Subject Areas :
1 -
Keywords:
Abstract :
فصلنامه راهبرد توسعه/ سال هفدهم/ شماره 3 (پیاپی 67)/ پاییز 1400/ 277-249
Quarterly Journal of Development Strategy, 2022, Vol. 17, No.3 (67), 249-277
مطالعه و ارزیابی عملکرد اتاق فکر
(مورد مطالعه: شهرداری اصفهان، 1398)
سعید ابراهیمی1
زهرا قاطعی کلاشمی2
مسعود حاج‌بنده3
(تاريخ دريافت 25/10/99 ـ تاريخ تصويب 24/4/1400)
نوع مقاله: علمی پژوهشی
چکیده
اتاقهای فکر به عنوان پلی میان دانش و سیاست عمل کرده و با تحلیل مسائل و پیشنهاد راه حل‌های راهبردی، اطلاعات مورد نیاز برای برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری را فراهم می‌سازند. سیاست‌گذاران در هر سازمانی با تکیه بر خروجی‌های اتاق فکر می‌توانند راهکارهای روزآمد را برای حل مشکلات اتخاذ نمایند. شهرداری اصفهان با توجه به گستردگی، تنوع و پیچیدگی عرصه تصمیم‌گیری خود اقدام به فعال‌سازی اتاقهای فکر تخصصی به منظور زمینه‌سازی جهت اخذ تصمیم‌های منطقی و کاهش خطاپذیری نموده‌است. در راستای افزایش کارایی و اثربخشی اتاقهای فکر، مطالعه حاضر به ارزیابی عملکرد آن‌ها پرداخته‌است. این پژوهش به لحاظ هدف كاربردي و از نظر روش پیمایشی کمی است و اطلاعات مورد نياز آن با استفاده از پرسشنامه جمع آوري شده‌است. به منظور ارزیابی اتاقهای فکر شهرداری اصفهان، نخست با استناد به متون تخصصی و اخذ نظر کارشناسان شهرداری اصفهان شاخص‌های مرتبط استخراج شد. این شاخص‌ها توسط 30 نفر از اعضای تخصصی اتاق فکر در قالب پرسشنامه مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل از تحلیل پرسشنامه نشان میدهد عملکرد اتاقهای فکر در متغیرهای توانمندي دبير اتاق فكر؛ وجود شرح خدمات تخصصي؛ دسترسی به تصمیم‌سازان شهری؛ دعوت از افراد با ديدگاه‌هاي متفاوت؛ سطح مشاركت معاونين و مديران؛ توجه به رویکرد آينده‌پژوهي در اتاق فكر؛ بهره‌گيري از تكنيك‌هاي ويژه اتاق فكر (مربوط به مفهوم منابع)؛ متغیر مديريت دانش اتاق‌هاي فكر و انتشار نتايج (مربوط به مفهوم کاربست) و متغیرهای توجه به توصیه‌های ارائه شده توسط سیاست‌گذاران و سازمان‌های اجتماعی مدنی (مربوط به مفهوم اثرات) نسبتا مطلوب ارزیابی شده‌اند. همچنین عملکرد اتاقهای فکر در مفهوم برونداد در متغیرهایی مانند کیفیت خروجی‌ها؛ پیشنهاد سیاست و ایده‌های تولید شده مطلوب می‌باشد.
کلیدواژه‌ها: اتاق‌فکر، ارزیابی، عملکرد، شهرداری اصفهان
مقدمه
بشر برای ارتقای وضعیت و کیفیت زندگی خود همواره در پی تصمیم‌گیری‌های مناسب و خلق فرصت‌های جدید بوده‌است. در این میان تغییر ساختارهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در قرن بیستم و پیچیده شدن هر چه بیشتر شرایط منجر به افزایش نیازها و پیچیدگی پاسخ به آن‌ها شده‌است (آقاجانی و عسگری، 1390: 138). این امر دشواری اخذ تصمیم‌های مطلوب و مناسب را در پی داشته‌است. از سویی در حوزه‌های مدیریتی، گرفتار شدن مدیران با مسائل جاری و اجرایی و عدم فرصت برای تفکر و اندیشه بر دشواری تصمیم‌گیری‌های کارآمد افزوده‌است (دانش‌فرد و ابوالمعالی، 1394: 86). بنابراین این دغدغه وجود دارد که اقدامات سیاسی بدون توجه به ایده‌ها و رویکردهای جدید مدنظر قرار گیرند (Fraussen, 2017:105& Halpin) دستیابی به تصمیم‌های مطلوب در فرایندی بر اساس انسجام نخبگان و مبتنی بر داده‌های عینی حاصل می‌شود (پورمعصوم، 1388: 248). یکی از ابزارهای مناسب در این راستا اتاق فکر4 است. ماموریت اصلی اتاق فکر پشتیبانی فکری و مشاوره‌ای سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران در جهت دستیابی به اهداف سازمانی است (طبرسا و دهقان، 1389: 59). اتاقهای فکر با ایجاد ایده یا نتیجه در ذهن افراد منجر به تغییر نگرش نسبت به مسائل یا اقدام می‌شوند (Struyk, 2066: 69). در واقع اتاقهای فکر بازیگران مهم در جدال ایده‌ها5 هستند اما نیاز است این جدال بر اساس صداقت و شفافیت صورت گیرد (Sammut, 2016: 2). اتاقهای فکر نهادهایی پژوهشی، تحلیلی و تعاملی هستند و سیاست‌هایی را در مورد مسائل داخلی و بین‌المللی ارائه می‌دهند و بدین طریق سیاست‌گذاران و عموم مردم را در جهت اخذ تصمیم‌های آگاهانه توانمند می‌سازند (Rich & et al, 2011:8). آن‌ها با توجه به ماهیت هم‌افزایی و انباشت دانش و تجربه (تجمع اهل علم و عمل) خود از قابلیت تبدیل "داده‌ها" به اطلاعات، یا "اطلاعات" پژوهشگران به "دانش" برخوردار هستند و تصمیم‌گیران و برنامه‌ریزان از این دانش تولیدی می‌توانند در راستای سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری بهره‌برداری نمایند (امام‌جمعه‌زاده و بابایی، 1394: 116). اتاقهای فکر با بکارگیری مهارت و تخصص و با تاکید بر داده‌ها در راستای تحلیل مسائل سیاسی، اجتماعی و اقتصادی به کمک سیاست‌مداران و مدیران اجرایی آمده و با بهره‌گیری از نتایج پژوهشها و ایده‌پردازی، زمینه مناسب برای حل مشکلات نظام مدیریتی و سیاست‌گذاری را فراهم می‌سازند (ابیات، 1394: 1). بنابراین اتاق فکر به عنوان پلی میان دانش و سیاست عمل می‌کند. قانون تخصص6 و محدودیت زمانی در سیستم‌های سیاسی مدرن نیاز به اتاق فکر را تقویت می‌نماید. افراد علمی عموما بر تولید دانش تمرکز دارند چرا که آن‌ها زمان لازم برای مقابله با طیف گسترده‌ای از مسائل مرتبط با حیطه کاری سیاست‌گذاران را در اختیار ندارند. به همین‌ترتیب سیاست‌گذاران از وقت و گاها تخصص لازم برای انجام پژوهش و دستیابی به توصیه‌های لازم برای سیاست‌گذاری و ارزیابی برخوردار نمی‌باشند. این نهادها نقش سیاست‌گذاران و دانشگاهیان را از طریق تحلیل‌های عمیق مسائل و ارائه آن‌ها به گونه‌ای ساده برای سیاست‌گذاران، پیوند می‌دهند. اتاقهای فکر در پی کاهش شکاف عملیاتی7 سیاست‌گذاران و افزایش دسترسی به اطلاعات و ابزارهای موردنیاز برای پاسخگویی به مسائل کنونی هستند (Assefa, 2015: 38).
شهرداری به عنوان مهم‌ترین متولی مدیریت شهری، با موضوعات علمی و اجرایی مختلفی روبه‌روست و با توجه به تغییرات و پیچیدگی‌های روزافزون مسائل خود، نیازمند بهره‌گیری از خرد جمعی است، بی‌شک خرد جمعي و هم‌انديشي از ابزارهاي نوآوري در جهت مشكلات و بهبود فرايندهاي كاري در هر سازمان مي‌باشد و محيطي مناسب براي شناسايي فرصت‌ها، تهديدها، نقاط قوت و ضعف فراهم ساخته و با اتخاذ تصميم‌هاي منطقي خطاپذيري عملكرد سازمان را به حداقل ممكن كاهش مي‌دهد. در این راستا شهرداری اصفهان اقدام به فعال‌سازی اتاقهای فکر تخصصی نموده‌است تا بستر مناسب براي پيوند دو حوزه نظري و كاربردي فراهم شود.
