تأثیر گیاه پونه (Mentha pulegium L.) بر عملکرد، ویژگی های لاشه و غلظت برخی از فراسنجه های خون در جوجه های گوشتی
الموضوعات :علی ریعان محصصی 1 , حسن درمانی کوهی 2 , رضا ناصری هرسینی 3 , علی میرزا آقازاده 4 , حامد کیومرثی 5
1 - گروه علوم دامی دانشکده کشاورزی دانشگاه گیلان، ایران
2 - گروه علوم دامی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه گیلان، ایران
3 - عضو هیئت علمی، بخش تحقیقات علوم دامی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان گیلان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، رشت، ایران
4 - گروه علوم دامی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه ارومیه، ایران
5 - مركز تحقيقات كشاورزی و منابع طبيعی استان گيلان
الکلمات المفتاحية: جوجه گوشتی, پودر پونه, عملکرد, فراسنجه های خون, ویژگی های لاشه,
ملخص المقالة :
به منظور بررسي اثرات پودر گیاه پونه (Mentha pulegium L.) بر عملکرد، غلظت برخی فراسنجه های خون و ویژگی های لاشه جوجههای گوشتی، از 160 قطعه جوجه یک روزه راس در قالب طرح كاملاً تصادفي با چهار تیمار و چهار تکرار استفاده شد. تیمارهای آزمایشی شامل سطوح صفر (شاهد)، 2/0، 4/0 و 6/0 درصد پودر پونه بودند. تیمار حاوی 6/0 درصد پودر پونه در مقایسه با گروه شاهد در دوره آغازین مصرف خوراک بالاتری را به خود اختصاص داد (05/0P<)؛ با وجود این در دوره رشد و نیز در کل دوره آزمایش، تفاوت معنی داری بین تیمارها مشاهده نشد. از نظر میانگین افزایش وزن روزانه و ضریب تبدیل خوراک در دوره های آغازین، رشد و کل دوره ی آزمایش نیز تفاوت معنی داری در بین تیمارهای آزمایشی مشاهده نشد. درصد لاشه در سن 42 روزگی در تیمارهای حاوی پودر پونه در مقایسه با گروه شاهد به طور معنی داری کاهش یافت (05/0P<). درصد وزنی اجزای لاشه شامل ران، سینه، چربی بطنی، قلب، کبد و سنگدان تحت تأثیر تیمارهای آزمایشی قرار نگرفت. غلظت تری-گلیسرید و VLDL پلاسما در تیمارهای حاوی پودر پونه به طور معنی دار و خطی در مقایسه با گروه شاهد کاهش یافت (05/0P<). در رابطه با سطوح کلسترول کل و HDL پلاسما، به ترتیب کاهشی معنی دار در تیمار حاوی سطح 4/0 و تیمار حاوی سطح 2/0 درصد پودر پونه در مقایسه با گروه شاهد حاصل شد (05/0P<). سطوح LDL پلاسما تحت تأثیر تیمارهای آزمایشی قرار نگرفت. نتایج پژوهش حاضر نشان داد که استفاده از سطوح محدود پودر پونه تا سطح 6/0 درصد تأثیر قابل ملاحظه ای بر عملکرد جوجه های گوشتی ندارد.
Abedini, A., Hassanabadi, A., Afzali, N., & Kermanshahi, H. (2017). The effect of different dietary levels of Pennyroyal (Mentha pulegium L.), probiotic and antibiotic on performance, carcass characteristics and selected nutrients digestibility in broiler chickens. Archives of Medical Laboratory Science, 3 (2), 15-22.
Ahmed, A., Ayoub, A., Chaima, A. J., Hana, L., & Abdelaziz, C. (2018). Effect of drying methods on yield, chemical composition and bioactivities of essential oil obtained from Moroccan Mentha pulegium L. Biocatalysis Agricultural Biotechnology, 16, 638–643.
AOAC. (1990). Official methods of analysis, 15th Edition. Association of Official Analytical Chemists, Washington, DC, USA. pp: 931–932.
Arjomandi, M., Nobakht, A., Pishchang, J., Mehmannavaz, Y., & Chekaniazar, S. (2011). Evaluation the effects of using of probiotic and pennyroyal medicinal plant on performance of laying hens. Journal of Applied Environmental and Biological Sciences, 1, 164-167.
Bahadori, M. M., Irani, M., Ansari Pirsaraei, Z., & Koochaksaraie, R. R. (2013). The effects of dill powder in diet on some blood metabolites, carcass characteristics and broiler performance. Global Veterinaria, 10, 500-504.
Barnes, J., Anderson, L., & Phillipson, J. D. (2002). Herbal Medicines. 2nd Edition. Pharmaceutical Press.
Bunyapraphatsara, N. (2007). Utilization of medicinal plants in animal production. 11th International Congress, Leiden, The Netherlands, Phytopharmcology. Annals of Animal Science, 10, 157-165.
Chalchat, J., Gorunovlc, M., Maksimovlc, Z., & Petrovlc. S. (2000). Essential oil of wild growing Mentha pulegium L. from Yugoslavia. Journal of Essential Oil Research, 12, 598-600.
Chiang, S. H., & Hsieh, W. M. (1995). Effect of direct fed microorganisms on broiler growth performance and litter ammonia level. Asian Australian Journal of Animal Science, 8, 159-162.
Christaki, E. V., Bonos, E. M., & Florou-Paneri, P. C. (2011). Use of anise seed and/or α-tocopheryl acetate in laying Japanese quail diets. South African Journal of Animal Science, 41, 126-133.
Cross, D. E., Mcdevitt, R. M., Hillman, K., & Acamovic, T. (2007). The effect of herbs and their associated essential oils on performance, dietary digestibility and gut microflora in chickens from 7 to 28 days of age. British Poultry Science, 48, 496-506.
Demir, E., Kılınc, K., Yıldırım, Y., Dincer, F., & Eseceli, H. (2008). Comparative effects of mint, sage, thyme and flavomycin in wheat-based broiler diets. Revista Archivos De Zootecnia, 11, 54–63.
Deyoe, C. W., Davies, R. E., Krishnan, R., Khaund, R., & Couch. J. R. (1962). Studies on the taste preference of the chick. Poultry Science, 41, 781–784.
E.C. (2002). Opinion of the Scientific Committee of 15. Card, L. E., & Nesheim, M. C. 1972. Poultry Food on Eucalyptol. European Commission, production. 11 Edn. Lea and Febiger. Philadelphia. Scientific Committee of the Food, SCF/CS/FLAVOUR/201USA. Pp, 126-135. ADD2 Final, 23 April 2002.
El-Ghorab, A. H. (2006). The chemical composition of Mentha pulegium L. essential oil from Egypt and its antioxidant activity. Journal of Essential Oil Bearing Plants, 9, 183-195.
Erhan, M. K., Bolukbasi, S. C., & Urusan, H. (2012). Biological activities of pennyroyal (Mentha pulegium L.) in broilers. Livestock Science, 146, 189–192.
