Manuscript ID : 1400082032202 Visit : 4149 Page: 27 - 35

Article Type: Original Research

The Effect of Irrigation Water Salinity and Other Production Factors on Potato Crop yield in Hamadan – Bahar Plain

Subject Areas : environmental economy

Moein Sadeghi ¹ , Seyed Mohsen Seyedan ²

1 - Faculty of Economics
2 - Research Assistant

Received: 2021-11-11 Accepted : 2022-02-21 Published : 2022-10-17

Keywords: Performance function, Production Factors, Random Sampling,

Abstract :

Increasing agricultural production due to rapid population growth and consequently increasing water demand in recent decades has led to uncontrolled withdrawal and drop in groundwater levels in Hamadan-Bahar plain. This has led to a sustained drop in groundwater level in the plain and it has caused it to be among the critical plains of the province. This phenomenon has caused water salinity in addition to damage to groundwater resources. The purpose of this study was to investigate the effect of groundwater salinity on potato yield. In order to investigate the effect of water salinity on potato yield, the yield function of this crop has been estimated. By random sampling method, data used from 119 farms were collected in the 2018-19 crop year and the amount of water salinity has been measured in two steps in the laboratory. Based on the criteria and the test, the production function was selected in the form of a quadratic function for estimating the relationships between variables. The results of this study indicate that with an increase of one unit in the amount of water salinity, the production of this product has decreased by 860 kg. The final productivity of water, seeds and chemical fertilizers are 0.2, 23 and -14, respectively, so, it can be said that potato farmers in Hamedan-Bahar plain use optimum amount of water, seed less than optimum amount and chemical fertilizer more than optimum amount.

References:

اخوان، سمیرا؛ بلالي، حمید؛ و رضايي، يوسف (1392). بررسي آثار اقتصادي، اجتماعي و محيط زيستي پايين رفتن سفره آب زيرزميني و اثرات آن بر سرمايه¬گذاري و توليد بخش خصوصي. مطالعه موردي دشت همدان - بهار. همايش بحران مديريت منابع آب زيرزميني كشور.
آبیار، نور محمد و کیانی، علیرضا (1386). بررسی اقتصادی کاربرد آب شور در مزارع گندمکاری استان گلستان. ششمین کنفرانس اقتصاد کشاورزی ایران. مشهد.
باغانی، جواد؛ علیزاده، امین؛ انصاری، حسین و عزیزی، مهدی (1394). اثر کیفیت آب و مدیریت کاربرد آب شور در سیستم آبیاری قطر های بر عملکرد و کارآیی مصرف آب در خربزه دیررس. فصلنامه آب و خاک. 29(3)،560 -568.
جلیلی، خلیل؛ مرادی، حمید رضا و حداد بزرگ، امید (1395). تحلیل بیلان آب زیرزمینی مبتنی بر دیدگاه کشاورزی پایدار در دشت اسلام آباد. مهندسی آبیاری و آب ایران. 6(25)،110-127.
حاجي رحيمي،محمود و عبدل قوزلوجه، عبداله (1391). تحليل بهره وري نهاده آب و محاسبه ارزش اقتصادي آب آبياري در توليد محصول سيب زميني در دشت بهار. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه كردستان.
حسين زاده فیروزی، جواد؛ سلامي، حبیب اله و صدر سید کاظم (1386). برآورد ارزش اقتصادي آب در توليد محصولات زراعي با استفاده از توابع توليد انعطاف¬پذير ( مطالعه موردي: دشت مراغه - بناب)، دانش كشاورزي، 17(2)، 1-14.
خاقاني، رقیه ؛ محمودي، شهلا؛ پذيرا، ابراهیم و مسيح آبادي. محمد حسن (1391). بررسي تغييرات شوري خاك و تأثير آن بر عملكرد محصولات عمده زراعي در دشت قزوين. توليد گياهان . توليد گياهان زراعي در شرايط تنش هاي محيطي. 4(3)،28-37.
سازمان تحقیقات منابع آب .1379. گزارش تحلیل- پژوهشی. سایت https://www.wri.ac.ir
سازمان جهاد کشاورزی استان همدان.1398. سالنامه آماری. معاونت آمار اطلاعات.
شیرانی، پ (1364). نظریه نمونه گیری. تهران. مرکزنشر دانشگاهی.
عبادی، ع ؛ فتحی، د ؛ حاجیان شهری، م و کریم پور، س (1387). اثرات تنش شوری بر پارامترهای جوانه زنی بذر در 3 رقم گوجه فرنگی،اولین کنگره ملی فناوری تولید و فرآوری گوجه فرنگی،مشهد.
فرهنگيان كاشاني، ساسان و منعم، رضا (1389). بررسي اثر تنش شوري بر خصوصيات جوانه زني بذر ده ژنوتيپ گل‏راعي(Hypericum perforatum L) پژوهش‎‏هاي به زراعي (تنش هاي محيطي در علوم گياهي). 2(1)؛75-81.
فیضی، محمد؛ فرخنده، عباس؛ مصطفی زاده فرد، بهروز و موسوی، سید فرهاد (1389). اثر کیفیت آب آبیاری بر عملکرد و برخی اجزای عملکرد گرمک به روش آبیاری قطره ای. پژوهش آب در کشاورزی (علوم خاک و آب). 24(2), 145-153.
ﮔﺠﺮﺍﺗﯽ، ﺩامودار. 1387. ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩ ﺳﻨﺠﯽ(جلد دوم)، ﺗﺮﺟﻤﻪ دکتر ﺣﻤﻴﺪ ﺍﺑﺮﻳﺸﻤﯽ. تهران. ﺍﻧﺘﺸﺎﺭﺍﺕ ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ﺗﻬﺮﺍﻥ.صص422.
محمدزاده، احمد رضا (1390). تأثیر شوری آب و کمیت ژنوتیپ های خربزه تجاری، مجموعه مقالات. همایش ملی تولید خربزه.
وارسته.م؛ ارسلان بد. م. ر (1394). اندازه گيري و تحليل بهره وري توليد كنندگان سيب زميني شهرستان اصفهان. پايان نامه كارشناسي ارشد. دانشگاه اروميه. دانشكده كشاورزي.
Dadarwal, Basant & Kakralya, B & Bagdi, Devi Lal & Sharma, M. & Pinki, Dadarwal & Buraniya, Sumitra & Dabariya, Sohan Lal. (2018). Investigate the effect of salt stress on yield and yield attributes of wheat. 2094-2096.
Kim, Hakkwan, Hanseok Jeong, Jihye Jeon, and Seungjong Bae. 2016. "Effects of Irrigation with Saline Water on Crop Growth and Yield in Greenhouse Cultivation" Water 8, no. 4: 127.
Lacerda, C. F. Ferreira, J. F. S. Liu, X. and D. L. Suarez. 2016. Evapotranspiration as a
criterion to estimate nitrogen requirement of maize under salt stress. Journal of Agronomy
and Crop Science. 202 (2016): 192-202.
Tedeschi A., Lavini A., Riccardi M., Pulvento C. and d’Andria R. 2011. Melon crops (Cucumis melo L., cv.Tendral) grown in a Mediterranean environment under saline-sodic conditions: Part I. Yield and quality.Agricultural Water Management, Volume 98, Issue 9, July 2011, Pages 1329-1338.
Wang.2012.Efects of Irrigation Water Quality and Drip Tape Arrangement on Soil Salinity, soil Moisture Distribution, and cotton Yield (Gossypium hirsutum L.) Under Mulched Drip Irrigation in Xinjiang, China. Journal of Integrative Agriculture. Vol 11:502-511.
Xin, H. Peiling, Y. Shumei, R. Yankai L. Guangyu, J. and L. Lianhao. 2016. Quantitative
response of oil sunflower yield to evapotranspiration and soil salinity with saline water
irrigation. Journal of Agriculture and Biology Engineering. 9(2): 63-73.