شهرداری اصفهان با هدف به كارگيري عقل و خردجمعي در بررسي مسائل شهرداري و يافتن راه‌كارهاي بنيادين براي حل آن‌ها اقدام به تشکیل اتاقهای فکر در حوزه‌های فناوري اطلاعات، عمران شهری، خدمات شهری، مالی اقتصادی، حمل و نقل و ترافیک نموده‌است. به طور كلي ساختار اتاقهای فکر شهرداری اصفهان شامل رئيس، دبير و اعضا مي‌باشد. رئیس در راس اتاق فکر قرار دارد كه بسته به موضوع اتاق فكر، معاون یا بالاترين مقام اجرايي حوزه بهره‌بردار به عنوان رئيس اتاق فكر انتخاب مي‌شود. وظایف آن شامل دريافت موضوعات پيشنهادي براي اتاق فكر و انتخاب موضوع؛ انتخاب دبير و اعضاي اتاق فكر در جلسه مشترك با حضور دبير؛ تاييد نهايي ايده‌هاي پالايش شده و برتر جهت ارسال به حوزه‌هاي اجرايي و ارزيابي عملكرد اتاق فكر و نظارت بر خروجي‌هاي حاصله می‌باشد. دبير اتاق فكر با توجه به موضوع اتاق فكر از اعضای هیئت علمی متخصص از دانشگاه‌هاي شاخص انتخاب مي‌شود. حدود وظايف دبیر عبارت است از: اخذ ايده‌ها، طرح‌ها و پيشنهادها؛ هدايت فرايندهاي توليد و پردازش ايده‌ها و نظارت بر آن؛ ثبت ايده‌ها در بانك اطلاعاتي؛ مديريت و هدايت جلسات اتاق فكر؛ پيشنهاد تشويق مادي و معنوي از اعضاء اتاق فکر، صاحبان ايده‌ها و طرح‌هاي اثر بخش و اخذ، جمع‌بندي و ارائه گزارش عملكرد دوره‌اي ( سه ماهه ) اتاق فكر. بسته به موضوع اتاق فكر، فرد/افرادي از معاونت‌هاي شهرداري، ساير دستگاه‌هاي اجرايي و از اساتيد دانشگاه به انتخاب رئيس و دبير اتاق فكر كه در موضوع صاحب نظر هستند، شركت مي‌كنند. اهداف و شرح وظايف اعضا شامل بررسي مسائل و مشكلات تخصصي جهت توليد ايده‌ها؛ توليد و دسته‌بندي ايده‌ها و تبديل ايده‌ها به طرح‌هاي مورد نياز پس از تاييد رئيس اتاق فكر می‌باشد (مدیریت پژوهش، خلاقیت و فناوری‌های نوین شهرداری اصفهان، 1395: 5).
به منظور افزایش کارایی و اثربخشی اتاقهای فکر نیاز است عملکرد آن‌ها مورد ارزیابی قرار گیرد تا بستر مناسب برای شناسایی نقاط قوت و ضعف آن‌ها فراهم گردد. بدین‌منظور پژوهش حاضر اقدام به ارزیابی عملکرد اتاقهای فکر شهرداری اصفهان نموده‌است. این مطالعه در پی پاسخگویی به پرسش‌های زیر است:
- شاخص‌های ارزیابی عملکرد اتاقهای فکر شهرداری اصفهان چیست؟
- بر اساس این شاخص‌ها عملکرد اتاقهای فکر شهرداری اصفهان چگونه است؟
1- مبانی نظری پژوهش
1-1- مفاهیم و اصلاحات اساسی
اصطلاح اتاق فکر در دهه 1940 و 1950 در ایالات متحده آمریکا برای ارائه راهبردهای جنگی ظهور یافت و در دهه 1960 با مجموعه‌ای از برنامه‌ریزی‌های نظامی همراه شد (Shaw & et al,2015: 60؛Clark& Roodman,2013:1 ).
در پی جنگ جهانی دوم و نیاز به تقویت توان دفاعی و مدیریت امنیت، بهره‌گیری بیشتر از نظرات متخصصان احساس می‌شد. در چنین شرایطی بنیاد رند8در سال 1947 به عنوان اتاق فکر، فعالیت خود را آغاز نمود. در دهه 1960 دامنه کاربرد اصطلاح اتاق فکر گسترش یافت و از آن برای توصیف متخصصانی استفاده شد که سیاست‌های مختلفی را در عرصه‌های گوناگون ارائه می‌کردند. پس از دهه 1970 نیز اتاق فکر به هر نوع موسسه تحقیقاتی که به پژوهش درباره مسائل متنوع فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی می‌پردازد، اطلاق شد. پس از این مقطع زمانی این قبیل مراکز در کشورهای دیگر افزایش یافت (ابلسون9، 1996؛ به نقل از آقاجانی و عسگری، 1390: 143) و به مطالعه هر موضوع قابل تصور، اعمال نفوذ عمومی و اقدام پشت صحنه پرداخته است (Clark& Roodman, 2013: 1).
2-1- مفاهیم اساسی
اتاق فکر یا کانون تفکر معادل واژه "Think Thank" می‌باشد و در خصوص آن از عباراتی همچون مخزن فکر، مخزن اندیشه، مرکز مطالعات استراتژیک و اندیشگاه نیز استفاده شده‌است. اما با توجه به کارکرد آن، واژه اتاق فکر یا کانون تفکر مناسب‌‌تر به نظر می‌رسد. علاوه بر موارد فوق می‌توان عبارات زیر را هم معادل یا مرتبط با عبارت کانون تفکر در نظر گرفت:
اتاق فکر، برنامه‌ریزی و مدیریت، اندیشکده، اندیشگاه، نهاد مولد اندیشه، کارخانه فکر، کارخانه مغز، کارخانه ایده، جعبه‌های مغز، شرکت‌های ایده‌پرداز، تاجران ایده، بانک‌های مغز، بدنه‌های دانش، مخزن اندیشه، کلوپ فکر، جمع‌اندیشی، ایده‌پردازی جمعی، تصمیم‌سازی، آینده‌سازی و آینده‌نگاری، چشم‌انداز، برنامه‌ریزی استراتژیک، خط‌مشی و سیاست‌گذاری، بهره‌وری، مدیریت کیفیت (پورمعصوم، 1388: 249).
3-1- تعریف مفهوم اتاق فکر
اتاقهای فکر از لحاظ اندازه، منابع مالی، ساختار، ترکیب اعضاء، زمینه‌های تخصص، اهمیت سیاسی و برنامه‌های کاری متفاوت هستند. همچنین نهادهای مختلف و محیط‌های فرهنگی در کشورهای گوناگون بر مدل‌های عملکرد اتاق فکر و میزان کارایی سیاست‌گذاری‌های آن‌ها اثر گذاشته‌است. در حالی که برخی از سازمان‌ها رویکرد علمی یا فنی را برای مشکلات اجتماعی و اقتصادی اتخاذ کرده و عملکرد خود را بر اساس دیدگاه "غیر حزبی10" و غیر ایدئولوژیک11" قرار داده‌اند برخی دیگر از انگیزه‌های "حزبی" و "ایدئولوژیکی" برخوردار هستند. برخی از اتاقهای فکر دارای سبک علمی هستند و برخی دیگر از موقعیت‌های سیاسی حمایت می‌کنند. همچنین استفاده از این واژه در سطح بین‌المللی به‌طور چشمگیری متفاوت است. اصطلاح "اتاق فکر" به سازمان‌های غیردولتی، سازمان همکاری و توسعه اقتصادی12، ادارات و واحدهای پژوهشی دولتی وابسته به احزاب سیاسی اطلاق می‌گردد. بنابراین، تعریفی واحد که توصیف‌کننده تمام نقش‌ها و عملکرد اتاقهای فکر باشد وجود ندارد (آیدین13، 2006: 7). در ادامه به برخی از تعاریف اشاره می‌شود:
تاکاهیرو سوزوکی14 (2006) اتاق فکر را "سازمانی که پژوهش در خصوص سیاست عمومی را هدایت می‌کند"، می‌داند. استلا لدی15 (2011) اتاقهای فکر را به عنوان "سازمان‌های مستقل از دولت که از طریق بکارگیری دانش تخصصی و فعال‌سازی شبکه‌ها به توصیف طیف گسترده‌ای از مسائل سیاسی می‌پردازند" توصیف می‌کند (Koellner, 2013: 2). عملکرد اساسی اتاقهای فکر تولید ایده‌هایی است که از پتانسیل اصلاح یا تغییر در منطقه‌ای خاص برخوردارند. کنت ویور (1989) بر این باور است "از وظایف اتاقهای فکر شناسایی و تعمیم ایده‌هایی می‌باشد که ممکن است از لحاظ سیاسی در کوتاه مدت قابل اجرا نباشند اما به تدریج در میان سیاست‌گذاران پذیرفته شوند" (Su, 2016: 180). اتاقهای فکر به طور مستقیم یا غیرمستقیم بر فرایند سیاست‌گذاری از طریق خبرگی یا ایده‌های مرتبط با سیاست‌های عمومی تاثیرگذار هستند (Hauck, 2017: 16)." اتاق فکر جایی برای ارائه، مواجهه و انباشت تفکر برای حل مسائل سیاستی است. کانون تفکر هدفمند است و مسئله‌محوری، تنقیح مسائل سیاستی، راه حل‌یابی و تولید دانش اصلی‌ترین کارکردهای آن است. با تاکید بر متدولوژی، این تعریف اتاق فکر را ضرورتا مکانی برای فکر کردن تلقی نمی‌کند" (اشتریان، 1393، 1). این مراکز اغلب به عنوان پلی میان دانشگاه و جوامع سیاست‌گذاری، دولت‌ها و جوامع مدنی عمل می‌کنند و به عنوان صدایی مستقل پژوهش‌های کاربردی و پایه را به زبانی قابل درک، قابل اعتماد و در دسترس برای سیاست‌گذاران و مردم ترجمه می‌کنند (McGann, 2018:8).