Geran, M., Irany, M., Dehpourjoybari, A. (2010). The effect of pennyroyal essential oil on performance of broilers. In: Proceeding of 5th congress of new idea in agriculture, (pp. 1-3). Isfahan: Islamic Azad University of Khorasgan Branch.
Ghalamkari, G., Toghyani, M., Landy, N., & Tavalaeian, E. (2012). Investigation the effects using different levels of Mentha pulegium L. (pennyroyal) in comparison with an antibiotic growth promoter on performance, carcass traits and immune responses in broiler chickens. Asian Pacific Journal of Tropical Biomedicine, S1396-S1399.
Goodarzia, M., & Nanekarani, S. (2014). Effects of feeding Mentha pulegium L. as an alternative to antibiotics on performance of broilers. APCBEE Procedia, 8, 53–58.
Grashorn, M. A. (2010). Use of phytobiotics in broiler nutrition an alternative to infeed antibiotics? Journal of Animal and Feed Science, 19, 338-347.
Hajiaghapour, M., & Rezaeipour, V. (2018). Comparison of two herbal essential oils, probiotic, and mannan-oligosaccharides on egg production, hatchability, serum metabolites, intestinal morphology, and microbiota activity of quail breeders. Livestock Science, 210, 93-98.
Kamkar, A., Jebelli Javan, A., Asadi, F., & Kamalinejad, M. (2010). The antioxidative effect of Iranian Mentha pulegium extracts and essential oil in sunflower oil. Food and Chemical Toxicology, 48, 1796–1800.
Khan, R. U., Naz, S., Javdani, M., Nikousefat, Z., Selvaggi, M., & Tufarelli, V. (2012). The use of turmeric (Curcuma longa) in poultry feed. Worlds Poultry Science Journal, 68 (1), 97–103.
Knarreborg, A., Simon, M. A., Engberg, R. M., Jensen, B. B., & Tannock, G. W. (2002). Effects of dietary fat source and subtherapeutic levels of antibiotic on the bacterial community in the ileum of broiler chickens at various ages. Applied and environmental microbiology, 68 (12), 5918–5924.
Lee, K. W., Everts, H., Kappert, H. J., Yeom, K. H., & Beynen. A. C. (2003). Dietary carvacrol lowers body weight gain but improves feed conversion in female broiler Chickens. Journal of Applied Poultry Research, 12, 394–399.
Mahboubi, M., & Haghi, G. (2008). Antimicrobial activity and chemical composition of Mentha pulegium L. essential oil. Journal of Ethnopharmacology, 19, 325-327.
Maisonnier, S., Gomez, J., & Carré, B. (2001). Nutrient digestibility and intestinal viscosities in broiler chickens fed on wheat diets, as compared to maize diets with added guar gum. British Poultry Science, 42 (1), 102-110.
Mellor, S. (2000). Antibiotics are not the only growth promoters. World's Poultry Science Journal, 16 (1), 14-15.
Modiry, A., Nobakht, A., & Mehmannavaz, Y. (2010). Investigation the effects using different mixtures of Nettle (Urtica dioica), Menta pulagum (Oreganum vulgare) and Zizaphora (Thymyus vulgaris) on performance and carcass traits of broilers. Proceeding of 4th Iranian Congress of Animal Science, (pp. 252-254). Karaj: College of Agriculture and Natural Resources, University of Tehran.
Nobakht, A., Norani, J., & Safamehr, A. (2011a). The effects of different amounts of Mentha pulegium L. (pennyroyal) on performance, carcass traits, hematological and blood biochemical parameters of broilers. Journal of Medical Plants Research, 5, 3763-3768.
Nobakht, A., Rahimzadeh, M., & Mehmannavaz. Y. (2010). Investigation the effects using different levels of Nettle (Urtica dioica), Menta pulagum (Oreganum vulgare) and Zizaphora (Thymyus vulgaris) medicinal plants in starter and grower periods on performance and carcasses traits of broilers. Proceeding of 4th Iranian Congress of Animal Science, (pp. 40-44). Karaj: College of Agriculture and Natural Resources, University of Tehran.
Nobakht, A., Solimanzadeh, E., & Pishjangh, J. (2011b). Effects of varying levels of nettle (Urtica dioica L.), pennyroyal (Mentha pulegium L.) medicinal plants and enzyme on performance and egg traits of laying hens, Global Veterinaria, 7 (5), 491-496.
Ocak, N., Erener, G., Ak, F. B., Sungu, M., Altop, A., & Ozmen, A. (2008). Performance of broilers fed diets supplemented with dry peppermint (Mentha piperita L.) or thyme (Thymus vulgaris L.) leaves as growth promotersource. Czech Journal of Animal Science, 53, 169–175.
Paymard, J., Nobakht, A., Mazlum, F., & Moghaddam, M. (2013). The effects of different levels of dried aerial parts powder and extract of pennyroyal (Mentha pulegium L.) medicinal plant on performance, egg quality, blood biochemical and immunity parameters of laying hens. Iranian Journal of Applied Animal Science, 3 (3), 589-594.
Platel, K., & Srinivasan, K. (2004). Digestive stimulant action of spices: a myth or reality. Indian Journal of Medical Research, 119, 167-179.
Pradeep, K. U., Geervani, P., & Eggum, B.O. (1991). Influence of spices on utilization of sorghum and chickpea protein. Plant Food for Human Nutrition, 14, 269-276.
Rodrigues, L., Povoa, O., Teixeira, G., Figueiredo, A. C., Moldaeo, M., & Monteiro, A., (2013). Trichomes micromorphology and essential oil variation at different developmental stages of cultivated and wild growing Mentha pulegium L. populations from Portugal. Industrial Crops and Products, 43, 692–700.
SAS Institute. (2004). STAT user's guide: Statistics. Version 9.1. Cary, NC: Statistical Analysis System Institute, Inc.
Shirazi, F., Ahmadi, N., & Kamalinejad, M. (2004). Evaluation of northern Iran Mentha pulegium L. cytotoxicity. Daru, 12, 106-110.
Sintim, H. Y., Burkhardt, A., Gawde, A., Cantrell, C. L., Astatkie, T., & Obour, F. (2015). Hydrodistillation time affects dill seed essential oil yield, composition, and bioactivity. Industrial Crops and Products, 63, 190-196.
Soares, P., Assreuy, A., Souza, E., Lima, R., & Silva, T. (2005). Inhibitory effects of the essential oil of Mentha pulegium on the isolated rat myometrium. Planta Medica, 71, 214-218.
Srinivasan, K. (2005). Spices as influencers of body metabolism: an overview of three decades of research. Food Research International, 38, 77-86.
Suresh, D., & Srinivasan, K. (2007). Studies on the in vitro absorption of spice principles curcumin, capsaicin and piperine in rat intestines. Food and Chemical Toxicology, 45, 1437-1442.
Toghyani, M., Toghyani, M., Gheisari, A., Ghalamkari, G., & Mohamma- drezaei, M. (2010). Growth performance, serum biochemistry and blood hematology of broiler chicks fed different levels of black seed (Nigella sativa) and peppermint (Mentha piperita). Livestock Science, 129, 173–178.
