناطق روستایی با این پتانسیلها موجب سواستفاده و جعل آن توسط تجار سوداگر و کشورهای رقیب چون چین و هند شده است.در همین راستا مقدمتا به بررسی مفهومی صنایعدستی روستایی و اهمیت آن در توسعهروستایی و جذب توریسم با نگاهی به تجارب سایر کشورها خواهیم داشت،سپس در بخش دوم مقاله ضمن بررسی مفهوم،انواع و ارکان و اهمیت "نشانههای جغرافیایی"،پتانسیلهای حقوقی ملی و بین المللی در جهت حمایت از صنایعدستی روستایی،به عنوان یک نشان جغرافیایی مورد تجزیه و تحلیل قرار میگیرد.نهایتا در بخش سوم این پژوهش تاثیر حمایت از نشانههای جغرافیایی بر توسعه صنایعدستی روستایی با نگاهی به فرصتها،چالشها و راهکارها مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و نهایتا پیشنهاداتی ارائه میگردد.
1. مبانی نظری
1-1-مفهوم و اهمیت صنایعدستی و گردشگری روستایی:
1-1-1- مفهوم صنایع دستی روستایی
صنعت نوعی فعالیت تولیدی است که مواد اولیه فرآوری شده( مانند محصولات کشاورزی ومواد خام کشاورزی ومواد استخراج شده از معدن) را به صورت محصول مورد مصرف در تولید مرحله بعدی ویا به صورت محصول نهایی وقابل مصرف در می آورد( از کیا ، 1383 :25)
در زمینه تعریف صنایع روستایی تعریف واحدی که مورد پذیرش همگان باشد وجود ندارد به عبارت دیگر با توجه به خصوصیات جغرافیایی اقتصادی واجتماعی ، حجم واندازه واحدهای صنفی،سطح فناوری،سازمان تولید وپیوندهای بازاریابی وعرضه فصلی نیروی کار،هر کشوری تعاریف متفاوت ودر عین حال متناسب با خصوصیات آن کشور ارائه دادهاست(ازکیا ودربان آستانه،1383 :26)بااینحال کمیسیون اقتصادی سازمان ملل متحد برای آسیا وخاور دور صنعت روستایی یا داخلی را صنعتی می داند که تولید فرآوردههای آن به مهارت نیاز داشته وحرفهای است که تماما یا عمدتا به کمک اعضای خانواده جریان مییابد وتمام یا قسمتی از وقت آنان صرف این کار میشود(مطیعیلنگرودی،1382 :154)در ایران و با توجه به اینکه متولی خاصی برای صنایعروستایی وجود ندارد هر سازمان ودستگاهی با توجه به فعالیتها ودیدگاه خود صنایع روستایی را تعریف مینماید به عنوان مثال سازمان صنایع دستی ایران(زیر مجموعه وزارت میراث فرهنگی کنونی)صنایع روستایی را کلیه فعالیتهای غیرزراعی تعریف میکند که در سطح مناطق روستایی انجام میپذیرد. کاملترین وجامع ترین تعریف صورتگرفته از صنایع روستایی مربوط به وزارت جهاد کشاورزی که متولی فعلی صنایعروستایی نیز میباشد است این دستگاه اجرایی صنایع روستایی را صنایع متناسب با شرایط جمعیتی، تولیدی، اقلیمی، جغرافیایی، زیربنایی روستا تعریف میکند که در قالب صنایع تبدیلی،کوچک ودستی در مناطق روستایی قابلیت استقرار دارند و می توانند مکمل فعالیت_ های کشاورزی بوده وزمینه تبدیل فرآوردههای محصولات کشاورزی را فراهم نمایند وعلاوه برآن به متنوع ساختن اقتصاد ومنابع در آمد کشاورزان وروستاییان کمک کنند وشرایط وامکاناتی را فراهم سازند تا زندگی در روستا در مفایسه با زندگی در شهرها از مزیت نسبی برخوردار شود واشتغال کامل برای روستاییان حاصل شود(ازکیا ودربان آستانه،1383 :26)از نظر سازمان جهانی کار،صنعت روستایی به صنایعی اطلاق میشود که در نواحی روستایی یا مراکز روستایی مستقر هستند وبیشتر از نیروی کار روستایی استفاده میکنند بر این اساس پیوند بازاری آنها از نظر جغرافیایی محدود است، به عبارت دیگر این صنایع بیشتر مواد خام یا محصولات محلی(کشاورزی،جنگلی،معدنی)را به مصرف میرسانند ومحصولات آنها مانند( ابزار آلات کشاورزی یا کالاهای مصرفی ارزان)به بازارهای محلی عرضه میشود. گاهی ممکن است که برای بازارهای ملی وبیناالملی نیز محصولاتی را عرضه نمایند(مهندسین مشاورDHV هلند، 1375: 15)
صنایعدستی به صنعتی اطلاق میشود که تمام یا بخشی از مراحل ساخت فرآوردههای آن بادست وابزار صورت گیرد ودر چارچوب فرهنگ و بینش فلسفی وذوق هنری ساکنان هر منطقه ساخته وپرداخنه میشود صنایعدستی هر سرزمین ریشه در فرهنگ وهنر آن سر زمین دارد(مطیعیلنگرودی،1386: 162)در این صنایع تمام یا بخشی از مراحل ساخت فرآوردههای آن با دست وابزار دستی صورت می گیرد ودر چهار چوب فرهنگ وبینش وذوق هنری ساکنین هر منطقه با توجه به میراث قومی آنها ساخته وپرداخته میشود در این گروه از صنایع،خلاقیت انسان نقش زیادی داشته و بخش اعظم مواد اولیه مورد نیاز در محل وجود دارد وفناوری آن متکی به تخصصهای بومی وسنتی است(ازکیا ودربان،1383: 36)صنایعدستی روستایی به ویژه در کشورما دارای قدمت چند هزار ساله است.این صنایع که در محیطهای متفاوت جغرافیایی وبرپایه نیازهای متنوع شکلگرفته با اخذ امکانات محدود از طبیعت وفرآوردههای کشاورزی مناسب،با کیفیتترین محصولات تولیدی را عرضه میکنند ودارای ارزش افزوده مناسب است(مطیعی لنگرودی ونجفی کانی،1390: 12)
1-1-2-اهمیت صنایع دستی روستایی
صنایع دستی علاوه بر حفظ ارتباط فرهنگی از نظر تامین ارزش اقتصادی از اهمیت بسیار برخوردار است به طوری که این هنر صنعت علاوه بر تبادلات فرهنگی سبب ایجاد اشتغال وبهرهوری اقتصادی گردیده وکارایی مناسبی را به ویزه در نواحی روستایی ودورافتاده فراهم می نماید (مطیعیلنگرودی1386 :164)
با توجه به رشد جمعیت روستایی در ایران و رشد مکانیزاسیون در فعالیتهای کشاورزی در آینده یکی از مهمترین مسائل روستاهای کشور کمبود اشتغال خواهد بود لذا صنایعدستی به عنوان یکی از اهرمهای پر اهمیت در اشتغالزایی نواحی روستایی مطرح خو.اهد بود.
صنعتگران روستایی به دلائلی چون فقدان بنیه مالی،وخامت فروش محصول در آینده وعدم دسترسی به مصرفکننده واقعی اقدام به پیشفروش کردن محصول خود مینمایند.از دیدگاه صنعتگران روستایی نبود شبکه خرید مناسب،وجود واسطهها ودلالان، نبود تعاونی بازاریابی، عدم شناخت کافی از بازار محصول،عدم وجود شبکه جمعآوری محصول،تبلیغات ناکافی در ارتباط با محصول،مهمترین مشکلات صنایعدستی وروستایی در بازار محسوب میشوند(ازکیا ودربان،1379: 58)همچنین براساس تحقیقات صورت گرفته مهمترین ضعف در زمینه توسعه صنایعروستایی عدم رغبت تولیدکنندگان به تولید و عدم نشانسازی آن مبتنی بر مشخصات روستا است(ابریشمی،همکاران67:1397)لذا به نظرمیرسد، به دلیل عدم آشنایی با تضمینات حقوقی موجود و ضعفهای این ساختارها صنایعدستی روستاییان،توسط سرمایهگذاران داخلی و کشورهای رقیبی چون چین دائما در حال جعل بوده و آثار اصیل توان ورود به بازار را ندارند.
