مروری بر مدل‌های آمایش سرزمین با تأکید بر کارآیی مدل ژئومورفولوژیکی در ایران
الموضوعات :عزت اله قنواتی 1 , علی احمدآبادی 2 , موسی کمانرودی کجوری 3 , زهرا رنجبرباروق 4
1 - خوارزمی
2 - خوارزمی
3 - خوارزمی
4 - جغرافیا
الکلمات المفتاحية: ارزیابی توان محیطی آمایش سرزمین لندفرم ژئومورفولوژی,
ملخص المقالة :
هرگونه برنامه‌ی آمایشی در سطح زمین انجام گرفته و تغییر و تحولات لندفرم‌های سطحی و حتی زیر زمینی را در پی خواهد داشت. در این راستا ضرورت دارد با توجه به اهمیت لندفرم‌های زمینی جایگاه آنها در مدل‌های آمایش سرزمین مورد توجه قرار گیرد. بنابراین با توجه به اینکه دانش ژئومورفولوژی به مطالعه‌ی اشکال و فرآیندهای سطح زمین می‌پردازد لازم است برای ارزیابی توان محیطی، ویژگی‌ها و فرآیندهای موثر بر لندفرم‌ها مورد توجه قرار‌گیرد. در این پژوهش روش‌های ارزیابی توان محیطی در آمایش سرزمین ایران از دیدگاه ژئومورفولوژی مورد تحلیل قرارگرفته است. بررسی روش‌ها با توجه به معیارهای مورد استفاده در هر روش نشان داد که در روش تحلیل سیستم ارضی، معیارهای آب و هوا، گسل، آب زیرزمینی و مخاطرات محیطی در نظر گرفته نشده و همچنین در روش طرح جامع منابع طبیعی نیز توجهی به مخاطرات محیطی نشده و تنها دو کاربری حفاظت و مرتع‌داری تعیین شدهاند. در روش سیستمی نیز با توجه به اینکه کارشناسان تخصص‌های متفاوتی دارند، تمامی اجزاء یک سیستم را مورد توجه قرار نمی‌دهد. مدل‌های توسعه شهری، روستایی و صنعتی مک‌هارگ و مخدوم، دید کل‌گرا به طبیعت دارند. بنابراین مدل ارزیابی توان محیطی جدیدی براساس تلفیق روش‌های موجود و با توجه به دیدگاه ژئومورفولوژی ارائه گردید تا ارزیابی توان محیطی براساس واحدهای پایه لندفرم انجام شود و نتایح حاصل از آن با واقعیت زمین انطباق بیشتری داشته باشد. این مدل شامل ارزیابی توان اکولوژیک و ارزیابی توان مخاطرات محیطی است. در ارزیابی توان اکولوژیک، زیرمعیارهای جهت باد غالب، انحنای دامنه، آب‌های سطحی و زیرزمینی اضافه گردید. همچنین در معیار شکل زمین، تقسیم‌بندی متفاوتی از لندفرم‌ها به منظور توسعه شهری ارائه گردید و ارزیابی توان مخاطرات محیطی نیز شامل ارزیابی پتانسیل سیلاب، زمین‌لغزش و زلزله‌خیزی است.
احمدی، حسن، (1374)، ژئومورفولوژی کاربردی، جلد اول، چاپ دوم، انتشارات دانشگاه تهران.
2- ابراهیم زاده، عیسی و موسوی، میرنجف، (1393)، روش ها و تکنیک های آمایش سرزمین، چاپ اول، انتشارات سمت، تهران.
3- احمدآبادی، علی و فتح اله زاده، محمد، (1395)، بررسی عدم انطباق مفهوم شکل زمین (لندفرم) در مطالعات آمایش سرزمین کشور با مفهوم رایج در ژئومورفولوژی، چهارمین همایش ملی انجمن ایرانی ژئومورفولوژی، دانشگاه تهران.
4- باقری بداغ آبادی، محسن، (1390)، ارزیابی سرزمین کاربردی و آمایش سرزمین، چاپ دوم، انتشارات پلک، تهران.
5- بدری، سیدعلی و صادق قنبری، جعفر، (1384)، ارزیابی توان های محیطی در عمران روستایی(مطالعه موردی: حوضه رود قلعه چای عجب شیر)، پژوهش های جغرافیایی، شماره54، صص185-173.