4-1- گونه‌های اتاق فکر
اتاقهای فکر از لحاظ اندازه، ساختار، فعالیت‌های عملیاتی، هدف و جهت‌گیری‌های سیاسی متفاوت هستند (Bradford, 2014: 7
و می‌توان آن‌ها را بر حسب "ماموریت و شرح خدمات"؛ "حوزه و گستره عمل" و "وابستگی و روابط سازمانی" به انواع مختلفی تقسیم‌بندی نمود. بر حسب "ماموریت و شرح خدمات" به حوزه‌های سیاسی (سیاست پژوه، مشاور، وکیل مدافع سیاسی)؛ اقتصادی (اقتصادپژوه، اقتصاددان، توسعه‌پژوه و مشاور مسائل اقتصادی و مالی)؛ اجتماعی (جامعه‌شناس، روان شناس، فرهنگ‌پژوه، جامعه‌پژوه)؛ امنیتی و نظامی (استراتژیست، برنامه‌ریز و مشاور امور دفاعی و اطلاعاتی) ؛ صنعت و فناوری (پژوهشگر و مشاور مسائل صنعتی و فناورانه و ارتباطات بین‌رشته‌ای آن‌ها با دیگر حوزه‌ها) و آینده (سناریوپرداز، آینده‌پژوه، استراتژیست) تقسیم می‌شوند. اتاقهای فکر بر مبنای شاخص "حوزه و گستره عمل" در محدوده‌های شهر و استانی (متمرکز بر مطالعات شهری، روستایی و استانی)؛ ملی (متمرکز بر مسائل، مشکلات، دغدغه‌ها، برنامه‌ها و سیاست‌های کشور)؛ منطقه‌ای (متمرکز بر مسائل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کشورهای منطقه)؛ جهانی (متمرکز بر مسائل، دغدغه‌ها و فرصت‌های بین‌المللی) قرار می‌‌گیرند. به لحاظ شاخص"وابستگی و روابط سازمانی" نیز می‌توان آن‌ها را به گونه‌های مستقل (شرکت یا موسسه مستقل)؛ سازمان غیردولتی (عدم وابستگی دولتی)؛ وابسته دانشگاهی (وابسته یا زیر نظر یک دانشگاه)؛ نیمه دولتی (دارای توانایی عملکرد و سیاست‌گذاری مشارکتی) و دولتی (کاملا تحت نظر دولت) دسته‌بندی نمود (بنیاد توسعه فردا، 1387: 12-13).
5-1- متغیرهای اصلی ارزیابی اتاقهای فکر
"اتاق فکر بر اساس طرح مک گان" از الگوهای مطرح شده در ارتباط با اتاقهای فکر است. مک گان (2007)، اتاقهای فکر را در کتاب خود با عنوان "اتاق فکر و مشاوره سیاسی درآمریکا"، سازمان‌هایی معرفی می‌کند که تحقیقات سیاسی را به صورت مشاوره در زمینه‌های مختلف در اختیار سیاست‌گذاران و مردم قرار می‌دهند تا بر اساس آن تصمیم‌گیری نمایند. وی اتاق فکر را پلی میان جامعه دانشگاهی و سیاستمدران قلمداد می‌کند که پژوهش‌های علمی انجام شده در محیط‌های آکادمیک را به زبانی قابل فهم برای مردم و تصمیم‌گیران بیان می‌کند. وی برونداد‌های اصلی اتاقهای فکر را کتاب‌ها، گزارش‌ها، کنفرانس‌ها و نشست‌های رسمی و غیررسمی می‌داند (دانش‌فرد و ابوالمعالی، 1395: 88).
پژوهش‌های مک گان متمرکز بر ابزارهای ارزیابی اتاقهای فکر است. پژوهش‌های او نشان میدهد برای ارزیابی موثر اتاقهای فکر نیاز است متغیرهای زیر در قالب چهار مفهوم منابع، کاربست، برونداد و اثرات مورد بررسی قرار گیرد:
شاخص‌های منابع16: توانایی جذب و نگهداشت پژوهشگران و تحلیلگران برجسته؛ سطح کیفیت و ثبات حمایت مالی؛ نزدیکی و دسترسی به تصمیم‌گیران و دیگر نخبگان سیاسی؛ وجود کارکنانی با توانایی انجام پژوهش‌های دقیق و تولید بهنگام تحلیل؛ کیفیت و اعتبار شبکه‌ها؛ وجود مخاطبین کلیدی سیاست در جوامع دانشگاهی و رسانه.
شاخص‌های کاربست17: مقبولیت اتاق فکر توسط رسانه و نخبگان سیاسی کشور؛ کمیت و کیفیت استنادهای رسانه‌ای و وب سایت‌ها و پذیرش توسط نهادهای قانونی و اجرایی؛ خلاصه‌سازی، قراردادهای رسمی، مشاوره توسط مقامات یا دپارتمان‌ها/ نمایندگی‌ها؛ کتاب‌های فروخته شده؛ گزارش‌های توزیع شده؛ ارجاعات نشریات علمی و عمومی و شرکت‌کنندگان کنفرانس‌ها و سمینارها به پژوهشها و تحلیل‌های مستخرج از اتاق فکر.
شاخص‌های برونداد18: کمیت و کیفیت طرح‌ها و ایده‌های تولید شده؛ انتشارات تولید شده (کتاب‌ها، مقالات ژورنالی، خلاصه‌های سیاست و غیره)؛ مصاحبه‌های خبری انجام شده؛ خلاصه‌سازی‌ها، کنفرانس‌ها و سمینارهای برگزار شده؛ کارمندان معرفی شده برای مشاوره و پست‌های دولتی.
شاخص‌های اثرات19: اتخاذ توصیه‌های مستخرج از اتاق فکر توسط سیاست‌گذاران و سازمان‌های جامعه مدنی؛ مرکزیت شبکه مسائل؛ نقش مشورتی برای احزاب سیاسی، کاندیدها و تحولات تیمی؛ جوایز اعطا شده؛ انتشارات در مجلات دانشگاهی مورد تائید عمومی و رسانه‌های تاثیرگذار در بحث سیاسی و تصمیم‌گیری؛ نفوذ در وب‌سایت‌ها؛ و موفقیت در به چالش کشیدن روندهای اجرایی بوروکرات‌ها و مقامات منتخب کشور (McGann, 2018: 33-34).
2- پیشینه پژوهش
1-2-مطالعات داخلی
دانایی‌فرد و همکاران (1390)، در مقاله‌ای با عنوان "ارتقای ظرفیت خط مشی‌گذاری کشور: گونه‌شناسی نقش کانون‌های تفکر" بر اساس نتایج حاصل از مصاحبه با 49 نفر از صاحب‌نظران، نخبگان علمی کشور و نقش آفرینان عرصه‌ی خط‌مشی‌ها و تکمیل نمودار کیو توسط آن‌ها به گونه‌‌بندی نقش‌های اتاقهای فکر پرداخته‌اند. این نقش‌ها عبارتند از خط‌مشی‌سازان، توصیه‌گران بی‌نقش، محافظه‌کاران، حمایت‌گران، منتقدان قانون‌گرا، منفی‌گرایان، کانون مستقل، نقش‌آفرینان ناهماهنگ، نقادان سیاست، جانب‌داران ناکارآمد، مسئولیت‌پذیران، کارآمدان ذی‌نفوذ، تقویت‌کنندگان مثبت و ظرفیت‌های ناشناخته. نقش‌هایی که از سوی مشارکت‌کنندگان در گروه‌ها، مشابه انتخاب و ارزشیابی شده‌اند، به عنوان «نقش‌های جدید» کانون‌های تفکر در عرصه‌ی خط‌مشی‌های عمومی در نظر گرفته شده‌اند همچنین نقش‌هایی که به طور کامل متفاوت ارزشیابی شده‌اند، ضعف‌های کانون‌های تفکر محسوب می‌گردند.
ابراهیمی و صفرپور (1395)، در پژوهشی با عنوان "بررسی کانون‌های تفکر راهبردی در دانشگاه آزاد اسلامی قائمشهر" با استفاده از روش توصیفی پیمایشی به بررسی کانون‌های تفکر در دانشگاه آزاد اسلامی قائمشهر پرداختنه‌اند. نتایج نشان میدهد عملکرد کانون تفکر در این دانشگاه در محدوده خیلی ضعیف- ضعیف قرار دارد. که مهم‌ترین دلیل آن به عملکرد کانون تفکر در ارائه راهکار و استراتژی‌های مناسب برای اخذ تصمیم مربوط می‌گردد.
