بررسی علل نهادی توسعه نیافتگی صنعت کفش و چرم ایران در قرن نوزدهم میلادی
الموضوعات :
سیدعطالله سینائی
1
(علوم اجتماعی دانشگاه پیام¬نور و عضو هیات مدیره جمعیت ایرانی پیشبرد ارتباط صنعت و دانشگاه)
الکلمات المفتاحية: نهاد, فناوری, صنعت کیف, کفش و چرم, ایران,
ملخص المقالة :
امروزه تأثیر ایران در دو قرن گذشته، در مصاف صنعتی با غرب و شرق، نه تنها بازار خود را توسعه نداده است، بلکه نتوانسته است بازار خود را حفظ نماید. غرب و شرق در دوره های متفاوتی یورش های مهیبی را با ارسال کالاهای ارزان و متنوع به بازارها ایران آغاز کردند. نظام اقتصادی و سیاسی ایرانی قادر به سازماندهی نهادی، تأمین و تجهیز منابع، استقرار سیاست-های بازرگانی و صنعتی کارآمد و بالاخص طراحی ساختارهای نهادی کارآمد و متناسب، برای بسترسازی و پشتیبانی از نوآوری برای تولید ظرفیت های رقابت پذیر در اقتصاد صنعتی نبود. بنابر این نتوانست خطوط دفاعی مناسبی را سازمان دهد و بصورت نسبتا پیوسته ای در حال عقب نشینی و تبدیل شدن به زائدۀ اقتصادهای صنعتی و تأمین کنندۀ مواد خام نفتی ارزان برای اقتصادهای روبه رشد بوده است. این روند تاریخی که همزمان با گسترش انقلاب صنعتی و پدیدار شدن اقتصاد جهانی آغاز شد موجب گردید اقتصاد صنعتی دستی ایران، که قادر به تولید رقابتی و ماشینی نبود، در وضعیت فروپاشی قرار گیرد. میزان عملکرد نظام مند و کارآمد نهادهای دولت، حقوق مالکیت، نظام آموزشی و بنگاه های اقتصادی به عنوان عوامل عمدۀ درگیر در بسترسازی توسعه، بخش هایی مهمی در این خصوص به شمار می آیند. هدف این پژوهش که به روش کتابخانه ای و با اتکا بر منابع تحلیلی و اسناد تاریخی و با رویکرد توصیفی- تحلیلی انجام شده آن است که عملکرد عناصر نهادی در صنعت چرم، کیف، کفش و صنایع وابسته به آن را در قرن نوزدهم میلادی، در ایران، مورد تحلیل و بررسی قرار دهد. بنابر این نتوانست خطوط دفاعی مناسبی را سازمان دهد و بصورت نسبتا پیوسته ای در حال عقب نشینی و تبدیل شدن به زائدۀ اقتصادهای صنعتی و تأمین کنندۀ مواد خام نفتی ارزان برای اقتصادهای روبه رشد بوده است. این روند تاریخی که همزمان با گسترش انقلاب صنعتی و پدیدار شدن اقتصاد جهانی آغاز شد موجب گردید اقتصاد صنعتی دستی ایران، که قادر به تولید رقابتی و ماشینی نبود، در وضعیت فروپاشی قرار گیرد. میزان عملکرد نظام مند و کارآمد نهادهای دولت، حقوق مالکیت، نظام آموزشی و بنگاه های اقتصادی به عنوان عوامل عمدۀ درگیر در بسترسازی توسعه، بخش هایی مهمی در این خصوص به شمار می آیند. هدف این پژوهش که به روش کتابخانه ای و با اتکا بر منابع تحلیلی و اسناد تاریخی و با رویکرد توصیفی- تحلیلی انجام شده آن است که عملکرد عناصر نهادی در صنعت چرم، کیف، کفش و صنایع وابسته به آن را در قرن نوزدهم میلادی، در ایران، مورد تحلیل و بررسی قرار دهد.
. آصف (رستم الحکما)، محمد هاشم (1348)؛ رستم¬التواریخ؛ به اهتمام محمد مشیری، تهران: بی¬نا.
2.اشرف، احمد (1359)؛ موانع تاریخی رشد سرمایه¬داری در ایران: دوره قاجاریه؛ تهران: چاپ اول، انتشارات زمینه.
3.افشاری، مهران(1394)؛ فتوت¬نامه و رسائل خاکساریه، سی رساله؛ مقدمه و تصحیح مهران افشاری؛ تهران: نشر چشمه. چاپ اول.