6- پرورش، حسین و همکاران، (1389)، مقایسه روش آمایش فیزیکی (ژئومورفولوژی) و روش آمایش سرزمین جهت ارزیابی توان اکولوژیکی حوزه آبخیز نساء در استان هرمزگان، فصلنامه آمایش سرزمین، سال دوم، شماره دوم، صص 50-27.
7- جوزی، سیدعلی و همکاران، (1394)، روش ها و تکنیک های آمایش سرزمین و برنامه ریزی منطقه ای، چاپ اول، انتشارات علم کشاورزی ایران، تهران.
8- جوزی، سیدعلی و حسینی، سیده زینب، (1394)، ارزیابی توان اکولوژیک یاسوج به منظور استقرار کاربری توسعه ی شهری، فصلنامه محیط شناسی، دوره ی 41، شماره3، صص 612-589.
9- چورلی، ریچارد جی و همکاران، (1375)، ژئومورفولوژی، ترجمه معتمد، احمد، چاپ اول، انتشارات سمت، تهران.
10- حاتمی نژاد، حسین و همکاران، (1392)، ارزیابی تناسب کاربری اراضی از طریق مدل توان اکولوژیک در استان اردبیل با هدف آمایش سرزمین، فصلنامه آمایش سرزمین، دوره پنجم، شماره اول، صص26-5.
11- رامشت، محمدحسین و شاه زیدی، سمیه سادات، (1390)، کاربرد ژئومورفولوژی در برنامه ریزی ملی، منطقه ای، اقتصادی، توریسم، چاپ دوم، انتشارات دانشگاه اصفهان.
12- رامشت، محمدحسین، (1388)، نقشه های ژئومورفولوژی (نمادها و مجازها)، چاپ سوم، انتشارات سمت، تهران.
13- رجائی، عبدالحمید، (1373)، کاربرد ژئومورفولوژی در آمایش سرزمین و مدیریت محیط، چاپ اول، نشر قومس.
14- روستایی، شهرام و جباری، ایرج، (1386)، ژئومورفولوژی مناطق شهری، چاپ اول، انتشارات سمت.
15- زمردیان، محمدجعفر، (1378)، کاربرد جغرافیای طبیعی در برنامه ریزی شهری و روستایی، سمت، چاپ سوم، تهران.
16- سرور، رحیم، (1385)، جغرافیای کاربردی و آمایش سرزمین، چاپ دوم، انتشارات سمت، تهران.
17- شهماری اردجانی، رفعت، (1393)، تهیه و ترسیم نقشه های ژئومورفولوژی غرب استان گیلان با مقیاس1:25000(مطالعه موردی: محدوده آستارا-حویق)، فصلنامه جغرافیای طبیعی، سال7، شماره26، صص38-25.
18- عبداله زاده، علی و همکاران، (1394)، ارزیابی توان و انطباق توسعه ی کاربری سکونتگاه روستایی مدل سیستمی با کاربری موجود در آبخیز زیارت گرگان، مجله جغرافیا و توسعه ی ناحیه ای، سال13، شماره2، صص200-183.
19- قنواتی، عزت‌اله ؛ بهشتی جاوید، ابراهیم، (1392)، روش‌ها و تکنیک‌های جدید ترسیم نقشه‌های ژئومورفولوژی، چاپ اول، انتشارات جهاد دانشگاهی خوارزمی، تهران.
20- قنواتی، عزت‌اله، در حال چاپ، ژئومورفولوژی در برنامه‌ریزی و محیط زیست شهری.
21- قرخلو، مهدی و همکاران، (1388)، ارزیابی توان اکولوژیک منطقه‌ی قزوین جهت تعیین نقاط بالقوه توسعه‌ی شهری با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی، فصلنامه مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، سال اول، شماره دوم، صص 68-51.
22- کرم، امیر و همکاران، (1393)، بررسی تأثیر توپوگرافی در آلودگی هوای شهر اراک، اولین همایش علوم جغرافیایی ایران، موسسه جغرافیا، تهران.
23- مخدوم، مجید، (1370)، ارزیابی توان اکولوژیک منطقه گیلان و مازندران برای توسعه شهری، صنعتی و روستایی و توریسم، محیط شناسی، دوره16، شماره16، صص100-81.