ایندرحالی است که در برخی کشورها از این صنایع بهره وافی و کافی را میبرند فرضا از جنگ جهانی دوم به بعد فعالیتهای صنعتی هندوستان به سرعت توسعه می یابد معهذا صنایع دستی وکارگاهی وبه تعداد کم آن دسته از فعالیتهای کارگاهی که به مقدار ناچیز انرژی الکتریکی مصرف مینمایند اهمیت و برتری خود را حفظ میکنند به طوری که بیشتر مواد غذایی در این نوع از تاسیسات صنعتی تولید وتهیه میگردد از طرفی .90./ تولیدات کفش ولوازم چرمی به طور دستی از طرف کارگران ارزان قیمت درکارگاههای کوچک صورت می گیرد (قرهنژاد ،1379:32)یا درمالزی شرکت توسعه صنایعدستی مالزی میکوشد با تشویق وحمایت از مهارتهای محلی ونیز تبدیل بخش صنایع دستی به یک صنعت کوچک که از نظر بازرگانی کار آمد است مشارکت در صنایعدستی را ترغیب کند تحقیقات،بازاریابی،حمایت از طراحی،کارآموزی در به کارگیری فنون جدید تولید وغیره؛از طریق تعدادی از مراکز صنایع دستی سازمان یافته است(مطیعیلنگرودی ،1382:162)
یکی دیگر از کشورهای جهان که با تشکیلات ویژه توانسته صنایع کوچک وکارگاهی را مفید به حال اقتصاد کشور درآورد کشور اندونزی است چنان که با اقدامات وسیع وهمه جانبه در رشتههای معینی از تولیدات کارگاهی روستاها وقصبات جاوه را تغییر واصلاحاتی دادهاند اساس و پایه اصلاحات آنها متکی است بر تقسیم کار ومتمرکز کردن هریک از فعالیتها در منطقهای که تسهیلات زیادی برای تاسیس آن دسته از فعالیتهای تولیدی دارند به طور مثال تولیدات مربوط به سرامیک وکاشی رادر یک روستا وفعالیتهای مربوط به تولیدات چرمی را در روستای دیگر وبه همین ترتیب صنایع چوب وجز اینها را در روستاهای جداگانه که استعداد موادخام اولیه وکارگران حرفهای را دارند طرحریزی وبنیان نهادهاست (قرهنژاد،1379:32)هم اکنون در کشور چین بیش از 20 میلیون نفر کارگر در تولیدات صنایعدستی مشغول کارند به عبارت دیگر کارگران صنایع دستی و کارگاهی 10 برابر گارگران مشغول به کار در کارخانههای مدرن می باشند از طرفی دو سوم فعالیتهای دستی و کارگاهی مانند سایر نقاط دنیا در روستاها متمرکز شدهاند خصوصیات ویزه این فعالیتها طرز اداره وتشکیلات آنها است چون متجاوز از10 میلیون نفر کارگر صنایع دستی وکارگاهی با اصول شرکتهای تعاونی تجهیز وسازمان یافته اند (قره نژاد،1379 :31)
1-1-3-صنایع روستایی و گردشگری
پر واضح است که نقطه اتکای بازار انبوه صنایع دستی جذب توریسم است وبدون حضور توریسم در کشور،بازار صنایعدستی فقط منحصر به بازارهای محلی ونهایتا ملی خواهد گردید واین بازارها چندان نمیتواند اسباب رونق صنایع دستی روستایی در کشور شود. یکی از دلائل عمده کم رونقی صنایعدستی روستایی در کشورما تنگناهای مربوط به جذب توریست خارجی است در حدی که میتوان گفت چنانچه امکان جذب توریسم حداقل در سطح کشورهای مسلمان به صورت انبوه ووسیع نباشد بهتر است از گزینه محوریت صنایع دستی روستایی درامر اشتغال عمومی وگسترده درروستا صرف نظر کرده آنرا به صورت یک فعالیت فانتزی حفظ کنیم ،نگاهی به آمار جذب گردشگر در سال 2017کشورهایی که صنایع دستی پر رونقی دارند این موضوع را تایید می کند5: براساس این گزارش کشورمالزی 18.2 میلیون،چین 38.5 میلیون،ترکیه 22.2 میلیون سنگاپور 19.7میلیون،اندونزی 13.13 میلیون و ایران 4.4 میلیون نفر گردشگر جذب کرده است.
1-2-مفهوم و ارکان و انواع و اهمیت نشانه های جغرافیایی:
1-2-1-مفهوم نشانه های جغرافیایی:
برخی معتقند منشا نشانههای جغرافیایی به قبل از انقلاب صنعتی برمیگرددNgokkuen & Grote, 2012, 93).)نشانه هاي جغرافیایی شکلی از مالکیت جمعی بوده که با اعطای امتیاز ویژه و انحصاری به بومیان،متضمن کیفیت و تمایزبخشی محصولات نشأت گرفته از مناطق خاصی است که تحت تأثیر آب و هوا،خاك،گیاهان و روش سنتی تولید، پرورش و پردازش میگردند و هم پیشرفت اقتصادی مناطق روستایی و حفظ حقوق بومیان را فراهم میکند وهم راهی برای محافظت از حقوق مصرفکنندگان در برابر گمراهی است(Deepak, 2008: 200 Coombe and.et al, 2007: 900)در باب مفهوم نشانههای جغرافیایی در معاهداتی چون تریپس آمده است:این نشانها بیان گر مبدأ كالا در قلمرو كشور عضو يا منطقه يا محلي در آن قلمروی است كه در آن[قلمرو، منطقه يا محل]،كيفيت خاص،شهرت يا ساير خصوصیات پیرامون كالا را بتوان به مبدأ جغرافيايي آن مرتبط کرد.نهایتا مطابق بند (الف) ماده 1 قانون حمايت از نشانههاي جغرافيايي مصوب1383ایران نشانه‌جغرافیائی نشانهای است که مبدأ کالائی را به قلمرو، منطقه یا ناحیه‌ای از کشور منتسب می‌سازد، مشروط بر این که کیفیت و مرغوبیت، شهرت یا سایر خصوصیات کالا اساساً قابل انتساب به مبدأ جغرافیائی آن باشد. لازم به ذکر است که نشانههای جغرافیایی علامتی است که متضمن حقوق جمعی برای ساکنین یک منطقه است حقوق انحصاری برای فردی خاص بوجود نمی آورد،در عین حال این نشانه متضمن حقوق انحصاری جمعی است.از ویژگیهای دیگر این ساختارحقوقی،تمایزدهندگی و گمراه کننده نبودن است بدین معنی که نشانههای جغرافیایی قابل ثبت نباید به نحوی باشد که موجب گمراهی مصرفکننده شود و به راحتی از سایر نشانههای جغرافیایی قابل تمایز باشد.
1-2-2- انواع نشانه های جغرافیایی:
نشانه جغرافيايي اصطلاحی است كه در معناي عام خود شامل اسامي مبدأ 6و نشانه منبع7 می باشد.نشانه منبع علامتي است كه بیانگر ماخذ محصول از منظر منطقه خاص جغرافيايي است؛فرضا ساخت ایران نشانگر نشانه منبع است و اسامی مبدا علايمي است كه نمایانگر منشأ محصول در منطقه معين بوده؛ و خصوصيات كيفي محصول8 به جهت محيط جغرافيايي، از جمله عوامل انساني و طبيعي آن منطقه منظور نظر است. Garrido de la Grana, 2007, 2), O'Connor, 2004,22)این اصطلاح اولینبار در موافقت نامه لیسبون بیان گردید(میرحسینی:1385:24)رابطه اسامی منبع با اسامی مبدا عموم خصوص مطلق است بدین معنا که هر نشانه مبدا لزوما نشانه منبع نیز هست در حالی هر اسم منبع لزوما یک نشانه مبدا نیست(Dagne, 2014, pp.260-262)
1-2-3-ارکان نشانه های جغرافیایی:
ارکان اصلي يك نشانه جغرافيايي، حوزه جغرافيايي مشخص،ویژگی كالا و رابطه سببیت بین این دو استVandecandelaere, 2013, 95).) اولین رکن مهم نشانههاي جغرافيايي،حوزه جغرافیایی مشخص است. مطابق بند الف ماده 1 قانون حمایت از نشانههای جغرافیایی ایران حوزه مشخص جغرافيايي به ميزان گستردگي آن(قلمرو، منطقه يا ناحيه اي از كشور)بستگی دارد، لذا براساس بند ج ماده 8 همین قانون، يكي از موارد ضروری در اظهارنامه،قيد مكاني است كه نشانه جغرافيايي مربوط به آن میباشد. خصوصیات کالا يكي ديگر از عناصر نشانههاي جغرافيايي است که در بند(ه)ماده8قانون حمايت از نشانههاي جغرافيايي مورد اشاره قرار گرفته است. براساس بند مزبور در اظهارنامه ثبت نشانه جغرافیایی بایستی كيفيت،مرغوبيت شهرت و ساير ویژگی محصولاتی كه نشانه جغرافيايي براي آن قرار است به كار رود ،قید شود. براساس بند2ماده5آيين نامه قانون حمايت از نشانههاي جغرافيايي اين ویژگیها شامل توصيف محصول از جمله مواد خام و خصوصيات اصلي ميكروبيولوژيك،شيميايي،فيزيكي و يا طعم رایحه و ظاهر آن وهمچنين براساس بند5ماده5آييننامه قانون حمايت از نشانههاي جغرافيايي توصيف شیوه به دستآوردن محصولات و اطلاعات پیرامون بستهبندی میباشد.لذا فرآيند كامل فرآوري محصول بايد قید شده و عوامل انساني مانند مهارت و تخصص توليدكنندگان، و عوامل طبيعي مثل خاك، آب و هوا بايد در اظهارنامه ثبت شود.نهایتا بایستی ميان خصوصیات ویژه ی نامبرد و شهرت و كيفيت آن و منطقه جغرافيايي كه كالا به آنجا منسوب است، رابطه مستحکمی باشد( (Macmillan and Bowrey, 2007:47 اين موضوع در بند 1 ماده 2 موافقت نامه ليسبون و بند 1 ماده 22موافقتنامه تريپس مورد تاکید قرار گرفته است.آنچه در نشانههاي جغرافيايي صنایع روستایی اهميت دارد اينكه اين سه رکن به طور دقيق با صنایع روستایی تطبيق داده شده و و براي آن، شناخت مكان جغرافيايي و اعلام آن،توصيف دقيق خصوصيت صنعت روستایی مورد ثبت و برقراري رابطه سببيت ميان خصوصيت با امور مربوط به مكان،كار بسيار پيچيدهاي میباشد.
1-3-رویکرد قانونی ملی و بین المللی در زمینه حمایت از نشانههای جغرافیایی
در عصر کنونی تقاضا برای گسترش حمایت از محصولات کشاورزی و صنایعدستی افزایش یافته است و این مساله در دستور کار مقررات ملی و بینالمللی قرار گرفته است و با شناسایی ساختار حقوقی چون نشانههای جغرافیایی این نشانهها در برابر جعل و کاربرد غیر مجاز9 در جهت حمایت از دانش سنتی و بومی مورد حمایت قرار گرفته است(Grote, 2009:100)در عرصه بینالمللی؛عمده تعارض در زمینه نشانههای جغرافیای بین کشورهای در حالتوسعه و کشورهای توسعهیافته است،بدین توضیح که کشورهای در حالتوسعه از ناکارآمدی در تخصیص سود و منابع ناشی از تولید و فروش تولیدات نشانههای جغرافیایی به جوامع محلی و بومی رضایت ندارندDeepak,2008,200))ذیلا به بررسی جایگاه قانونی نشانههای جغرافیایی از دو منظر ملی و بینالمللی میپردازیم.