Full-Text:

پژوهش و فناوری محیط زیست، 1401 7(11)، 27-35

$H:\لوگوی بدون پس زمینه\200px-ACECR_logo.png$

پژوهشکده محیط زیست

پژوهش و فناوری محیط زیست

شاپا الکترونیکی: 2676-3060

(http://journal.eri.acecr.ir/)

www.journal.eri.acecr.ir وبگاه نشریه:

تأثیر میزان شوری آب و عوامل تولید بر عملکرد محصول سیبزمینی در همدان، دشت بهار

سید محسن سیدان1، معین صادقی*2

سید عطااله حسینی¹1، خلیل محمدیفیروز2

1-‌ استادیار پژوهشی بخش تحقیقات اقتصادي، اجتماعی وترویج کشاورزي، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان، سازمان تحقیقات، آموزش وترویج کشاورزي، همدان، ایران

2-‌ دانشجوی دکترای اقتصادکشاورزی، دانشکده اقتصاد، دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی، تهران

چکیده

افزایش تولیدات کشاورزی به دلیل رشد سریع جمعیت و به تبع آن افزایش نیاز آبی در دهههاي اخير سبب برداشت بي‌رويه و افت سطح آب زيرزميني در دشت همدان، بهار شده است. این موضوع منجر به افت ممتد سطح آب زيرزميني در این دشت شده و سبب شده تا در زمره دشتهاي بحراني استان قرار گيرد. این پدیده علاوه بر خسارت به منابع آبهای زیرزمینی موجب شوری آب شده است. هدف این تحقیق بررسی اثر شوری آب زیرزمینی بر عملکرد محصول سیبزمینی است. به‏منظور بررسی تأثیر شوری آب بر عملکرد سیبزمینی، تابع عملکرد این محصول برآورد شده است. به روش نمونه برداری تصادفی داده های مورد استفاده از 119 مزرعه در سال زراعی 97-1396 گردآوری شدند و میزان شوری آب چاه‏های مزارع در دو مرحله در آزمایشگاه اندازهگیری شد. بر اساس معیارها و آزمون‏های انجام گرفته تابع تولید به فرم تابع درجه دوم به منظور برآورد روابط میان متغیرها انتخاب گردید. نتايج این پژوهش بیانگر این موضوع است که با افزایش یک واحد در میزان شوری آب، مقدار تولید سیب زمینی 860 کیلوگرم کاهش می‏یابد. بهره‏وری نهایی آب، بذر و کود شیمیایی به ترتیب 2/0، 23 و 14- بود، بر این ‏اساس می‏توان گفت که کشاورزان سیب‏زمینی کار دشت همدان، بهار از نهاده آب به میزان بهینه، از بذر کمتر از حد بهینه و از کود شیمیایی بیش از حد بهینه مصرف می‏کنند.

كليد واژه‌ها: شوری، عملکرد سیب‏ز مینی، آب، تابع درجه دوم.