24- مخدوم، مجید، (1392)، شالوده آمایش سرزمین، چاپ چهاردهم، انتشارات دانشگاه تهران.
25- منوری، سید مسعود و طبیبیان، سحر، (1385)، تعیین عوامل زیست محیطی در مکان یابی شهرهای جدید در ایران، فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره هشتم، شماره سه، صص 10- 1.
26- منتصری، لیلا و همکاران، (1396)، نقش ژئومورفولوژی در مدیریت منابع طبیعی با استفاده از روش تحلیل سیستم¬های ارضی (مطالعه موردی: حوضه آبخیز کلاته سادات سبزوار)، پژوهش های ژئومورفولوژی کمی، سال پنجم، شماره4، صص158-137.
27- نجفی نژاد، علی و همکاران، (1392)، مقایسه ی کارآیی دو روش سیستمی و تخصیص سرزمین چند فاکتوره در فرآیند آمایش سرزمین با استفاده از سیستم های اطلاعات جغرافیایی، مجله کاربرد سنجش از دور و GIS در علوم منابع طبیعی، سال چهارم، شماره یک، صص 11-1.
28. Ajza-Shokouhi, M.; Kazemi, Kh.; Ahmadi, A. (2013). “Ecological capability evaluation for urban physical development by using multi-criteria decision- making analysis methods in GIS (Case study: Mashhad City in Iran)”. International Journal of Emerging Trends in Engineering and Development, 3(6), 265-275.
29. Borthwick, A.; Liu, R.; Zhang, K.; Zhang, Zh. (2014). “Land-use suitability analysis for urban development in Beijing, China”. Environmental Management, 145, 170-179.
30. Bontayan, N.C., and Bishop, I.D. 1998, Linking objective and subjective modeling for land use decision making. Landscape and urban planning. 43(1-3) 35-48.
31. Brunsden, D (2002), "Geomorphological roulette for engineers and planners: Some insights into old game", Quarterly Journal of Engineering Geology and Hydrogeology 35, 101- 142.
32. Capotorti, G., Guida, D., Siervo, V., Smiraglia, D. and Blasi, C., 2012, Ecological classification of land and conservation of biodiversity at the national level: The case of Italy, Biological Conservation, Vol. 147, Iss. 1, pp. 174-183.
33. Diallo,B.,(2009). Linking participatory and GIS-based land use planning methods:A case study from Burkina Faso. Land Use Policy 26, 1162–1172.
34. Goudie.A.S (2004), "Encyclopedia of Geomorphology", Volume ²- Routledge LTd.
35. Langbein. W.B. and Leopold, L.B., 1964 Quasi-equilibrium states in channel morphology. AM,I. Sci. 262: 782-794,.
36. Makhdoum, M. F. 2007. Fundamental of land use planning 7th edn. Univ. Tearan Press. Tehran.
37. Naveh, Z.; Lieberman, A.S.1994. Landscape ecology, theory and application. 2nd edn. Springer Verlag, New York.
38. Pound, Barry et al. (2003); Managing Natural resources for Sustainable Livelihoods: Uniting Science and Participation, Earthscan Publications Ltd., IDRC,Canada
39. Radklift, M., 1994, Sustainable Development, Center of Planning and Agro Economic Studies, Tehran, Agriculture Ministry.
40. Ramakrishna,N. 2003. Production system planning for resource conservation in a micro watershed, Electronic green journal (18):1-10.
41. Riveria, I. S. & Maseda, R. C. 2006. A review of rural land use planning models. Environment and planning B. 33(2):165-183.
42. Stewart, G. A. and Perry, R. A., 1953, The land systems of the Townsville- Bowen region, Land Research and Regional Survey Section, Commonwealth Scientific and Industrial Research Organization, Australia, Canberra, Land Research Series No. 2, pp. 55-68.
43. Shulka,S., Yadav, P.D., and Coel, R.K. 2003. Land use planning GIS and Linear Programming. GIS development,6pp.
44. Wu, J. and Hobbs, R. J.2002. Key issues and research pirorites in landscape ecology: an idiosyncratic synthesis. Landscape Ecol. 17,355-365.