Vispute, M. M., Sharma, D., Mandal, A. B., Rokade, J. J., Tyagi, P. K., & Yadav, A. S. (2019). Effect of dietary supplementation of hemp (Cannabis sativa) and dill seed (Anethum graveolens) on performance, serum biochemicals and gut health of broiler chickens. Journal of Animal Physiology and Animal Nutrition, 1, 1–9.
Windisch, W., Schedle, K., Plitzner, C. & Kroismayr, A. (2008). Use of phytogenic products as feed additives for swine and poultry. Journal of Animal Science, 86, E140-E148.
پژوهش و فناوری محیط زیست، دوره چهارم، شماره شش، پاییز و زمستان 98، صفحه‌ی 71-82
|
تأثیر گیاه پونه (Mentha pulegium L.) بر عملکرد، ویژگیهای لاشه و غلظت برخی از فراسنجههای خون در جوجههای گوشتی
|
علی ریعان محصصی1، حسن درمانی کوهی2، رضا ناصری هرسینی3*، علی میرزا آقا زاده4، حامد کیومرثی3 naseri@areeo.ac.ir |
به منظور بررسي اثرات پودر گیاه پونه (Mentha pulegium L.) بر عملکرد، غلظت برخی فراسنجههای خون و ویژگیهای لاشه جوجههای گوشتی، از 160 قطعه جوجه یک روزه راس در قالب طرح كاملاً تصادفي با چهار تیمار و چهار تکرار استفاده شد. تیمارهای آزمایشی شامل سطوح صفر (شاهد)، 2/0، 4/0 و 6/0 درصد پودر پونه بودند. تیمار حاوی 6/0 درصد پودر پونه در مقایسه با گروه شاهد در دوره آغازین مصرف خوراک بالاتری را به خود اختصاص داد (05/0P<)؛ با وجود این در دوره رشد و نیز در کل دوره آزمایش، تفاوت معنیداری بین تیمارها مشاهده نشد. از نظر میانگین افزایش وزن روزانه و ضریب تبدیل خوراک در دورههای آغازین، رشد و کل دورهی آزمایش نیز تفاوت معنیداری در بین تیمارهای آزمایشی مشاهده نشد. درصد لاشه در سن 42 روزگی در تیمارهای حاوی پودر پونه در مقایسه با گروه شاهد به طور معنیداری کاهش یافت (05/0P<). درصد وزنی اجزای لاشه شامل ران، سینه، چربی بطنی، قلب، کبد و سنگدان تحتتأثیر تیمارهای آزمایشی قرار نگرفت. غلظت تریگلیسرید و VLDL پلاسما در تیمارهای حاوی پودر پونه به طور معنیدار و خطی در مقایسه با گروه شاهد کاهش یافت (05/0P<). در رابطه با سطوح کلسترول کل و HDL پلاسما، به ترتیب کاهشی معنیدار در تیمار حاوی سطح 4/0 و تیمار حاوی سطح 2/0 درصد پودر پونه در مقایسه با گروه شاهد حاصل شد (05/0P<). سطوح LDL پلاسما تحتتأثیر تیمارهای آزمایشی قرار نگرفت. نتایج پژوهش حاضر نشان داد که استفاده از سطوح محدود پودر پونه تا سطح 6/0 درصد تأثیر قابل ملاحظهای بر عملکرد جوجههای گوشتی ندارد.
كليد واژه‌ها: جوجه گوشتی، پودر پونه، عملکرد، فراسنجههای خون، ویژگیهای لاشه
[1] - دانشجوی دکتری تغذیه طیور، گروه علوم دامی دانشکده کشاورزی دانشگاه گیلان، رشت، ایران
[2] - دانشیار گروه علوم دامی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه گیلان، ایران
[3] - بخش تحقیقات علوم دامی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان گیلان، رشت، ایران
[4] - استادیار گروه علوم دامی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران
مقدمه
با افزایش نگرانی جوامع علمی و به تبع آن نگرانی مصرف‌کنندگان در مورد وجود بقایای آنتیبیوتیکی (دُز مصرفی به عنوان محرک رشد) در پروتئین حیوانی، استفاده از سطوح غیردرمانی آنتیبیوتیکها در صنعت پرورش طیور از سال 2006 در اتحادیه اروپا ممنوع اعلام شد (خان1 و همکاران، 2012). در پی بروز این موارد، طیف گستردهای از افزودنیها با هدف معرفی جایگزین مناسب و ایمن برای آنتیبیوتیکهای محرک رشد مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفتند (خان و همکاران، 2012). از میان مهمترین ترکیباتی که به عنوان جایگزین آنتیبیوتیکهای محرک رشد مورد توجه قرار گرفتهاند میتوان به گیاهان دارویی و مشتقات آنها در قالب عصاره یا اسانس اشاره کرد (ویندیسچ2 و همکاران، 2008). از جمله مزایای احتمالی مرتبط با استفاده از گیاهان دارویی، عصاره یا ترکیبات فعال آنها در تغذیه طیور میتوان به مواردی شامل تحریک اشتها و مصرف خوراک، بهبود افزایش وزن و ضریب تبدیل خوراک (چریستاکی3 و همکاران، 2011؛ بهادری و همکاران، 2013)، بهبود ترشح آندوژن آنزیمهای هضمی و فعالسازی پاسخ ایمنی (ویندیسچ و همکاران، 2008؛ گراشورن4، 2010)، کاهش جمعیت میکروارگانیسمهای پاتوژنیک و پایدارسازی اکوسیستم باکتریایی دستگاه گوارش (ویندیسچ و همکاران، 2008؛ ویسپات5 و همکاران، 2019) و در نتیجه بهبود شرایط برای جذب مواد مغذی (حاجیآقاپور و رضاییپور، 2018) اشاره کرد. مشتقات ایزوپرن6، فلاونوئیدها7، گلوکوزینولاتها8 و سایر متابولیتهای گیاهی ممکن است بر فیزیولوژی و عملکرد شیمیایی دستگاه گوارش تأثیرگذار باشند (سینتیم9 و همکاران، 2015).
جنس Mentha متعلق به خانواده Labiatae بوده و شامل 20 گونه است که در سرتاسر جهان یافت میشوند. در این خانواده گیاهی طیف گستردهای از ترکیبات پلیفنولیک با ویژگیهای بیولوژیکی مختلف وجود دارد (ارهان10 و همکاران، 2012) که دارای اثراتی از جمله ویژگیهای ضدالتهابی، ضد نفخ، ضد درد و ضد اسپاسم هستند (کامکار و همکاران، 2010). گیاه پونه با نام علمی Mentha pulegium L. یکی از گونههای جنس Mentha است که با نام عمومی Pennyroyal شناخته میشود. این گونه بومی اروپا، شمال آفریقا و آسیای صغیر است (چالچت11 و همکاران، 2000). اندام هوایی سیستم گلدهی گیاه پونه از دیرباز به دلیل ویژگیهای ضدمیکروبی آن مورد توجه بوده و در درمان سرماخوردگی، سینوزید، وبا، مسمومیت غذایی، برونشیت و سل مورد استفاده قرار میگرفته است (احمِد12 و همکاران، 2018). در صنایع غذایی نیز از گیاه پونه به عنوان ترکیب نگهدارنده و در صنایع دارویی به عنوان ماده معطر طبیعی در مقیاسی وسیع استفاده میشود (رودریگوئز13 و همکاران، 2013). علاوه بر این، گیاه پونه و سایر گونههای جنس Mentha به واسطهی ویژگیهای ضدمیکروبی (محبوبی و حقی، 2008)، آنتیاکسیدانی (ال-غراب14، 2006)، مسمومیتزایی (شیرازی و همکاران، 2004) و نیز تحریک سقط جنین (سوآرز15 و همکاران، 2005) شناخته میشوند.