1-3-1-رویکرد ملی:ايران در سال1338 به عضویت كنوانسيون پاريس درآمد وبراساس ماده 9 قانون مدني10،مقاد اين كنوانسيون در حكم قوانین داخلی می باشد.در سال 2004 نیز ايران عضو موافقتنامه مادريد در خصوص مبارزه با نصب نشانههاي منبع جعلي و گمراهكننده مبدأ كالاها شد و نهایتا در سال2006به عضويت در موافقتنامه ليسبون براي حمايت از اسامي مبدأ و ثبت بينالمللي آنها درآمد؛و به تبع آن قانون نشانههاي جغرافيايي در سال1383و آييننامه اجرايي آن در سال1384تصویب شد.این قانون گام جدیدی در راستای حمایت از تولیدات بومی و صنیایعدستی و کشاورزی برداشت که شامل صنایع دستی روستایی نیز میشود.این قانون حاوی16ماده است و پس از بیان تعریف و ذکر مصادیق،شرایط حمایت و نحوه رسیدگی به اختلافات و تعارضات با نظام علائم تجاری را مقرر نموده است.بااینحال این قانون به دلیل شکافها و ناهماهنگیها نتواسته است حمایت موثر و کارآمدی را از نشانههای جغرافیایی به عملآورد(زاهدی،محمدی،1394،74)بااینحال وجود پتانسیل قانونی چون نشانههای جغرافیایی میتواند حمایتی حداقلی از صنایع دستی روستایی در برابر تجار سوداگر داخلی به عمل بیاورد و تولیدکنندگان محصولات اصیل بومی و روستایی میتوانند با ثبت نشانجغرافیایی از سو استفاده و جعل آن جلوگیری کنند. هرچند حمایتهای قانونی فوق نیازمند بازنگری جدی و اصلاحاتی است که در بخشهای بعدی مقاله بدان پرداخته میشود.
1-3-2- رویکرد بینالمللی:
1-3-2-1-كنوانسيون پاريس11:این کنوانسیون نخستين سند بينالمللي درباره مالكيت صنعتي است((Drahos and Braithwaite 2000,:59)و آخرین عضو آن افغانستان است که در سال2017به این معاهده پیوست و تا به امروز (2020) 177کشور به آن ملحق شدهاند.12 ایران در سال1337به این معاهده پیوستو در سال1377نیز پس از تصویب مجلس شورای اسلامی، به اصلاحات این معاهده نیز محلق شد. این کنوانسیون به دلیل تعدد اعضا عامالشمول بوده و در اين ميان كشورهايي كه ممکن است مقصد صنایع روستایی مانندفرش باشند مانند استراليا،ايتاليا،ژاپن،اسپانيا،كانادا،،فرانسه، انگليس و امريكا،آلمان،و كشورهاي رقيب مثل چين،هند و پاكستان جزو اعضا میباشند و این موضوع ميتواند از سواستفاده کشورها به ویژه کشورهای رقیب جلوگیری کرده و شهرت و مزيت صنایعدستی و روستایی ایرانی را مهيا کند. براساس بند2ماده10این کنوانسیون، ذینفعان نشانههای جغرافیایی میتوانند برای نقض چنين حقي توسط افرادی که در تولید یا تجارت محصولات مورد حمایت یا در محلی که به طور کاذب به عنوان منبع ذکر شده است،يا در منطقهاي كه چنين محلي در آن قرار ندارد يا در كشوري كه به طور غیر واقعی ذكر شدهاست علیه اشخاص اعم از حقیقی و حقوقی اقامه دعوا كنند براساس بند1ماده10استفادههاي غيرمستقيم از نشانه جعلي و كاذب نیز مجاز نیست فرضا اگر روی بستهبندی کالا علامتش جعلی و کاذب نباشد ولی در تبلیغات بر آن نشانه گمراهکننده تاکید شود، به لحاظ حقوقی مسئولیت ایجاد میکند وبراساس بند 1 ماده 9 كنوانسيون پاريس در هریک از کشورهای اتحادیه قابلتوقیف است. بااینحال تضمینات اين كنوانسيون ضعيف است و حتی در مواردي اجراي آن توسط کشورها اختياري بوده ونتیجه نقض مقررات جبران خسارت يا ضمانت اجراهاي كيفري نمیباشد و تنها تضمین موجود توقيف كالا در مبادي ورودي يا منع از ورود كالاها است و همچنین از منظر حقوق بين الملل،برخورد با كشوری که ناقض مقررات باشد، دشوار است. از طرفی این تضمینات فقط مواردي را در برمیگیرد كه نشانه ها جعلي و كاذب باشند؛بنابراين مواردي را كه اين نشانهها علی رغم کاذب نبودن ولي گمراه کننده است، قابل پیگرد قانونی نیست.مثلاً برخی دولتها براي دورزدن قانون، نام منطقهای را به نام نشانهاي معروف تغییر داده و آن را به عنوان یک نشانه بکار میبرند فرضا كشور چين و هند با استفاده از همين خلأ، فرش هايي را با نشانه جغرافیایی فرش كاشان را روانه بازار می کنند.(Sajnani, 2003: 384)فرضا براساس . Trade Map پایگاه اطلاعاتی تجارت جهانی(زیر نظر سازمان تجارت جهانی)در سال2019ایران به لحاظ ارزش صادرات جهانی فرش با تقریبا 118 میلیون دلار در رتبه 20 جهانی و چین،ترکیه و هند در ردیف اول این هرم هستند13.
1-3-2-2- موافقت نامه مادرید14:با توجه به وجود خلأهاي قانوني در حوزه حمایت از نشانههای جغرافیایی، معاهدهاي اختصاصي و جامع براي آن با عنوان موافقتنامه مادريد در سال1891تصویب شد و هدف آن صرفا جلوگيري ازاستفادهی نشانههاي منبع جعلي و گمراهكننده برای محصولات بود و برخلاف كنوانسيون پاريس هم حمايت عليه نشانههاي منبع جعلي و هم حمايت عليه نشانههاي گمراهكننده را دربر میگرفت.این موافقتنامه36عضو دارد و آخرین عضو آن کشور بوسنیهرزگوئین است که در سال2013عضو این معاهده شد.و ایران در سال2004به این موافقتنامه پیوست.15 كشورهاي مقصد صنایعدستیایرانی به ویژه فرش ایرانی مانند،تركيه،ژاپن،ايتاليا،اسپانيا،آلمان،امريكا،انگليس،فرانسه،از اعضای این موافقتنامه هستند،لذا با توسل به اين موافقتنامه، میتوان از صنایعدستی ایرانی در عرصه بینالمللی حمایت حقوقی نمود.براساس ماده1اين موافقتنامه،همه كالاهایي داراي نشانه مجعول يا گمراهكننده طور مستقيم يا غيرمستقيم مبدأ واقعي آن کالا است، بايد هنگام ورود به هر كشور عضو توقيف گردد. براساس این موافقتنامه صرفا كشورها ميتوانند مقرراتي وضع كنند كه اشخاص ذينفع تقاضاي توقیف محصولات را به وسيله مقامات صالح بنمایند و خود موافقتنامه چنین حقی را مستقیما برای افراد شناسایی نکرده است.از طرفی براساس این موافقتنامه در صورتي كه محصول در حال ترانزيت باشد،در کشور محل عبور الزامي به توقيف آن وجود ندارد(طارم سري، 1385 :11)براساس ماده3 این موافقتنامه علاوه بر توقيف،كشورهاي عضو متعهد هستند از فروش، نمايش و عرضه براي فروشی که با نشانههاي واقعي منبع گمراه است جلوگیری کنند لذا این موافقتنامه حمایت بیشتری نسبت به موافقت نامه پاریس مقرر کرده است،بااینحال این موافقتنامه در زمينه ضمانتاجراها تغيير محسوسی نسبت به موافقتنامه پاریس نداشته است. اما تصویب یک موافقت نامه انحصاری در باب نشانههای جغرافیایی موجب شد تا كشورهاي درحال توسعه، به اهميت آن پی برده و نسبت به گسترش حمايت از آنها اقدام نمایند. ایران پس از الحاق به این معاهده قانون خود را در این زمینه در سال 31/1/1384 وضع نمود.
1-3-2-3-موافقتنامه ليسبون16موافقتنامه ليسبون در سال1958به تصويب رسيد. كشورهاي تصويبكننده، در پی رفع ابهامات و خلأهايي بودند که در کنوانسیون پاریس و مادرید وجود داشت.یکی از این ابهامات نبود تعريف دقيقي از نشانههای جغرافیایی و ارکان آن و مشخصنبودن این مساله بود که چه موقع ميتوان از شهرت محصولات به عنوان نشانه جغرافيايي حمايت نمود. این موافقت نامه ضمن تعریفی جامع از کشور های عضو می خواهد در صورت شناسایی نشانه در کشور های مبدا17 و ثبت در دفتر بین المللی مالکیت فکری،نشانههای جغرافیایی تولیدکننده را حمایت حقوقی نمایند.البته ثبت در این دفتر مطابق بند 1 ماده 5 این موافقتنامه براساس درخواست کشور مبدا بایستی صورت بگیرد. با این حال اين موافقتنامه فاقد سازوكار حقوقی مناسب و مستقلي براي تضمین حمايت از اسامي مبدأ است و ضمانت اجرای آن را به کشورهای عضو سپرده است. نهایتا نکته دیگری که باید گفت این است این موافقتنامه فقط درباره حمايت از اسامي مبدأ بوده و شامل نشانههاي منبع نمی شود و كشورهاي زيادي به عضویت این موافقتنامه در نیامدند.به طوری که تا کنون این موافقتنامه توانسته 34 عضو جذب کند و آخرین کشوری که به این موافقت نامه ملحق شده است جمهوری دومینیکن 18است که در ژانویه 2020 به این معاهده ملحق شد19ایران نیز در سال 2006 عضو این معاهده شده است. كشورهابي که مقصد اصلی صنایعدستی ایرانی میباشند،مانند انگليس،اسپانيا،آلمان،ژاپن،و كشورهاي رقيب چون چین وهند ،عضو موافقتنامه مزبور نشده اند لذا بایستی در ثبت بينالمللي اسامي مبدأ صنایعدستی چون فرشهاي ايراني برای جلوگیری از تضییع حق تولیدکنندگان ایرانی اقدام نمود.براساس ماده 6 این موافقت نامه حمايت حاصل از ثبت بينالمللي محدود به زمان نيست و حمايت بينالمللي تا زماني كه در كشور مبدأ مورد حمايت است، ادامه دارد كه اين مسئله براي صنایع دستی ايراني بسيار مهم است. همچنین براساس ماده 3 این موافقتنامه سطح حمايتي این موافقتنامه موسعتر از كنوانسيون پاريس و موافقتنامه مادريد است.و در مقابل غصب و هرگونه تقلید نیز از نشانههای جغرافیایی حمایت شدهاست و هدف آن این است که هر اقدامی که احتمال گمراهي مصرفكننده در آن باشد ممنوع شود. در این موافقتنامه براساس بند 1 ماده 2 با توجه به محدودكردن حمايت به خصایص انحصاري يا داراي رابطه اساسی با ويژگيهاي حوزه جغرافيايي ممكن است به عنوان چالشی در جهت ثبت بينالمللي صنایعدستی روستایی ایرانی باشد زیرا این صنایع عمدتا داراي اركان زيادي است فرضا فرش ایرانی دارای ارکانی چون نقشه،طرح رنگ،پشم،بافت، و ديگر موارد است و اثبات استناد همه اين خصایص به محيط جغرافيايي كه فرش به آنجا ملحق میشود، مشكل است؛معمولاً يك يا چند ويژگي محدود است محصولات و صنایع دستی روستایی به آن محیط جغرافیایی ممکن است مرتبط شود. در اين مواقع ، تنها راه حمايت حقوقی ثبت آن با استفاده از بسترهایی حقوقی موجود در كنوانسيون پاريس و موافقتنامه مادريد و همچنين، ثبت آن به عنوان علائم تجاري است.(حکمتنیا،عبادتی وایقان،معلی:73:1389)بااینحال این مساله در حوزه تولیدات کشاورزی که با محیط جغرافیایی ارتباط مستقیم دارد(مانند زعفران و یا عسل) کمتر دچار چالش می شود.