4.الوانی، دکترسیدمهدی (1395)؛ تصمیم¬گیری و تعیین خط¬مشی دولتی؛ ویراست 3، تهران: انتشارات سمت، چاپ بیستم.
5.ایوانف، م.س.(1356)؛ تاریخ نوین ایران؛ بی¬جا: چاپ بیستم.
6.بايمت¬اف، لقمان (1383)؛ شهر، تجارت و پيشه¬وري در عصر سلجوقيان؛ ماهنامه كتاب ماهِ علوم و فنون، شماره 81-80، آذر و دي، صفحات 55-49.
7.بودریار، ژان (1390)؛ جامعۀ مصرفی، اسطوره¬ها و ساختارها؛ تهران: نشر ثالث، چاپ سوم.
8.بی تعب، علی و قانعی راد ، محمد امین و قاضی نوری، سپهر(1389)؛ تبیین نقش سرمایه اجتماعی بر کارکردهای نظام ملی نوآوری؛ مجموعه مقالات چهارمین کنفرانس ملی مدیریت تکنولوژی ایران،
انجمن مدیریت تکنولوژی ایران، تهران: آبان ماه. http://www.Civilica.Com/Paper-MTICO4- MTICO4_134.html
9.پاکزاد، دکترجهانشاه(1395)؛ تاریخ شهر و شهرنشینی در ایران، دوره قاجار و پهلوی؛ تهران: نشر آرمانشهر، چاپ اول.
10.پولاك، ياكوب ادوارد(1368)؛ سفرنامه پولاك، ايران و ايرانيان؛ترجمه كيكاووس جهانداري، چاپ دوم ، شركت سهامي انتشارات خوارزمي، تهران.
11.تاورینه، ژان باتیست(بی تا)؛ سفرنامه تاورینه؛ ترجمه ابوتراب نواب، اصفهان: انتشارات کتابخانه سنایی و کتابفروشی تایید.
12.تحویلدار اصفهان، میرزا حسین خان پسر محمد ابراهیم خان(1342)؛ جغرافیای اصفهان، جغرافیای طبیعی و انسانی و آمار اصناف شهر؛ بکوشش دکتر منوچهر ستوده، چاپخانه دانشگاه تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات علوم اجتماعی.
13.تیموری، ابراهیم (1332)؛ عصر بی خبری یا عصر امتیازات؛ تهران: انتشارات اقبال.
14.حاج سیاح (1346)؛ خاطرات حاج سیاح، یا دوره خوف و وحشت؛ به کوشش حمید سیاح، تهران: انتشارات کتابخانه ابن سینا.
15.حق شناس کاشانی، فریده؛ سعیدی؛ نیما(1390)؛ رﺗﺒﻪ بندی ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ رﻗﺎﺑﺖﭘﺬﻳﺮي ﺻﻨﻌﺖ ﻓﺮش ﻛﺸﻮر ﺑﺎ روش ﺗﺎﭘﺴﻴﺲ ﻓﺎزي؛ مجله علمی پژوهشی تحقیقات بازایابی نوین، سال اول، شماره اول بهار ، صفحات 154-127
16.خداداد کاشی، فرهاد؛ زراءنژاد، منصور و یوسفی حاجی آبادی، رضا(1392)؛ بررسی اثرات ساختار بازار بر نوآوری و تحقیق و توسعه در صنایع کارخانه ای ایران؛ فصلنامه پژوهش های اقتصادی(رشد و توسعه پایدار)؛ سال سیزدهم، شماره چهارم، زمستان، صفحات 25-1.
17.خواجه نظام¬الملک، ابوعلی حسن¬طوسی (1347)؛ سیرالملوک (سیاست نامه)؛ به اهتمام هیوبرت¬دارک، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
18.داب، موریس (1379)؛ مطالعاتی در زاد و رشد سرمایه داری؛ ترجمه حبیب¬الله تیموری، تهران: نشر نی، چاپ اول. 19.دارکر، پیتر اف(1375)؛ جامعه پس از سرمایه داری؛ ترجمه محمود طلوع، تهران: مؤسسه فرهنگی رسا، چاپ دوم.
20. دوران، دانیل؛ نظریه سیستمها (1376)؛ ترجمه دکتر محمد یمنی¬دوزی سرخابی، تهران: چاپ دوم، انتشارات علمی و فرهنگی.
21.دورکیم، داوید امیل (1385)؛ قواعد روش جامعه شناسی؛ ترجمه علی محمد کاردان، انتشارات دانشگاه تهران: چاپ هفتم.