در سالهای اخیر بررسی پتانسیل گیاهان دارویی و عصاره یا اسانس به دست آمده از آنها به عنوان محرکهای رشد در پروسه پرورش طیور مورد توجه پژوهشگران این حوزه قرار گرفته است (بونیاپراپاتسارا16، 2007؛ نوبخت و همکاران، a2011). با این حال، پژوهشهای صورت گرفته در این زمینه با نتایج متفاوت و گاه متناقضی همراه بوده و همچنان پرسش‌هایی در مورد نحوه عمل و مقدار مناسب مصرف آنها بدون پاسخ باقی‌مانده است (مدیری و همکاران، 2010؛ عابدینی و همکاران، 2017). براساس گزارش ارجمندی و همکاران (2011) افزودن پودر بخشهای هوایی گیاه پونه به میزان دو درصد از ترکیب جیره با کاهش معنیدار عملکرد جوجههای گوشتی همراه بوده است. نوبخت و همکاران (b2011) نیز کاهش معنیدار درصد تولید و جرم تخممرغ و افزایش معنیدار ضریب تبدیل غذایی در اثر افزودن 5/0 درصد پودر پونه به جیره مرغهای تخمگذار را گزارش کردند. از طرف دیگر، گران و همکاران (2010) گزارش کردند که خوراندن 1/0، 2/0 یا 3/0 درصد از اسانس پونه به جوجههای گوشتی تأثیر معنیداری بر مصرف خوراک، افزایش وزن و ضریب تبدیل غذایی جوجهها نداشت. قلمکاری و همکاران (2012) نیز با افزودن 5/0 و 0/1 درصد از پودر گیاه پونه به جیره جوجههای گوشتی تأثیر معنیداری بر عملکرد آنها مشاهده نکردند. در مقابل، گودرزی و نانکرانی (2014) عنوان کردند که خوراندن دو درصد پودر گیاه پونه به جوجههای گوشتی در مقایسه با تیمار حاوی آنتیبیوتیک ویرجینامایسین تأثیر مشابهی بر میانگین افزایش وزن روزانه جوجههای گوشتی و ضریب تبدیل غذایی داشت. گزارش ارائه شده توسط مدیری و همکاران (2010) نیز نشان داد که افزودن 5/1 درصد از مخلوط پودر گیاهان دارویی پونه، گزنه و کاکوتی بهبود عملکرد و کیفیت لاشه جوجههای گوشتی را به دنبال داشته است. در گزارش نوبخت و همکاران (2010) نیز مشاهده میشود که افزودن 75/0 درصد از پودر گیاهان دارویی مذکور به جیره رشد جوجههای گوشتی اثرات مثبتی بر عملکرد و کیفیت لاشه آنها بر جای گذاشته است. وجود چنین تناقضات آشکاری در بین نتایج پژوهشهای مختلف از یک سوی و انتشار گزارشهایی مبنی بر پتانسیل رقابتی گیاه پونه با آنتیبیوتیکهای محرک رشد و مزایای بالقوه محیط زیستی برخواسته از این پتانسیل، از سوی دیگر، گویای نیاز به بررسی بیشتر و شناخت دقیقتر تأثیر این گیاه دارویی بر پروسه رشد جوجههای گوشتی است. با در نظر گرفتن این نکات، پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر افزودن سطوح مختلف پودر اندام هوایی گیاه پونه بر عملکرد رشد، غلظت برخی فراسنجههای خونی و ویژگیهای لاشه جوجههای گوشتی طراحی و انجام شد.
مواد و روش‌ها
· آماده‌سازی سالن و تیمارهای آزمایشی
این پژوهش با استفاده از 160 قطعه جوجه گوشتی یک روزه (راس 308) با میانگین وزنی 45 گرم و براساس طرح کاملاً تصادفی با چهار تیمار و چهار تکرار و 10 مشاهده در هر تکرار انجام شد. دمای محیطی سالن با توجه به توصیههای ارائه شده برای سویه راس (راس 2007) در طول دوره تنظیم گردید. برنامه نوردهی در سه روز نخست به صورت نوردهی پیوسته و از روز چهارم به صورت اعمال 23 ساعت روشنایی و یک ساعت تاریکی اجرا شد. برنامه غذادهی شامل جیرههای آغازین (21-1 روزگی) و رشد (42-22 روزگی) بود و در هر دوره جیرههای آزمایشی برمبنای جداول راهنمای پرورش راس (2007) تنظیم و به شکل آردی و دسترسی آزادانه به پرندهها خورانده شد (جدول 1). تیمارهای آزمایشی در دورههای آغازین و رشد با افزودن سطوح مختلف پودر گیاه کامل پونه به جیره پایه شکل گرفت و عبارت بودند از: (1) جیره پایه (فاقد پودر گیاه دارویی پونه) به عنوان تیمار شاهد، (2) جیره پایه حاوی 2/0 درصد پودر گیاه پونه؛ (3) جیره پایه حاوی 4/0 درصد پودر گیاه پونه و (4) جیره پایه حاوی 6/0 درصد پودر گیاه پونه. به منظور تهیه تیمارهای آزمایشی، پودر گیاه پونه در سطوح مذکور جایگزین دانه ذرت در جیره پایه شد. اقلام خوراکی ذکر شده در جدول 1 با استفاده از ترازویهای دیجیتال با دقت 1/0 و 1 گرم توزین (در هر دوره بنا به سن پرندهها و حجم مورد‌نظر برای ساخت جیره) و پس از ترکیب در میکسر عمودی برای تغذیه جوجهها با سالن پرورش منتقل شد.