1-3-2-4-موافقت نامه تریپس:موافقتنامه جنبههاي تجاري حقوق مالكيت فكري موسوم به "تریپس"یکی از موافقتهای مهم حمایت از مالکیت فکری در عرصه تجارت جهانی و یکی از اسناد چند جانبه اساسی سازمان تجارت جهانی است و یکی از جامع ترین اسناد حمایتی مالکیت فکری است که تا کنون بیش از 164کشور به عضویت آن در آمده اند. اين موافقتنامه معیارهایی جهاني را براي كشورها در حمایت از مالکیت فکری مقرر کرده است و حتي كشورهاي پايينتر از سطح این معیارها بایستی در یک بازه زمانی مشخص خود را با موافقتنامه منطبق نمایند. در بخش سوم این موافقت نامه نشانههاي جغرافيايي مورد توجه قرار گرفته است و مقدمتا در بند 1 ماده 22تعريفي از نشانههاي جغرافيايي با اقتباس از موافقتنامه لیسبون ارائه شده است.در ماده23این موافقتنامه برای محصولاتی چون مشروبات الکلی مقرر گردیده است که اگر نشانه جغرافيايي معرف مكاني است كه کالا از آنجا نشات گرفته است، نميتوان مانع از كاربرد این نشانهها شد،حتي اگر باعث گمراهي عموم نگردد.البته کشورهای در حالتوسعه عضو این معاهده در تلاش هستند که دایره شمول این ماده را به سایر محصولات نیز گسترش دهند.(حکمت نیا،عبادتی وایقان،معلی:75:1389) در صورت بروز اختلاف میان کشورهای عضو برسر اجرای مقررات این موافقتنامه بایستی حل اختلاف از طرق نظام حل اختلاف سازمان تجارت جهانی صورت گیرد.کشورهای متقاضی عضویت در سازمان تجارت جهانی چون ایران باید الزامات این موافقتنامه را در نظام قانونی خود وارد نمایند.ایران مدتهاست به عنوان عضو ناظر این سازمان است و یکی از دلایل عدم الحاق نیز عدم تطبیق نظام حقوقی با موافقتنامه تریپس است و لذا پس از تطبیق و نهایتا عضویت در سازمان تجارت جهاتی میتواند به ضوابط آن استناد کند.با این حال عضویت ایران به سازمان تجارت جهانی میتواند حمایتهای مناسبی را از نشانههای جغرافیایی در عرصه جهانی برای ایران فراهم کند.
2- یافته های تحقیق
حمایت از صنایعدستی روستایی بیش از آن که فرهنگی باشد اقتصادی است و بايد آن را از منظر اقتصاد و هزينه و فايده آن مورد تجزیه و تحلیل قرار داد و اين بحث را از مباحث فرهنگي و به خصوص معرفي صنایع گردشگری روستایی مجزا نمود.از اين رو، حمايت حقوقي از صنایع دستی روستایی،موضوعي اقتصادي بوده و بيشتر بايد مورد توجه توليدكنندگان آن،به عنوان روشي براي كسب درآمد بيشتر و توسعه اقصادی روستا قرار گيرد.با بهرهگيري از مزاياي نشانههاي جغرافيايي میتوان در برابر سوءاستفادهاي تجار سوداگر از صنایع روستایی،از بومیان و تولیدکنندگان اصیل آن از منظر ملی و بین المللی حمايت کرد.فرضا در یکی از مناطق بومی جامائیکا با شناسایی محصولات موسیقایی به عنوان یک برند مقصد و نشان جغرافیایی توانسته سهم مهمی در توسعه ي برند ملی توسعه اقتصادی منطقهای داشته باشد. و این موفقیت در بازاریابی در سطح ملی و بین المللی نشان میدهد که کشورهاي کمترتوسعهیافته نیز میتوانند با عرضهي محصولات خود مبتنی بر یک ساختار حقوقی مناسبت به بازارهاي بینالمللی راه پیدا کنند(.(LaRaine Ingram,2014: 157-159همچنین این کشور در تهیه چرم اصیل تولید عسل،روغن بادامزمینی،تهیهي نان مخصوص آن منطقه موسوم به کاساوا و نمایش عمومی طرز تهیه این محصولات توسط افراد بومی درهي پورتلند این مکان را به یکی از مناطق جذاب جهان تبدیل کرده است.((Basak Russell,2010:725یا در کشورهایی چون ترکیه،صنایع دستی در قالب نشانههاي جغرافیایی ثبت شده و موجبات اشتغال روستایی و رشد اقتصادی مناطق روستایی را از طریق برند مقصد فراهم میکنند(Mevhibe and Ozdemir, 2012: 425)همچنین مطالعات محققان نشان داده است که در کشورهای کمتر توسعهیافتهای چون غنا نیز ترویج ثبت نشانههای جغرافیایی میتواند به نحو موثری بر توسعه روستایی موثر باشد و یک سیستم پایدار برای حمایت از غذاهای محلی فراهم آورد و امکان عرضه آن را در بازار های بین المللی فراهم کند(Vecchio, Iddrisu, Adinolfi ,De Rosa:2020:10) در ایران نیز به نظر میرسد حمايت حقوقي از فرشهاي ايراني با استناد به ساختار حقوقی چون نشانههاي جغرافيايي،تاثیر غیر قابل تردیدی در اشتغال روستایی با ایجاد کارگاههای تولیدی روستایی دارد و ضروریست.حمایت از اینگونه صنایع میتواند موجب تقویت شبکههای تعاملات در روستا شود و نقش مهمی در توسعهپایدار و استقلال روستا دارد(ابریشمی، بیدرام و همکاران53:1397)همچنین این مساله میتواند بر صادرات غيرنفتي بر اقتصاد کشور اثرگذار باشد وابستگی کشور را به اقتصاد مبتنی بر نفت کاهش بدهد و نهایتا بر روند کاهش مهاجرتی مردم از روستا به شهرها تاثیر داشته باشد و اقتصاد روستایی را تقویت کند.
2-1-فرصتهای قانونی برای توسعه و ترویج صنایع دستی روستایی
2-1-1-جلوگیری از عمومی شدن صنایع دستی روستایی:حمايت از نشانههاي جغرافيايي موجب رشد و توسعه محصولات جوامع محلي روستایی شده و موجب میشود که اين نشانهها به صورت عام استفاده نگردد.يك نشانه، زماني که ویژگی تمایزدهندگی خود را از دست بدهد عام ميشود(O'Connor, 2004:70-79)فرضا در پرونده Krell & Merzسازمان ثبت علائم تجاري آلمان،درخواست ثبت نام تجاريBRAVOرا براي نرمافزار رد کرد؛زيرا اين كلمه يك اصطلاح وصفی است و ويژگي تمايزدهندگي ندارد(Seville:2009:243)ویژگی تمايزدهندگي ممكن است بر اثر كثرت استفاده اصطلاحی كه هنوز ثبت نشده،از ميان برود؛فرضا،كلمه سانديس نام تجاري نوعي آبميوه و یا اکبر جوجه که نوعی غذای ویژه در مازندران بود در اثر استفاده زیاد در محاورات به يك اسم عام تبديل گشته است؛و حتی نام تجاری اکبرجوجه به دلیل عمومی شدن اخیرا توسط دیوان عالی کشور در رایی به شماره بایگانی 984189 در 18/10/1398 ابطال گردید.لذا ضرورت دارد سريعتر نسبت به ثبت نشانههاي جغرافيايي اقدام شود؛زيرا در غير اين صورت،اين علائم به صورت عام درمی آید و دیگر امکان حمایت حقوقی از آنها منتفی است.