[1] *پست الکترونیکی نویسنده مسئول: sadeghionyx@gmail.com

Journal of Environmental Research and Technology, 7(11)2022. 27-35

$H:\لوگوی بدون پس زمینه\200px-ACECR_logo.png$

Environmental Research institute

Online ISSN: 3060-2676

journal homepage: www.journal.eri.acecr.ir

Journal of Environmental Research and Technology

The effect of water salinity and production factors on potato crop yield in Hamedan, Bahar plain

Seyed Mohsen Seyedan 1¹, Moein Sadeghi 2*

1- Department of Economic, Social and Agricultural Extension Research, Agricultural Research and Training Center and Natural Resources, Agricultural Research, Education and Extension Organization, Hamedan, Iran.

2- PhD student in Agricultural Economics, Faculty of Economics, Azad University, Tehran Central Branch, Tehran, Iran

Abstract

Keywords: Salinity, potato yield, Water, Quadratic function

[1] * Corresponding author E-mail address: sadeghionyx@gmail.com

مقدمه

پيشبينيهاي سازمان ملل نشان‌دهنده آن است كه تا سال 2050 ميلادي محدوديت منابع آبي شدیدتر و اصليترين موضوع مورد بحث جهاني است. اين وضعيت براي ايران به دليل اينكه در كمربند خشكي آب و هوايي جهان قرار گرفته، هشدار دهندهتر است. متوسط بارندگي ايران 250 ميليمتر است كه در مقايسه با 750 میلیمتر متوسط بارندگي جهان بسيار پايينتر است (سازمان تحقيقات منابع آب، 1379). كشاورزي در مناطق خشك و نيمه خشك، اغلب وابسته به آب آبياري است، كه بيشتر از منابع آب زيرزميني تأمين ميشود. در سالهاي اخير با توجه به خشكساليهاي مداوم و برداشت بيرويه از منابع آب زيرزميني، این منابع دچار بيلان منفي شده است (جلیلی و همکاران، 1395). شوري خاك از عوامل مهم در كاهش عملكرد گياهان زراعي ميباشد. لذا اين مشكل استفاده از ارقام مقاوم به شوري را اجتناب ناپذير می‏سازد (فرهنگیان کاشانی و منعم،1389). از سوی دیگر با افزایش تنش شوری در منطقه توسعه ریشه گیاه، پتانسیل آب موجود در خاک کاهش یافته و جذب آب توسط گیاه کم شد. از این‌رو با کاهش کیفیت آب آبیاری از طریق افزایش شوری از 5/0 به 5/7 دسی زیمنس بر متر، مقدار تبخیر- تعرق و عملکرد گیاه ذرت به ترتیب 31 و 61 درصد کاهش یافت (لاکردا و همکاران، 2016 ). در پژوهشی دیگر گزارش شد تنش شوری باعث کاهش رشد برگ و کاهش انرژی لازم برای فتوسنتز گیاه شد. درنتیجه از تشکیل اندام گیاهی، رشد محصول و مصرف آب توسط گیاه کاسته شد (شین و همکاران، 2016 (.

در اين آزمايش، افزايش شوري آب اثر يكساني بر عملكرد و درصد قند خربزه‌هاي مذكور نداشت. در آزمايش ديگري، تيمار شوري غلظت سديم را در همه ژنوتيپ هاي خربزه افزايش داد و يكي از مهم‌ترين علل كاهش رشد در ژنوتيپ هاي مختلف خربزه تجمع يون سديم بيشتر از حد مسموميت در اندام‏هاي گياه بود. (محمد زاده، 1389). باغانی و همکاران (1394) اثر سطوح شوری آب آبیاری و زمان شروع آبیاری با آب شور و لب شور بر خصوصیات کمی خربزه دیررس مورد بررسی قرار داده‌اند، بالاترین عملکرد کل و عملکرد اقتصادی و کارآیی مصرف آب آبیاری از تیمار شاهد به‌دست آمد که تفاوت آنها با تیمارهای آب شور و لب شور معنیدار بود. در ضمن تفاوت بین عملکردهای تیمارهای شور و لب شور معنیدار نبودند. آبیاری با آب شیرین در اوایل دوره رشد باعث افزایش محصول نشده بلکه، باعث وارد شدن تنش بیشتر به گیاه میشود. خاقانی و همکاران (1391) به منظور بررسي تأثير تغييرات كاربري اراضي بر افزايش شوري خاك و اثر تنشهاي شوري بر عملكرد محصولات زراعي مهم، مطالعهاي در دشت قزوين با طرح آماري بلوك هاي كامل تصادفي با سه تكرار انجام داد. نتایج این مطالعه نشان داد که شوري خاك در اراضي مورد مطالعه در اثر تغيير كيفيت آب آبیاری و افت سطح ايستابي منابع آبهاي زيرزميني به شدت افزايش يافته به‌طوركلي، تأثير شوري بر عملكرد محصولات گندم، جو، يونجه، سيب زميني و گوجه فرنگي به ترتیب به میزان 22، 20، 40، 50 و 27 درصد محاسبه شده است. آبیار و کیانی (1386) برای بررسی تأثیر شوری آب و خاک زراعی و میزان مصرف نهادهها بر تغییرات عملکرد گندم در مزارع گندم‏کاری شمال استان گلستان با رهیافت تابع تولید پژوهشی را انجام داده است. نتايج آزمايش نشان داد با افزايش تنش شوري به‌طور معنيدار از سرعت، و درصد تجمع جوانه‌زني، طول ريشه چه و ساقه چه، شاخص بنيه، وزن تر گياهچه و نسبت طول ساقه چه به ريشه چه كاسته شد ( 0/01≥P ). همچنين اثر متقابل رقم و میزان شوری در درصد تجمعي جوانه زني و نسبت ریشهچه به ساقهچه معنیدار شد ( 0/05≥P ) (عبادی و همکاران، 1387). دادروال¹ و همکاران (2018) به‌منظور بررسی اثر تنش شوری بر عملکرد و ویژگی‌های عملکرد گندم در ارقام گندم حساس و متحمل به شوری (0، 4 و 8 دسی زیمنس بر متر) انجام شد. نتایج نشان داد که کاهش معنی‌داری در تعداد سنبله در بوته، طول سنبله، تعداد دانه در سنبله، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیکی در بوته، شاخص برداشت و وزن آزمایش مشاهده شد. کاهش عملکرد و ویژگی های عملکرد پارامترهای مؤثر بر اثر تنش شوری در رقم حساس به شوری بیشتر بود. بر اساس یافته‌های تحقیق، رقم مقاوم به شوری بیشترین متحمل به نمک را مشاهده کرد. هاکوان² و همکاران (2016) به بررسی واکنش کاهو و کلم به سطح شوری آب آبیاری در کشت گلخانه ای پرداختند. در این تحقیق مشخص شد که برای کاهو و کلم میزان شوری که منجر به شروع کاهش عملکرد می‌شود به ترتیب 9/0 و 5/1 دسی زیمنس بر متر است. در آزمايشي كه توسط تدشي³ و همكاران (2011)، در يك مزرعه در دشت رودخانه ولترونو (جنوب ايتاليا( انجام شد، اثرات شوري سديمي آب را بر عملكرد كمي و كيفي خربزه بررسي كردند. نتايج نشان داد كه كاهش عملكرد، ناشي ازكوچكتر شدن ميوه ها از اندازه صادراتي بود و شوري مقدار مواد جامد محلول⁴ را تحت تاثير قرار هدف از این تحقیق برآورد رابطه شوری و میزان عملکرد محصول سیبزمینی است که در این رابطه دو سؤال مطرح شده است. اول اینکه آیا رابطه معنیداری میان میزان شوری آب و عملکرد محصول سیب زمینی وجود دارد؟ و دومین سؤال اینکه با افزایش شوری آب بهرهوری محصول سیبزمینی چگونه تحت تأثیر قرار میگیرد؟ اين اطلاعات مي‏تواند مبناي دقيقي براي تحقيقات و تصميمات مديريتي در زمينه بهرهبرداري از زمينهاي خشك و شور در منطقه مورد مطالعه را فراهم آورد.