راهداری و صفری (1396)، در مقاله‌‌ی خود تحت عنوان "چالش‌های اتاق فکر در ایران" با استفاده از روش دلفی فازی به بررسی چالش‌های اتاقهای فکر سازمان‌های دولتی ایران از سال 1386 تا سال 1393 در تهران پرداخته‌اند. نتایج نشان از آن دارد که اتاقهای فکر ایران با هشت چالش فقدان دانش نظری در حوزه اتاق فکر؛ فقدان مشتری مناسب سازمانی برای ایده؛ فقدان آموزش لازم در حوزه اندیشیدن و فکر؛ ساختار معیوب سازمانی که امکان پذیرش ایده‌های تحولی ندارد؛ احساس نخبگی در مدیران ارشد و بی‌توجهی به ایده‌ها؛ ناتوانی در جهت‌دهی و سیاست‌گذاری قاطع؛ نداشتن راهبرد مشخص و عدم نیاز واقعی مدیران ارشد به اتاق فکر مواجه هستند.
2-2- مطالعات خارجی
مک گان و ویور20 (2017،) فصل پنجم کتاب خود با عنوان "اتاق فکر و جوامع مدنی" را به بررسی اتاقهای فکر اروپای غربی اختصاص داده‌اند. در این فصل بر مواردی همچون وابسته بودن اتاقهای فکر به حزب اروپای غربی و استقلال مذهبی آن‌ها، تامین منابع درآمدی اتاقهای فکر از طریق دولت و اتحادیه اروپا و عضویت افراد عام و حرفه‌ای در آن اشاره شده‌است.
هارت و ورمن21 (2008)، در پژوهش خود با عنوان "عصر جدید برای اتاق فکر در سیاست عمومی، واقعیت‌های روندهای بین‌المللی استرالیا" نخست با مرور مبانی نظری به بررسی تحولات اخیر اتاقهای فکر جهانی پرداخته‌اند. سپس ماهیت و نقش اتاقهای فکر استرالیا را مورد بررسی قرار داده و چالش‌هایی همچون وجود فشاری‌های رقابتی در پی افزایش اتاقهای فکر؛ مشکلات بودجه برای خرید ایده؛ فقدان دانش معتبر؛ بین‌المللی بودن فعالیت اتاق فکر و موضوع فرایندی و دسترسی حداقل به حداکثر محتوا را برای اتاقهای فکر استرالیا ذکر نموده‌اند.
لرنر22 (2018)، در مقاله‌ای با عنوان "دریافت پیام از طریق: ارزیابی تاثیر اتاق فکر در کنگره" به مقایسه اتاقهای فکر بر اساس ایدئولوژی‌های آن‌ها پرداخته است و نشان میدهد که اتاقهای فکر در موقعیت‌های ایدئولوژیکی راهبردی در پی حداکثر تاثیرگذاری هستند. همچنین ارتباط تجارب کارکنان اتاقهای فکر دولتی با شایستگی سازمان‌ها مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان میدهد که جایگاه ایدئولوژیکی اتاقهای فکر به عنوان بازیگران راهبردی در سیاست‌های قانون‌گذاری، به طور مستقیم بر چگونگی تعامل اعضای کنگره با آن‌ها تاثیر دارد.
کامن 23(2018)، در مقاله‌ای با عنوان "چرا و چگونه اتاقهای فکر شبکه‌های خود را در مواقع بحرانی گسترش می‌دهند؟ مطالعه موردی: اتاق فکر بروگل24 و مرکز مطالعات سیاسی اروپا" با تحلیل بیش از 450 گزارش خبرگی تولید شده توسط دو مرکز اندیشه در بروکسل، بالغ بر 300 رزومه و یادداشت‌های بیوگرافی و همچنین مصاحبه‌ها به بررسی چرایی و چگونگی گسترش شبکه‌های اتاقهای فکر بروکسل پرداخته‌است. نتایج، سازگاری اتاقهای فکر با موقعیت‌های بحرانی و تاثیر آن‌ها بر آینده حکومت اقتصادی اتحادیه اروپا را نشان می‌دهند.
بررسی پژوهش‌های انجام شده حاکی از آن است که بیشتر این پژوهشها به بررسی مبانی نظری و چالش‌های اتاقهای فکر پرداخته‌اند. موفقیت اتاقهای مستلزم ارزیابی عملکرد آن‌ها می‌باشد. در این راستا پژوهش حاضر سعی در ارزیابی عملکرد اتاقهای فکر شهرداری اصفهان به منظور دستیابی به عرصه مناسب برای برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری دارد. بنابراین به استخراج مفاهیم و متغییرهای اصلی و ارزیابی عملکرد اتاقهای فکر شهرداری اصفهان بر اساس آن‌ها پرداخته‌است.
3- روش‌شناسی پژوهش
پژوهش حاضر از لحاظ هدف کاربردی است، چرا که ارزیابی عملکرد اتاقهای فکر شهرداری اصفهان منجر به شناسایی و حل مشکلات آن‌ها شده و در نتیجه زمینه مناسب برای بهبود عملکرد اتاقهای فکر فراهم می‌شود. از نظر روش پیمایشی کمی است. اطلاعات مورد نیاز با استفاده از پرسشنامه گردآوری شده‌است. جامعه‌ی آماری این پژوهش اعضای اتاقهای فکر شهرداری اصفهان است که شامل 60 عضو (24 نفر اعضای دانشگاهی و 36 نفر اعضای شهرداری اصفهان) می‌باشد. برای نمونه‌گیری از روش نمونه‌گیری تصادفی ساده استفاده شده‌است. حجم نمونه بر اساس نظر پژوهشگران 30 نفر (12 نفر از اعضای دانشگاهی و 18 نفر از اعضای شهرداری اصفهان) انتخاب شد. در این روش پژوهشگر با در نظر گرفتن عواملی همچون زمان، نیروی انسانی ماهر و امکانات درصدی از جامعه را به عنوان نمونه انتخاب می‌کند (فرشچی، دسترسی در 25/12/1397). در این پژوهش برای گردآوری داده‌ها از ابزار پرسشنامه استفاده شده‌است. برای تدوین گویه‌های پرسشنامه به مرور متون تخصصی استناد شده‌است. سپس برونداد آن به منظور بومی‌سازی با شرایط شهرداری اصفهان توسط کارشناسان مرتبط بررسی شده و به عنوان مبنای تدوین پرسشنامه قرار گرفت. پرسشنامه مشتمل بر 30 پرسش در چهار حوزه منابع، کاربست، برونداد و اثرات بوده (جدول1) و پرسش‌ها به صورت بسته و بر پایه طیف لیکرت تنظیم شده‌است. تحلیل داده‌ها با بهره‌گیری از تحلیل آمار توصیفی و استنباطی انجام شده‌است. در بخش آمار استنباطی از آزمون تی تک نمونهای برای فرض آماری میانگین، آزمون فریدمن برای تعیین اهمیت عوامل موثر بر عملکرد اتاقهای فکر و آزمون یومن-وایت‌نی (با توجه به غیر نرمال بودن توزیع و کوچک بودن حجم هر یک از گروه‌ها) برای مقایسه دو گروه دانشگاهی و شهرداری در ارزیابی عملکرد اتاقهای فکر شهرداری اصفهان استفاده شده‌است.
برای بررسی روايي پرسشنامه نظرات متخصصان اخذ گردید و جهت تعيين پایایی آن از آلفای کرونباخ استفاده شد. ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شده 0.85است که از مقدار کمینه 0.7 بزرگ‌تر می‌باشد بنابراین پایایی پرسشنامه تائید می‌شود. گویه‌های پرسشنامه از بررسی متون تخصصی حاصل شده و مورد تائید کارشناسان شهرداری قرار گرفته‌است بنابراین روایی آن تائید می‌گردد.
