Study on flora, life form and chorotype of Kandoleh, Kermanshah province
Subject Areas : Forests and natural resources
1 - University of Tehran
Keywords: floristic cover, Kandoleh, Kermanshah. Life form, Plant geography.,
Abstract :
The study of the flora is important in management and development of natural resources because it shows the plant species presence and vegetation cover condition. The aim of this research was to identify the plant species, introducing the flora, determination of life forms, and plant geographical distribution of Kandoleh, in Kermanshah province. During vegetation growth, from 2020 we collected and identified plant species in the study region, and floristic list was provided. The results showed the collected species belong to 78 genera and 21 species in the region. The most important families were, Graminae (15.51%), Compositae (13.79%) and Leguminosae (10.3%) and Campanulaceae (9.48%) and Labiatae (8.6%). Life forms of plant species included hemicritophytosis 41.3%, tetrophytes 33.6%, chamaephytes 11.2%, Geophytes 8.6% and phanerophytes 5.1%. The high percentage of hemicritopathitis species indicated that the area has cold climate. The plants geographical distribution is related to Irano-touranian(75.57%), European- Mediterranean (15.51%), Irano-touranian/ Europe–Siberean (7.75%), cosmopolitan (3/34%), plural (3/4%), touranian (3.34%), Europe – Siberean (2.58%), Irano-touranian/ Mediterranean/ Europe – Siberean/ (1.72%), Irano-touranian/ Sahara-Sindian (0.86) Sahara-Sindian (0.86).
اسدی، مصطفی (1398). فلور ایران. مجله طبیعت، 4 (2)، 29-41.
پاي‌رنج، جهانبخش؛ ابراهيمي، عطا اله؛ ترنيان، فرج اله؛ حسن‌زاده، محمد (1390). مطالعه فلوريستيكي و جغرافياي گياهي منطقه نيمه آلپي كرسنك شهركرد. مجله تاكسونومي و بيوسيستماتيك، 3 (7)، 1- 10.
تبد، محمد عارف؛ جلیلیان، نسترن؛ معروفی، حسین (1395). بررسي فلور، ضكل زيستي و پراكنش جغرافيايي گياهان منطقه زريوار مريوان. تاکسونومی و بیوسیستماتیک، 8 (29)، 69-102.
جم‌زاده، زیبا؛ نعمتی پیکانی، مصطفی؛ جعفری، علی اشرف؛ جلیلیان، نسرین؛ نوری، فتحعلی (1387). جمع‌آوری و شناسایی فلور استان کرمانشاه به منظور تأسیس هرباریوم، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان کرمانشاه.
حاتمي، خدیجه؛ عطار روشن، سینا؛ حيدري، مهدی (1389). بررسي غناي گونهاي و فرم‌هاي رويشي در طول گراديان ارتفاعي مراتع مشجر غرب كشور ( مطالعه‌ي موردي منطقه حفاظتشده ارغوان، استان ايلام). فصلنامه علوم و فنون منابع طبيعي، 5 (4)، 99-111.
حمزه، بهنام؛ خان حسنی، معصومه؛ خداکرمی، یحیی، نعمتی پیکانی، مصطفی (1387). مطالعه فلوریستیکی و جامعه‌شناسی گیاهی جنگل‌های چهارزبر کرمانشاه. تحقیقات جنگل و صنوبر ایران. 16(2)، 211-229.
دهشیری، محمد مهدی؛ نورایی، فرحناز؛ معصومی، محمد (1398). مطالعه فلورستیک منطقه اسلام‌آباد غرب در زاگرس مرکزی. نشریه حفاظت زیست بوم گیاهان، 7 (14)، 21-44.
زاجی، بیتا؛ خان حسنی، معصومه؛ خداکرمی، یحیی (1384). معرفی فلور، شکل زیستی و الگوی پراکنش جغرافیایی رستنی¬ها منطقه حفاظت شده عین الکش (قلا) کرمانشاه. گیاه و زیست بوم، 1 (4-5)، 48-60.
شاهرخي، اصغر؛ شيرمردي، حمزه علي؛ قائد اميني؛ مریم (1390). معرفي برخي گونههاي دارویي در خطر انقراض درکوه کلار واقع در استان چهارمحال و بختياري، مركز تحقيقات استان، فصلنامه‌ي داروهاي گياهي. 2 (2)، 95-100.
شریف نیا، فریبا؛ سلیمی، فروغ؛ اربابیان، صدیقه (1390)، بررسي فلوريستيك (پوشش گياهي) و تعيين اشكال بيولوژيكي منطقه تله گون، شهرستان شهركرد در استان چهارمحال و بختياري. دانش زیستی ایران، 6 (4)، 31-40.
صادقی راد، افشین؛ نصرالهی، محمد؛ آزنیوند، حسین؛ طویلی، ع (1393). بررسی فلور، شکل زیستی و کورولوژی حوزه آبخیز سیمانی استان کرمانشاه. حفاظت زیست بوم گیاهان، 2 (4)، 17-30.
طهماسبی، گودرز؛ دهشیری، محمد مهدی؛ جلیلیان، نسترن (1390). بررسی فلورستیک کوه نوا در شهرستان دالاهو استان کرمانشاه، همایش ملی جنگل‌های زاگرس مرکزی، قابلیت¬ها و تنگناها. دوره 1
علوی، سيدزكريا؛ ربيعي، الهه؛ سعيدي، حميدرضا؛ قوردويي ميلان، قهرمان (1390)، استفاده سنتي و بومي از گياهان دارويي در شمال کشور (مطالعه موردي: سري 81 و 83 طرح جنگلداري اداره کل منابع طبيعي مازندران - ساري). داروهاي گياهي، 2 (2)، 113-120.
فتاحی، محمد؛ انصاری، ناصر، عباسی، حمید رضا؛ خان حسنی، ممعصومه (1379). مدیریت جنگل‌های زاگرس(منطقه مورد مطالعه: جنگل‌های داربادام کرمانشاه). موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع، 240، 471- 474.
قربانلي، مه‌لقا (1381). جغرافياي گياهي،تهران- سازمان مطالعه وتدوين كتب علوم انساني دانشگاه‌ها (سمت).360.
کریمی، زهره (1388)، معرفی فلور، اشکال زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان مراتع شهرستان دامغان. مجله علوم کشاورزي و منابع طبیعی، 16 (1)، 200-186.