[1] . Khan
[2] . Windisch
[3] . Christaki
[4] . Grashorn
[5] . Vispute
[6] . Isoprene
[7] . Flavonoids
[8] . Glucosinolates
[9] . Sintim
[10] . Erhan
[11] . Chalchat
[12] . Ahmed
[13] . Rodrigues
[14] . El-Ghorab
[15] . Soares
[16] . Bunyapraphatsara
جدول 1- ترکیب مواد خوراکی و مواد مغذی در دورههای آغازین و رشد (درصد پونه در جیره)
اجزای خوراک (درصد) | دوره آغازین (1 تا 21 روزگی) |
| دوره رشد (22 تا 42 روزگی) | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
صفر | 2/0 | 4/0 | 6/0 |
| صفر | 2/0 | 4/0 | 6/0 | |
دانه ذرت | 70/56 | 50/56 | 30/56 | 10/56 |
| 00/62 | 80/61 | 60/61 | 40/61 |
کنجاله سویا | 80/35 | 80/35 | 80/35 | 80/35 |
| 75/30 | 75/30 | 75/30 | 75/30 |
روغن سویا | 8/2 | 8/2 | 8/2 | 8/2 |
| 4/3 | 4/3 | 4/3 | 4/3 |
پودر صدف | 45/1 | 45/1 | 45/1 | 45/1 |
| 15/1 | 15/1 | 15/1 | 15/1 |
دی کلسیم فسفات | 8/1 | 8/1 | 8/1 | 8/1 |
| 5/1 | 5/1 | 5/1 | 5/1 |
نمک | 23/0 | 23/0 | 23/0 | 23/0 |
| 26/0 | 26/0 | 26/0 | 26/0 |
جوش شیرین | 35/0 | 35/0 | 35/0 | 35/0 |
| 29/0 | 29/0 | 29/0 | 29/0 |
لیزین | 13/0 | 13/0 | 13/0 | 13/0 |
| 15/0 | 15/0 | 15/0 | 15/0 |
متیونین | 27/0 | 27/0 | 27/0 | 27/0 |
| 50/0 | 50/0 | 50/0 | 50/0 |
مکمل معدنی و ویتامینی 1 | 5/0 | 5/0 | 5/0 | 5/0 |
| 5/0 | 5/0 | 5/0 | 5/0 |
گیاه پونه | 0 | 2/0 | 4/0 | 6/0 |
| 0 | 2/0 | 4/0 | 6/0 |
ترکیب شیمیایی جیره2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
انرژی قابل متابولیسم (کیلو کالری در کیلوگرم) | 3000 | 3000 | 3000 | 3000 |
| 3030 | 3030 | 3030 | 3030 |
پروتئین خام (درصد) | 21 | 21 | 21 | 21 |
| 19 | 19 | 19 | 19 |
کلسیم (درصد) | 05/1 | 05/1 | 05/1 | 05/1 |
| 85/0 | 85/0 | 85/0 | 85/0 |
فسفر قابل دسترس (درصد) | 50/0 | 50/0 | 50/0 | 50/0 |
| 45/0 | 45/0 | 45/0 | 45/0 |
سدیم (درصد) | 2/0 | 2/0 | 2/0 | 2/0 |
| 2/0 | 2/0 | 2/0 | 2/0 |
لایزین (درصد) | 27/1 | 27/1 | 27/1 | 27/1 |
| 97/0 | 97/0 | 97/0 | 97/0 |
متیونین (درصد) | 47/0 | 47/0 | 47/0 | 47/0 |
| 38/0 | 38/0 | 38/0 | 38/0 |
متیونین+سیستئین (درصد) | 94/0 | 94/0 | 94/0 | 94/0 |
| 74/0 | 74/0 | 74/0 | 74/0 |
1پرمیکس (درکیلوگرم جیره): ویتامین A، 400 واحد بینالمللی؛ ویتامین D، 250 واحد بینالمللی؛ ویتامین E، 30 میلیگرم؛ ویتامین C، 30 میلیگرم؛ ویتامین K3، 13 میلیگرم؛ ویتامین B1، 10 میلیگرم؛ ویتامین B2، 16 میلیگرم؛ ویتامین B6، 12 میلیگرم؛ ویتامین B12، 1/0 میلیگرم؛ پنتوتنات کلسیم، 60 میلیگرم؛اسید فولیک، 2/0 میلیگرم؛ اسید نیکوتینیک، 83 میلیگرم؛ کولین، 105 میلیگرم؛ کبالت، 4/0 میلیگرم؛ مس، 7/3 میلیگرم؛ ید، 5/0 میلیگرم؛ منگنز، 86 میلیگرم؛ منیزیم، 108 میلیگرم، روی، 62 میلیگرم؛ آهن، 42 میلیگرم؛ کلسیم، 11 میلیگرم؛ سدیم، 390 میلیگرم؛ کلر، 671 میلیگرم؛ پتاسیم، 78 میلیگرم و متیونین، 45 میلیگرم.
2 ترکیب شیمیایی جیره با استناد به جداول ارزش تغذیهای مواد خوراکی، ارائه شده توسط انجمن ملی تحقیقات، محاسبه گردید (2001، NRC).
· تهیه و آماده‌سازی پودر گیاه پونه
گیاه پونه از طریق منابع محلی تهیه و پس از گذشت 72 ساعت هوا خشک شدن بر روی بستر توری با ارتفاع نیم متر از سطح زمین، از محصول خشک شده نمونهگیری به عمل آمده و پنج زیر نمونه به منظور تعیین مقدار مواد مغذی شامل ماده خشک، پروتئین خام، عصاره اتری، الیاف خام و خاکستر طبق روشهای AOAC (1990) آنالیز شدند. میانگین نتایج به دست آمده برای ترکیب شیمیایی گیاه پونه در جدول (2) ارائه شده است.
· جمعآوری دادهها
به منظور ثبت رکوردهای عملکردی، جوجهها در هر تکرار در بدو ورود به سالن پرورش و در ادامه در پایان هر هفته به صورت گروهی توزین شدند. میزان خوراک مصرفی برای هر تکرار نیز به صورت روزانه اندازهگیری و در قالب دورههای هفتگی گزارش شد و در‌نهایت با استفاده از این اطلاعات ضریب تبدیل خوراک جوجهها در هر تکرار محاسبه گردید. در انتهای دوره رشد (42 روزگی) دو پرنده از هر تکرار با وزن بدن نزدیک به میانگین وزنی تکرار مربوطه انتخاب و پس از اعمال دو ساعت گرسنگی، مقدار یک سیسی خون از طریق ورید زیربال گرفته شد. نمونههای خون اخذ شده با هدف جداسازی پلاسما بلافاصله به لولههای آزمایشی هپارینه منتقل و در 3500 دور در دقیقه و به مدت 15 دقیقه سانتریفیوژ شدند. پلاسمای حاصله در میکروتیوبهای 5/0 میلیلیتری تخلیه و تا زمان انجام آزمایشها در دمای 20- درجه سلسیوس ذخیره شدند. غلظت فراسنجههای کلسترول کل، تریگلیسرید (TG)، لیپوپروتئینهای با چگالی بالا (HDL) و لیپوپروتئینهای با چگالی پایین (LDL) بر مبنای روشهای رنگ سنجی، با استفاده از کیتهای تشخیص طبی شرکت پارس آزمون و به وسیله دستگاه اسپکتروفتومتر مدل climo-617 (ral.co) ساخت کشور اسپانیا اندازهگیری شد. غلظت لیپوپروتئینهای با چگالی بسیار پایین (VLDL) با استفاده از قرائت غلظت تریگلیسرید (5/TG) به دست آمد.