مواد و روش‌ها

این پژوهش در دشت همدان، بهار در استان همدان انجام شده است. حوزه آبریز دشت همدان، بهار موسوم به سیمینه‌رود با وسعت 246300 هكتار از زيرحوضه هاي مهم رودخانه قره چاي و درياچه نمك است. از اين ميزان 102900 هكتار دشت و بقيه شامل ارتفاعات حاشيه مي باشد. از كل مساحت اين دشت 63481 هكتار آن معادل 7/61 درصد به كشت محــصولات آبي و 3/38 درصد به كشت ديم اختصاص دارد. عمده محصول این دشت سیب زمینی است که تقریباً 57 درصد (36 هزار هکتار) سطح زیر کشت را به خود اختصاص داده است (سازمان جهاد کشاورزی همدان،1398). این تحقیق در سال زراعی 97-1396 به روش پیمایشی انجام شده و دادههای مورد استفاده از طريق آمار ميداني از بهرهبرداران كشاورزان منطقه گردآوري شده است. جامعه آماري در اين رابطه كليه كشاورزان توليد كننده سيبزميني است. با استفاده از رابطه 1 و از روش نمونه بردار تصادفي⁵ تعداد نمونه مشخص شده است (شیرانی،1364).

(1)

در رابطه 1: n تعداد نمونه مورد نياز، N تعداد اعضاء جامعه (كشاورزان سیبزمینیکار)، t آماره t استيودنت، S واريانس نمونه اوليه، d خطاي مورد نظر در برآورد است. براي اين منظور ابتدا تعداد 30 پرسشنامه انتخاب و واريانس عملکرد، 29/0 محاسبه شد. بنابراين براساس رابطه 1 تعداد 119 نفر نمونه انتخاب شد (رابطه2).

با مراجعه به بهرهبرداران سؤالاتي در خصوص مصرف نهادههای مصرفی، بازده تولید مورد پرسش قرار گرفت و میزان شوری آب چاه در سه نوبت مورد سنجش قرار گرفت. گردآوري دادهها با استفاده از پرسشنامه انجام شده است. در اين مطالعه براي بررسي روايي پرسشنامه از نظرات كارشناسان اقتصاد كشاورزي و آبياري بهره گرفته و جهت بررسي پايايي سوالات از آزمون آلفاي كرونباخ استفاده شده است. با نظر خواهي از گروهي از متخصصان كشاورزي، روايي محتوايي و صوري پرسشنامه تأييد شد. براي تعيين اينكه پرسشنامه در شرايط يكسان تا چه اندازه نتايج يكساني به دست ميدهد (پايايي)، نسبت به تكميل آن در يك نمونه 30 تايي اقدام شد و مقدار آلفاي كرونباخ 81/0 بدست آمد.

در این تحقيق و به منظور دستيابي به هدف پژوهش لازم است كه تابع عملکرد سيبزميني برآورد شود. تابع مورد نظر به صورت رابطه 3 در نظر گرفته شده است.

(2)

(3)

متغيرهاي مورد استفاده در اين مدل در جدول 1 ارائه شده است. متغير وابسته نشان دهنده عملكرد سيبزميني و متغيرهاي مستقل شامل ميزان آب مصرفي، نيروي كار، شوری آب، بذر، كود شيميايي و سموم شيميايي است.