کریمی، سعیده؛ پوربابایی، حسن؛ خدا کرمی، یحیی (1395). بررسی تأثیر آتش‌سوزی بر فلور و شکل زیستی گونه¬های گیاهی در جنگل‌های زاگرس، کرمانشاه. جنگل و فرآورده¬های چوب. مجله منابع طبیعی ایران، 70 (3)، 431-440.
منصوری، تاج‌الدین؛ جهانبخش، حیدر (1398)، تعیین ارزش گردشگری روستای کندوله کرمانشاه با کاربرد مدل لوجیت. فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، 9 (21)، 233-240.
یاری، رضا، غلامعلی؛ حشمتی، غلامعلی؛ رفیعی، حامد (1397). معرفي فلور، شكل زيستي، پراكنش جغرافيايي و شناسايي وضعيت حفاظتي گياهان (مطالعه موردي: مراتع ييلاقي چهارباغ استان گلستان). مجله پژوهش‌هاي گياهي (مجله زيست شناسي ايران)، 31 (3)،736-750.
Archibold, O. (1995). Ecology of world vegetation. Champman and Hall Inc. London, 509 p. 20-Parsa, A. 1986. Flora of Iran, 2.
bagheri, s., & heydari, m. (2020). Life form and chorology of plant species in the Dinarkooh protected area in Ilam province. Journal of Plant Research (Iranian Journal of Biology), 33(4), 943-957. Retrieved from https://plant.ijbio.ir/article_1633_ff7b434f5edbba9fb7a213f17cbfbd0b.pdf
Darvishnia, H., Dehghani Kazemi, M., Forghani, A. H., & Kavyani fard, A. A. (2012). Study and introducing of flora of the protected area of Manesht and Qalarang in Ilam province. Taxonomy and Biosystematics, 4(11), 47-60. Retrieved from https://tbj.ui.ac.ir/article_17439_0b38016b282decf082d6beeb117572bd.pdf
Goodman, D. (1975). The theory of diversity-stability relationships in ecology. The Quarterly Review of Biology, 50(3), 237-266.
Jalilian, N., Sheikhi, A., & Dehshiri, M. M. (2014). A floristic study in Bahar-ab Kuh area in Zagros mountains (in the border of Kermanshah and Ilam provinces, Iran). Taxonomy and Biosystematics, 6(18), 65-76.
Leonard , j. (1991-1992). Contributions to the flora and vegetation of Iran deserts, Fascicule 10: Vegetation study,دphytosociological and Phyto chorologicalدanalysis of plant groups, vols. National Botanic Garden of Belgium.
Omidipour, R., Faraji, A., & Nadaf, M. (2018). Flora life form and chorology of Plants in Dezli area, Kurdistan Province, Iran. Natural Ecosystems of Iran, 9(2), 49-66. Retrieved from http://neijournal.iaunour.ac.ir/article_545889_c2514b36594261ff5d7bd9364bd869f6.pdf
Raunkiaer, C. (1934). The life forms of plants and statistical plant geography–Oxford University Press. London, 632p.
Teimourzadeh, A., Ghorbani, A., & Kavianpour, A. H. (2015). Study on the flora, life forms and chorology of the south eastern of Namin forests (Asi-Gheran, Fandoghloo, Hasani and Bobini), Ardabil province. Journal of Plant Research (Iranian Journal of Biology), 28(2), 265-275.
Townsend, C., Guest, E., & Al-Ravi, A. (1966). Flora of Iraq. vols. 1-9. Ministry of Agriculture and Agrarian Reform, Baghdad.
Zohary, M. (1973). Geobotanical foundations of the Middle East: Fischer.
https://www.irimo.ir
پژوهش و فناوری محیط زیست، 1401 7(11)، 57-68
| |||
مطالعه فلور، شکل زيستي و انتشار جغرافیایی کندوله، استان کرمانشاه |
رسول باقرآبادی*1
|
سید عطااله حسینی11، خلیل محمدیفیروز2
| |
1- کارشناسی ارشد علوم و مهندسی محیط زیست -دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی- دانشگاه تهران- تهران- ایران | |
چکیده | اطلاعات مقاله |
نوع مقاله: پژوهشی
تاریخ دریافت: 04/11/1400 تاریخ پذیرش: 15/01/1401 دسترسی آنلاین: 25/06/1401
كليد واژه‌ها: پوشش گیاهی، شکل زیستی، کندوله، منطقه رویشی، کرمانشاه. | |
| |
[1] *پست الکترونیکی نویسنده مسئول: Rasul.bagherabad@ut.ac.ir
Journal of Environmental Research and Technology, 7(11)2022. 57-68
|
Study of flora, life form and geographic distribution of Kandoleh, Kermanshah province Rasoul Bagherabadi*11
1- MSc of Environmental Science and Engineering, Faculty of Agriculture and Natural Resources, University of Tehran | ||
Article Info | Abstract | |
Article type: Research Article
Keywords: Floristic cover, Life form, Kermanshah, Kandoleh, Vegetation zone. | The study of the flora is important in management and development of natural resources because it shows the plant species presence and vegetation cover condition. The aim of this research was to identify the plant species, introducing the flora, determination of life forms, and plant geographical distribution of Kandoleh, in Kermanshah province. During vegetation growth, from 2020 we collected and identified plant species in the study region, and floristic list was provided. The results showed the collected species belong to 78 genera and 21 species in the region. The most important families were, Graminae (15.51%), Compositae (13.79%) and Leguminosae (10.3%) and Campanulaceae (9.48%) and Labiatae (8.6%). Life forms of plant species included hemicritophytosis 41.3%, tetrophytes 33.6%, chamaephytes 11.2%, Geophytes 8.6% and phanerophytes 5.1%. The high percentage of hemicritopathitis species indicated that the area has cold climate. The plants geographical distribution is related to Irano-touranian(75.57%), European- Mediterranean (15.51%), Irano-touranian/ Europe–Siberean (7.75%), cosmopolitan (3/34%), plural (3/4%), touranian (3.34%), Europe – Siberean (2.58%), Irano-touranian/ Mediterranean/ Europe – Siberean/ (1.72%), Irano-touranian/ Sahara-Sindian (0.86) Sahara-Sindian (0.86). | |
| ||
| ||
[1] * Corresponding author E-mail address: Rasul.bagherabad@ut.ac.ir
مقدمه
شناسایی و معرفی رستنیهاي یک منطقه و مطالعه تنوع گونههاي گیاهی بهعنوان زمینه ساز پژوهشهای بوم شناسی، جنگل داری، کشاورزی و گیاهان دارویی اهمیت دارد (علوی و همکاران،1390؛ تبد و همکاران، 1395)، که از جمله میتوان امکان شناسایی گیاهان یک منطقه، دسترسی آسان و سریع به گونههای گیاهی منطقه، آگاهی از پتانسیل و قابلیتهاي رویشی منطقه، شناسایی گونههاي در حال انقراض و کمک به حفظ گونههاي گیاهی و گنجینه ژنی، شناسایی گیاهان دارویی و کمک به تعیین پوشش گیاهی منطقه مورد مطالعه را نام برد (کریمی، 1388).