2-1-2-حفظ مزیت رقابتی محصولات بومی و تاثیر بر اقتصاد و توسعه روستایی:دانش سنتی و بومی جوامع روستایی حاصل سالها تلاش و انتقال تجربه نسل به نسل در بستر زمان است و مزایای این دانش به عنوان یک منشا الهام بخش نوآوری و خلاقیت و قابلیت تجاریسازی است که متاسفانه آن موجب شده توسط سوداگران غیر بومی مورد سو استفاده و سرقت قرار گیرد و صاحبان بومی اصلی آن مناطق بهره مالکانهای از آن نبرند.دانش ژنتیک و گونه های کشاورزی ارگانیک طب سنتی و روشهای آبیاری همه از دانش سنتی جوامع بومی و روستایی و عشایری نشات می گیرد20(حبیا:57:1386)نشانههایجغرافیایی میتواند بستر مناسبی برای حمایت از این دانش سنتی و بهرهی مالکانهی آن توسط بومیان روستایی آن منطقه شود وابزاری بالقوه در جهت معرفی و شناسایی دانش ستنی بدون سو استفاده باشد و در اقتصادی بومی آن منطقه موثر باشد(Dogan Gokovali:2012:762&Anderson, 2010,1)-توانمندسازي صنایع دستی روستایی به وسیله حمایت های حقوقی چون نشانهای جغرافیایی موجب میشود تا خلاقیت و نوآوري شکوفا شده و بر بازاریابی و بالا رفتن کیفیت خدمات و نهایتا انتفاع مصرفکننده تاکید شود.(Conneely, Mahon:2014:15)به همین جهت طراحی و پیادهسازي "برند مقصد گردشگري" به جهت جذب سرمایهگذاري مستقیم خارجی بر پایهي صنایع خلاق و ایجاد مزیت رقابتی بومی در کشورها به عنوان یک هدف مهم دنبال شده است(Ullam and et al, 2013:1113) همچنین با شناسایی و کاربری نشانههای جغرافیایی،مقاصد گردشگری بومی و محلی چون روستاها هویت رقابتی متمایزي پیدا کرده و گردشگري از یک صنعت به یک سرمایهگذاري اجتماعی تحول مییابدGhafele,) (2011,2 و تبلیغات رقابتی بازار گردشگري را رونق می بخشد و از این رو جوامع بومی و محلی و روستایی؛ معرفی برند مقصد گردشگري خود میتوانند پیشرفت و توسعهي قابل توجهی در جهت جذب سرمایه و گردشگری فراهم کنند(LaRaine Ingram, 2014:165 ).ثبت نشانههای جغرافیایی براساس مطالعات صورت گرفته موجب ثبات در تجارت و عدم افت ناگهانی قیمت آنها نیز میشود(Cei,Defrancesco, Stefani:2018:12)همچنین موجب افزایش ارزش تجاری محصول در بازار می گردد.
جدول شماره( 1 )تغییر قیمت محصول قبل و بعد از ثبت نشانه های جغرافیای
نام محصول | قبل از ثبت نشانه جغرافیایی | بعد از ثبت نشانه جغرافیایی | نرخ رشد قیمت |
شامپاین (فرانسه ) | 12 دلار | 40 دلار | 233.3% |
دانه قهوه آنتیگوا (گواتمالا) | 5./ دلار | 5/1 دلار | 200% |
قهوه جامائو (جمهوری دومنیکن) | 67 دلار | 107 دلار | 7/59 |
Babcock and Clemens, 2004
همچنین حمایت از نشانههای جغرافیایی میتواند سود اقتصادی سرشاری را نصیب بومیان روستایی از طریق ارزش افزوده برای این کالا ها فراهم کند و بستر مناسبی برای رقابت صنعت گردشگری و توسعه روستایی فراهمکرده و آسیبپذیری پذیری اقصاد بومی روستایی را کاهش دهد و منجر به کاهش مهاجرت به مناطق شهری و حقظ نیروی کار و سایر عوامل تولیدی گردد.(Dogan Gokovali:2012:762)نتايج آماري کشوری نشان از آن دارد که طی دهههای 1330تا 1395جمعيت روستايي کشور 44 درصد کاهش داشته است براساس آمارها اساسی ترین عامل مهاجرت روستائيان به شهرها فقر اقتصادي است(اکبری همکاران294:1394)لذا توسعه و حمایت صنایعدستی روستایی به تعبیری بهترين گزينه برای متعادل کردن سطح زندگی روستاییان،متنوع کردن و پایداری نظام اقتصادی و نهایتا توسعه و تحرک اقتصاد روستايي است.(بهرامی:97:1398 سواری و همکاران،262:1392)به ویژه این که ایران به دلیل تنوع قومی و آب و هوایی دارای صنایعدستی و محصولات کشاورزی و بومی زیادی است و این موجب شده که فرصت منحصر به فردی برای تولید و فرآوری محصولات بومی رقم بخورد که دارای ارزش و اعتبار تجاری بالایی هستند و البته دز عرصههای داخلی و جهانی مورد سو استفاده و جعل قرار گیرند که نمونه آن سواستفاده از فرش ایرانی توسط کشورهای رقیبی چون چین است.21براساس مطالعات صورت گرفته بیش از 90 درصد از دلایل کم شدن فعالیت تعاونیهای فرش بافی روستایی رکود و کاهش صادرات آن است(بیدختی و همکار:109:1394) نهایتا یکی از فرصتهای دیگر نشانههای جغرافیایی این است که این نشانهها حقوق انحصاری برای شخص حقیقی یا حقوقی خاصی ایجاد نمیکند و کلیه اشخاص تولیدکننده در یک منطقه بومی و محلی روستایی میتوانند ازآن استفاده کنند بدون این که نیاز به کسب اجازه از سایر تولیدکنندگان آن منطقه باشدVandecandelaere:2013,101)) و این موجب می شود که نشانهای جغرافیایی بتواند عنوان ابزاری براي حمایت از صنایع بومی روستایی عمل نموده و مفهوم سرزمین رقابتی را جانشین سرزمین تعاونی کند. (Nkomo:2014: 3-8)
2-1-3-ترویج گردشگری کشاورزی در مناطق روستایی
گردشگري مزرعهای22گونهاي از گردشگري روستایی بوده که با کشاورزی در نواحی روستایی مرتبط است و انعکاسی از فراهمسازی پتانسیلهای اقتصادي به وسیله ی گردشگري در مزارع است.این مقوله ترکیبی از وضعیت طبیعی و روند کشت و برداشت محصولات کشاورزي بومی و روستایی است و میتواند زمینهای برای عرضهی محصولات ارگانیکی،در بازارهاي صنعتی باشد(St.Michael 2011:2)حمایت از محصولات کشاورزی بومی روستایی می تواند موتور محرّك گردشگري کشاورزي و روستایی محسوب شوند. و به جذب گردشگر در مناطق روستایی کمک کند.و با عنوان یک برند چتري23یک منطقه روستایی را تحت پوشش قرار دهند. بدین معنی که یک نشانه جغرافیایی به عنوان یک علامت جمعی واحد میتواند تجارب طبیعی،تجاری و فرهنگی مناطق روستایی را به جهت بدست آوردن یک مزیت اقتصادی براساس تجارب متنوع دور هم جمع کند و در قالب یک ماهیت تجاری واحد و یک برند"فراگیر منطقهای"به جامعه عرضه شود(.Cei, Defrancesco,Stefani:2018:12)براساس یک تحقیق در سال 2020 در مورد تاثیر حمایت از نشانههای جغرافیایی در توسعه روستایی و کشاورزی برای محصول پرتقال در منطقه کائو فونگ ویتنام محققان به این نتیجه رسیدند که نشانههای جغرافیایی میتواند به توسعهپایدار کشاورزی در ابعاد مختلف اجتماعی،اقتصادی و محیطی کمک کند(Hoang, Thi Le, Nguyen Mai Thi Dao:2020:10.)مثال دیگر این که انبه میوهای است که در شبه قارهي هند و بسیاري از مناطق استوایی روستایی رشدکرده و فارغ از خواص درمانی، با برگزاري جشنهای انبه در این مناطق بومی و ارائه نشانههای جغرافیایی برای هر منطقه موجب توسعه اقتصادی روستاهای آن منطقه شدهاست و به جای بهرهوری یک تاجر یا شرکت خاص بومیان روستایی آن منطقه از منافع اقتصادی محصولات متمایزشان بهره میبرند(Basak Russell,2010:725)در ایران نیز تولیدکنندگان گلاب در شهرستان قمصر کاشان با برگزاری جشنهای گل و گلاب در اردیبهشت هر سال موفق به جذب میلیونها گردشگرشدهاند24،یا در استان گیلان که به سبب موقعیت اقلیمی و جغرافیایی اقتصاد مردمان آن متکی بر کشاورزي است محصولاتی چون چاي، برنج، مرکبات، بادام زمینی و...... عنصری تعیینکننده براي معیشت مردم بومی بوده و حتی بر اقتصاد داخلی و خارجی کشور موثر است.هرچند که در سالهاي اخیر، کشاورزي گیلان در برخی محصولات مثل چاي شرایط، ازوضعیت موجود بازار ناراضی هستند و این درحالی است که خیلی از کشورها همچون هند و سیلان با نازلترین قیمت انواع چاي بیکیفیت را به بازار عرضه و تسلط رقابتی در این حوزه را در بازارهای جهانی وحتی بازارهای داخلی افزایش دادهاند در صورتی که براساس نظرات کارشناسی و علمی چاي شمال ایران از مرغوبترین و خوش طعمترین چايها است اگر گردشگري کشاورزي از طریق نشانههای جغرافیایی بتواند مسیر خود را درست طی کند، روستاییان محلی مناطق گیلان میتوانند در کنار محصول چاي، دیگر محصولاتی چون صنایع دستی، لبنیات و کلوچه و .... را نیز به گردشگران عرضه و با ایجاد مراکز بومگردی روستایی یا ارائه غذاهاي محلی اقتصاد روستایی را متحول کنند. .(زاهدی،محمدی،105:1394)لذا هرچند برخی معتقدند عمده فروش محصولات بومی متضمن نشانههای جغرافیایی بازار داخلی است Török, Jantyik ,Márk Maró, V. J. Moir:2020:19))لیکن بومیان محلی و روستایی نیز در صورت آگاهی از سازوکار نشانههاي جغرافیایی به عنوان برند مقصد و با ثبت محصولات براساس نظامات حقوقی ملی و بینالمللی میتوانند چهرهي بینالمللی به محصول خود اعطا کرده واز هرگونه جعل و گمراهی و تقلب جلوگیری کنند و موجب رشد و توسعه گردشگري در مناطق روستایی شوندو در عرصه داخلی نیز از شر سوداگران غیربومیان برای فروش یا دستبردن در کیفیت محصولات خلاص شوند.
