-
حرية الوصول المقاله
1 - نگاهی تحلیلی به رفتار احمد بن عیسی در تبعید برخی از راویان
محسن کرمیمکتب حدیثی قم یکی از بزرگ ترین مکتب های حدیثی شیعه است. دیدگاه های این مکتب و رفتارهای آن تأثیر بسیاری بر دیدگاه و رفتار محدّثان دیگر داشته است. یکی از رفتارهای ویژه که در دوره ای از اوج مکتب قم رخ داد، اخراج سه نفر از محدّثان به سبب غلو و یک نفر به سبب نقل از ضعفا بود. أکثرمکتب حدیثی قم یکی از بزرگ ترین مکتب های حدیثی شیعه است. دیدگاه های این مکتب و رفتارهای آن تأثیر بسیاری بر دیدگاه و رفتار محدّثان دیگر داشته است. یکی از رفتارهای ویژه که در دوره ای از اوج مکتب قم رخ داد، اخراج سه نفر از محدّثان به سبب غلو و یک نفر به سبب نقل از ضعفا بود. قرارگرفتن احمد بن محمّد بن عیسی در مَسند مهم ریاست حوزۀ قم و اخراج گروهی از راویان نام دار، پرسشی است که همواره در مباحث حدیثی و رجالی مطرح می شود. تاکنون پاسخ های متعدّدی به این پرسش داده شده؛ امّا نویسنده بر این باور است که از رهگذر شناخت شخصیت های نام برده و نیز بازشناسی شخصیت ابن عیسی و همچنین توجّه به فضای آن دوره، می توان احتمالات دیگری نیز مطرح کرد. نگاشتۀ حاضر ابتدا شناسایی مختصری از موضوع غلو و مکتب قم ارائه کرده و سپس شخصیت ابن عیسی و محدّثان تبعیدشده را معرّفی می کند؛ آنگاه به تحلیل دربارۀ احتمالات دیگر نسبت به چرایی اخراج این افراد از قم، می پردازد. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
2 - «ارکان اربعه» فراتر از توثیق
مهدی لاهیجی رسول طلائیانتعبیر «الارکان الاربعة» را میتوان عبارتی رجالی دانست و در توثیق برخی از راویان از آن بهره برد. امّا ریشه این مصطلح و معنای آن چیست؟ آیا این تعبیر، ارزشی رجالی دارد و یا چیزی غیر از آن و یا فراتر از آن است.تعبیر «الارکان الاربعة» را میتوان عبارتی رجالی دانست و در توثیق برخی از راویان از آن بهره برد. امّا ریشه این مصطلح و معنای آن چیست؟ آیا این تعبیر، ارزشی رجالی دارد و یا چیزی غیر از آن و یا فراتر از آن است. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
3 - صاحب کتاب بودن، از نشانهای بر احتیاط تا مدح اثرگذار
مهدی لاهیجی رسول طلائیان1 -
حرية الوصول المقاله
4 - واکاوی نظریه «وقوع در مشیخه منلایحضرهالفقیه و دلالت آن بر وثاقت مؤلّف» با تأکید بر کتاب «النّوادر» ابراهیم بن هاشم قمی
سید علیرضا حسینی شیرازیبر پایه مقدّمه کتاب منلایحضرهالفقیه، پشتوانه شیخ صدوق برای تدوین کتابی که به صحّت و صدور روایاتش از معصومان علیهم السلام اطمینان دارد، کتابهایی حدیثی است که ضمن اشتهار در جامعه علمی آنروز، مورد عمل و مراجعه نیز بوده است. علّامه مجلسی، نخستین اندیشمندی است که از یادک أکثربر پایه مقدّمه کتاب منلایحضرهالفقیه، پشتوانه شیخ صدوق برای تدوین کتابی که به صحّت و صدور روایاتش از معصومان علیهم السلام اطمینان دارد، کتابهایی حدیثی است که ضمن اشتهار در جامعه علمی آنروز، مورد عمل و مراجعه نیز بوده است. علّامه مجلسی، نخستین اندیشمندی است که از یادکرد نام راوی در مشیخه صدوق، مدح او را برداشت میکند. برخی رجالیان، این مسأله را حاکی از توثیق راوی دانسته و برخی، هرگونه دلالتی را برای آن نفی کردهاند. در برخی جوامع رجالی معاصر، از این قاعده برای توثیق ابراهیم بن هاشم بهرهبرداری شده است. پس از تحلیل و ارزیابی قاعده، این نتیجه بهدست آمد که نه راویان واقعشده در آغاز اَسناد کتاب، همگی صاحب کتاباند و نه مقدّمه الفقیه، اعتبار همهجانبه منابع کتاب را میرساند؛ بلکه تنها در