به منظور ارزیابی اثرات مصرف پودر گیاه پونه بر ویژگیهای لاشه، در پایان دوره پرورش (42 روزگی) از هر تکرار دو جوجه با وزن بدن نزدیک به میانگین وزنی تکرار مربوطه انتخاب و ذبح شد. در ادامه، پس از جدا سازی امعاء و احشا، وزن لاشه و اوزان ران، سینه، چربی محوطه بطنی، قلب، کبد و سنگدان با استفاده از ترازوی دیجیتال با دقت 01/0 گرم (AND-EK300I) اندازهگیری شد. وزن لاشه و امعاء و احشا براساس درصد از وزن بدن زنده و وزن قسمتهای مختلف لاشه براساس درصد از وزن لاشه ثبت و گزارش گردید.
· آنالیز دادهها
پژوهش حاضر در قالب طرح کاملاً تصادفی با چهار تیمار و چهار تکرار طراحی و اجرا شد. دادهها با استفاده از نرمافزار SAS ویرایش 1/9 (2004) تجزیه شد. قبل از تجزیه دادهها، نرمال بودن توزیع دادهها به کمک آزمون کولموگرف-اسمیرنوف انجام شد. پارامترهای مورد نظر با استفاده از رویه GLM آنالیز شد (رابطه 1) و میانگین آثار معنیدار در تجزیه واریانس با آزمون دانکن دو دامنه و فرض خطای 05/0 مقایسه شد.
(1) Xij = µ+Ti+eij
در این رابطه µ اثر میانگین، Ti اثر تیمار iام و eij اثر اشتباه آزمایشی مربوط به تیمار iام در تکرار jام است.
جدول 2- آنالیز تقریبی پودر گیاه پونه (ماده خشک)1
ماده مغذی | ماده خشک | پروتئین | عصاره اتری | فیبرخام | خاکستر |
درصد | 85/91 | 42/14 | 80/3 | 95/11 | 90/6 |
1 مقادیر ذکر شده میانگین پنج نمونه است.
یافتههای پژوهش و بحث
· عملکرد رشد
تأثیر تغذیه با پودر گیاه پونه بر میانگین خوراک مصرفی روزانه، میانگین افزایش وزن روزانه و ضریب تبدیل خوراک جوجههای گوشتی در جدول (3) نشان داده شده است. میانگین خوراک مصرفی روزانه در دوره آغازین پرورش بر اثر افزایش سطح پودر گیاه پونه در جیره به طور خطی افزایش یافت؛ به گونه‌ای که در نهایت تیمار حاوی 6/0 درصد پودر پونه با اختلافی معنیدار در مقایسه با گروه شاهد و گروه مصرف کننده سطح 2/0 درصد پودر پونه، بالاترین مقدار خوراک مصرفی روزانه را به خود اختصاص داد (05/0>P). با وجود این، میانگین خوراک مصرفی روزانه در دوره رشد و نیز در کل دوره آزمایش تحتتأثیر افزودن پودر گیاه پونه به جیره قرار نگرفت (05/0>P). میانگین افزایش وزن روزانه جوجهها در طی دورههای آغازین، رشد و کل دوره پرورش پاسخ معنیداری به افزایش سطح پودر گیاه پونه در جیره نشان نداد (05/0P>)؛ هر چند بررسی میانگینهای به دست آمده در این پارامتر گویای روند افزایشی میانگین افزایش وزن روزانه توأم با افزایش سطح پودر گیاه پونه در هر دوره است. در رابطه با ضریب تبدیل خوراک جوجهها در دوره آغازین، رشد و نیز در کل دوره پرورش نیز علی‌رغم سیر نزولی خطی قابل مشاهده در اثر افزایش سطح پودر گیاه پونه، اما در نهایت تفاوت معنیداری بین تیمارهای آزمایشی مشاهده نشد (05/0>P). به طور کلی، نتایج به دست آمده در مورد معیارهای عملکردی جوجهها نشان میدهد که افزودن پودر گیاه پونه به جیره در سطوحی بالاتر از مقادیر مورد استفاده در پژوهش حاضر از پتانسیل بیشتری برای بر جای گذاشتن اثرات معنیدار بر این معیارها برخوردار خواهد بود.
جدول 3- اثر خوراندن پودر گیاه کامل پونه بر عملکرد جوجههای گوشتی در دورههای مختلف پرورش
P-value | SEM | 6/0 درصد | 4/0 درصد | 2/0 درصد | صفر درصد | تیمارها/پودر گیاه پونه | |||||||
|
|
|
|
|
| مصرف خوراك (گرم/جوجه/روز) | |||||||
04/0 | 270/8 | a 33/56 | ab 06/55 | b 35/54 | b 40/54 | 21-1 روزگی | |||||||
97/0 | 604/43 | 80/119 | 30/120 | 05/118 | 50/120 | 42-22 روزگی | |||||||
98/0 | 870/51 | 10/94 | 67/93 | 15/92 | 38/93 | 42-1 روزگی | |||||||
|
|
|
|
|
| افزایش وزن (گرم/جوجه/روز) | |||||||
06/0 | 511/7 | 62/38 | 55/37 | 82/36 | 50/36 | 21-1 روزگی | |||||||
37/0 | 439/27 | 79/71 | 33/71 | 75/67 | 10/67 | 42-22 روزگی | |||||||
14/0 | 903/34 | 21/55 | 44/54 | 28/52 | 81/51 | 42-1 روزگی | |||||||
|
|
|
|
|
| ضریب تبدیل خوراک | |||||||
39/0 | 029/0 | 45/1 | 46/1 | 47/1 | 49/1 | 21-1 روزگی | |||||||
12/0 | 059/0 | 66/1 | 68/1 | 74/1 | 79/1 | 42-22 روزگی | |||||||
08/0 | 110/0 | 70/1 | 72/1 | 76/1 | 80/1 | 42-1 روزگی | |||||||
a,b ميانگينهاي با حروف غیرمشابه در هر ردیف از نظر آماری تفاوت معنیداری با یکدیگر دارند (05/0P<). | |||||||||||||
در تأیید یافتههای پژوهش حاضر، گودرزی و نانکرانی (2014) تفاوت معنیداری را در میزان خوراک مصرفی جوجههای گوشتی تغذیه شده با سطوح یک تا سه درصد پودر گیاه پونه در مقایسه با گروه شاهد یا گروه تغذیه شده با جیره حاوی 300 میلیگرم آنتیبیوتیک ویرجینامایسین در هر کیلوگرم خوراک مشاهده نکردند (05/0P>). قلمکاری و همکاران (2012) نیز گزارش کردند که افزودن 5 یا 10 گرم پودر گیاه پونه به جیره جوجههای گوشتی تأثیر معنیداری بر میزان خوراک مصرفی جوجهها در کل دوره 42 روزه پرورش نداشت (05/0P>). دِیو1 و همکاران (1962) عنوان کردند که بو و عطر جیره میتواند موجب کاهش یا تحریک مصرف خوراک در جوجهها شود. بنابراین، به نظر میرسد افزودن پودر گیاه پونه به جیره جوجههای گوشتی از این حیث تأثیر نامطلوبی بر رفتار مصرف خوراک جوجهها نداشته است. در مقابل، ارهان و همکاران (2012) با تغدیه جوجههای گوشتی با سطوح افزایشی صفر، 25/0 و 5/0 درصد پودر گیاه پونه کاهش خطی و معنیدار میزان خوراک مصرفی جوجهها را مشاهده کردند (05/0P<).