22.ردزیکی، مایکل جی.(1386)؛ همیلتون، فارستر، و بنیانی برای اقتصاد تکاملی؛ مترجمان محمود متوسلی محمود مشهدی احمد؛ فصلنامه علمی پژوهشی برنامه و بودجه دوره 12 خرداد و تیر 1386 شماره 103؛ صفحات 154-85
23.رضاقلی، علی (1385)؛ نهادهای غارتی در اقتصاد ایران(اگر نورث ایرانی بود)؛ اقتصاد و جامعه، فصلنامه مؤسسه مطالعات دین و اقتصاد، سال دوم، شماره 7، بهار، صفحات 167-96.
24.رضوی، دکترسیدمصطفی و اکبری، دکتر مرتضی (1392)؛ نظام نوآوری؛ انتشارات دانشگاه تهران: چاپ دوم. 25.رنه دالمانی، هانری(1335)؛ سفرنامه از خراسان تا بختیاری؛ مشتمل بر طرز زندگی، آداب و رسوم اداری، اجتماعی، فلاحتی و صنایع ایران از زمان قدیم تا پایان سلطنت قاجاریه؛ ترجمه فره وشی(مترجم همایون)؛ تهران: موسسه امیرکبیر.
26.روثستاین، بو (1393)؛ دام های اجتماعی و مسأله ی اعتماد؛ ترجمه: لادن رهبری، محمود شارع¬پور و سجاد فاضلی، تهران: نشر آگه، چاپ اول.
27.سايكس سرپرسي(1380)؛ تاريخ ايران؛ جلد دوم، ترجمه سيد محمد فخر داعي¬گيلاني، چاپ هفتم، انتشارات افسون، تهران.
28.سرامی، قدمعلی (1373)؛ از رنگ گل تارنج¬خار (شکل¬شناسی در داستانها شاهنامه)؛ تهران: چاپ دوم، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
29.سعیدی، علی اصغر(1397)؛ موقعیت تجار و صاحبان صنایع در ایران عصر پهلوی؛ زندگی و کارنامه¬ی علی خسروشاهی؛ تهران: نشرنی، چاپ چهارم.
30.سعیدی، علی اصغر و شیرین کام فریدون (1396)؛ موقعیت تجار و صاحبان صنایع در ایران دورۀ پهلوی (زندگی و کارنامۀ محمدرحیم متقی ایراوانی)؛ تهران: انشارات گام نو، چاپ چهارم.
31.سیف، دکتر احمد (1373)؛ اقتصاد ایران در قرن نوزدهم؛ تهران: نشر چشمه، چاپ اول. 32.سینایی، سیدعطاءالله (1385)؛ نظام ایلیاتی و الگوی حکومت در ایران؛ نشریه علوم جغرافیایی، دو فصلنامه انجمن جغرافیای ایران، جلد 5، شماره 6 و 7، بهار و تابستان، صفحات 62-43.
33.شاردن، ژان شوالیه (1336)؛ سیاحتنامه شاردن؛ مجلد چهارم، ترجمه محمد عباسی، تهران، موسسه مطبوعاتی امیرکبیر.
34.شاهمیری، دکتر امیرشهاب (1396)؛ صنعت کفش ایران، آموزه¬های گذشته، چشم¬انداز آینده؛ تهران: کانون نشر علوم، چاپ اول.
35.شمیم، علی اصغر (1389)؛ ایران در دوره سلطنت قاجار؛ تهران: انتشارات بهزاد، چاپ دوم.
36.شهری، جعفر (1369)؛ تاریخ اجتماعی تهران در قرن سیزدهم، زندگی، کسب و کار ... ؛ تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا، چاپ دوم.
37.شهری (شهری باف)، جعفر(1371)؛ طهران قدیم؛ جلد اول، تهران: انتشارات معین، چاپ سوم.
38.صباح ابراهيم سعيدالشيخلي (1362)؛ اصناف در عصر عباسي؛ ترجمه دکتر هادي عالم¬زاده، تهران: انتشارات مرکز نشر دانشگاهي، چاپ اول.
39.عجم¬اوغلو، دارون؛ لیبسون، دیوید و لیست، جان ای (1397)؛ کلیات علم اقتصاد؛ ترجمه سیدعلیرضا بهشتی-شیرازی و محمدحسین نعیمی¬پور، تهران: انتشارات روزنه، چاپ اول.