صدد بیان «اعتبار نسبی و فی الجمله» منابع خود میباشد. از این رو نمیتوان حکم شیخ صدوق را بر صاحب تألیفبودن و وثاقتِ افراد نامبرده در آغاز سندها حمل کرد. نگاشته حاضر، پس از تحلیل 10 روایت ابراهیم بن هاشم در الفقیه، با نظر به اینکه آوردن نام وی در آغاز اَسناد، گزارشگر نقل از کتاب «النوادر» اوست و نیز شیخ صدوق در ابواب الزامی فقه مانند حدود و دیات به این روایات، فتوا داده، میتوان نتیجه گرفت که این کتاب در شمار کتابهای مشهور و معتمَدبه بوده است. تدوین کتابی متقن که مورد اعتماد شیخ صدوق واقع شده، میتواند نشانگر مدح و اعتماد به نویسنده آن باشد. هرچند نباید از نظر دور داشت که پذیرش روایتهای کتاب النوادر، میتواند به دلیل بهرهگیری آن از منابع مورد اعتماد پیشین مانند کتابهای یونس بن عبدالرحمن یا تکیه بر شواهد اطمینانبخش بوده باشد که در این صورت، الزاما وثاقت نگارنده آن را نتیجه نخواهد داد. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
5 - شناسایی و تحلیل اَسناد شیعی و منقطع روایات پیامبر صلی الله علیه و آله در کتب اربعه
علی فرهمندیان«اَسناد شیعی و منقطعِ روایات پیامبرصلی الله علیه و آله» سندهای روایاتی است که راویان آن شیعهاند و با اینکه همعصرِ پیامبرصلی الله علیه و آله نیستند، بهصورت مستقیم از آن حضرت، حدیث نقل کرده اند. مقاله کنونی درصدد شناسایی این اسناد بوده و با توجّه به راویان و طبقات آنه أکثر«اَسناد شیعی و منقطعِ روایات پیامبرصلی الله علیه و آله» سندهای روایاتی است که راویان آن شیعهاند و با اینکه همعصرِ پیامبرصلی الله علیه و آله نیستند، بهصورت مستقیم از آن حضرت، حدیث نقل کرده اند. مقاله کنونی درصدد شناسایی این اسناد بوده و با توجّه به راویان و طبقات آنها و نیز محتوای احادیث، تحلیلی کوتاه درباره آن ارائه میکند. دقّت در این اسناد، افزون بر آگاهی از میزان کاربری روایات پیامبرصلی الله علیه و آله در کتب اربعه، زمینۀ شناخت چرایی انقطاع و آشنایی با برخی از مبانی صاحبان کتب اربعه در اعتماد به احادیث را فراهم میکند. دستیابی به 44 سند شیعی و منقطع روایات پیامبرصلی الله علیه و آله، تأثیر صاحب کتاببودن و اصحاب اجماعبودن راوی در ارسال سند و نیز اثرگذاری موضوع و محتوای حدیث بر انقطاع سند، برخی از دستاوردهای تحلیلی این مقاله است. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
6 - تحلیل داده های طبقه شناختی «محمّد بن عیسی بن عبید» در پرتو منابع رجالی و حدیثی
سید علیرضا حسینی شیرازی محمد لطفی پور«ابوجعفر محمّد بن عیسی بن عُبید عُبَیدی» از راویان فعّال در عرصه انتقال تراث حدیثی امامیه و پُرروایت در منابع حدیثی شیعه است. گفتوگو درباره طبقه روایی و تعاملات حدیثی «محمّد بن عیسی» بهدلیل نقش بسیار در اعتبارسنجی روایات وی، از قرن سوم پیوسته م أکثر«ابوجعفر محمّد بن عیسی بن عُبید عُبَیدی» از راویان فعّال در عرصه انتقال تراث حدیثی امامیه و پُرروایت در منابع حدیثی شیعه است. گفتوگو درباره طبقه روایی و تعاملات حدیثی «محمّد بن عیسی» بهدلیل نقش بسیار در اعتبارسنجی روایات وی، از قرن سوم پیوسته مورد توجّه دانشیان و پژوهشگران قرار گرفته است. نخستین خاستگاه گفتوگو پیرامون طبقه محمّد بن عیسی بن عبید عبارت «نصر بن صباح» ـ از مشایخ کشّی ـ است که به کتاب «رجال کشّی» و به دنبال آن به «رجال نجاشی» راه یافت. سخن وی چالش جدّی را در تعامل حدیثی گسترده محمّد بن عیسی با «حسن بن محبوب» و «یونس بن عبدالرّحمان» و نیز بهرهگیری مستقیم وی از امام رضا× پیش آورده است. برخی از