امروزه با نابودي گونههاي گياهي و كاهش جميعت آنها، بررسی جوامع گياهي در اكوسيستم‌هاي خاكي اهميت ویژهای پيدا كرده است. شواهد موجود نشان مي‌دهد كه نظم اكوسيستمها بر اثر دخالتهای متعدد به هم خورده و سبب كاهش تنوع زيستي و کاهش ظرفیتها در برخي از اين اكوسيستمها شده است. از اينرو با توجه به تخريب‌هاي صورت گرفته، اندازه‌گيري تنوع زيستي و تركيب و تنوع گونهاي، يكنواختي و تعداد گونه در ارزيابي وضيعت اكولوژيكي اكوسيستمها از اهميت زيادي برخوردار است (Goodman, 1975). طيف شكل زيستي غالب در يك اقليم نشان دهنده چگونگي سازش گياهان به اقليم خاص است (حاتمی و همکاران، 1389). يعني با توجه شكل زيستي گياهان ميتوان شرايط آب و هوايي يك منطقه را پيشبيني كرد (یاری و همکاران، 1397).
در سالهای گذشته مطالعاتی در زمینه شناسایی گیاهان در استان کرمانشاه صورت گرفته است که در این پژوهش به برخی از آنها اشاره می‌شود. زاجی و همکاران (1384) در مطالعه‌ای در عین الکش (قلا) کرمانشاه به این نتیجه رسیدند که 105 گونه گياهي، متعلق به 21 تيره و 74 جنس وجود دارد که تيره Asteraceae با 82/19 درصد، Papilionaceae با 92/18 درصد و Poaceae با 32/15 درصد بيشترين سهم گونهها را به خود اختصاص دادهاند و شکل‌های زيستي غالب عناصر گياهي منطقه مورد مطالعه تروفيتها هستند. حمزه و همکاران (1387) در مطالعه‌ای گونههای گیاهی جنگل‌های چهار زبر کرمانشاه به این نتیجه رسیدند که شکل زیستی غالب گیاهان این منطقه تروفیتها تشکیل میدهند. از لحاظ کوروتیپ، بیشترین گونهها متعلق به ناحیه ایران - تورانی است. صادقی‌راد و همکاران (1393) در مطالعه‌ای به بررسی فلور، شکل زیستی و کورولوژی حوزه آبخیز سیمانی استان کرمانشاه پرداختند و به این نتیجه رسیدند که همی کریپتوفیت‌ها (28/36 درصد) بیشترین فراوانی را دارند و از لحاظ کوروتیپ، بیشترین گونهها متعلق به ناحیه ایران- تورانی (29/59 درصد) است. کریمی و همکاران (1395) در مطالعه‌ای به بررسي تاثير آتش سوزي بر فلور و شکل زيستي گونههاي گياهي در جنگل‌هاي زاگرس (کرمانشاه) پرداختند و به این نتیجه رسیدند که در منطقه سوخته، 48 گونه گياهي متعلق به 37 جنس و 14 تيره و در منطقه شاهد نيز 50 گونه گياهي متعلق به 36 جنس و 13 تيره گياهي وجود دارد. در بين تيره‌هاي شناسايي شده، تيره‌هاي Malvaceae، Guttiferae، Iridaceae و Caryophyllaceae بیشترین حضور را داشتند. دهشیری و همکاران (1398) در مطالعه‌ای به فلوریستیک منطقه اسلام‌آباد غرب پرداختند و به این نتیجه رسیدند که تیره‌های Fabaceae (28 گونه)، Asteraceae (27 گونه)، Brassicaceae (25 گونه) و Apiaceae (24 گونه). تروفیتها (43/40 درصد) فراوان‌ترین شکل زیستی هستند. 64/48 درصد گونهها به ناحیه ایرانی-تورانی داشتند.
با توجه به اینکه شناخت عناصر گياهي، شکل زیستی موجود در يك منطقه به عنوان مطالعهاي اولیه براي ساير پژوهش‌ها محسوب مي‌شود و در منطقه مورد مطالعه نيز پژوهش دقيق و متمركزي براي مشخص نمودن تركيب پوشش گیاهی صورت نگرفته است. بنابراین، انجام چنين پژوهشی ضروري به نظر مي‌رسيد که نتایج حاصل از این پژوهش به تعیین هرچه دقیق‌تر تنوع گونه‌ای در استان و در نهایت کشور کمک خواهد کرد و امکان مقایسه را میان نواحی مختلف از لحاظ گونه‌ای فراهم می‌کنند. از طرف دیگر، پژوهش حاضر می‌تواند در شناخت گونههای گیاهی با ارزش استان، مانند گونههای نادر و درحال انقراض، دارویی، مرتعی، صنعتی و ... کمک کند. از این‌رو، این پژوهش با هدف بررسی و شناسایي پوشش گیاهی، شكل زيستي و پراكنش جغرافيایي گياهان منطقه کندوله انجام گرفته است.
