حکمروایی آب و توسعه منطقه ای مورد: منطقه آبیاری کرخه(خوزستان)
الموضوعات :عباس سعیدی 1 , عبدالرضا رحمانی فضلی 2 , جواد اطاعت 3 , کاوه معصومی 4
1 - دانشگاه شهید بهشتی
2 - دانشگاه شهید بهشتی
3 - دانشگاه شهید بهشتی
4 - دانشگاه شهید بهشتی
الکلمات المفتاحية: توسعه پایدار توسعه منطقه ای حکمروایی خوب حکمروایی آب توسعه نامتوازن ایران,
ملخص المقالة :
چکیده آب و شیوه‌های کهن مدیریت و بهره‌برداری از آن در سرزمین ایران، که بخش وسیعی از قلمرو آن در اقلیم خشک و نیمه‌خشک قراردارد، همواره نقش بسیار مهمی در تحولات اجتماعی- اقتصادی و برپایی چشم‌اندازهای فرهنگی برعهده داشته است. آغاز دورة نوگرایی در ایران و روی‌آوری به تدوین برنامه‌های میان‌مدت عمرانی (از 1327 به بعد)، همراه با اجرای اصلاحات ارضی (1341 به‌بعد) و شاید از همه مهمتر، تغییر پایة درآمدی دولت از مالیات و دیون ارضی (بهرة مالکانه) به فروش نفت، در کنار رشد شتابان شهرگرایی و گسترش فعالیتهای صنعتی، زمینه‌ساز تحولات بیسابقه‌ای در عرصة حکمروایی آب در چارچوبی نوین، اما با محوریت دولت و در قالبی کاملا تمرکزگرا گردید. پس از پیروزی انقلاب اسلامی (1357)، روند گسترش بهره‌برداری از منابع آب در ابعادی بیسابقه مطرح شد که طی آن برنامه‌های پیشین عمران و توسعة منطقه‌ای، با محوریت اب، در مناطق نوآباد و حائز مزیت نسبی، جای خود را به اجرای طرحهای توسعه در سرتاسر مناطق کشور داد. بدینسان، نگرش به مدیریت منابع آب و حکمروایی آن خصوصیات نسبتا تازه‌ای یافت. این مقالة می‌کوشد- بصورت موردی- به بررسی حکمروایی آب و نقش آن در توسعة متوازن و پایدار و همچنین ارزیابی پیامدهای فضایی آن در منطقة آبیاری کرخه (خوزستان) بپردازد. این بررسی با تکیه بر روش ترکیبی (کمی- کیفی) و با استفاده از ابزار پرسشنامه‌های ساختارمند و مصاحبه، جلسات بحث متمرکز گروهی و مشاهده غیرمشارکتی و گفتگو به‌انجام رسیده است. بر این اساس، کوشش شده است تا از نقطه‌نظرات همة بازیگران در سطوح مختلف ملی، منطقه‌ای و محلی (شامل مدیران و کارشناسان حوزه‌های مختلف، از جمله استادان دانشگاه و خبرگان بخش آب و کشاورزی، محیط زیست، برنامه‌ریزان توسعه، نمایندگان جوامع محلی و بهره‌برداران مستقیم از طرح، در قالب مصاحبه‌های فردی و گروهی بهره‌گیری شود.
1. ابتهاج، ابوالحسن (1371)، . خاطرات ابوالحسن ابتهاج، 2 جلد، انتشارات علمی، تهران؛
2. آل یاسین، احمد (1393)، . تاریخچه برنامه‌ریزی توسعه در ایران (آسیب شناسی توسعه نیافتگی)، چاپ اول، مرکز نشر سمر، تهران؛
3. بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران (1375)، گزارش اقتصادي و ترازنامة سال 1374، انتشارات بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران، تهران؛
4. خانه‌های بهداشت شهرستان، داده‌های موجود در بارة مراکز روستایی منطقه؛
5. سازمان آب و برق خوزستان، داده‌های 1392؛
6. سعیدی، عباس (1367)، "چشم‌انداز قنات/چشم‌انداز چاه: يك بررسي تطبيقي"، مجلة رشد آموزش جغرافيا، شماره 16، صص 10-18؛
7. همو (1390)، "پویش ساختاری- کارکردی: رویکردی نظاموار در مطالعات مکانی- فضایی" در: مجلة جغرافیا (فصلنامة علمی- پژوهشی انجمن جغرافیایی ایران)، سال نهم، شماره 29، تابستان؛
8. همو (1391الف)، "پویش ساختاری- کارکردی- رویکردی بدیل در برنامه‌ریزی فضایی" در: فصلنامة اقتصاد فضا و توسعة روستایی، سال یکم، شمارة 1، پاییز 1391، صص 1-18؛
9. همو (1391ب)، "مفاهیم بنیادی در برنامه‌ریزی کالبدی-فضایی (بخش نخست)" در: فصلنامة برنامه‌ریزی کالبدی- فضایی، سال اول، شماره اول، زمستان1391، صص 9-24؛
10. همو (1393)، "توسعة پایدار: شالوده‌ها و الزامات" در: جغرافیا و توسعة پایدار، قطب علمی توسعة پایدار محیط جغرافیایی، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، تهران، صص 61-92؛
11. همو (1396)، "آبیابی، سازگاری محیطی و سامان اجتماعی- اقتصادی سرزمین"، در: جشن‌نامة دکتر ایرانپور جزنی، به کوشش محمدتقی رهنمایی و عباس سعیدی، انتشارات موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی سحاب، تهران، صص 85-123؛
12. سعیدی، عباس و حسینی حاصل، صدیقه (1388)، "شالودة مکانیابی و استقرار روستاهای جدید"، انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، تهران؛
13. کریمی، صدیقه و نصر، احمدرضا (1391)، "روشهای تجزیه و تحلیل داده‌های مصاحبه"، در:فصلنامه پژوهش، سال چهارم، شمارة اول، بهار و تابستان، صص94-71؛
14. مرکز آمار ایران (1395)، داده‌های سرشماری عمومی 1395؛
15. معصومی، کاوه (1390 )، ابعاد فرابخشی طرحهای انتقال آب در ایران (منتشر نشده)
16. همو (1394)، جایگاه حوضه ابریز در توسعه متوازن و پایدار منطقه‌ای، ارائه شده درنشست تخصصی مرکز مطالعات راهبردی وآموزش وزارت کشور؛
17. همو (1394-1395)، مطالعات میدانی، شامل جلسات بحث متمرکز گروهی با مردم محلی (1394)؛ مصاحبه با مطلعین محلی (1394 و 1395) و مصاحبه با مسئولان محلی (1394)؛
18. وزارت جهاد کشاورزی (1395)، داده‌های موجود در ادارة کل جهاد کشاورزیی استان؛
19. UN, GWP(2003a), The World Economy in 2003,NewYork;
20. -UN, GWP (2003b), Effective Water Governance, Technical Committee (TEC), Stockholm;
21. UNESCAP (2009), What Is Good Governance, United Nations Economic and Social Commission for Asia and the Pacific;
22. UNESCO (2012), Managing Water under Uncertainty and Risk, The United Nations World Water Development, Report 4, Volume 1;