جدول 1. متغيرهاي مورد استفاده در تابع عملكرد سيبزميني

علائم	واحد اندازه گیری	متغير
Y	كيلوگرم	عملكرد محصول
W	لیتر	ميزان آب مصرفي
L	روز- نفر	نيروي كار
S	کیلوگرم	بذر
Fe	کیلوگرم	كود شيميايي
Po	لیتر	سموم شيميايي
EC	دسي زيمنس بر متر	شوری آب

اساساً اشكال مختلف تابع توليد در واقع فناوري توليد و نحوه تركيب نهادههاي مختلف را مشخص ميكند (حسين زاده و همکاران، 1386). اختلاف موجود در شرايط توليد و مديريت كشاورزان موجب ميشود كه نهادههاي توليد به شيوه هاي گوناگون با هم تركيب شوند. بنابراين، نياز به توابعي است كه اين اختلافات را بهتر نشان دهد. براي انتخاب فرم برتر، كه به مناسب‏ترين شكل روابط توليدي مورد بررسي را نشان دهد، بايد از معيارهاي ديگري نيز بهره گرفت. گجراتی (1387) بیان داشت که تعداد پارامترهاي كمتر، سادگي تفسير، سادگي محاسباتي، خوبي برازش، قدرت تعميم‏دهي و پيشبيني از جمله معيارهاي ديگري هستند كه در تعيين الگوي اقتصاد سنجي براي كارهاي تجربي مفيد هستند. در این تحقیق براي انتخاب فرم برتر دو نوع تابع توليد كاب داگلاس⁶ و ترانسنتدنتال⁷ براي بيان رابطه بين عوامل توليد و مقدار عملکرد سيبزميني انتخاب و با استفاده از دادههاي جمع‏آوري شده برآورد شده است گجراتی (1387). فرم تابع ترانسنتدنتال (متعالی) و فرم تابع کاب داگلاس به ترتیب در رابطه های 5 و 6 نشان داده شده است. تابع متعالی؛ شکل تغییر یافته‏ای از تابع کاب – داگلاس است که کلیه ویژگی‏های تابع تولید نئو‏کلاسیک‏ها را تأمین می‏کند. از خصوصیات این تابع آن است که بازده نسبت به مقیاس در آن ثابت نیست، بلکه بستگی به مقدار مصرف نهاده‏ها دارد. به علاوه این فرم سه ناحیه تولیدی نئو‏کلاسیک‏ها را نشان می‏دهد. با توجه به این مجموعه ویژگیها، تابع ترانسندنتال را میتوان یکی از فرم های مناسب برای بیان روابط تولیدی بر اساس نظریه تولید نئوکلاسیکها دانست.

درروابط فوق: W،L ،S ، Fe، Po و Ec به ترتیب معرف میزان مصرف آب، نيروي كار، بذر، كود شيميايي، سموم شيميايي و شوری آب است. به ترتیب پارامترهای مدل در حالت لگاریتمی و خطی است. a نیز جزء ثابت است.

نتایج و بحث

بررسی متغيرهاي اجتماعي مزارع مورد بررسی نشان داد که تعداد 119 بهرهبردار در جمعيت جامعه مورد مطالعه قرار گرفتهاند، كه مسن‌ترين كشاورز 86 و جوانترين آنها 19 سال سن داشتند. ميانگين سن كشاورزان اين نمونه برابر 51 سال بود. سابقه كشاورزي بهره‌برداران 38 سال است. به استثناء 4/24 درصد اين جمعيت كه بيسواد هستند، اكثر كشاورزان حداقل سواد خواندن و نوشتن را داشتند و اندازه متوسط مزارع 5 هكتار است. سطح زير كشت مزارع در دشت همدان- بهار بسيار كوچك و پراكنده است. به‌طوری‌که كه 79 درصد از اراضي زير پوشش هر چاه كمتر از 20 هكتار است. تنها 7/1 درصد از چاهها، آب مورد نياز اراضي بين 41 تا 60 هكتار را تأمين ميكنند.

شوري آب از تبعات عميق شدن چاه است. اين موضوع باعث افت كيفيت آب شده است (اخوان و همكاران، 1392). بررسی وضعيت آب چاه‏های مورد مطالعه در این پژوهش نشان داد که شوري آب در 1/55 درصد چاهها بين 1000- 501 ميلي‏موس بر سانتي‏متر، 3/22 درصد از چاهها، شوري آب بين 1500- 1001 ميلي موس بر سانتيمتر و حداكثر شوري ملاحظه شده بين 2070 - 1501 ميلي موس بر سانتي‌متر است كه در 1/6 درصد نمونهها مشاهده شده است. چاه هايي كه در ميانه‌دشت واقع شده به دليل عمق بيشتر، شوري بالاتري دارند. متوسط شوري آب برابر 862 ميلي موس بر سانتي‌متر است.