شکل(1)- مدل مفهومی ارزیابی عملکرد اتاقهای فکر شهرداری اصفهان
جدول (1)- معرفی مفاهیم و متغییرهای اصلی
مفاهیم اصلی | متغییرهای اصلی | ضریب آلفا |
|---|---|---|
منابع | - انتخاب موضوع جلسات متناسب با عنوان اتاق فكر - توانمندي دبير محترم اتاق فكر - وجود شرح خدمات تخصصي - توانایی و قابلیت در جذب نخبگان - جذب مالي (درصد پرداخت نسبت به قرارداد) - دسترسی به تصمیم‌سازان شهری - حضور افراد کلیدی آکادمیک مسلط به امر سیاست‌گذاری - ارائه اطلاعات كافي از طرف شهرداري به اعضاي اتاق فكر دعوت شده از بيرون از شهرداري - دعوت از افراد با ديدگاه‌هاي متفاوت - سطح مشاركت معاونين و مديران - امكان مشاركت و اظهار نظر كارشناسان - استفاده از ظرفيت‌هاي بيرون از شهر اصفهان در اتاق‌هاي فكر - توجه به رویکرد آينده‌پژوهي در اتاق فكر - بهره‌گيري از تكنيك‌هاي ويژه اتاق فكر | 0.85 |
کاربست | - ارائه گزارش‌های خلاصه شده - مديريت دانش اتاق‌هاي فكر و انتشار نتايج - معروفیت، اعتبار و مقبولیت اتاق فکر در رسانه‌ها و بین سیاست‌گذاران شاخص - کیفیت و کمیت ارجاع دهی از سوی رسانه‌ها و وب‌های مهم | 0.87 |
برونداد | - کیفیت خروجی‌ها - پیشنهاد سیاست - ایده‌های تولید شده - تعداد مصاحبه‌های خبری انجام شده - تعداد سمینارها و کنفرانس‌های سازماندهی شده - تعداد کارکنانی که برای پست‌های سازمانی و مشاوره از طریق اتاق فکر پیشنهاد شده | 0.84 |
اثرات | - توجه به توصیه‌های ارائه شده توسط سیاست‌گذاران و سازمان‌های اجتماعی مدنی - موفقیت در به چالش کشیدن فرآیندهای اجرایی - توجه به نقش اتاق فكر در تصميم‌سازي - توجه به ارتباط اتاق فكر با ساير اتاق‌هاي فكر - وجود توالي و زمانبندي مناسب و تعداد كافي جلسات - تعداد انتشارات در نشریات علمی یا رسانه‌های موثر در امر سیاست‌گذاری و تصمیم‌سازی | 0.84 |
ماخذ: بر پایه چارچوب نظری پژوهش و اخذ نظرات کارشناسان
|
4- یافته‌های پژوهش
1-4- توصیف ویژگی‌های جمعیتی
از کل پاسخگویان به پرسشنامه 27 نفر (90 درصد) مرد و 3 نفر (10 درصد) از آن‌ها زن می‌باشند. که از این میان 17 نفر تحصیلات کارشناسی ارشد و 13 نفر تحصیلات دکتری دارند.
2-4- متغیرهای مرتبط با مفهوم منابع
متغیرهای مرتبط با مفهوم منابع در چهارده مورد بررسی شده‌است. نتایج حاصل از آزمون تی تک نمونهای با اطمینان 95% و در سطح معناداری 05/0 نشان میدهد از نظر پاسخگویان توانمندي دبير اتاق فكر؛ دسترسی به تصمیم‌سازان شهری؛ دعوت از افراد با ديدگاه‌هاي متفاوت؛ سطح مشاركت معاونين و مديران؛ توجه به رویکرد آينده‌پژوهي در اتاق فكر و بهره‌گيري از تكنيك‌هاي ويژه اتاق فكر در سطح نسبتا مطلوب هستند. گویه‌های انتخاب موضوع جلسات متناسب با عنوان اتاق فكر؛ وجود شرح خدمات تخصصي؛ توانایی و قابلیت در جذب نخبگان؛ ارائه اطلاعات كافي از طرف شهرداري به اعضاي اتاق فكر دعوت شده از بيرون از شهرداري؛ امكان مشاركت و اظهار نظر كارشناسان و حضور افراد کلیدی آکادمیک مسلط به امر سیاست‌گذاری در سطح مطلوبی ارزیابی شده‌اند. دو گویه جذب مالي و استفاده از ظرفيت‌هاي بيرون از شهر اصفهان در اتاق‌هاي فكر در سطح نامطلوب می‌باشند (جدول2).
جدول(2)- نتایج آزمون تی تک نمونهای متغیرهای مفهوم منابع
ردیف | متغیرهای اصلی | میانگین فرضی= 3 | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
t | درجه آزادی | سطح معنی‌داری | میانگین | انحراف معیار | نتیجه آزمون | تحلیل | ||
1 | انتخاب موضوع جلسات متناسب با عنوان اتاق فكر | 497/9 | 29 | 000/0 | 3000/4 | 74971/0 | رد | مطلوب |
2 | توانمندي دبير اتاق فكر | 947/2 | 29 | 006/0 | 7333/3 | 36289/1 | تائید | نسبتا مطلوب |
3 | وجود شرح خدمات تخصصي | 578/1 | 29 | 125/0 | 3667/3 | 27261/1 | تائید | نسبتا مطلوب |
4 | توانایی و قابلیت در جذب نخبگان | 454/2 | 29 | 020/0 | 4667/3 | 04166/1 | رد | مطلوب |
5 | جذب مالي (درصد پرداخت نسبت به قرارداد) | 670/3- | 29 | 001/0 | 9667/1 | 54213/1 | رد | نامطلوب |
6 | دسترسی به تصمیم‌سازان شهری | 114/1- | 29 | 274/0 | 7333/2 | 31131/1 | تائید | نسبتا مطلوب |
7 | حضور افراد کلیدی آکادمیک مسلط به امر سیاست‌گذاری | 319/3 | 29 | 002/0 | 5667/3 | 93526/0 | رد | مطلوب |
8 | ارائه اطلاعات كافي از طرف شهرداري به اعضاي اتاق فكر دعوت شده از بيرون از شهرداري | 523/2 | 29 | 017/0 | 6000/3 | 30252/1 | رد | مطلوب |
9 | دعوت از افراد با ديدگاه هاي متفاوت | 755/1 | 29 | 090/0 | 4000/3 | 24845/1 | تائید | نسبتا مطلوب |
10 | سطح مشاركت معاونين و مديران | 841/2 | 29 | 008/0 | 4667/3 | 89955/0 | تائید | نسبتا مطلوب |
11 | امكان مشاركت و اظهار نظر كارشناسان | 393/7 | 29 | 000/0 | 9333/3 | 69149/0 | رد | مطلوب |
12 | استفاده از ظرفيت‌هاي بيرون از شهر اصفهان در اتاق هاي فكر | 878/3- | 29 | 001/0 | 1667/2 | 17688/1 | رد | نامطلوب |
13 | توجه به رویکرد آينده پژوهي در اتاق فكر | 0 | 29 | 1 | 3 | 94686/0 | تائید | نسبتا مطلوب |
14 | بهره‌گيري از تكنيك‌هاي ويژه اتاق فكر | -1.816 | 29 | 0.080 | 5333/2 | 40770/1 | تائید | نسبتا مطلوب |
به منظور بررسی یکسان بودن اولویت متغیرهای منابع در ارزیابی عملکرد اتاقهای فکر شهرداری اصفهان از آزمون فریدمن استفاده شد. نتایج این آزمون نشان میدهد که مقدار مجذور کای دو به دست آمده برابر با 614/123 در سطح خطای کمتر از 05/0 قرار دارد. بنابراین آزمون فریدمن معنی‌دار بوده و اهمیت متغیرهای منابع در ارزیابی عملکرد اتاقهای فکر متفاوت است. مقایسه میانگین رتبه‌ها نشان میدهد که به ترتیب انتخاب موضوع جلسات متناسب با عنوان اتاق فكر، توانمندي دبير اتاق فكر و امكان مشاركت و اظهار نظر كارشناسان از اهمیت بالاتری برخوردار هستند (جدول3).
جدول (3)- تحلیل رتبه‌بندی عوامل موثر بر ارزیابی عملکرد
اتاقهای فکر در مفهوم منابع
متغیرهای مفهوم منابع | میانگین رتبه | رتبه |
|---|---|---|
انتخاب موضوع جلسات متناسب با عنوان اتاق فكر | 33/11 | 1 |
توانمندي دبير اتاق فكر | 97/9 | 2 |
امكان مشاركت و اظهار نظر كارشناسان | 90/9 | 3 |
ارائه اطلاعات كافي از طرف شهرداري به اعضاي اتاق فكر دعوت شده از بيرون از شهرداري | 70/8 | 4 |
حضور افراد کلیدی آکادمیک مسلط به امر سیاست‌گذاری | 35/8 | 5 |
دعوت از افراد با ديدگاه‌هاي متفاوت | 10/8 | 7 |
توانایی و قابلیت در جذب نخبگان | 08/8 | 6 |
وجود شرح خدمات تخصصي | 70/7 | 8 |
سطح مشاركت معاونين و مديران | 68/7 | 9 |
توجه به رویکرد آينده‌پژوهي در اتاق فكر | 37/6 | 10 |
دسترسی به تصمیم‌سازان شهری | 38/5 | 11 |
بهره‌گيري از تكنيك‌هاي ويژه اتاق فكر | 23/5 | 12 |
جذب مالي (درصد پرداخت نسبت به قرارداد) | 15/4 | 13 |
استفاده از ظرفيت‌هاي بيرون از شهر اصفهان در اتاق‌هاي فكر | 05/4 | 14 |
درجه آزادی: 13 مجذوری کای: 614/123 سطح معنی‌داری: 000/0 | ||
3-4- متغیرهای مرتبط با مفهوم کاربست
مفهوم کاربست در چهار متغیر ارائه گزارش‌های خلاصه شده، مديريت دانش اتاق‌هاي فكر و انتشار نتايج، معروفیت، اعتبار و مقبولیت اتاق فکر در رسانه‌ها و بین سیاست‌گذاران شاخص و کیفیت و کمیت ارجاع‌دهی از سوی رسانه‌ها و وب‌های مهم مورد بررسی قرار گرفت. بر اساس نتایج آزمون تی تک نمونهای می‌توان گفت پاسخگویان ارائه گزارش‌های خلاصه شده را در سطح مطلوب، مدیریت دانش اتاقهای فکر و انتشار نتایج را در سطح نسبتا مطلوب، معروفیت، اعتبار و مقبولیت اتاق فکر در رسانه‌ها و بین سیاست‌گذاران و کیفیت و کمیت ارجاع‌دهی از سوی رسانه‌ها و وب‌های مهم را در سطح نامطلوب دانسته‌اند (جدول4).