مواد و روش‌ها
منطقه مورد مطالعه
كندوله جزء مناطق هدف گردشگری استان کرمانشاه و در شهرستان صحنه در شرق استان كرمانشاه بین 34 درجه و 19 دقیقه تا 34 درجه و 48 دقیقه عرض شمالي و 47 درجه و 6 دقیقه تا 47 درجه و 51 دقیقه طول شرقي واقع شده و دارای مساحت 198 کیلومتر مربع است (شکل 1). ارتفاع این منطقه از سطح دریا 1380 متر و داراي آب و هواي كوهستاني سرد و براساس روش دومارتن نيمه خشك است بارندگي از نيمه دوم مهرماه آغاز و در نيمه اول خرداد به پايان مي‌رسد. میانگین دمای سالانه 5/18 سانتیگراد و میانگین بارش سالانه 2/434 میلیمتر است (https://www.irimo.ir). كندوله از توابع بخش دینور شهرستان صحنه كرمانشاه كه در 52 كیلومتري شهر صحنه و 75 كیلومتري مركز استان كرمانشاه قرار گرفته است. كندوله در ناحیه كوهستاني استقرار یافته است همچنین، منطقه کندوله از نوع پوشش گیاهی بیشتر از نوع مرتعی تشکیل شده است (منصوری و جهانبخش، 1398؛ https://www.irimo.ir). اين منطقه با توجه به اینکه از تنوع گياهي بسيار خوبي برخوردار است. لذا در راستاي دستيابي به نيازهاي ذكر شده و تكميل مطالعات فلور استان کرمانشاه و ايران، فلور گياهي منطقه کندوله بررسي و گونههاي گياهي موجود در آن شناسايي شد.
شكل (1)- موقعيت جغرافيايي منطقه کندوله (سازمان زمین شناسی)
روش پژوهش
در پژوهش حاضر انتخاب ترانسکت در هر دامنه به صورت تصادفی انتخاب شد به این صورت که بعد از پیاده‌کردن ترانسکت در جهت‌های مختلف جغرافیایی (شمالی، جنوبي و غربی) ابتدا یک نقطه به صورت تصادفی در طول ترانسکت انتخاب کرده و اولین پلات پیاده گردید در مرحله بعد در راستای ترانسکت در جهت دامنه به ازای هر 50 متر یک پلات دیگر نمونه‌برداری شد. در داخل هر پلات درصد پوشش تک تک گونهها یادداشت گردید. به منظور اندازه‌گیری تنوع پوشش گياهي نسبت به تهيه جدول ليست فلور گونههاي مرتعي اقدام و در داخل هر پلات تعداد گونهها شمارش و ياداشت شد. در مجموع 96 پلات يك متر مربعي در طول شش ترانسكت در منطقه مورد مطالعه پياده و برداشت شد. نمونه‌های گیاهی منطقه کندوله با استفاده از منابع فلور ایرانیکا، فلور عراق (Townsend, Guest, & Al-Ravi, 1966)، فلور ایران (اسدی، 1398) مورد شناسایی قرار گرفتند. مناطق انتشار گونههای گیاهی براساس فلورهای فوق مشخص شد. سپس پراکنش جغرافیایی گونههای گیاهی ايران _توراني (IT: Iran-Touranian)، اروپا -سيبري ((Euro-Siberian:ES، تورانی (Touranian:T)، صحرا - سندي (Saharo- Sindian:SS)، مديترانهاي (Mediterranean:M)، جهاني ((Cosmopolitan:Cos، چند ناحیهای ((Plural:Pl با توجه به مناطق انتشار آنها براساس تلفیقی از تقسیم بندیهای جغرافیایی رويشهاي ايران توسط (Leonard, 1991-1992) ، (Zohary, 1973) (Teimourzadeh, Ghorbani, & Kavianpour, 2015) تعیین شد. همچنین شکل زیستی گیاهان براساس سیستم رانکیر (سیستمی برای طبقه‌بندی گیاهان با استفاده از دسته‌بندی‌های شکل زندگی است که توسط گیاه‌شناس دانمارکی کریستین سی رانکیر ابداع شد و بعداً توسط نویسندگان مختلف توسعه یافت) (Raunkiaer, 1934). تروفیت(Therophytes:Th) ، کامفیت ((Chameopytes:Ch، همی‌کریپتوفیت ((Hemicryptophtes:He، فانروفیت (Phanerophytes: Ph)، ژئوفيت (Geophyt:Ge) تعیین شد.
نتایج
در بررسی منطقه مورد مطالعه مجموعاً 116 گونه گياهي که متعلق به 78 جنس و 21 خانواده شناسایی شده است (جدول 1).
جدول (1) فهرست گونههاي گياهي جمعآوري شده در منطقه کندوله به ترتيب حروف الفباي خانواده
خانواده | نام علمی گونه | شکل زیستی | منطقه رویشی |
|---|---|---|---|
Asteraceae | Achillea albicauli | کامفیت | ايران_ توراني |
Anacyclus nigellifolius Boiss | تروفیت | ايران_ توراني، مدیترانهای | |
Carthamus lanatus | تروفیت | ايران_ توراني، مدیترانهای | |
Micropus supinus | تروفیت | ايران_ توراني، مدیترانهای | |
Urospermum picroides | تروفیت | ايران_ توراني، مدیترانهای | |
Boraginaceae | Anchusa strigosa Labill | همی‌کریپتوفیت | ايران_ توراني |
Onosma microcarpum | همی‌کریپتوفیت | ايران_ توراني | |
Onosma bulbotrichum | همی‌کریپتوفیت | ايران_ توراني | |
Rochelia disperma | تروفیت | چند ناحیهای | |
Trichodesma incanum | همی‌کریپتوفیت | ايران_ توراني | |
Brassicaceae | Alyssum contemptum | تروفیت | ايران_ توراني |
Alyssum hirsutum | تروفیت | ايران_ توراني | |
Alyssum nova | تروفیت | ايران_ توراني، اروپا _سيبري | |
Cardaria draba | ژئوفيت | ايران_ توراني، مدیترانهای | |
Erysimum repandum | تروفیت | ايران_ توراني، مدیترانهای | |
Campanulaceae | Campanula glomerata | همی‌کریپتوفیت | اروپا _سيبري |
Campanula rapunculus | همی‌کریپتوفیت | اروپا _سيبري | |
Legousia falcata | تروفیت | ايران_ توراني | |
Mindium laevigatum | همی‌کریپتوفیت | ايران_ توراني | |
Acanthophyllum microcephalum | کامفیت | ايران_ توراني | |
Acanthophyllum acerosum | کامفیت | ايران_ توراني | |
Silene conoidea | تروفیت | ايران_ توراني، مدیترانهای | |
Silene vulgris | تروفیت | صحرا_ سندي | |