2-1-4-ترویج گردشگری سلامت در مناطق روستایی
امروزه با آشکارشدن آثار سوء داروهای شیمیایی،افراد زیادی برای درمان بیماريهاي جسمی و روحی و به دهکدههاي سلامت که حاوی از منابع طبیعی مثل مراکز آب درمانی معدنی، لجنهاي طبیعی،نمکزارها شنزارهاي رادیو اکتیو و مانند آن است سفر میکنند و از دانش سنتی بومیان برای درمان خود استفاده میکنند(گل شیري و همکاران، 1393:13)مفهوم گردشگری سلامت25 به طب سنتی نیز بسیار نزدیک است26در طب سنتی طیف وسیعی از روشها، دانش،عقاید بهداشتی و درمانی،داروهاي گیاهی،حیوانی و معدنی و درمانهاي روحی،توصیه میشود که منجر به حفظ تندرستی،معالجه،تشخیص و جلوگیري از بروز بیماري میشود(غلام دخت و زاهدي، 1392:103)طب سنتی هم که حاصل دانش بومی و محلی و سنتی مناطق روستایی است نیز از جمله داراییهاي فکري شناخته میشود و در صورت تجاریسازی آن به عنوان یک نشان جغرافیایی بومی میتواند درآمد قابل توجهی را عاید مناطق روستایی به عنوان یک بوم سلامت بنماید(.(Daciana Bolos, 2013:128 لذا به وسیله ثبت آنها به عنوان یک نشان جغرافیایی، بومیان میتوانند وفادار به شیوههای درمانی سنتی آن جامعه بوده و از خوشنامی و اعتبار آن کسب درآمد و از طریق عرضه انحصاری آن در آن منطقه جذب گردشگر کرده و زمینه را برای عرضه سایر محصولات بومی غذایی یا صنایع دستی نیز فراهم آورند. لذا اگر طب سنتی با نشانههاي جغرافیایی در حوزهي گردشگري درآمیزد بهصورت یک ارزش تجاری بومی و انحصاری برای مناطق روستایی در آمده و سایر افراد خارج از روستا ازآن نمیتوانند کسب درآمد کنند.
2-2-چالشهای پیشروی تضمینات حقوقی صنایع روستایی
علیرغماین که ایران براساس سابقهي تمدنی کهن و موقعیت جغرافیایی، جزء 10 کشور توریستی دنیا بحساب میآید،لیکن سهم ایران از درآمدهای صنعت گردشگري ناچیز بوده و عاملی که میتوانسته توسعهي اقتصادي کشور را فراهم کند؛هر سال با افول بیشتري رو به رو می شود.درحالی که بنا بر آمار سازمان یونسکو، ایران جزء 5 کشور بالقوه و مستعد برای جذب گردشگری است،عواملی در این عقبماندگی موثر است که از حوصلهی این مقاله خارج است ولی تاثیر عدم آشنایی و ضعف زیرساختهای حقوقی در این زمینه قابل انکار نیست.عدم توجه به وضعیت بازاریابی و تضمینات جلوگیری از تقلب و سو استفاده و غفلت و ناآگاهی تضمینات حقوقی،عدم شناخت مناطق گردشگري و ظرفیت آنها و نبود مدیریت یکپارچهي حوزهي گردشگري کشاورزي و درمانی و نیز غفلت در شناخت نظام حقوق علائم تجاري و بکارگیري آن در تعیین برند مقاصد گردشگري، فقدان نیروي انسانی متخصص و عدم تلاش در ثبت صنایع دستی را می توان ازجمله مهمترین چالشهای عدم رشد صنایعدستی روستایی در ایران دانست(زاهدی،محمدی،112:1394)با این حال مهم ترین دلایل سو استفاده از محصولات بومی و صنایع دستی و کشاورزی روستایی ایران در عرصه بینالمللی،عرضه چشم گیر و مستمر و فعالانه محصولات حاوی نشانههای جغرافیایی توسط رقبای بینالمللی و بالا بودن قیمت تمام شده محصول در عرصه داخلی در برابر قیمت رقبا و آثار زیانبار تحریمهای بینالمللی است.اما آنچه بیشتر بر این مشکلات دامن می زند ضعف قانونی و حمایتی از این علائم است که به دلیل ناراساییهای موجود،مورد سواستفاده رقبا ملی و بین المللی می گردد. فرضا علی رغم این که نشانههای جغرافیایی به عنوان ابزاری مهم در جهت حمایت از دانشت سنتی وبومی مورد توجه حقوقدانان قرار گرفته است لیکن دانش سنتی صرفا اگر به صورت راز باقی بماند امکان استفاده سایرین را محدود میکند و برای بومیان انحصار ایجاد میکندGopalakrishnan, 2007, 4)) ولی قواعد حمایت از نشانههای جغرافیایی فاقد هیچ گونه قیدی در جهت جفظ محرمانگی آن است لذا نمیتواند پاسخگوی حمایت واقعی از دانش سنتی جوامع باشد و دانش سنتی عموما به سهولت در دسترس عموم27 قرار میگیرد. همچنین نشانههای جغرافیایی براساس قوانین یک حق جمعی28 است و به دلیل توسعه ارتباطات و مبادله دانش سنتی ممکن است جوامع دیگر با اکوسیستم مشابه آن را داشته باشند لذا تعیین مالک اولیه آن با توجه به در دسترس نبودن یا دشوار بودن سابقه دسترسی آن دشوار است.از طرفی در صورتی که هدف حمایت از تولیدکندگان بومی است بایستی برای آنها حق انحصاری ایجاد کند ولی این نشانه حق انحصاری ایجاد نمیکند و مالکیت برای شخص خاصی قابل تصور نیست و افراد مقیم همه می توانند به آن استناد کنند(زاهدی،محمدی158:1394)لذا این مساله با انتظارات جوامع بومی روستایی سازگار نیست زیرا بومیان تمایلی به مالکیت افراد مهاجر و ظاهرا مقیم برای استفاده از نشانه جغرافیایی را ندارند. نهایتا عدم حقوق انحصاری موجب میشود موقعیت تولیدکنندگان بومی را تضعیف کند زیرا حتی بهرغم اختیاری بودن ثبت نشانههای جغرافیایی صاحبان این حقوق کمتر تمایل و آشنا با ثبت آن باشند.(Vandecandelaere, Ibid,.101)همچنین به دلیل عدم ایجاد حق انحصاری و امکان استفاده تمامی بومیان محلی روستایی از این نشانهها اقامه دعوی در برابر نقض آن آسان نیست(Lukose, 2007, 219)بدتر این که براساس ماده 7 قانون نشانههای جغرافیای ایران آزانسهای دولتی و تجار و معاملهکنندگان نیز میتوانند به عنوان مالک نشانه از آن بهره ببرند.
2-3-راهکارهای توسعه و ترویج حمایت های حقوقی صنایع دستی
2-3-1-حمایت صنایعدستی در چارچوب یک نظام سلسلهمراتبی و نشانهای ملی:حمایت از صنایع دستی بومی و محلی در پرتو یک برند مقصد گردشگری میتواند از طریق یک نظام آبشاری یا سلسله مراتبی صورت گیرد که در بر دارندهی نام گذاري حوزههای جغرافیایی با کیفیت بالا وبا با برند خاص شود به شکلی که مراکز فروش داراي برچسب بتوانند صنایع دستی حمایت شدهي خود را با نشانی ویژه و با کیفیت عرضه نمایند .از آنجایی که محصولات اصیل و با کیفیت فقط در مبدأ جغرافیایی خاص تولید می گردد، لذا ضروری است که نمایه ي تجاری برای عرضه محصولات خود داشته باشند. فرضا در زمینهي صنایع غذایی صرفا با استفاده از اسم مبدأ میتوان در مراکز فروش این محصول را از سایر محصولات متمایز کرد.ارائه این محصولات بومی در رستورانها و مراکز فروش همان منطقه میتواند در جذب گردشگر نیز تاثیرگذار باشد.(Paolo Russo, 2011:6)همچنین تعیین برند مقصد گردشگري و طراحی لوگوي مناسب با مناطق بومی روستایی با استفاده از اسامی مکان و ارائه یک نشان ملی و تبیین کد اصالت کالا و نهایتا ثبت صنایع دستی در چارچوب نشانه هاي جغرافیایی می تواند زمینه را برای توسعه صنایع روستایی فراهم نماید. (زاهدی،محمدی،114:1394)
2-3-2-حمایت از دانش سنتی بومی با توسل به نظام حقوقی علائم جمعی:علامت جمعی علامتی است که برای مالکین آن که عمدتا نهاد یا گروه یا انجمنی هستند حق استفاده انحصاری ایجاد میکند و این علائم بایستی توصیف کننده منبع کالا و خدمات باشد و مشتریان بتوانندآن را از سایر علائم تمیز دهند(Da silva and Peralte, 2011, 231)این مساله در ماده 30 قانون ثبت اختراعات طرحهای صنعتی و علائم تجاری مورد تاکید قرار گرفته است. بین علائم جمعی و نشانههای جغرافیایی شباهتهای زیادی وجود دارد تا حدی که برخی نشانههای جغرافیایی را نوعی از علائم جمعی میدانند(Nagarajan, 2007, 170 )و هر دو نوع ساختار حقوقی متکی بر جوامع خاص انسانی است((Gangjee, 2006:112 بومیان و روستایی ها میتوانند با ثبت یک شرکت تعاونی و یا شرکتهای دیگر نشان جغرافیایی را به عنوان یک علامت جمعی نیز ثبت کنند تا حق انحصاری جهت کاربری آن داشته باشند و جایگاه خود را در بازار رقابتی تثبیت کنند. ثبت نشان جغرافیایی به عنوان یک علامت جمعی ضمن تقویت شرکتهای بومی که سهامداران آن می توانند بومیان تولیدکننده در روستا باشند موجب میشود توازن رقابتی29 محصول را در بازارهای ملی و بینالمللی بالا ببردGhafele, 2009:4))علائم جمعی هویت رقابتی محصولات بومی را توسعه داده و منجر به سرمایهگذاري مستقیم خارجی و شهرت مقصد گردشگري میگردد بر طبق نظام علائم جمعی، اشخاص متقاضی در قلمروهای گردشگري باید استانداردهای کیفی اعلام شده از سوي انجمن یا تعاونی را لحاظ کنند تا بتوانند از آن استفاده کنند.این امر موجب میشود محصولات اصیل بومی از محصولات جعلی متمایز شود( Ghafele, 2011:6)در نظام حقوقی ایران نیز نشانههای جغرافیای به عنوان علامت جمعی نیز قابل ثبت هستند و براساس بند 2 ماده 137 آیین نامه اجرایی قانون ثبت اختراعات طرحهای صنعتی و علائم این مساله بلااشکال است.ثبت نشانه جغرافیایی به عنوان علامت جمعی موجب میشود هرکسی بخواهد از آن علامت استفاده کند بایستی ضوابط و معیارهای خاصی را داشته باشد تا آن انجمن یا شرکت و یا اتحادیه او را بپذیرد و به نوعی حق انحصاری برای بومیان منطقه ایجاد میکند و مهاجرین فصلی نمیتوانند از آن سو استفاده کنند. لذا با این مکانیزم دانش بومی؛ نشانههای جغرافیایی خود به خود حفظ شده و خلاهای قانونی برطرف میشود.