دانشیان رجال و فقیهان، چنین برداشت کردهاند که استثنای ابنولید قمی نسبت به محمّد بن عیسی نیز بهدلیل وجود خلل در طبقه وی بوده است؛ بدین بیان که وی با توجّه به خردسالبودن، امکان عملی نقل از یونس بن عبدالرّحمان را بدون واسطه ندارد. در پژوهش حاضر پس از بررسی و تعیین دوره زندگی محمّد بن عیسی بن عبید (ولادت و وفات) بر پایه قرینهها به بحث تحمّل حدیث وی از امامان شیعه و داد و ستد حدیثی او با اصحاب پرداخته شده است. گفتنی است در این پژوهه به هدف برونرفت از چالشهای موجود پیرامون رابطه روایی محمّد بن عیسی در اخذ حدیث، به سه راهکار نوین در تعیین طبقه راوی، روی آورده شده که دستاورد آن چنین است: با توجّه به قرینههای فراوان، هیچ ابهام و خللی در طبقه محمّد بن عیسی وجود ندارد؛ بلکه امکان تحمّل حدیث وی از امام رضا× و حسن بن محبوب و یونس اثبات میشود. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
7 - تحلیل تطبیقی دیدگاه آیتالله خویی و آیتالله داوری درباره دلالت وکالت از امام بر وثاقت
فاطمه افراسیابی مهدی اکبرنژادتوثیق و تضعیف رجالی در میزان اعتباربخشی به خبر راوی نقش دارد. اصلیترین هدف دانش رجال همین است. برخی از صاحبنظران رجالی یکی از توثیقات عام را «وکالت از جانب امام معصوم» شمردهاند. آنها بر این باورند که وکالت به تنهایی میتواند نشانه وثاقت باشد. در صورت اثبات قاعده یادش أکثرتوثیق و تضعیف رجالی در میزان اعتباربخشی به خبر راوی نقش دارد. اصلیترین هدف دانش رجال همین است. برخی از صاحبنظران رجالی یکی از توثیقات عام را «وکالت از جانب امام معصوم» شمردهاند. آنها بر این باورند که وکالت به تنهایی میتواند نشانه وثاقت باشد. در صورت اثبات قاعده یادشده، روایات این گروه از راویان مورد پذیرش قرار میگیرد. در بین دانشمندان رجالی، آیتالله خویی قائل به عدم دلالت وکالت بر وثاقت به شکل مطلق است. در برابر، برخی دیگر همچون آیتالله داوری قائل به تفصیل شده و معتقدند که میان وکیلان امام معصوم در امور جزیی با وکلای ایشان بصورت عام و یا در مسایل دینی، تفاوت است. پژوهش پیشِ رو بر آن است که با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی، دیدگاههای این دو محقّق را تحلیل و مقایسه کند. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
8 - بررسی گذرای پدیده اضمار، تعلیق، تحویل و اشاره در سند کتب اربعه با تأکید بر الکافی
سید محمد جواد شبیری زنجانی علي بدرينگاشته حاضر، ترجمه مقدّمه کتاب «توضیح الاسناد المشکلة فی الکتب الاربعة، اسناد الکافی» است که به قلم محقّق فاضل و توانمند حجّت الاسلام و المسلمین استاد سید محمّدجواد شبیری زنجانی (حفظهالله) نگاشته شده است. محقّق گرامی در این مقاله أکثرنگاشته حاضر، ترجمه مقدّمه کتاب «توضیح الاسناد المشکلة فی الکتب الاربعة، اسناد الکافی» است که به قلم محقّق فاضل و توانمند حجّت الاسلام و المسلمین استاد سید محمّدجواد شبیری زنجانی (حفظهالله) نگاشته شده است. محقّق گرامی در این مقاله، مراحل بحث سندی را به پنج گام تقسیم نموده است؛ اوّل: بحث از مفاد سند و کیفیت تسلسل راویان، دوم: بحث از احوال راویان و آنچه از مدح و ذم و وثاقت و ضعف و صحّت و فساد مذهب راوی گفته شده، سوم: بحث از تحریفات عارض بر اسناد همچون تصحیف و نقیصه و زیاده و قلب، چهارم: تمییز مشترکات و تعیین مراد از آنها، پنجم: توحید مختلفات و بحث از اتّحاد و تعدّد عناوین. سپس هدف از نگارش کتاب را بررسی مرحله سوم و چهارم از مراحل فوق شمرده است. در مقدّمه کتاب به بحث از چهار پدیده در سند یعنی اضمار، تعلیق، تحویل و اشاره پرداخته و با بیان نمونههایی، این چهار مشکل را توضیح داده است. اهمّیت این نگاشته در معرّفی تطبیقی چهار پدیده یادشده بههمراه نمونههای واقعی، موجب شد تا ترجمه آن در برنامه کاری قرار گیرد. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