Dianthus orientalis | همی‌کریپتوفیت | ايران_ توراني، مدیترانهای، اروپا_سیبری | |
Vaccaria hispanica | تروفیت | ايران_ توراني | |
Velezia rigida L | تروفیت | ايران_ توراني، مدیترانهای | |
Chenopodiaceae | Noaea mucronata | کامفیت | ايران_ توراني |
Cistaceae | Helianthemum ledifolium | تروفیت | ايران_ توراني، مدیترانهای |
Helianthemum salicifolium | تروفیت | چند ناحیهای | |
Compositae | Achillea millefolium | همی‌کریپتوفیت | ايران_ توراني، اروپا _سيبري |
Achillea nobilis | همی‌کریپتوفیت | ايران_ توراني، اروپا _سيبري | |
Artemisia fragrans | همی‌کریپتوفیت | ايران_ توراني | |
Centaurea virgata | همی‌کریپتوفیت | ايران_ توراني | |
Centaurea aucheri | همی‌کریپتوفیت | ايران_ توراني | |
Centaurea solstitialis | تروفیت | ايران_ توراني | |
Helichrysum armenium | همی‌کریپتوفیت | ايران_ توراني | |
Chondrilla juncea | همی‌کریپتوفیت | ايران_ توراني | |
Lactuca scarioloides | تروفیت | ايران_ توراني | |
Gundelia tournefortii | همی‌کریپتوفیت | ايران_ توراني | |
Xeranthemum squarrosum | تروفیت | ايران_ توراني | |
Achillea biebersteinii | همی‌کریپتوفیت | ايران_ توراني | |
Cephalaria dichaetophora Boiss | تروفیت | ايران_ توراني | |
Pterocephalus kurdicus Vatk | کامفیت | ايران_ توراني | |
Scabiosa calocephala Boiss | تروفیت | چند ناحیهای | |
Scabiosa macrochaete Boiss. | تروفیت | ايران_ توراني | |
Euphorbiaceae | Euphorbia virgata | همی‌کریپتوفیت | ايران_ توراني، اروپا _سيبري |
Graminae | Agropyron cristatum | همی‌کریپتوفیت | ايران_ توراني، مدیترانهای، اروپا_سیبری |
Agropyron intermedium | همی‌کریپتوفیت | ايران_ توراني | |
Agropyron trichophorum | کامفیت | ايران_ توراني، مدیترانهای | |
Agropyron repens | ژئوفيت | ايران_ توراني | |
Bromus japonicus | تروفیت | ايران_ توراني | |
Bromus tectorum L. | تروفیت | ايران_ توراني، صحرا_ سندي | |
Bromus tomentellus | تروفیت | جهاني | |
Bromus danthoniae | تروفیت | ايران_ توراني | |
Cynodon dactylon | ژئوفيت | جهاني | |
Dactylis glomerata | همی‌کریپتوفیت | ايران_ توراني | |
Festuca ovina | همی‌کریپتوفیت | ايران_ توراني | |
Koeleria cristata | همی‌کریپتوفیت | ايران_ توراني، مدیترانهای | |
Hordeum fragile | همی‌کریپتوفیت | ايران_ توراني، مدیترانهای | |
Melica persica | همی‌کریپتوفیت | ايران_ توراني | |
Taeniatherum crinitum | تروفیت | ايران_ توراني، مدیترانهای | |
Heteranthelium piliferum | تروفیت | ايران_ توراني | |
Stipa hohenackeriana | همی‌کریپتوفیت | ايران_ توراني | |
Poa bulbosa | ژئوفيت | ايران_ توراني، اروپا _سيبري، صحرا_سندی | |
Hypericaceae | Hypericum perporatum | همی‌کریپتوفیت | ايران_ توراني، اروپا _سيبري |
Labiatae | Marrubium crassidens | همی‌کریپتوفیت | ايران_ توراني، مدیترانهای |
Marubium parviflorum | همی‌کریپتوفیت | اروپا _سيبري | |
Phlomis tuberosa | همی‌کریپتوفیت | چند ناحیهای | |
Phlomis caucasica | ژئوفيت | ايران_ توراني | |
Slavia virgata | همی‌کریپتوفیت | ايران_ توراني، اروپا _سيبري، صحرا_سندی | |
Stachys inflata | کامفیت | ايران_ توراني | |
Stachys lavandulifolia | همی‌کریپتوفیت | ايران_ توراني | |
Ziziphora clinopodioides | کامفیت | تورانی | |
Ziziphora tenuir | تروفیت | تورانی | |
Teucrium polium | همی‌کریپتوفیت | ايران_ توراني، مدیترانهای | |
Lamiaceae | Acinos graveolens | تروفیت | ايران_ توراني، مدیترانهای |
Eremostachys laevigata | همی‌کریپتوفیت | ايران_ توراني | |
Phlomis bruguieri | همی‌کریپتوفیت | ايران_ توراني | |
Phlomis herba-venti | همی‌کریپتوفیت | ايران_ توراني | |
Leguminosae | Astragalus effusus | همی‌کریپتوفیت | ايران_ توراني |
Astragalus macrostachys | همی‌کریپتوفیت | ايران_ توراني | |
Astragalus lagopoides | همی‌کریپتوفیت | ايران_ توراني | |
Medicago sativa | همی‌کریپتوفیت | ايران_ توراني | |
Onobrychis cornuta | کامفیت | ايران_ توراني | |
Onobrychis gaubae | همی‌کریپتوفیت | ايران_ توراني | |
Trigonella spruneriana | تروفیت | تورانی | |
Coronilla varia | همی‌کریپتوفیت | ايران_ توراني | |
Vicia villosa | تروفیت | ايران_ توراني | |
Astragalus parrowianus | کامفیت | ايران_ توراني | |
Astragalus microcephalu | کامفیت | ايران_ توراني | |
Trigonella monantha | تروفیت | تورانی | |
Liliaceae | Allium rotundum | ژئوفيت | ايران_ توراني |
Allium stamineum | ژئوفيت | ايران_ توراني، مدیترانهای | |
Orobanchaceae | Orobanche kotschyi | ژئوفيت | ايران_ توراني، مدیترانهای |
Orobanche lavandulacea | ژئوفيت | ايران_ توراني | |
plumbaginaceae | Acantholimon hohenackeri | همی‌کریپتوفیت | ايران_ توراني |
Acantholimon olivier | کامفیت | ايران_ توراني | |