2-3-3-حمایت از دانش سنتی بومی با توسل به نظام حقوقی علائم تضمینی و تاییدی
راهکار دیگر این است که نشانه جغرافیایی به عنوان یک علامت تضمینی یا تاییدی ثبت شود. علامت تاییدی یا تضمینی علائمی است که صرفا براساس استانداردهای معین مورد استفاده قرار میگیرد و مالک علامت تضمینی یک مقام گواهیکننده و یا ناظر است.در صورت وجود یک نهاد نظارتی مثل دهیاری یا سازمان دهیاریها یا ایجاد یک سازمان مستقل تحت عنوان سازمان حمایت از صنایع روستایی این علائم میتواند توسط این ادارات یا شعبات آن در هر منطقه ثبت شده و صرفا استفاده از آن نشان جغرفیایی را به عنوان علامت تاییدی بومی یا منطقهای برای بومیان آن منطقه اجازه دهد.خیلی از مقامات صلاحیتدار دولتی این علائم را ثبت نموده و براي آن دستورالعملهاي سختگیرانه اي مقرر مینمایندبه طور مثال دولت استرالیا با ثبت یک علامت برای محصولات بومی اجازه استفاده از آن برای محصولات را منوط به شرایطی نموده است همچنین مقرر کردهاست در شرایطی که ورود خسارت به شهرت گردشگري استرالیا محتمل باشد،استفاده از آن علامت ممنوع است(Nanayakkara, 2011:7)
نتیجه گیری
براساس پژوهش صورت گرفته به نظر میرسد، نشانههای جغرافیایی به عنوان یک ساختار حقوقی در نظامات ملی و بین المللی می تواند زمینه رشد و توسعه صنایع دستی روستایی و نهایتا جذب گردشگری روستایی را فراهم نماید. فرصتهای قانونی فراهم در حوزه صنایع دستی روستایی از طریق بکاربردن نشانه های جغرافیایی موجب جلوگیری از عمومی شدن صنایع دستی روستایی، حفظ مزیت رقابتی محصولات بومی و تاثیر بر اقتصاد و توسعه روستایی،ترویج گردشگری کشاورزی در مناطق روستایی و نهایتا ترویج گردشگری سلامت در مناطق روستایی می گردد.
هرچند قوانین ملی و بین المللی که در این زمینه تصویب شده اند دارای چالشهایی است که بعضا منجر به نقض غرض شده و حمایت از صنایع دستی روستایی را با مشکل روبهرو میکند، عدم توجه به وضعیت بازاریابی و تضمینات جلوگیری از تقلب و سو استفاده و غفلت و ناآگاهی از تضمینات حقوقی،عدم شناخت مناطق گردشگري و ظرفیت آنها و نبود مدیریت یکپارچهي حوزهي گردشگري کشاورزي و درمانی و نیز غفلت در شناخت نظام حقوق علائم تجاري و بکارگیري آن در تعیین برند مقاصد گردشگري، فقدان نیروي انسانی متخصص و عدم تلاش در ثبت صنایع دستی،عرضه چشم گیر و مستمر و فعالانه محصولات حاوی نشانههای جغرافیایی توسط رقبای بینالمللی، بالا بودن قیمت تمام شده محصول در عرصه داخلی در برابر قیمت رقبا و آثار زیانبار تحریمهای بینالمللی،فقدان هرگونه قیدی پیرامون حفظ محرمانگی در قواعد حمایت از نشانههای جغرافیایی، را می توان ازجمله مهمترین چالشهای عدم رشد صنایعدستی روستایی در ایران دانست.لیکن با توجه به وجود پتانسیلهای قانونی دیگر که در قوانین فراهم است از جمله بکاربری علائم جمعی و علائم تضمینی ،می توان تا زمان رفع نقص قطعی، این نقایص را برطرف نمود.
پیشنهادات
1. به نظر می رسد به جهت تقویت اقتصاد بومی وجلوگیری ازآسیب رسانی به نشان جغرافیایی و برند یک ناحیه روستایی ؛ میباید شورایی ازتولیدکنندگان اصیل کالای محلی ودهیاری محل نظارت برنحوه تولید آن برندمحلی را برعهده داشته باشند تا از تولیدکالای بی کیفیت که می تواند به برند و نشان جغرافیایی آن کالای خاص آسیب رساند جلوگیری شود وتولیدکنندگانی مبادرت به تولیدتحت آن نشان جغرافیایی نمایندکه مهارت وصداقت لازم را داشته باشند.
2. همچنین به نظر می رسد،ایجاد سازمان توسعه گردشگری و صنایع دستی روستایی به جهت ترویج و آشنایی بومیان با زیرساختهای حقوقی و حمایت از آنان به عنوان یک معاونت در وزارت میراث فرهنگی و گردشگری ضروی باشد
3. همچنین، شایسته است که چه در سطح ملی و چه در سطح منطقه ای علائم تاییدی برای تایید بومیبودن و اصیل بودن محصولات ثبت شده و سازمان یاد شده یا سازمان دهیاریها متولی راستآزمایی محصولات تولیدی و ارتباط مکانی تولید و اصالت بومی روستا گردد.
4. به نظر می رسد بایستی در ایران زیرساختهای حقوقی لازم برای الحاق به تریپس فراهم گردد تا آثارش بر توسعه روستایی و نشانههای جغرافیایی ملاحظه شود زیرا برای حمايت كامل و مؤثراز بینالمللی صنایعدستی روستایی در قدم اول مستلزم ثبت آن مطابق موافقتنامه ليسبون و الحاق به سازمان تجارت جهانی و تصویب و اجراي قواعد و ضمانت اجراهاي تريپس است.
5. پیشنهاد میگردد فرمانداریها،بخشداریهای که در محدوده خدمت آنان دارای توانمندی ثبت چنین نشانههای جغرافیایی است،از طرق ممکن،روستائیان را تشویق به ثبت این نشانهها نماید یکی از راهکارهای مفید میتواند شامل برگزاری جشنوارههای خاص معرفی محصولات باشد تا فضای مناسبی جهت ثبت نشانههای جغرافیایی فراهم شود.
منابع
- ابریشمی, حمید, بیدرام, رسول, ماجد, وحید, بخشایش, الهام. (1398). امکان سنجی توسعه پایدار روستایی از طریق توسعه صنایع خلاق: نمونه موردی صنایع دستی روستاهای منتخب استان اصفهان. روستا و توسعه, 22(4), 51-69 4
- ازکیا،مصطفی،دربان آستانه،علیرضا ،(1383)مفاهیم ومبانی ساماندهی صنایع نواحی روستایی،تهران،انتشارات سازمان شهرداری ها ودهیاری های کشور،چاپ اول.
- اکبری, مرتضی, غلامزاده, رضا, شامانیان, مریم. (1394). شناسایی شایستگی‌های جوانان روستایی در زمینه کسب‌و‌کارهای صنایعدستی شهرستان ورامین. پژوهش مدیریت آموزش کشاورزی, 7(35), 125-139.
- امانیان بیدختی،پروانه،صادقی نیا،سارا،(1394)نقش تعاونی های روستایی در میزان درآمدزایی و افزایش سرمایه گذاری در حوزه صنایع دستی (مطالعه موردی: تعاونی های فرش دستباف استان خراسان رضوی) پژوهش و برنامه ریزی روستایی سال چهارم پاییز شماره 11
- رحمت بهرامی، (1399). اثرات اقتصادی-اجتماعی صنایع روستایی (صنایع دستی و مشاغل خانگی) بر توسعه روستایی مورد: روستاهای شهرستان سنندج، نشریه جغرافیا و برنامه ریزی، 24(72)، 81-103
- حکمتنیا, محمود, عبادتی وایقان, عباس, معلی, مهدی. (1389). تحولات بینالمللی در حوزه حمایت حقوقی از نشانههای جغرافیایی با تأکید بر فرش‌های ایرانی. حقوق اسلامی, 7(27), 57-81
- بهرامی, رحمت. (1399). اثرات اقتصادی-اجتماعی صنایع روستایی( صنایع دستی و مشاغل خانگی) برتوسعه روستایی مورد: روستاهای شهرستان سنندج. نشریه علمی جغرافیا و برنامه ریزی, 24(72), 81-103
- سواری،مسلم،مخلص آبادی فراهانی،مرتضی،ساکی،صمد شعبانعلی فمی،حسین،(1392)تحلیل نگرش زنان روستایی شهرستان دیواندره نسبت به اشتغال در بخش صنایع دستی،پژوهش و برنامه ریزی روستایی شماره 4
- طارم سري،مسعود؛(1385)حمايت حقوقي بين المللي از طرح ها و نقش ها و ساير ويژگي هاي فرش دستباف ايراني در مقابل تقليد خارجيان؛ تهران: مؤسسه . مطالعات و پژوهش هاي بازرگاني.
- قره نژاد،حسن،(1379) مقدمه ای بر جغرافیای صنعتی، اصفهان؛چاپ اول:انتشارات جهاد دانشگاهی اصفهان
- غلامدخت، سمیرا و زاهدي، مهدي(1394) بررسی ایجاد بستر مناسب حمایت از طب سنتی در نظام حقوق مالکیت فکري فصلنامه حقوق پزشکی دانشگاه شهید بهشتی، ; ۷ (۲۴) :۱۳۸-۱۰۱
- گل شیری اصفهانی, زهرا, رکن الدین افتخاری, عبدالرضا, پورطاهری, مهدی. (1393). تبیین چرخه‌ی الگوی توسعه‌ی گردشگری سلامت در مناطق روستایی ایران (با تاکید بر چشمه های آب گرم). برنامه ریزی و توسعه گردشگری, 3(11), 11-32.