40.عیسوی، چارلز (1362)؛ تاریخ اقتصادی ایران، قاجاریه 1332-1215 هـ.ق؛ یعقوب آژند، تهران: نشر گستره، چاپ اول.
41.فراستخواه، مقصود (1396)؛ گاه و بیگاه دانشگاه در ایران، مباحثی نو و انتقادی در باب در دانشگاه¬پژوهی، مطالعات علم و آموزش¬عالی؛ تهران: انتشارت آگاه، چاپ یکم.
42.فردوسی (1968)، شاهنامه فردوسی، متن انتقادی و علمی؛ جلد هفتم، تصحیح متن باهتمام م.ن. عثمانوف، زیر نظر ع. نوشین، مسکو: اداره انتشارات «دانش» شعبه ادبیات خاور.
43.فردوسی، حکیم ابوالقاسم(1970)؛ شاهنامه فردوسی، متن انتقادی و علمی؛ جلد هشتم، تصحیح متن باهتمام رستم علی¬یف، زیر نظر ع. آذر، مسکو: اداره انتشارات «دانش» شعبه ادبیات خاور.
44.فهیمی فر، جمشید و فتحی، یحیی (1380)؛ بررسی مزیت نسبی و اولویت¬بندی بازارهای هدف صادرات پوشاک ایران؛ پژوهشنامه بازرگانی؛ شماره 21، دوره 6 زمستان؛ صفحات 178-141
45.فوران، جان (1383)؛ مقاومت شکننده: تاریخ و تحولات اجتماعی، از صفویه تا سال¬های پس از انقلاب اسلامی؛ ترجمه احمد تدین، تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا، چاپ پنجم.
46.قاضی¬نور، سیدسپهر؛ افشاری مفرد، مسعود و دیگران (1397)؛ ارزیابی روابط میان نهادی در نظام ملی نوآوری ایران: مطالعه 8 موردی؛ فصلنامه علمی- پژوهشی سیاستگذاری عمومی، دوره 4، شماره 1، بهار، صفحات 35-9.
47.قاضی¬نوری، سیدسپهر و قاضی¬نوری، سیدسروش (1396)؛ مقدمه¬ای بر سیاستگذاری علم و فناوری؛ تهران: انتشارت دانشگاه تربیت مدرس، چاپ سوم.
48.کدي، نيکي (2536)؛ تحريم تنباکو در ايران؛ ترجمه شاهرخ قائم مقامي، تهران: انتشارات سهامي کتاب¬هاي جيبي با همکاري موسسه فرانکلين. 49.کرزن، جرج، ن.، ایران و قضیه ایران (1349)؛ ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی، جلد اول، تهران: چاپ چهارم، شرکت علمی و فرهنگی.
50.کرزن، جرج، ن.، ایران و قضیه ایران (1350)؛ ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی، جلد دوم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر كتاب.
51.کروبی، آرزو و فیاض انوش، ابوالحسن (1395)؛ بررسی تاریخی پوشاک زنان در دوره ایلخانان (736-654)؛ دوفصلنامه علمی- پژوهشی تاریخ نامه ایران بعد از اسلام، سال هفتم، شماره سیزدهم، پاییز و زمستان صفحات 189-161.
52.کریستنسن، پرفسور آرتور (1314)؛ وضع ملت و دولت در دوره شاهنشاهی ساسانیان؛ تهران: نشریات کمیسیون معارف.
53.کریستن سن، آرتور امانوئل (1368)؛ ایران در زمان ساسانیان: تاریخ ایران ساسانی تا حمله عرب و وضع دولت در زمان ساسانیان؛ ترجمه رشید یاسمی، تهران: انتشارات دنیای کتاب.
54.کریمی، علی (1386)؛ بازتاب هویت فرهنگی ایرانیان در سفرنامه¬های عصر صفوی و قاجار؛ فصلنامه مطالعات ملی، سال ششم، شماره1، موسسه مطالعاتی ملی، تهران، صفحات 62-31.
55.کواکبي، عبدالرحمن (1364)؛ طبايع الاستبداد؛ ترجمه عبدالحسين قاجار، به کوشش صادق سجادي، تهران: چاپ اول، نشر تاريخ ايران.
56.کوز، رونالد (1376)؛ ماهیت بنگاه؛ ترجمه محمد ارجمند، فصلنامه فرهنگ و تعاون، شماره 2، تیرماه، صفحات 41-34.
57.گوبینو، کنت، سفرنامه، سه سال در آسیا ( 1858-1855)(1367)؛ ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران: انتشارات کتابسرا.