جدول (4)- نتایج آزمون تی تک نمونهای متغیرهای مرتبط با مفهوم کاربست
ردیف | متغیرهای اصلی | میانگین فرضی= 3 | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
t | درجه آزادی | سطح معنی‌داری | میانگین | انحراف معیار | نتیجه آزمون | تحلیل | |||
1 | ارائه گزارش‌های خلاصه شده | 343/3
| 29 | 002/0 | 7333/3 | 20153/1 | رد | مطلوب | |
2 | مديريت دانش اتاق‌هاي فكر و انتشار نتايج | 366/1 | 29 | 182/0 | 2333/3 | 93526/0 | تائید | نسبتا مطلوب | |
3 | معروفیت، اعتبار و مقبولیت اتاق فکر در رسانه‌ها و بین سیاست‌گذاران شاخص | 161/4-
| 29 | 000/0 | 1000/2 | 18467/1 | رد | نامطلوب | |
4 | کیفیت و کمیت ارجاع‌دهی از سوی رسانه‌ها و وب‌های مهم | 052/10- | 29 | 000/0 | 2667/1 | 94443/0 | رد | نامطلوب | |
نتایج آزمون فریدمن (جدول 5) بیانگر تفاوت معنی‌دار در اهمیت متغیرهای کاربست در ارزیابی عملکرد اتاقهای فکر می‌باشد. از دید پاسخگویان متغیر ارائه گزارش‌های خلاصه شده از اهمیت بالاتر و متغیر کیفیت و کمیت ارجاع‌دهی از سوی رسانه‌ها و وب‌های مهم از اهمیت کمتری برخوردار می‌باشند.
جدول (5)- تحلیل رتبه‌بندی عوامل موثر بر ارزیابی
عملکرد اتاقهای فکر در مفهوم کاربست
متغیرهای مفهوم کاربست | میانگین رتبه | رتبه |
ارائه گزارش‌های خلاصه شده | 47/3 | 1 |
مدیریت دانش اتاقهای فکر و انتشار نتایج | 10/3 | 2 |
معروفیت، اعتبار و مقبولیت اتاق فکر در رسانه‌ها و بین سیاست‌گذاران شاخص | 98/1 | 3 |
کیفیت و کمیت ارجاع‌دهی از سوی رسانه‌ها و وب‌های مهم | 45/1 | 4 |
درجه آزادی: 3 مجذوری کای: 541/55 سطح معنی‌داری: 000/0 | ||
4-4- متغیرهای مرتبط با مفهوم برونداد
مفهوم برونداد در قالب شش متغیر به ارزیابی عملکرد اتاقهای فکر شهرداری اصفهان پرداخته است. بر اساس نتایج آزمون تی تک نمونهای می‌توان گفت پاسخگویان کیفیت خروجی‌ها، پیشنهاد سیاست و ایده‌های تولید شده را در سطح مطلوب، تعداد مصاحبه‌های خبری انجام شده، تعداد سمینارها و کنفرانس‌های سازماندهی شده و تعداد کارکنانی را که از طریق اتاق فکر برای پست‌های سازمانی و مشاوره پیشنهاد شده‌اند را در سطح نامطلوب ارزیابی نموده‌اند (جدول 6).
جدول (6)- نتایج آزمون تی تک نمونهای متغیرهای مرتبط با مفهوم برونداد
ردیف | متغیرهای اصلی | میانگین فرضی= 3 | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
t | درجه آزادی | سطح معنی‌داری | میانگین | انحراف معیار | نتیجه آزمون | تحلیل | |||
1 | کیفیت خروجی‌ها | 294/3 | 29 | 003/0 | 4667/3 | 77608/0 | رد | مطلوب | |
2 | پیشنهاد سیاست | 881/3 | 29 | 001/0 | 3.7000 | 98786/0 | رد | مطلوب | |
3 | ایده‌های تولید شده | 130/4 | 29 | 000/0 | 3.6667 | 88409/0 | رد | مطلوب | |
4 | تعداد مصاحبه‌های خبری انجام شده | 504/12- | 29 | 000/0 | 1.2333 | 77385/0 | رد | نامطلوب | |
5 | تعداد سمینارها و کنفرانس‌های سازماندهی شده | 520/9- | 29 | 000/0 | 1.3333 | 95893/0 | رد | نامطلوب | |
6 | تعداد کارکنانی که برای پست‌های سازمانی و مشاوره از طریق اتاق فکر پیشنهاد شده | 815/9- | 29 | 000/0 | 1.1333 | 04166/1 | رد | نامطلوب | |
نتایج آزمون فریدمن (جدول 7) نشان میدهد مقدار مجذور کای به دست آمده برابر با 361/109 است که در سطح خطای کمتر از 05/0 قرار دارد. بنابراین آزمون فریدمن با معناست و متغیرهای برونداد از رتبه‌بندی متفاوتی در ارزیابی عملکرد اتاقهای فکر برخودار هستند. بیشترین میانگین رتبه به پیشنهاد سیاست و کمترین میانگین رتبه به تعداد کارکنانی که برای پست‌های سازمانی و مشاوره از طریق اتاق فکر پیشنهاد شده اختصاص دارد.
جدول (7)- تحلیل رتبه‌بندی عوامل موثر بر ارزیابی
عملکرد اتاقهای فکر در مفهوم برونداد
متغیرهای مفهوم برونداد | میانگین رتبه | رتبه |
پیشنهاد سیاست | 97/4 | 1 |
ایده‌های تولید شده | 95/4 | 2 |
کیفیت خروجی‌ها | 70/4 | 3 |
تعداد سمینارها و کنفرانس‌های سازماندهی شده | 32/2 | 4 |
تعداد مصاحبه‌های خبری انجام شده | 12/2 | 5 |
تعداد کارکنانی که برای پست‌های سازمانی و مشاوره از طریق اتاق فکر پیشنهاد شده | 95/1 | 6 |
درجه آزادی: 5 مجذوری کای: 361/109 سطح معنی‌داری: 000/0 | ||
5-4- متغیرهای مرتبط با مفهوم اثرات
عملکرد اتاقهای فکر شهرداری اصفهان در مفهوم اثرات در شش متغیر مورد ارزیابی قرار گرفته‌است. بر اساس نتایج جدول (جدول 8) می‌توان گفت پاسخگویان بر این باورند توجه به توصیه‌های ارائه شده توسط سیاست‌گذاران و سازمان‌های اجتماعی مدنی در سطح نسبتا مطلوب، وجود توالي و زمانبندي مناسب و تعداد كافي جلسات؛ توجه به نقش اتاق فكر در تصميم‌سازي و موفقیت در به چالش کشیدن فرآیندهای اجرایی در سطح مطلوب، توجه به ارتباط اتاق فكر با ساير اتاق‌هاي فكر و تعداد انتشارات در نشریات علمی یا رسانه‌های موثر در امر سیاست‌گذاری و تصمیم‌سازی در سطح نامطلوب می‌باشند.
جدول (8)- نتایج آزمون تی تک نمونهای متغیرهای مرتبط با مفهوم اثرات
ردیف | متغیرهای اصلی | میانگین فرضی= 3 | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
t | درجه آزادی | سطح معنی‌داری | میانگین | انحراف معیار | نتیجه آزمون | تحلیل | ||
1 | توجه به توصیه‌های ارائه شده توسط سیاست‌گذاران و سازمان‌های اجتماعی مدنی | 876/1- | 29 | 071/0 | 4333/2 | 65432/1 | تائید | نسبتا مطلوب |
2 | موفقیت در به چالش کشیدن فرآیندهای اجرایی | 168/3 | 29 | 004/0 | 6000/3 | 03724/1 | رد | مطلوب |
3 | توجه به نقش اتاق فكر در تصميم‌سازي | 458/3 | 29 | 002/0 | 5667/3 | 89763/0 | رد | مطلوب |
4 | توجه به ارتباط اتاق فكر با ساير اتاق‌هاي فكر | 960/5- | 29 | 000/0 | 9333/1 | 98027/0 | رد | نامطلوب |
5 | وجود توالي و زمانبندي مناسب و تعداد كافي جلسات | 162/3 | 29 | 004/0 | 6667/3 | 15470/1 | رد | مطلوب |
6 | تعداد انتشارات در نشریات علمی یا رسانه‌های موثر در امر سیاست‌گذاری و تصمیم‌سازی | 515/12- | 29 | 000/0 | 9667/0 | 88992/0 | رد | نامطلوب |
آزمون فریدمن (جدول 9) نشان میدهد که اهمیت و رتبه متغیرهای مفهوم اثرات در ارزیابی عملکرد اتاقهای فکر شهرداری اصفهان با یکدیگر متفاوت می‌باشد (مجذور کای دو=486/78 ، 5 = df، 05/0> p). مقایسه میانگین رتبه‌ها بیانگر اهمیت بالای متغیرهای وجود توالي و زمانبندي مناسب تعداد كافي جلسات، توجه به نقش اتاق فكر در تصميم‌سازي و موفقیت به چالش کشیدن فرآیندهای اجرایی می‌باشد.