مشابه روند مشاهده شده در پژوهش حاضر، ارهان و همکاران (2012) گزارش کردند که مصرف پودر گیاه پونه در سطوح 25/0 و 5/0 درصد از جیره تأثیری بر میانگین افزایش وزن جوجههای گوشتی در طی دوره پرورش نداشت (05/0P>). تغذیه جوجههای گوشتی با 5 یا 10 گرم پودر گیاه پونه نیز تغییری در وزن 42 روزگی جوجهها در مقایسه با گروه شاهد را سبب نشد (05/0P>؛ قلمکاری و همکاران، 2012). در بین دیگر پژوهشهای انجام شده روی گیاهان دارویی گونه Mentha نیز عدم تأثیرگذاری (05/0P>) مصرف چهار یا هشت گرم پودر نعناع فلفلی در هر کیلوگرم جیره (طغیانی و همکاران، 2010)، یک گرم پودر نعناع فلفلی در هر کیلوگرم جیره (دمیر2 و همکاران، 2008) یا دو گرم پودر نعناع فلفلی در هر کیلوگرم جیره (اوساک3 و همکاران، 2008) بر میانگین افزایش وزن جوجههای گوشتی گزارش شده است. صرفنظر از معنیدار نبودن نتایج به دست آمده و در تشابه نسبی با یافتههای ما، گودرزی و نانکرانی (2014) با هدف بررسی تأثیر جایگزینی سطوح یک تا سه درصد پودر گیاه پونه در جیره جوجههای گوشتی مشاهده کردند که میانگین افزایش وزن روزانه در تیمارهای حاوی آنتیبیوتیک ویرجینامایسین (mg/kg 300) یا دو درصد پودر گیاه پونه به طور معنیداری بیشتر از گروه شاهد و تیمارهای حاوی سطوح یک و سه درصد پودر پونه بود (05/0P<). این محققین عنوان کردند که تأثیر مثبت مصرف پودر گیاه پونه بر روند افزایش وزن جوجهها در سطوحی قابل قیاس با مصرف آنتیبیوتیک میتواند ناشی از ویژگیهای ضدباکتریایی و ضدقارچی ترکیبات موجود در گیاه پونه باشد. این ترکیبات با کاهش جمعیت میکروبی نامطلوب مستقر در دستگاه گوارش پرندهها موجب بهبود وضعیت سلامتی و عملکرد حیوان میشوند (لی4 و همکاران، 2003). مدیری و همکاران (2010) عنوان کردند که افزودن 5/1 درصد از پودر گیاهان دارویی پونه، کاکوتی و گزنه به جیره جوجههای گوشتی با بهبود معنیدار عملکرد وزنگیری جوجهها همراه بوده است (05/0P<). نوبخت و همکاران (a2011) نیز گزارش کردند که استفاده از 5/0 درصد پودر گیاه پونه در ترکیب جیره جوجههای گوشتی بهبود معنیدار معیارهای عملکردی جوجهها را به دنبال داشته است (05/0P<). گیاه پونه و ترکیبات مؤثره موجود در ترکیب آن، به ویژه ترکیبات فنولیک، میتواند تحریک ترشح آنزیمهای از جمله آنزیم آمیلاز و دیگر آنزیمهای گوارشی را به دنبال داشته باشد (سرینیواسان5، 2005؛ چیانگ6 و هسیه، 1995؛ مایسونیر7 و همکاران، 2001). علاوه بر این، مصرف گیاه پونه یا اسانس آن ممکن است جمعیت میکروبی دستگاه گوارش را دستخوش تغییر کرده و مشابه آنتیبیوتیکها سبب کاهش جمعیت میکروبی مضر و در نتیجه بهبود جذب مواد مغذی شود (چیانگ و هسیه، 1995). در این رابطه ارهان و همکاران (2012) کاهش معنیدار جمعیت باکتری Escherichia coli و افزایش معنیدار شمار باکتریهای اسیدلاکتیکی در ژژنوم جوجههای گوشتی تغذیه شده با پودر گیاه پونه در مقایسه با گروه شاهد را گزارش کردند (05/0P<). از طرف دیگر، ماهیت آنتیاکسیدانی نهفته در گیاه پونه و اسانس آن میتواند از اکسید شدن مواد مغذی موجود در خوراک جلوگیری و بدین نحو بازدهی استفاده از مواد مغذی مصرفی را بهبود بخشد (کناربورگ8 و همکاران، 2002). در مقابل، پژوهشهای انجام شده روی مرغهای تخمگذار عموماً نتایج متناقضی را سبب شدهاند. برای مثال، پایمرد و همکاران (2013) گزارش کردند که مصرف پودر گیاه پونه در دامنه 5/0 تا 5/1 درصد از جیره تغییر معنیداری در وزن و جرم تخممرغ، درصد تولید و میزان مصرف خوراک در مقایسه با گروه شاهد را سبب نشد (05/0P>). نوبخت و همکاران (b2011) مشاهده کردند که استفاده از 5/0 درصد پودر پونه در ترکیب جیره مرغهای تخمگذار بروز اثرات منفی روی عملکرد پرندهها را در پی داشته و منجر به کاهش معنیدار درصد تولید و جرم تخممرغ و افزایش معنیدار ضریب تبدیل خوراک در مقایسه با گروه شاهد شد (05/0P<). ارجمندی و همکاران (2011) نیز گزارش کردند که افزودن پودر گیاه پونه به جیره مرغهای تخمگذار با افت عملکرد تولیدی آنها همراه بوده است. گیاه پونه به طور معمول حاوی یک تا دو درصد اسانس است که Pulegone با درصد تقریبی 60 تا 90 درصد به عنوان ترکیب غالب اسانس پونه شناخته میشود (بارنس9 و همکاران، 2002). پژوهشهای انجام شده روی این ترکیب مؤثره تأثیر سمی آن بر سلولهای کبدی را مورد تأیید قرار داده و سازوکار عمل پیشنهادی برای بروز این اثر سمی عبارت از متابولیزه شدن Pulegone به Menthofuran و سایر متابولیتهای واکنشی است- که موجب اختلال در عملکرد کبد میشوند (E.C.