Polygonaceae | Atraphaxis spinosa | فانروفیت | ايران_ توراني، مدیترانهای، اروپا_سیبری |
Rheum ribes | ژئوفيت | ايران_ توراني | |
Rumex crispus | همی‌کریپتوفیت | ايران_ توراني | |
Rosaceae | Amygdalus arabica | فانروفیت | ايران_ توراني |
Amygdalus kotschyi | فانروفیت | ايران_ توراني | |
Sangsuisorbba minor | همی‌کریپتوفیت | ايران_ توراني، اروپا _سيبري | |
Cerasus incana | همی‌کریپتوفیت | ايران_ توراني | |
Cotoneaster morulus | فانروفیت | ايران_ توراني | |
Cotoneaster kotschyi | فانروفیت | ايران_ توراني | |
Rosa canina | فانروفیت | ايران_ توراني، اروپا _سيبري | |
Rubiacea | Galium aparine | تروفیت | جهاني |
Galium mite Boiss | کامفیت | ايران_ توراني | |
Galium tricornutum | تروفیت | جهاني | |
Galium verum | همی‌کریپتوفیت | ايران_ توراني، مدیترانهای | |
Scrophulariaceae | Euphrasia pectinata | تروفیت | ايران_ توراني، اروپا _سيبري |
Linaria fastigiata | همی‌کریپتوفیت | ايران_ توراني | |
Veronica anagalloides | تروفیت | ايران_ توراني، اروپا _سيبري | |
Veronica viscosa | تروفیت | ايران_ توراني | |
Umbelliferaceae | Eryngium billardierri | همی‌کریپتوفیت | ايران_ توراني |
خانوادههای Graminae با 18 گونه (51/15 درصد)، Compositae با 16 گونه (79/13 درصد)، Leguminosae با 12 گونه (3/10 درصد)، Campanulaceae با 11 گونه (48/9 درصد) و Labiatae با 10 گونه (6/8 درصد) بیشترین سهم گونههای گیاهی در منطقه مورد مطالعه دارند. جنسهای Astragalus با 5 گونه، Bromus با 4 گونه، Agropyron با 4 گونه و Galium با 4 گونه از بزرگترين جنسهاي منطقه مورد مطالعه هستند (جدول 2، شکل 2).
جدول (2)- فراواني جنس و گونههاي هر خانواده در منطقه کندوله
درصد | گونه | جنس | خانواده |
3/4 | 5 | 5 | Asteraceae |
3/4 | 5 | 4 | Boraginaceae |
3/4 | 5 | 3 | Brassicaceae |
4/9 | 11 | 8 | Campanulaceae |
86/0 | 1 | 1 | Chenopodiaceae |
7/1 | 2 | 1 | Cistaceae |
7/13 | 16 | 11 | Compositae |
86/0 | 1 | 1 | Euphorbiaceae |
51/15 | 18 | 12 | Graminae |
86/0 | 1 | 1 | Hypericaceae |
6/8 | 10 | 6 | Labiatae |
4/3 | 4 | 3 | Lamiaceae |
3/10 | 12 | 7 | Leguminosae |
7/1 | 2 | 1 | Liliaceae |
7/1 | 2 | 1 | Orobanchaceae |
7/1 | 2 | 1 | plumbaginaceae |
5/2 | 3 | 2 | Polygonaceae |
6 | 7 | 5 | Rosaceae |
4/3 | 4 | 1 | Rubiacea |
4/3 | 4 | 3 | Scrophulariaceae |
86/0 | 1 | 1 | Umbelliferaceae |
شکل (2) نمودار مربوط به فراواني جنس و گونههاي هر خانواده در منطقه کندوله
شکل زیستی گیاهان علاوه براینکه ویژگی آرایه بندی آنها را نشان میدهد، بیانگر سازش گیاهان با شرایط محیطی نیز است. نمودار شکل زيستي منطقه مورد مطالعه نشان داد که از نظر شكل زيستي هميكريپتوفيتها با 48 گونه (3/41 درصد) مهمترين شكل زيستي منطقه مورد مطالعه هستند که نشان دهنده اقلیم سرد و کوهستانی آن منطقه است (Archibold, 1995). که با یافتهها (پای‌رنج و همکاران، 1390؛ شریف نیا و همکاران، 1390) مطابقت دارد و پس از آن تروفيتها با 39 گونه (6/33 درصد) بعد از همیکریپتوفیتها قرار دارند. بالا بودن تروفيتها، نشانه بارندگي بهاری (وجود تروفیتها نشان از پایان دوره رویشی گیاهان در مدتی کوتاه و در زمان وجود بارندگی مناسب در فصل بهار است) و تابستانهاي گرم وخشك است (شریف نیا و همکاران، 1390) و همچنین فراوانی تروفيتها در يك منطقه را ميتوان به تخريب شديد منطقه، از جمله چراي مفرط دام و جمعآوري گياهان توسط مردم بومی منطقه نسبت داد (Darvishnia, Dehghani Kazemi, Forghani, & Kavyani fard, 2012). که با یافته (Jalilian, Sheikhi, & Dehshiri, 2014)، (Dehshiri, Nastaran, & Tahmasebi, 2017) مطابقت دارد. کامفیتها با 13 گونه (2/11 درصد) بيشترين تعداد گونهها بعد از تروفیتها را به خود اختصاص دادهاند و پس از آن ژئوفیتها با 10 گونه (6/8 درصد) و فانروفیتها با 6 گونه (1/5 درصد) در درجه بعدی قرار دارند (شکل 3).
شکل (3)- طيف زيستی گونههای گياهي در منطقه کندوله
همچنین، نتايج حاصل از تعيين منطقه رویشی گياهان منطقه مورد مطالعه نشان داد که گیاهان از نظر پراكنش جغرافيايي ايرانی _ توراني 67 گونه (75/57 درصد) را تشکیل میدهند که نشان از مرتفع بودن نسبی منطقه کندوله است که با نتایج مطالعات قربانلی (1384)، شاهرخی و همکاران (1390) و شریفی‌نیا و همکارن (1390) مطابقت دارد. منطقه ایرانی_تورانی با 67 گونه (75/57 درصد)، ایرانی_تورانی/ مدیترانهای با 18 گونه (51/15 درصد) ، ایرانی_تورانی/ اروپایی_سیبریایی با 9 گونه (75/7 درصد)، جهانی با 4 گونه (4/3 درصد)، چند ناحیهای با 4 گونه (4/3 درصد) ، تورانی با 4 گونه (4/3 درصد) اروپا_سیبریایی با 3 گونه (5/2 درصد)، ایرانی_تورانی/مدیترانهای/اروپا_سیبریایی با 3 گونه (5/2 درصد)، اروپایی_تورانی/ اروپایی_سیبریایی/صحرایی_سندی با 2 گونه (7/1درصد)، ایرانی_تورانی/صحرایی_سندی با 1 گونه (86/0 درصد) و صحرایی_سندی با 1 گونه (86/0 درصد) از پراکنش جغرافیایی را تشکیل میدهند (شکل 4).