جدول (9)- تحلیل رتبه‌بندی عوامل موثر بر ارزیابی
عملکرد اتاقهای فکر در مفهوم اثرات
متغیرهای مفهوم اثرات | میانگین رتبه | رتبه |
|---|---|---|
وجود توالي و زمانبندي مناسب و تعداد كافي جلسات | 63/4 | 1 |
توجه به نقش اتاق فكر در تصميم‌سازي | 62/4 | 2 |
موفقیت در به چالش کشیدن فرآیندهای اجرایی | 53/4 | 3 |
توجه به توصیه‌های ارائه شده توسط سیاست‌گذاران و سازمان‌های اجتماعی مدنی | 03/3 | 4 |
توجه به ارتباط اتاق فكر با ساير اتاق‌هاي فكر | 58/2 | 5 |
تعداد انتشارات در نشریات علمی یا رسانه‌های موثر در امر سیاست‌گذاری و تصمیم‌سازی | 60/1 | 6 |
درجه آزادی: 5 مجذوری کای: 486/78 سطح معنی‌داری: 000/0 | ||
6-4- مقایسه دو گروه دانشگاهی و شهرداری اصفهان
در این بخش با استفاده ار آزمون یومن-وایت‌نی ارزیابی عملکرد اتاقهای فکر شهرداری اصفهان از منظر اعضای دانشگاهی و اعضای شهرداری آن مورد مقایسه قرار گرفته‌است (جدول 10).
جدول (10)- مقایسه دو گروه دانشگاهی و شهرداری
در ارزیابی عملکرد اتاقهای فکر شهرداری اصفهان
مفاهیم اصلی | میانگین رتبه | Z | سطح معنی‌داری | |
دانشگاهی | شهرداری | |||
منابع | 33/18 | 61/13 | 439/1- | 150/0 |
کاربست | 71/15 | 36/15 | 106/0- | 916/0 |
برونداد | 79/18 | 31/13 | 673/1- | 0.0940 |
اثرات | 67/15 | 39/15 | 085/0- | 933/0 |
نتایج جدول فوق نشان میدهد مقدار آزمون Z در هر یک از چهار مفهوم منابع، کاربست، برونداد و اثرات در سطح معنی‌داری بیشتر از 05/0 قرار دارد. بنابراین میان دو گروه دانشگاهی و شهرداری در ارزیابی عملکرد اتاقهای فکر شهرداری اصفهان تفاوت معنی‌داری وجود ندارد. از سویی میانگین رتبه اعضای دانشگاهی در هر چهار مفهوم منابع، کاربست، برونداد و اثرات از اعضای شهرداری بالاتر است.
بحث و نتیجه‌گیری
شهرداري به عنوان یک سازمان بزرگ اجرايي با موضوعات علمی و اجرایی مختلفي روبروست. حل علمی مسائل نیازمند بهره‌گیری از خرد جمعی بوده و از همین‌‌رو اتاقهای فکر و مراكز تفكر وظيفه مطالعه، روشمند كردن و هدايت نظري و مفهومي مسائل و موضوعات را براي رسيدن به پاسخ‌هاي كاربردي بر عهده دارند. بدين منظور معاونت برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهرداری اصفهان اقدام به تشكيل اتاقهای فکر تخصصی در حوزه‌های مختلف فناوري اطلاعات، عمران شهری، خدمات شهری، اداری مالی و حمل و نقل و ترافیک نموده‌است تا بستر مناسب براي پيوند دو حوزه نظري و كاربردي فراهم شود. به منظور افزایش کارایی و اثربخشی اتاقهای فکر عملکرد آن‌ها مورد ارزیابی قرار گرفت تا زمینه مناسب برای شناسایی نقاط قوت و ضعف آن‌ها فراهم گردد. در این راستا با مرور متون تخصصی شاخص‌های مناسب در چهار مفهوم منابع، کاربست، برون‌دادها و اثرات استخراج و توسط کارشناسان شهرداری اصفهان تدقیق گردید. سپس پرسشنامه‌ای بر اساس شاخص‌های مستخرج تدوین و توسط اعضای داخلی (شهرداری اصفهان) و خارجی (هیئت‌های علمی دانشگاه‌های استان اصفهان) اتاقهای فکر تکمیل گردید. نتایج حاصل از تحلیل پرسشنامه نشان میدهد عملکرد اتاقهای فکر شهرداری اصفهان در متغیرهایی مانند انتخاب موضوع جلسات متناسب با عنوان اتاق فكر؛ توانایی و قابلیت در جذب نخبگان؛ حضور افراد کلیدی آکادمیک مسلط به امر سیاست‌گذاری؛ ارائه اطلاعات كافي از طرف شهرداري به اعضاي اتاق فكر دعوت شده از بيرون از شهرداري؛ امكان مشاركت و اظهار نظر كارشناسان (مربوط به مفهوم منابع)؛ ارائه گزارش‌های خلاصه شده (مربوط به مفهوم کاربست)؛ کیفیت خروجی‌ها؛ پیشنهاد سیاست؛ ایده‌های تولید شده (مربوط به مفهوم برونداد) و موفقیت در به چالش کشیدن فرآیندهای اجرایی؛ توجه به نقش اتاق فكر در تصميم‌سازي؛ وجود توالي و زمانبندي مناسب و تعداد كافي جلسات (مربوط به مفهوم اثرات) مطلوب ارزیابی شده‌است. همچنین با توجه ارزیابی نامطلوب عملکرد اتاقهای فکر در متغیرهای جذب مالي؛ استفاده از ظرفيت‌هاي بيرون از شهر اصفهان در اتاق‌هاي فكر (مربوط به مفهوم منابع)؛ معروفیت، اعتبار و مقبولیت اتاق فکر در رسانه‌ها و بین سیاست‌گذاران شاخص؛ کیفیت و کمیت ارجاع‌دهی از سوی رسانه‌ها و وب‌های مهم (مربوط به مفهوم کاربست)؛ تعداد مصاحبه‌های خبری انجام شده؛ تعداد سمینارها و کنفرانس‌های سازماندهی شده؛ تعداد کارکنانی که برای پست‌های سازمانی و مشاوره از طریق اتاق فکر پیشنهاد شده (مربوط به مفهوم برونداد)؛ توجه به ارتباط اتاق فكر با ساير اتاق‌هاي فكر؛ تعداد انتشارات در نشریات علمی یا رسانه‌های موثر در امر سیاست‌گذاری و تصمیم‌سازی (مربوط به مفهوم اثرات) نیاز است اقدامات لازم به‌منظور بهبود عملکرد آن‌ها در موارد مذکور صورت گیرد (جدول 11).
جدول (11). نتایج حاصل از تحلیل پرسشنامه
مفاهیم اصلی | تحلیل | |
|---|---|---|
منابع | مطلوب | انتخاب موضوع جلسات متناسب با عنوان اتاق فكر؛ توانایی و قابلیت در جذب نخبگان؛ حضور افراد کلیدی آکادمیک مسلط به امر سیاست‌گذاری؛ ارائه اطلاعات كافي از طرف شهرداري به اعضاي اتاق فكر دعوت شده از بيرون از شهرداري؛ امكان مشاركت و اظهار نظر كارشناسان |
نسبتا مطلوب | توانمندي دبير اتاق فكر؛ وجود شرح خدمات تخصصي؛ دسترسی به تصمیم‌سازان شهری؛ دعوت از افراد با ديدگاه‌هاي متفاوت؛ سطح مشاركت معاونين و مديران؛ توجه به رویکرد آينده‌پژوهي در اتاق فكر؛ بهره‌گيري از تكنيك‌هاي ويژه اتاق فكر | |
نامطلوب | جذب مالي (درصد پرداخت نسبت به قرارداد)؛ استفاده از ظرفيت‌هاي بيرون از شهر اصفهان در اتاق هاي فكر | |
کاربست | مطلوب | ارائه گزارش‌های خلاصه شده |
نسبتا مطلوب | مديريت دانش اتاق‌هاي فكر و انتشار نتايج | |
نامطلوب | معروفیت، اعتبار و مقبولیت اتاق فکر در رسانه‌ها و بین سیاست‌گذاران شاخص؛ کیفیت و کمیت ارجاع‌دهی از سوی رسانه‌ها و وب‌های مهم | |
برونداد | مطلوب | کیفیت خروجی‌ها؛ پیشنهاد سیاست؛ ایده‌های تولید شده |
نسبتا مطلوب | - | |
نامطلوب | تعداد مصاحبه‌های خبری انجام شده؛ تعداد سمینارها و کنفرانس‌های سازماندهی شده؛ تعداد کارکنانی که برای پست‌های سازمانی و مشاوره از طریق اتاق فکر پیشنهاد شده | |
اثرات | مطلوب | موفقیت در به چالش کشیدن فرآیندهای اجرایی؛ توجه به نقش اتاق فكر در تصميم‌سازي؛ وجود توالي و زمانبندي مناسب و تعداد كافي جلسات |
نسبتا مطلوب | توجه به توصیه‌های ارائه شده توسط سیاست‌گذاران و سازمان‌های اجتماعی مدنی | |
نامطلوب | توجه به ارتباط اتاق فكر با ساير اتاق‌هاي فكر؛ تعداد انتشارات در نشریات علمی یا رسانه‌های موثر در امر سیاست‌گذاری و تصمیم‌سازی | |
مقایسه اعضای خارجی (هیئت‌های علمی دانشگاه‌های استان اصفهان) و اعضای داخلی (کارشناسان شهرداری اصفهان) در ارزیابی عملکرد اتاقهای فکر شهرداری اصفهان حاکی عدم تفاوت معنی‌دار میان این دو گروه است.