- مطیعی لنگرودی ، سید حسن ، نجفی کانی ،(1390 )توسعه صنعتی در روستاها نظریه ها ، روش ها ، وراهبرد توسعه صنعتی،چاپ اول،تهران: انتشارات دانشگاه تهران
- مطیعی لنگرودی ، سید حسن ،(1382) برنامه ریزی روستایی در ایران ،مشهد: چاپ اول، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد
- مطیعی لنگرودی ،سید حسن(1386)، جغرافیای اقتصادی ایران (صنایع)،مشهد: چاپ اول: انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد
- مهندسان مشاور DHV از هلند،(1375)رهنمود هایی برای برنامه ریزی مراکز روستایی ( جلد دوم ) صنعتی سازی روستاها چارچوبی برای برنامه ریزی مراکز روستای ،تهران: چاپ اول،ناشر وزارت جهاد سازندگی مر کز تحقیقات وبررسی مسائل روستایی
- ميرحسيني، سيدحسن؛ (1385)حقوق نشانه هاي جغرافيايي؛ تهران:چاپ اول: نشر ميزان.
- Anderson, Jane, (2010), Indigenous traditional knowledge and intellectual property, center of study of the public domain, Duke University School of law,Noncommercial- share Alike 3. Ounported license.
- Áron Török, Lili Jantyik, Zalán Márk Maró,Hazel V. J. Moir, (2020)Understanding the Real-World Impact of Geographical Indications: A Critical Review of the Empirical Economic Literature Sustainability, 12, 94:34
- Babcock, B. A. and clemens R(2004) Geographical Indications and Property Rights: Protecting Value-Added Agricultural Products MATRIC Briefing Paper 04-MBP 7, Iowa State University.
- Basak Russell, Alexandra, (2010), Using Geographical Indications to Protect Artisanal Works in Developing Countries: Lessons from a Banana Republic’s Misnomer Hat, The University of Lowa College of Law, Vol. 19
- .Blakeney, Michael; (2007), EC _ ASEAN Intellectual Property Rights Co , Operation Programme, Unit 4. Trademarks and Geographical Indications
- Cao Phong ,Orange Giang Hoang , Ha Thu Thi Le, Anh Hoang Nguyen,Quyen Mai Thi Dao(2020)The Impact of Geographical Indications on Sustainable Rural Development: A Case Study of the Vietnamese Sustainability, 12, 4711
- Cei, Edi Defrancesco,Gianluca,Stefani(2018)From Geographical Indications to Rural Development: A Review of the Economic Effects of European Union Policy Leonardo Sustainability, 10, 3745
- Coombe, Rosemary.J, Steven Schnoor & Mohsen Ahmed, (2007): «Bearing Cultural Distinction: Informational Capitalism and New Expectations for Intellectual Property», University of California, Davis, Vol. 40:89.
- Dagne, Teshager, (2014), The Identity of Geographical Indications and their Relation to Traditional Knowledge in Intellectual Property Law, The Intellectual Property Law Review, IDEA, Thompson Rivers University, Kamloops,Canada, Vol.57, No.2.
- Deepak, J Sai, (2008), Protection of Traditional Handicrafts under Indian Intellectual Property law, Journal of Intellectual Property Rights, Vol.13, No.3.
- Dogana,Ummuhan Gokovalib( 2012 ) Geographical indications: the aspects of rural development and marketing through the traditional products Bilge Social and Behavioral Sciences 62 .
- Garrido de la Grana, Adargelio, (2007), Geographical Indications and Trademarks:Combined Efforts for a Stronger Product Identity the Experience of CubanCigar Trademarks and Geographical Indications, the World Intellectual Property Organization (WIPO) and the State Administration for Industry and Commerce (SAIC) of the People’s Republic of China, INTERNATIONAL SYMPOSIUMON GEOGRAPHICAL INDICATIONS, Beijing.
- Gangjee, Dev,(2006),Protecting Geographical Indications as Collective Trademarks: The Prospects and Pitfalls, lecturer in Intellectual Property of London School of Economics, Research Associate of Oxford Intellectual Property Research Centre.
- Ghafele, Roya, (2009), Creating the missing link: applying collective marks to create clusters, U.C. Berkeley, Ox_rst Limited, Online at http://mpra.ub.unimuenchen. de/37039/ MPRA Paper No. 37039, posted 2. March 2012 19:46 UT
- Ghafele, Roya, (2011), How developing countries can benefit from intellectual property: the role of collective marks in tourism, The University of Oxford,Online
- Gopalakrishnan, N S, (2007), Exploring the Relationship Between Geographical Indications and Traditional Knowledge: An Analysis of the legal tools for Geographical Indications protections in Asia,
- -LaRaine Ingram, Keisha, (2014): «Intellectual Property Protection for Brand Jamaicas Creative Industries», Mykolas Romeris University, Lithuania,
- Lukose, Lisa, (2007), Rational and Prospect of Protection of Geographical indications: An Inquiry, Indian Law Institute, Bhagwandas Road, Journal of Intellectual Property Rights, Vol.12, New Delhi
- Macmillan, Fiona and Kathy Bowrey(2006)New Directions in Copyright Law; Volume 3, US and UK: Edward Elgar Publishing,.
- Ngokkuen, Chuthaporn and Grote, Ulrike, (2012), Challenge and Opportunities for Protecting Geographical Indications in Thailand, Asia Development Journal, Vol. 19. No 2.
- Mevhibe, Albayrak and Melda Ozdemir, (2012): «The role of Geographical Indication in Brand making of Turkish handcrafts», University Agricultural Faculty Dept. of Agricultural Economics, Ankara- Turkey, Indian Journal of Traditional Knowledge, Vol. 11(3).
- Nanayakkara, Tamara, (2011): «Role of Intellectual Property in Enhancing the Competitiveness of the Tourism Industry», Small and Medium-sized Enterprises Division, World Intellectual Property Organization
- Nkomo, Moses, (2014): «The Role and Importance of Effective IP asset Management in Enhancing the Competitiveness and Productivity of Small and Medium Enterprises», The Zimbabwean Experience
- O'Connor, Bernard(2004)The Law of Geographical Indications; London :Cameron May.
- Paolo Russo, Antonio, (2011): «Establishing Alternative Tourism: mobilising and defending localised knowledge as collective property», University i Virgili, Tarragona, Spain, Association for Culture and Tourism Exchange.
- Ricky Conneely Marie Mahon Geoforum(2015) Protected geographical indications: Institutional roles in food systems ,governance and rural development 60, 14–21
- Sajnani, Manohar;( 2003) Encyclopaedia of Tourism Resources in India; Volume 1, Gyan Publishing House,
- Seville, Catherine;(2009)EU intellectual Property Law and Policy; UK & US: Edward Elgar Publishing,.
- Ullam, Shafi and Ahmad, Manzoor and Gaader, Kamisan, (2013): «Nation Branding, Intellectual Property Rights and Economic Development Nexus»: A Prescriptive Approach, AFTAB ALAM, Department of Marketing college of Business Administration, King Saud University Riyadh Saudi Arabia.
- Vandecandelaere, Emilie, (2013), Geographical indication as a tool for sustainable food systems: importance of a territorial approach, A Workshop of the FAO/UNEP Programme on Sustainable Food Systems FAO headquarters, Rome.
- WIPO, (2012): Intellectual Property and Traditional Cultural Expression/Folklore, Booklet n؛1.
- Yari Vecchio , Abdul-Latif Iddrisu , Felice Adinolfi , Marcello De Rosa(2020)Geographical Indication to Build up Resilient Rural Economies: A Case Study from Ghana, Sustainability, 12, 2052 2
[1] دکتری حقوق خصوصی دانشگاه شیراز و مدرس دانشگاه حکیم سبزواری،ایران، (نویسنده مسئول)
[2] . استادیار حقوق، دانشکده الهایات، دانشگاه حکیم سبزواری؛ ایران
[3] 1-گزارش عملکرد سال دوم برنامه ششم توسعه برگرفته از سایت: https://namafar.ir/?p=602
[4] 2- World Intellectual Property Organization (WIPO)
[5] - آخرین گزارش منتشر شده در سازمان جهانی گردشگری:
https://www.e-unwto.org/doi/epdf/10.18111/9789284421152
[6] -Appellations of Origin
[7] - Indication of Source
[8] - Quality Link)
[9] - Free Riding
[10] - ماده 9 قانون مدنی:"مقررات عهودی که بر طبق قانون اساسی بین دولت ایران و سایر دول منعقد شدهباشد در حکم قانون است"
[11] -The Paris Convention for the Protection of Industrial Property, of March 20, 1883 (Paris).
[12] 2- https://wipolex.wipo.int/en/treaties/ShowResults?start_year=ANY&end_year= ANY & search _ what=C&code=ALL&treaty_id=2
[13] -https://www.trademap.org/
[14] - Madrid Agreement for the Repression of False or Deceptive Indication of Source on Goods.
[15] -https://legacarta.intracen.org/instrument/820493-madrid-agreement-repression-false-deceptive-indications-source-goods/
[16] -Lisbon Agreement for the Protection of Appellation of Origin and their International Registration.
[17] -كشور ایران با توجه به تصويب قانون حمايت از نشانه هاي جغرافيايي مصوب 1383 و آيين نامه این قانون ، در اين باره هيچ مشكلي ندارد.
[18] -Dominican Republic
[19] -https://www.wipo.int/export/sites/www/treaties/en/documents/pdf/lisbon.pdf
[20] -Traditional Knowledge
[21] -https://www.asriran.com درج خبر در تاریخ ۰۳ شهريور ۱۳۹۹
[22] -Agronomy Tourist
[23] -Umbrella Brand
[24] - به طوری که کاشان حدود 190 هزار گردشگر در فصل گلاب گیری در اردیبهشت 1397 جذب کرده است. برای اطلاع بیشتر مراجع کنید به سایت https://www.mehrnews.com درج خبر در 18/2/1397
[25] -Health Tourism
[26] -Traditional Medicine
[27] -Public Domain
[28] -Collective Right)
[29] - Competitive Parity