در خصوص انتخاب تابع تولید مناسب با توجه به نتایج تخمین دو مدل تابع کاب- داگلاس و ترانسندنتال (متعالی) به منظور بررسی مشکلات نقض فروض کلاسیک )همخطی، ناهمسانی واریانس، خودهمبستگی، نرمال بودن جملات پسماند و خطای تصریح) از آزمون‏های وایت برای بررسی ناهمسانی واریانس استفاده گردید. با توجه به نتایج حاصل از آزمون‏ها، همسانی واریانس⁸ هر دو مدل مذکور پذیرفته شد. از آزمون دوربین واتسون⁹ برای بررسی فرض خودهمبستگی استفاده شد. نتایج حاصل از D.W عدم وجود خود همبستگی هر دو مدل را اثبات کرد. جهت بررسی خطای تصریح از آزمون رمزی¹⁰ استفاده شد. با توجه به مقدار آماره F وجود خطای تصریح در سطح 5 درصد در مدل درجه دوم پذیرفته ولی در تابع کاب داگلاس رد شد. همچنین از آزمون هیستوگرام نرمالیتی جهت بررسی نرمال بودن جملات پسماند استفاده شد. لذا با توجه به آماره جارک-برا¹¹ فرض نرمال بودن جملات پسماند در مدل ترانسندنتال (متعالی) پذیرفته ولی در تابع کاب داگلاس رد شد. بنابراین تابع ترانسندنتال (متعالی) براساس معیار اشاره شده برگزیده شده است. لذا با استفاده از این تابع اقدام به بررسی تأثير شوری آب و ساير متغيرها بر عملکرد محصول شده است. نتايج برآورد پارامترها دو تابع ترانسنتدنتال (متعالی) و کاب داگلاس در جدول 2 ارائه شده است.

جدول 2. مقايسه پارامترهاي توابع عملكرد سيبزميني

(5)
(6)

متغیر	ترانسندنتال (متعالی)	كاب – داگلاس
cons	*9/32	*89/3
LNfe	*1/8-	*05/0
LNs	*1/2	23/0
LNpo	5/3	*01/0
LNw	*03/2	**02/0
LNEC	*7/14-	*01/0-
Lnl	03/5-	06/0-
Fe	*04/15-	-
S	*003/2	-
PO	1/1	-
W	*03/18	-
Ec	*1/102-	-
L	03/1	-

*و**و*** به ترتيب نمايانگر معني دار بودن در سطح 1، 5 و10 درصد است.

بر اساس نتايج ذكر شده بهترين فرم تابع عملکرد سيبزميني تابع ترانسندنتال (متعالی) است. تابع به دست آمده‌ بعد از حذف متغيرهاي معنيدار نشده به صورت رابطه 7 تنظيم شده است.

در اين الگو ضريب تعيين تابع عملکرد برابر با 90/0 است. بالا بودن اين ضريب به خوبي برازش مدل اشاره ميكند. آماره F محاسباتي معنيدار است. بنابر اين فرضيه صفر، يعني صفر بودن همزمان متغيرها رد ميشود. بر این اساس کود شیمیایی، شوری آب آبیاری، آب و بذر در تغییرات سیبزمینی به‌طور معنیداری تأثیرگذار هستند. لازم به ذکر است که متغیر سموم شیمیایی به علت ایجاد هم خطی با سایر متغیرها از مدل حذف گردید. به منظور تعیین اثر هر یک از عوامل مورد بررسی بر عملکرد محصول بهرهوری نهایی و بهرهوری متوسط ميزان آب مصرفي، بذر و كود شيميايي و شوری آب محاسبه شده است. بر اساس نتایج حاصله، بهرهوری نهایی و بهره‏وری متوسط عوامل و نهاده‏های معنی‏دار مدل به ترتیب در جدول 3 و 4 آورده شده است.

جدول3. نتایج كلی محاسبه بهره وري متوسط عوامل توليد محصول

(7)

نهاده	بهره وري متوسط
نهاده	میانگین	حداکثر	حداقل
آب	3/4	2/5	6/3
بذر	7	13	2
كود شيميايي	48	132	15

در جدول 3 مقدار بهره‏وری متوسط عوامل تولید آب، بذر و کود شیمیایی نشان داده شده است. مقدار بهره‏وری متوسط نهاده بذر برابر با 7 است، یعنی در مزارع مورد بررسی به‌طور متوسط به ازای استفاده از یک کیلوگرم بذر 7 کیلوگرم سیب‏زمینی تولید شده است. مقدار بهره‏وری متوسط نهاده آب برابر با 3/4 است، یعنی در مزارع مورد بررسی بطور متوسط به ازای استفاده از یک مترمکعب آب 3/4 کیلوگرم سیب‏زمینی تولید شده است. مقدار بهره‏وری متوسط نهاده کود شیمیایی برابر با 48 است، یعنی به‌طور متوسط به ازای استفاده از یک کیلوگرم کود شیمیایی 48 کیلوگرم سیب‏زمینی تولید شده است.

جدول4. نتایج كلی محاسبه بهره وري نهائی عوامل توليد محصول

نهاده	ارزش توليد نهايي	بهره وري نهائی (كيلوگرم)
نهاده	(ريال)	میانگین	حداکثر	حداقل
آب	2400	2/0	5/0	1/0
بذر	276000	23	36	7
كود شيميايي	168000	14-	18	22-
شوری آب	10320000-	860-	1100-	525-

جدول 4 نتایج بهره‏وری نهایی و ارزش تولید نهایی عوامل تولید آب، بذر و کود شیمیایی و متغیر شوری آب را نشان می‏دهد. تأثیر نهایی شوری آب آبیاری بطور متوسط 860- است، که نشان میدهد با ثابت بودن سایر متغیرها، افزایش یک واحدی شوری آب از مقدار میانگین موجب کاهش عملکرد سیبزمینی به مقدار 860 کیلوگرم در هکتار میشود. منفي بودن ضريب هدايت الكتريكي در تابع عملکرد، بدین مفهوم است كه افزايش شوري آب چاه با توجه به دامنه دادههاي اين متغير (2070-250)، باعث كاهش عملكرد سیبزمینی ميشود. اثرات اقتصادی یا ارزش تولید نهایی شوری آب زراعی نیز منفی و برابر 10320- هزار ریال در هکتار است. اين شاخص نشان ميدهد كه با افزایش شوری آب به میزان يك ميلي‏موس بر سانتي‌متر تحت شرایط ثابت (با ثابت بودن مقادیر سایر متغیرها)، درآمد محصول به میزان 10320 هزار ریال در هر هکتار کاهش می‏یابد.