شکل (4)- منطقه رویشی گونههای گیاهی منطقه کندوله
در این پژوهش که در منطقه کندوله به مساحت 19805 هکتار انجام گرفت 116 گونه گیاهی متعلق به 78 جنس و 21 خانواده شناسایی شد که با توجه به مساحت منطقه تنوع گونهاي نسبتاً بالا و غناي گونهاي چشمگیری در این حوزه بوم شناسی به شمار می‌آید. تعداد گونههاي شناسايي شده در اين منطقه نسبت به مناطق مانشت و قلارنگ (استان ایلام) 33000 هکتار 231 گونه (Darvishnia et al., 2012)، دزلی مریوان (استان کردستان) با مساحت 12494 هکتار و 113 گونه (Omidipour, Faraji, & Nadaf, 2018) و ديناركوه (استان ایلام)، با مساحت 30000 هكتار و 142 گونه (bagheri & heydari, 2020) نسبتاً بيشتر است كه نشان دهنده تنوع بيشتر و پتانسيل بالاتر تنوع زيستي در اين منطقه است. خانوادههای Graminae، Compositae، Leguminosae، Campanulaceae، Labiatae بیشترین تعداد گونههای گیاهی و جنسهای Astragalus، Bromus بیشترین تعداد جنسهای کندوله را شامل میشوند که نشان دهنده شرایط مرتفع سرد و نیمه خشک در منطقه است(Darvishnia et al., 2012) . براساس یافتهها حاصل از طیف زیستی عناصر گیاهی منطقه مشخص شد در کندوله همیکریپتوفیتها و تروفیتها غلبه بیشتری دارند و با نتایج حمزه و همکاران (1387)، طهماسبی و همکاران (1390) و کریمی و همکاران (1395) مطابقت دارد و می‌تواند نشان‌دهنده ويژگيهاي يك اقليم کوهستانی با زمستانهاي سخت و برفي و تابستانهاي خشك باشد. درصد بالاي همي‌كرپتوفيتها، دليل بر سازگاري بيشتر اين گياهان در منطقه است. همچنین وجود تروفیتها نشان از پایان دوره رویشی گیاهان در مدتی کوتاه و در زمان وجود بارندگی مناسب در فصل بهار است. وجود اختلاف نسبتاً بالای محدوده ارتفاعي منطقه مورد مطالعه، منجر شده تا عناصر گياهي بسيار متنوعي در امتداد شيبها و دامنههاي مرتفع كوهستاني گسترش يابند. همچنين، با توجه نتايج حاصل از گونههاي مربوط به هر خانواده، مشخص شد كه در منطقه مذكور با توجه به نوع اقليم و نوع تركيب رستنيها که در ناحیه ایرانی_تورانی قرار دارند نشان از اقلیم سرد و کوهستانی است و با نتایج فتاحی و همکاران (1379)، زاجی و همکاران (1385)، جم‌زاده و همکاران (1387)، دهشیر و همکاران (1398) دارای مطابقت است. با توجه به نتایج این پژوهش میتوان گفت که منطقه کندوله یکی از مناطق ارزشمند و غنی گونههای گیاهی و پناهگاه بوم‌زاد در استان کرمانشاه است. از طرفی هرچه گیاهان دارای اشتراک با سایر مناطق رویشی داشته باشند نگرانی درباره انقراض این گونهها کاهش خواهد یافت و برعکس اگر گیاهان تنها به مناطق رویشی خاصی تعلق داشته باشند با خطر انقراق روبه‌رو شوند احتمال استقرار مجددشان کاهش خواهد یافت. نکته مهم دیگر که باید مطرح شود ضرورت جلوگیری از گسترش زمین‌های زراعی و باغی منطقه کندوله است، تا شرایط مساعدی برای گونههای واقعی فراهم شود و از انقراض آنها جلوگیری به عمل آید.
منابع
اسدی، مصطفی (1398). فلور ایران. مجله طبیعت، 4 (2)، 29-41.
پاي‌رنج، جهانبخش؛ ابراهيمي، عطا اله؛ ترنيان، فرج اله؛ حسن‌زاده، محمد (1390). مطالعه فلوريستيكي و جغرافياي گياهي منطقه نيمه آلپي كرسنك شهركرد. مجله تاكسونومي و بيوسيستماتيك، 3 (7)، 1- 10.
تبد، محمد عارف؛ جلیلیان، نسترن؛ معروفی، حسین (1395). بررسي فلور، ضكل زيستي و پراكنش جغرافيايي گياهان منطقه زريوار مريوان. تاکسونومی و بیوسیستماتیک، 8 (29)، 69-102.
جم‌زاده، زیبا؛ نعمتی پیکانی، مصطفی؛ جعفری، علی اشرف؛ جلیلیان، نسرین؛ نوری، فتحعلی (1387). جمع‌آوری و شناسایی فلور استان کرمانشاه به منظور تأسیس هرباریوم، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان کرمانشاه.
حاتمي، خدیجه؛ عطار روشن، سینا؛ حيدري، مهدی (1389). بررسي غناي گونهاي و فرم‌هاي رويشي در طول گراديان ارتفاعي مراتع مشجر غرب كشور ( مطالعه‌ي موردي منطقه حفاظتشده ارغوان، استان ايلام). فصلنامه علوم و فنون منابع طبيعي، 5 (4)، 99-111.
حمزه، بهنام؛ خان حسنی، معصومه؛ خداکرمی، یحیی، نعمتی پیکانی، مصطفی (1387). مطالعه فلوریستیکی و جامعه‌شناسی گیاهی جنگل‌های چهارزبر کرمانشاه. تحقیقات جنگل و صنوبر ایران. 16(2)، 211-229.
دهشیری، محمد مهدی؛ نورایی، فرحناز؛ معصومی، محمد (1398). مطالعه فلورستیک منطقه اسلام‌آباد غرب در زاگرس مرکزی. نشریه حفاظت زیست بوم گیاهان، 7 (14)، 21-44.