9 - بررسی سندی و تحلیل دلالی روایات امام صادق علیه السلام درباره حضرت ابوطالب در کتاب شریف کافی
ابوطالب علی نژادابوطالب علیه السلام از شخصیتهای بیبدیل تاریخ اسلام است که در تحقّق دعوت اسلام و گسترش آرمانهای بلند آن یاریگر رسول خدا نقشآفرین بود. او امنیت کامل را برای پیامبر فراهم میکرد تا آن حضرت بتواند در مقابل مشرکان بایستد و با شرک و بتپرستی مبارزه کند و مردم را به توحید أکثرابوطالب علیه السلام از شخصیتهای بیبدیل تاریخ اسلام است که در تحقّق دعوت اسلام و گسترش آرمانهای بلند آن یاریگر رسول خدا نقشآفرین بود. او امنیت کامل را برای پیامبر فراهم میکرد تا آن حضرت بتواند در مقابل مشرکان بایستد و با شرک و بتپرستی مبارزه کند و مردم را به توحید و یکتاپرستی بخواند. حمایت ابوطالب از برادرزادهاش در آن محیط ظلمانی و شرکآلود به حدّی بود که وقتی رحلت کرد جبرئیل امین بر پیامبر نازل شد و به ایشان گفت هر چه زودتر از مدینه خارج شود؛ زیرا با رفتن ابوطالب، دیگر امنیت ندارد و کسی نیست که از ایشان دفاع کند. در روایاتی که از امام صادق علیه السلام در کتاب شریف کافی درباره ابوطالب نقل شده به چند موضوع مهمّ شخصیتی ایشان اشاره شده است: نخست، تحت تکفّل قراردادن پیامبری که قبل از ولادت، پدر را از دست میدهد و در چهار یا ششسالگی مادرش را و در هشتسالگی با وفات پدربزرگش عبدالمطلب مواجه میشود؛ دوم مقام اوصیایی ابوطالب علیه السلام؛ سوم ایمان ابوطالب علیه السلام؛ چهارم بازخوانی حمایت همهجانبه ابوطالب علیه السلام از پیامبر که اجازه نمیداد مشرکان قریش کوچکترین توهین و بیحرمتی به ساحت قدسی پیامبر صلی الله علیه و آله انجام دهند. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
10 - تحلیل آماری دیدگاههای مذهبشناسانه شیخ طوسی در فرایند مقایسه اندیشهها
هانی زعفرانی جمال الدین حیدری فطرتتعیین مذهب راویان، یکی از مهمترین مؤلّفههای راویشناسی است که دانشمندان رجالی بدان پرداختهاند. شیخ طوسی (م460ق) از اندیشمندان رجالی دوره متقدّم نیز در نگاشتههای رجالی و غیر رجالی خود، به این مهم، پرداخته است. او به هنگام بیان مذهب راویان، گاه، دیدگاههایی مطرح میکن أکثرتعیین مذهب راویان، یکی از مهمترین مؤلّفههای راویشناسی است که دانشمندان رجالی بدان پرداختهاند. شیخ طوسی (م460ق) از اندیشمندان رجالی دوره متقدّم نیز در نگاشتههای رجالی و غیر رجالی خود، به این مهم، پرداخته است. او به هنگام بیان مذهب راویان، گاه، دیدگاههایی مطرح میکند که بحثبرانگیز است. این دیدگاههای بحث برانگیز، گاه متفرّدانه بوده، گاهی دارای معارض است و گاه در میان خود آثار شیخ طوسی، دچار تضاد شده است. این حجم از دیدگاههای بحث برانگیز شیخ طوسی، ما را بر آن میدارد که به منظور بهرهگیری بهتر از دیدگاههای مذهبشناسانه ایشان، آثار او را مورد بررسی و سنجه قرار دهیم. در این پژوهش، نخست با روشکتابخانهای به گردآوری دادههای مذهبشناسانه شیخ طوسی در آثار رجالی و غیر رجالی وی پرداخته شد. سپس تحلیل آماری این دادهها در دستور کار قرار گرفت تا با مقایسۀ دیدگاههای وی با اندیشههای زمان او و دوران معاصر، تصویری روشن از فرایند دیدگاهپردازی شیخ در وادی مذهبشناسی راویان ارائه شود. تفاصيل المقالة