تأثير نهايي آب بر مقدار عملكرد سيب‏زميني برابر با 2/0كيلوگرم در هكتار است. با افزايش مصرف يك متر مكعب آب در هر هكتار (بيشتر از مقدار ميانگين آن در نمونه) و با ثابت بودن مقدار ساير متغيرها، بطور متوسط 200 گرم در هكتار بر عملكرد سيب زميني اضافه می‏شود.

بهرهوری نهایی بذر برابر با 23 است، این شاخص بدین مفهوم است که با افزايش مصرف يك كيلوگرم بذر در هر هكتار(بيشتر از مقدار ميانگين آن در نمونه مورد مطالعه) و با ثابت بودن مقادير ساير متغيرها، بطور متوسط 23 كيلوگرم در هكتار بر عملكرد سيب زميني افزوده ميشود.

مقدار بهره‏وری نهایی کود شیمیایی برابر با 14- است، بدین مفهوم است که آخرین واحد این نهاده 14کیلوگرم از محصول کاسته است. ارزش توليد نهايي کود شیمیایی برابر با 168 هزار ريال در هكتار است، بدین ترتیب با مصرف هر کیلوگرم کود شیمیایی بطور متوسط 168 هزار ریال منافع ایجاد میکند. لذا در حالتی که این عدد از قیمت هر کیلوگرم کود شیمیایی بیشتر باشد برای کسب سود بیشتر باید از مقدار مصرف این نهاده کاسته شود.

بهره‏وری نهایی آب، بذر و کود شیمیایی به ترتیب 2/0، 23 و 14- است، بر این ‏اساس می‏توان گفت که کشاورزان سیب‏زمینی کار دشت همدان – بهار از نهاده آب به میزان بهینه، از بذر کمتر از حد بهینه و از کود شیمیایی بیش از حد بهینه مصرف می‏کنند.

نتيجه‌گيري

به‏طور متوسط بهره‏وری نهایی متغیر میزان شوری آب آبیاری 860- است. اين شاخص نشان ميدهد كه با افزایش شوری آب به میزان يك ميلي‏موس بر سانتي‌متر تحت شرایط ثابت (با ثابت بودن مقادیر سایر متغیرها)، درآمد سیب‏زمینی در هر هکتار به میزان 10320 هزار ریال کاهش مییابد. لذا تعدیل شوری آب آبیاری و متعاقب آن شوری خاک اراضی با روش ها و فنون مختلف تأثیر مثبتي در افزایش درآمد سیب زمینیکاران خواهد داشت. این نتایج با یافتههای وانگ، 2012 و خاقاني و همكاران، 1391 مطابقت دارد.

برمبناي متوسط عملكرد و قيمت محصول، ارزش توليد نهايي هر متر مكعب آب زراعي نيز مثبت و برابر با 2400 ريال در هكتار است. اين شاخص نشان ميدهد كه با افزايش مصرف آب به مقدار يك متر مكعب در هكتار و با فرض ثابت بودن ساير شرايط در هر هكتار بطور متوسط 2400 ريال بر درآمد مزارع سيب زميني افزوده خواهد شد. اين يافتهها مويد نتايج تحقيقات وارسته و ارسلان بد (1394) است. نتايج تحقيقات افراد مذكور نيز بيانگر تأثير مثبت و معني دار حجم آب زراعي بر عملكرد سيب زميني است.

برمبناي متوسط عملكرد و قيمت محصول ارزش توليد نهايي هر كيلوگرم بذر نيز مثبت و برابر با 276 هزار ريال در هكتار است. اين يافته‌ها مويد نتايج تحقيقات حاجي رحيمي، و عبدل قوزلوجه (1391) است. نتايج تحقيقات افراد مذكور نيز بيانگر تأثير مثبت و معني دار بذر بر عملكرد سيب زميني است.

منابع

اخوان، سمیرا؛ بلالي، حمید؛ و رضايي، يوسف (1392). بررسي آثار اقتصادي، اجتماعي و محيط زيستي پايين رفتن سفره آب زيرزميني و اثرات آن بر سرمايهگذاري و توليد بخش خصوصي. مطالعه موردي دشت همدان - بهار. همايش بحران مديريت منابع آب زيرزميني كشور.

آبیار، نور محمد و کیانی، علیرضا (1386). بررسی اقتصادی کاربرد آب شور در مزارع گندمکاری استان گلستان. ششمین کنفرانس اقتصاد کشاورزی ایران. مشهد.

باغانی، جواد؛ علیزاده، امین؛ انصاری، حسین و عزیزی، مهدی (1394). اثر کیفیت آب و مدیریت کاربرد آب شور در سیستم آبیاری قطر های بر عملکرد و کارآیی مصرف آب در خربزه دیررس. فصلنامه آب و خاک. 29(3)،560 -568.

جلیلی، خلیل؛ مرادی، حمید رضا و حداد بزرگ، امید (1395). تحلیل بیلان آب زیرزمینی مبتنی بر دیدگاه کشاورزی پایدار در دشت اسلام آباد. مهندسی آبیاری و آب ایران. 6(25)،110-127.