در پایان پیشنهادهای زیر جهت بهبود عملکرد اتاقهای فکر شهرداری اصفهان ارائه می‌شود:
- تهیه گزارشی از خروجی‌های اتاق فکر و ارسال آن برای ذینفعان؛
- ارسال گزارش در خصوص کاربرد خروجی‌های اتاقهای فکر از سوی حوزه‌های بهره‌برار؛
- تخصیص بودجه‌ای جداگانه برای بهره‌برداری از نتایج اتاقهای فکر؛
- سطح‌بندی خروجی اتاقهای فکر به کلان و خرد برای تسهیل اجرای آن؛
- برگزاری جلسات مستمر در خصوص چگونگی کاربرد خروجی‌های اتاق فکر؛
- تدوین شیوه‌نامه کاربست نتایج اتاقهای فکر شهرداری اصفهان.
شکل (2)- مدل کاربردی اتاقهای فکر شهرداری اصفهان
منابع
- ابراهیمی، سید علیرضا و صفرپور سوخته کلائی، علیرضا (1395). بررسی کانون‌های تفکر راهبردی در دانشگاه ازاد اسلامی قائمشهر. چهارمین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های نوین در مدیریت، اقتصاد و حسابداری، برلین- آلمان، موسسه مديران ايده‌پرداز كارين.
- ابیات، نیره (1394). کانون‌های تفکر هند. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات بنیادین حکومتی (گروه بنیادین حکومتی).
- اشتریان، کیومرث (1393). کانون تفکر (اتاق فکر). مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری.
- امام‌جمعه‌زاده، سید جواد و بابایی، مجتبی (1394). نقش اتاقهای فکر در تصمیم‌سازی سیاست خارجی آمریکا در قبال پرونده هسته‌ای ایران. فصلنامه مطالعات روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، 8 (29): 115-144.
- آقاجانی، احمد و عسگری، محمود (1390). نقش‌آفرینی اتاقهای فکر در سیاست‌گذاری دفاعی-امنیتی. فصلنامه راهبرد دفاعی، مرکز تحقیقات راهبردی دفاعی ستاد کل نیروهای مسلح، 9 (32): 137- 172.
- بنیاد توسعه فردا (1387). کانون های تفکر، مبانی و مفاهیم. www.farda.ir.
- پورمعصوم، علی اصغر (1388). کانون‌های تفکر و نقش آن در تصمیم‌گیری مدیران. راهبرد یاس، شماره17: 247-259.
- دانایی‌فرد، حسن؛ کردناییج، اسدالله و لاجوردی، سمانه (1390). ارتقای ظرفیت خط‌مشی‌گذاری کشور: گونه‌شناسی نقش کانون‌های تفکر. مدیریت دولتی، 3 (6): 55-78.
- دانش‌فرد، کرم‌اله و ابوالمعالی، فاطمه‌السادات (1395). نقش اتاق فکر بر تشخیص مسئله خط‌مشی‌های بانک رفاه کارگران. فصلنامه آینده‌پژوهی مدیریت، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، 27 (1): 85-96.
- راهداری، علیرضا و نصر و مصطفی (1396). چالش‌های اتاق فکر در ایران. فرایند مدیریت و توسعه، 30 (2): 23-54.
- طبرسا، غلام‌محسین و دهقان، نسرین (1389). اتاق فکر و جایگاه آن در سازمان. تدبیر، سازمان مدیریت صنعتی، شماره 128: 58-64.
- فرشچی، مجتبی. روش‌های نمونه‌گیری و تعیین حجم نمونه. https://www.spss-iran.com. تاریخ انتشار 14/9/1396. دسترسی در 25/12/1398.
- معاونت برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهرداری اصفهان، مدیریت پژوهش، خلاقیت و فناوری‌های نوین (1395). شيوه‌نامه اجرایي اتاق فكر در شهرداري اصفهان.
- Assefa, Deribe. (2015). The Role of the World’s Top Successful Think-Tanks in the Transformation of Societies: Drawing Lessons to Sub-Saharan African Think-Tanks, Public Policy and Administration Research. 5 (4), 36-53.
- Aydin, Aziz. (2006). The Genesis of Think-Tank Culture in Turkey: Past, Present and Future?. A Thesis Submitted to The Graduate School of Social Sciences of Middle East Technical University.
- Bradford, Sue. (2014). A Major Left wing Think Tank In Aotearoa- an Impossible Dream Or Call To Action?. A Thesis Submitted to Auckland University of Technology in fulfilment of the requirement for the degree of Doctor of Philosophy (phD).
- Clark, Julia. & Roodman, David. (2013). Measuring Think Tank Performance An Index of Public Profile. Center for Global Development. www.cgdev.org.
- Coman, Ramona. (2018). Why and how do think tanks expand their networks in times of crisis? The case of Bruegel and the Centre for European Policy Studies. Journal of European Public Policy, 26 (2): 286-301
- Fraussen, Bert & Halpin, Darren. (2017). Think tanks and strategic policy-making: the contribution of think tanks to policy advisory systems. Journal of Policy Sciences, 50 (1): 105-124.
- Hart, Paul 't. (2008). A New Era for Think Tanks in Public Policy? International Trends, Australian Realities. Journal of Public Administration, 67(2): 135–148.
- Hauck, Juliana & Cristina, Rosa. (2017). What are 'Think Tanks'? Revisiting the Dilemma of the Definition, Brazilian Political Science Review, On-line version ISSN 1981-3821,30pages.
- Jiangli, Su. (2016). Think Tanks in the United States: The Evolution and Evolving Roles, Sociology Study, 6 (3):176-185.
- Koellner, Patrick. (2013). Think Tanks:The Quest to Define and to Rank Them, The GIGA German Institute of Global and Area Studies, www.giga-hamburg.de/giga-focus.
- Lerner, Joshua Y. (2018). Getting the message across: evaluating think tank influence in Congress. Journal of Public Choice, 175(3–4): 347–366.
- McGann, James G. (2018). 2017 Global Go To Think Tank Index Report. Think Tanks and Civil Societies Program (TTCSP), The Lauder Institute The University of Pennsylvani.
- McGann, James G. (2019). 2018 Global Go To Think Tank Index Report. Think Tanks and Civil Societies Program (TTCSP), The Lauder Institute The University of Pennsylvani.
- McGann, James G., Weaver, R. Kent. (2017). Think Tanks and Civil Societies. New York: Routledge. 1st Edition.
- Rich, Andrew., McGann, James., Weaver, Kent., Garnett, Mark., Thunert, Martin., Speth, Rudolf., Traub-Merz, Rudolf. & Ye, Yang (2011). Think Tanks in Policy Making – Do They Matter?. Shanghai: Friedrich-Ebert-Stiftung Shanghai Office.
- Sammut, Jeremy. (2016). The Role of Think Tanks: A Reply to the Critics. The Centre for Independent Studies, www.cis.org.au.
- Shaw, Sara E., Russell, Jill., Parsons, Wayne. & Greenhalgh, Trisha. (2015). The view from nowhere? How think tanks work to shape health policy. Critical Policy Studies,9(1): 58–77.
- Struyk, Raymond, J. (2006). Managing Think Tanks, Practical Guidance for Maturing Organizations. Local Government and Public Service Reform Initiative, Open Society Institute–Budapest, The Urban Institute. First Published.
[1] 1- دکتری اقتصاد شهری، دانشگاه اصفهان، معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهرداری اصفهان
[2] 2-کارشناس ارشد برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه هنر اصفهان، کارشناس اداره پژوهش شهرداری اصفهان (نویسنده مسئول) z.ghatei62@yahoo.com
[3] 3- کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه اصفهان، رئیس اداره خلاقیت و نوآوری شهرداری اصفهان
[4] 1- Think Tank
[5] 2-The battle of ideas
[6] 1-The law of specialization
[7] 2- Operational gap
[8] 1- Rand
[9] 2-Abelson
[10] 1-Non-partisan
[11] 2-Non-ideological
[12] 3- OECD
[13] 4-. Aydin
[14] 5- Takahiro Suzuki
[15] 1- . Stella Ladi
[16] 1- Resource indicators
[17] 2- Utilization indicators
[18] 3-Output indicators
[19] 4-Impact indicators
[20] 1- . McGann & Weaver
[21] 2-. Hart & Vromen
[22] 3- Lerner
[23] 1-Coman
[24] 2- Bruegel