58.گیرشمن، رمان (1372)؛ ایران از آغاز تا اسلام؛ ترجمه دکتر محمد معین؛ تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ نهم.
59.لاندوال, ب. ای. و بوراس، اس. (1391)؛ سیاست علم، فناوری و نوآوری؛ بخش نخست، ترجمه دکترکیومرث اشتریان، فصلنامه نامه سیاست علم و فناوری، سال دوم، شماره یک زمستان؛ صفحات 107-95.
60.لاندوال، ب. ای. و بوراس، اس. (1392)؛ سیاست علم، فناوری و نوآوری؛ بخش دوم و پایانی؛ ترجمه دکترکیومرث اشتریان، فصلنامه¬نامه سیاست علم و فناوری، سال دوم، شماره 3، تابستان، صفحات: 14-7.
61.لمتون، دکتر ا. ک. س.، مالک و زارع در ایران(1339)؛ ترجمه منوچهر امیری، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. 62.لوسکایا، ن. و. پیگو و پطروشفسکی،ای. پ. و دیگران(1353)؛ تاریخ ایران (از دوران باستان تا پایان سدۀ هجدهم میلادی)؛ ترجمه کریم کشاورز، تهران: انتشارات پیام.
63.لوتی، پیر(1370)؛ به سوی اصفهان؛ ترجمه بدرالدین کتابی، تهران: انتشارات اقبال، چاپ اول.
64.متوسلی، دکتر محمود(1384)؛ توسعه اقتصادی، مبانی نظری، نهادگرایی روش شناسی؛ تهران: انتشارات سمت، چاپ دوم،
65.مظاهري، علی(1348)؛ زندگي مسلمانان در قرون وسطا، ترجمه مرتضي راوندي، تهران: مرکز سپهر با همکاري موسسه انتشارات فرانکلين، چاپ اول.
66.ملکم، سرجان (بی تا) تاریخ ایران؛ جلد دوم، ترجمه میرزا حیرت، تهران: کتابفروشی سعدی. 67.مور، برينگتن (1369)، ريشه¬هاي اجتماعي ديكتاتوري و دموكراسي؛ ترجمه دكتر حسين بشيريه، تهران: مركز نشر دانشگاهي، چاپ اول.
68.میل، جان استورات (1376)؛ تاثیر حکومت در پروراندن خصال ملی یک قوم، زیان¬های استبداد، از آثار گزنفن، افلاطون؛ ترجمه جواد شیخ¬الاسلامی، تهران: انتشارات توس.
69.نوح هراری، یووال (1397)؛ انسان خردمند، تاریخ مختصر بشر؛ ترجمه نیک گرگین؛ تهران: نشر فردا، چاپ دوازدهم.
70.واعظ کاشفی سبزواری، مولانا حسین (1350)؛ فتوت نامه سلطانی؛ به اهتمام محمدجعفر محجوب؛ ؛ تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، چاپ اول.
71.ورژه، ژاک (1396)؛ دانشگاه¬ها در قرون وسطی؛ ترجمه امیر رضایی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، چاپ اول.
72.ویلسن، دکتر ج.کریستی (1366)؛ تاریخ صنایع ایران؛ ترجمه عبدالله فریار؛ تهران: انتشارات فرهنگسرا، چاپ اول. 73.نورث، داگلاس (1396)؛ فهم فرایند تحول اقتصادی؛ مترجمین میرسعید مهاجرانی و زهرا فرضی¬زاده؛ با مقدمه فرشاد مومنی؛ تهران: نشر نهادگرا، چاپ اول.
74.وبر، ماکس (1374)؛ اقتصاد و جامعه؛ مترجمین دکتر منوچهری، دکتر ترابی¬نژاد و دکتر عمادزاده، تهران: انتشارات مولی، چاپ اول.
75.هابزبام، اریک (1398)؛ عصر سرمایه¬داری 1875-1848؛ مترجم علی اکبر مهدیان، نوبت تهران: نشر اختران، چاپ اول.
76.هال، استوارت و گیبن، برم (1390)؛ درآمدی بر فهم جامعۀ مدرن، کتاب یکم: صورت¬بندی مدرنیته؛ مترجمان: محمود متحد، عباس مخبر، حسن مرتضوی، مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: انتشارات آگاه، چاپ اول.
77.Freeman, C., “The National Innovation Systems in Historical Perspective” Cambridge Journal of Economic,1995, Vol 19, PP.5-24.