زاجی، بیتا؛ خان حسنی، معصومه؛ خداکرمی، یحیی (1384). معرفی فلور، شکل زیستی و الگوی پراکنش جغرافیایی رستنیها منطقه حفاظت شده عین الکش (قلا) کرمانشاه. گیاه و زیست بوم، 1 (4-5)، 48-60.
شاهرخي، اصغر؛ شيرمردي، حمزه علي؛ قائد اميني؛ مریم (1390). معرفي برخي گونههاي دارویي در خطر انقراض درکوه کلار واقع در استان چهارمحال و بختياري، مركز تحقيقات استان، فصلنامه‌ي داروهاي گياهي. 2 (2)، 95-100.
شریف نیا، فریبا؛ سلیمی، فروغ؛ اربابیان، صدیقه (1390)، بررسي فلوريستيك (پوشش گياهي) و تعيين اشكال بيولوژيكي منطقه تله گون، شهرستان شهركرد در استان چهارمحال و بختياري. دانش زیستی ایران، 6 (4)، 31-40.
صادقی راد، افشین؛ نصرالهی، محمد؛ آزنیوند، حسین؛ طویلی، ع (1393). بررسی فلور، شکل زیستی و کورولوژی حوزه آبخیز سیمانی استان کرمانشاه. حفاظت زیست بوم گیاهان، 2 (4)، 17-30.
طهماسبی، گودرز؛ دهشیری، محمد مهدی؛ جلیلیان، نسترن (1390). بررسی فلورستیک کوه نوا در شهرستان دالاهو استان کرمانشاه، همایش ملی جنگل‌های زاگرس مرکزی، قابلیتها و تنگناها. دوره 1
علوی، سيدزكريا؛ ربيعي، الهه؛ سعيدي، حميدرضا؛ قوردويي ميلان، قهرمان (1390)، استفاده سنتي و بومي از گياهان دارويي در شمال کشور (مطالعه موردي: سري 81 و 83 طرح جنگلداري اداره کل منابع طبيعي مازندران - ساري). داروهاي گياهي، 2 (2)، 113-120.
فتاحی، محمد؛ انصاری، ناصر، عباسی، حمید رضا؛ خان حسنی، ممعصومه (1379). مدیریت جنگل‌های زاگرس(منطقه مورد مطالعه: جنگل‌های داربادام کرمانشاه). موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع، 240، 471- 474.
قربانلي، مه‌لقا (1381). جغرافياي گياهي،تهران- سازمان مطالعه وتدوين كتب علوم انساني دانشگاه‌ها (سمت).360.
کریمی، زهره (1388)، معرفی فلور، اشکال زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان مراتع شهرستان دامغان. مجله علوم کشاورزي و منابع طبیعی، 16 (1)، 200-186.
کریمی، سعیده؛ پوربابایی، حسن؛ خدا کرمی، یحیی (1395). بررسی تأثیر آتش‌سوزی بر فلور و شکل زیستی گونههای گیاهی در جنگل‌های زاگرس، کرمانشاه. جنگل و فرآوردههای چوب. مجله منابع طبیعی ایران، 70 (3)، 431-440.
منصوری، تاج‌الدین؛ جهانبخش، حیدر (1398)، تعیین ارزش گردشگری روستای کندوله کرمانشاه با کاربرد مدل لوجیت. فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، 9 (21)، 233-240.
یاری، رضا، غلامعلی؛ حشمتی، غلامعلی؛ رفیعی، حامد (1397). معرفي فلور، شكل زيستي، پراكنش جغرافيايي و شناسايي وضعيت حفاظتي گياهان (مطالعه موردي: مراتع ييلاقي چهارباغ استان گلستان). مجله پژوهش‌هاي گياهي (مجله زيست شناسي ايران)، 31 (3)،736-750.
Archibold, O. (1995). Ecology of world vegetation. Champman and Hall Inc. London, 509 p. 20-Parsa, A. 1986. Flora of Iran, 2.
bagheri, s., & heydari, m. (2020). Life form and chorology of plant species in the Dinarkooh protected area in Ilam province. Journal of Plant Research (Iranian Journal of Biology), 33(4), 943-957. Retrieved from https://plant.ijbio.ir/article_1633_ff7b434f5edbba9fb7a213f17cbfbd0b.pdf
Darvishnia, H., Dehghani Kazemi, M., Forghani, A. H., & Kavyani fard, A. A. (2012). Study and introducing of flora of the protected area of Manesht and Qalarang in Ilam province. Taxonomy and Biosystematics, 4(11), 47-60. Retrieved from https://tbj.ui.ac.ir/article_17439_0b38016b282decf082d6beeb117572bd.pdf
Goodman, D. (1975). The theory of diversity-stability relationships in ecology. The Quarterly Review of Biology, 50(3), 237-266.
Jalilian, N., Sheikhi, A., & Dehshiri, M. M. (2014). A floristic study in Bahar-ab Kuh area in Zagros mountains (in the border of Kermanshah and Ilam provinces, Iran). Taxonomy and Biosystematics, 6(18), 65-76.
Leonard , j. (1991-1992). Contributions to the flora and vegetation of Iran deserts, Fascicule 10: Vegetation study,دphytosociological and Phyto chorologicalدanalysis of plant groups, vols. National Botanic Garden of Belgium.
Omidipour, R., Faraji, A., & Nadaf, M. (2018). Flora life form and chorology of Plants in Dezli area, Kurdistan Province, Iran. Natural Ecosystems of Iran, 9(2), 49-66. Retrieved from http://neijournal.iaunour.ac.ir/article_545889_c2514b36594261ff5d7bd9364bd869f6.pdf
Raunkiaer, C. (1934). The life forms of plants and statistical plant geography–Oxford University Press. London, 632p.
Teimourzadeh, A., Ghorbani, A., & Kavianpour, A. H. (2015). Study on the flora, life forms and chorology of the south eastern of Namin forests (Asi-Gheran, Fandoghloo, Hasani and Bobini), Ardabil province. Journal of Plant Research (Iranian Journal of Biology), 28(2), 265-275.
Townsend, C., Guest, E., & Al-Ravi, A. (1966). Flora of Iraq. vols. 1-9. Ministry of Agriculture and Agrarian Reform, Baghdad.
Zohary, M. (1973). Geobotanical foundations of the Middle East: Fischer.
https://www.irimo.ir
*