حاجي رحيمي،محمود و عبدل قوزلوجه، عبداله (1391). تحليل بهره وري نهاده آب و محاسبه ارزش اقتصادي آب آبياري در توليد محصول سيب زميني در دشت بهار. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه كردستان.

حسين زاده فیروزی، جواد؛ سلامي، حبیب اله و صدر سید کاظم (1386). برآورد ارزش اقتصادي آب در توليد محصولات زراعي با استفاده از توابع توليد انعطافپذير ( مطالعه موردي: دشت مراغه - بناب)، دانش كشاورزي، 17(2)، 1-14.

خاقاني، رقیه ؛ محمودي، شهلا؛ پذيرا، ابراهیم و مسيح آبادي. محمد حسن (1391). بررسي تغييرات شوري خاك و تأثير آن بر عملكرد محصولات عمده زراعي در دشت قزوين. توليد گياهان . توليد گياهان زراعي در شرايط تنش هاي محيطي. 4(3)،28-37.

سازمان تحقیقات منابع آب .1379. گزارش تحلیل- پژوهشی. سایت https://www.wri.ac.ir

سازمان جهاد کشاورزی استان همدان.1398. سالنامه آماری. معاونت آمار اطلاعات.

شیرانی، پ (1364). نظریه نمونه گیری. تهران. مرکزنشر دانشگاهی.

عبادی، ع ؛ فتحی، د ؛ حاجیان شهری، م و کریم پور، س (1387). اثرات تنش شوری بر پارامترهای جوانه زنی بذر در 3 رقم گوجه فرنگی،اولین کنگره ملی فناوری تولید و فرآوری گوجه فرنگی،مشهد.

فرهنگيان كاشاني، ساسان و منعم، رضا (1389). بررسي اثر تنش شوري بر خصوصيات جوانه زني بذر ده ژنوتيپ گل‏راعي(Hypericum perforatum L) پژوهش‎‏هاي به زراعي (تنش هاي محيطي در علوم گياهي). 2(1)؛75-81.

فیضی، محمد؛ فرخنده، عباس؛ مصطفی زاده فرد، بهروز و موسوی، سید فرهاد (1389). اثر کیفیت آب آبیاری بر عملکرد و برخی اجزای عملکرد گرمک به روش آبیاری قطره ای. پژوهش آب در کشاورزی (علوم خاک و آب). 24(2), 145-153.

ﮔﺠﺮﺍﺗﯽ، ﺩامودار. 1387. ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩ ﺳﻨﺠﯽ(جلد دوم)، ﺗﺮﺟﻤﻪ دکتر ﺣﻤﻴﺪ ﺍﺑﺮﻳﺸﻤﯽ. تهران. ﺍﻧﺘﺸﺎﺭﺍﺕ ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ﺗﻬﺮﺍﻥ.صص422.

محمدزاده، احمد رضا (1390). تأثیر شوری آب و کمیت ژنوتیپ های خربزه تجاری، مجموعه مقالات. همایش ملی تولید خربزه.

وارسته.م؛ ارسلان بد. م. ر (1394). اندازه گيري و تحليل بهره وري توليد كنندگان سيب زميني شهرستان اصفهان. پايان نامه كارشناسي ارشد. دانشگاه اروميه. دانشكده كشاورزي.

Dadarwal, Basant & Kakralya, B & Bagdi, Devi Lal & Sharma, M. & Pinki, Dadarwal & Buraniya, Sumitra & Dabariya, Sohan Lal. (2018). Investigate the effect of salt stress on yield and yield attributes of wheat. 2094-2096.

Kim, Hakkwan, Hanseok Jeong, Jihye Jeon, and Seungjong Bae. 2016. "Effects of Irrigation with Saline Water on Crop Growth and Yield in Greenhouse Cultivation" Water 8, no. 4: 127.

Lacerda, C. F. Ferreira, J. F. S. Liu, X. and D. L. Suarez. 2016. Evapotranspiration as a

criterion to estimate nitrogen requirement of maize under salt stress. Journal of Agronomy

and Crop Science. 202 (2016): 192-202.

Tedeschi A., Lavini A., Riccardi M., Pulvento C. and d’Andria R. 2011. Melon crops (Cucumis melo L., cv.Tendral) grown in a Mediterranean environment under saline-sodic conditions: Part I. Yield and quality.Agricultural Water Management, Volume 98, Issue 9, July 2011, Pages 1329-1338.

Wang.2012.Efects of Irrigation Water Quality and Drip Tape Arrangement on Soil Salinity, soil Moisture Distribution, and cotton Yield (Gossypium hirsutum L.) Under Mulched Drip Irrigation in Xinjiang, China. Journal of Integrative Agriculture. Vol 11:502-511.

Xin, H. Peiling, Y. Shumei, R. Yankai L. Guangyu, J. and L. Lianhao. 2016. Quantitative

response of oil sunflower yield to evapotranspiration and soil salinity with saline water

irrigation. Journal of Agriculture and Biology Engineering. 9(2): 63-73.

[1] . Dadrwa

[2] . Hakkwan

[3] . Tedeschi

[4] . TDS

[5] . Ratio Stratified Random Sampling

[6] . Cobb-Douglass Functional Form

[7] . Transendental Functional Form

[8] . White test

[9] . Durbin-Watson test

[10] . Ramsey RESET test

[11] . Jrque-Bera test

Share To

Article Url

The Effect of Irrigation Water Salinity and Other Production Factors on Potato Crop yield in Hamadan – Bahar Plain

Rimag

Links

Related Centers

Technical Support

Official pages