، 2002). در هر حال، در مورد احتمال بالاتر بودن مقاومت جوجههای گوشتی به مصرف سطوح بالای پودر گیاه پونه در مقایسه با مرغهای تخمگذار نمیتوان با قطعیت سخن گفته و طبق بررسیهای ما تا کنون مطالعه مستقیمی در این مورد صورت نگرفته است. در رابطه با مصرف اسانس، نتایج پژوهش عابدینی و همکاران (2017) حاکی از عدم تأثیرگذاری مصرف اسانس پونه در سطوح 03/0، 05/0 و 07/0 درصد از جیره بر مصرف خوراک جوجههای گوشتی است (05/0P>). در پژوهش اخیر مصرف سطح بالای اسانس پونه با کاهش معنیدار میانگین افزایش وزن روزانه جوجهها و از سوی دیگر افزایش معنیدار ضریب تبدیل خوراک همراه بود (05/0P<). این پژوهشگران تضعیف عملکرد جوجهها را به اثرات سمی ناشی از دُز بالای اسانس گیاه پونه بر بدن حیوان نسبت دادهاند (عابدینی و همکاران، 2017). به طور مشابه، گران و همکاران (2010) نیز تغییر معنیداری در معیارهای عملکردی جوجههای گوشتی بر اثر استفاده از سطوح 1/0، 2/0 و 3/0 درصد اسانس گیاه پونه در ترکیب جیره مشاهده نکردند (05/0P>). در این رابطه باید توجه داشت که هر چند شواهدی مبنی بر تأثیر مثبت مصرف ترکیبات مختلف گیاهان دارویی بر اکوسیستم میکروبی دستگاه گوارش در قالب کاهش جمعیت باکتریهای پاتوژن ارائه شده است (ویندیسچ و همکاران، 2008)؛ اما مصرف اشکال تغلیظ شده یا سطوح بالای پودر گیاهان دارویی ممکن است طیف تأثیرگذاری این ترکیبات بر فلور میکروبی دستگاه گوارش را گسترش داده که نتیجه آن، علاوه‌بر کاهش رشد پاتوژنها، کاهش جمعیت میکروارگانیسمهای مفید مستقر در دستگاه گوارش، برهم خوردن تعادل بیولوژیک فلور میکروبی دستگاه گوارش و در نهایت اختلال در روند هضم و جذب مواد مغذی خواهد بود (پایمرد و همکاران، 2013). از سوی دیگر، عصاره، اسانس یا سطوح بالای پودر گیاهان دارویی میتوانند منجر به شتابگیری روند هضم و کوتاه شدن زمان عبور خوراک از دستگاه گوارش شوند که این عامل به نوبه خود میتواند کاهش جذب و به عبارت دیگر کاهش بازدهی هضم را به دنبال داشته باشد (پلاتل10 و سرینیواسان، 2004؛ سورش11 و سرینیواسان، 2007).
در پژوهش حاضر ضریب تبدیل خوراک تحتتأثیر مصرف پودر گیاه پونه تا سطح حداکثری 6/0 درصد از جیره قرار نگرفت (05/0P>). در پژوهش انجام شده توسط قلمکاری و همکاران (2012) نیز تفاوت معنیداری در ضریب تبدیل خوراک بین جوجههای گوشتی تغذیه شده با جیرههای حاوی پودر گیاه پونه (5 یا 10 گرم در کیلوگرم) با گروه شاهد مشاهده نشد (05/0P>). نتیجه مشابهی نیز در مرغهای تخمگذار تغذیه شده با سطوح 5/0 تا 5/1 درصد پودر گیاه پونه گزارش شده است (پایمرد و همکاران، 2013). در رابطه با گیاهان دارویی نعناع و نعناع فلفلی (گیاهان دارویی از گونه Mentha) نیز گزارشهایی مبنی بر عدم تأثیرگذاری (05/0P>) مصرف پودر این گیاهان بر میزان مصرف خوراک و ضریب تبدیل خوراک ارائه شده است (اوساک و همکاران، 2008؛ دمیر و همکاران، 2008). در مقابل، گودرزی و نانکرانی (2014) مشاهده کردند که افزودن دو درصد پودر گیاه پونه به جیره میتواند ضریب تبدیل خوراک در جوجههای گوشتی را به طور معنیدار و در سطحی قابل مقایسه با تیمار حاوی mg/kg 300 آنتیبیوتیک ویرجینامایسین، نسبت به گروه شاهد بهبود بخشد (05/0P<). ارهان و همکاران (2012) نیز کاهش معنیدار ضریب تبدیل خوراک جوجههای گوشتی تغذیه شده با سطوح 25/0 و 5/0 درصد پودر گیاه پونه در مقایسه با گروه شاهد را گزارش کردند (05/0P<). در هر حال، در تفسیر نتایج پژوهشهای مختلف باید توجه داشت که وجود تفاوتهای حاکم در حوزه عوامل محیطی، مدیریتی و تغذیهای و نیز وجود متغیرهایی مانند نوع و میزان مصرف گیاه و عوامل مرتبط با پرندهها (سن، گونه و مرحله پرورش) هر یک میتوانند تا حدی در بروز نتایج متناقض بین پژوهشهای مختلف مؤثر باشند.
· ویژگیهای لاشه
نتایج مربوط به تأثیر استفاده از سطوح مختلف پودر گیاه پونه بر وزن نسبی لاشه و اوزان نسبی اجزای لاشه جوجههای گوشتی در جدول (4) ارائه شده است. درصد لاشه در سن 42 روزگی در تمامی تیمارهای حاوی پودر گیاه پونه به طور معنیداری کمتر از گروه شاهد بود (05/0>P). در بین گروههای مصرف کننده پودر گیاه پونه نیز پایینترین و بالاترین درصد لاشه به ترتیب و با اختلافی معنیدار در تیمارهای حاوی 2/0 و 4/0 درصد پودر گیاه پونه به دست آمد (05/0>P). از نظر درصد وزنی اجزای اصلی لاشه، شامل سینه و ران، تفاوت معنیداری بین تیمارهای آزمایشی مشاهده نشد (05/0<P). علاوه بر این، مصرف پودر گیاه پونه بر اوزان نسبی چربی محوطه بطنی، قلب، کبد و سنگدان، به عنوان درصدی از وزن لاشه، تأثیر معنیدار و مشخصی نداشت (05/0<P).
در تأیید نتایج به‌دست آمده، عابدینی و همکاران (2017) مشاهده کردند که مصرف اسانس پونه تأثیر معنیداری بر درصد وزنی سینه و چربی محوطه بطنی جوجههای گوشتی نداشت (05/0P>). قلمکاری و همکاران (2012) نیز گزارش کردند تغذیه جوجههای گوشتی با جیرههای حاوی 5 یا 10 گرم پودر پونه در هر کیلوگرم خوراک تغییر معنیداری را در درصد لاشه و درصد وزنی چربی محوطه بدنی و سنگدان سبب نشد (05/0P>). در پژوهش نوبخت و همکاران (a2011) نیز به همین ترتیب تغییر معنیداری در وزن نسبی قسمتهای مختلف لاشه جوجههای گوشتی، چربی محوطه بطنی، کبد و سنگدان در اثر استفاده از پودر گیاه پونه در ترکیب جیره حاصل نشد (05/0P>). ارهان و همکاران (2012) نیز تغییر معنیداری در اوزان لاشه گرم، قلب و کبد جوجههای گوشتی تغذیه شده با پودر گیاه پونه مشاهده نکردند (05/0P>)، هر چند در پژوهش اخیر درصد وزنی لاشه نیز تحتتأثیر تیمارهای آزمایشی قرار نگرفت (05/0P>).
[1] . Deyoe
[2] . Demir
[3] . Ocak
[4] . Lee
[5] . Srinivasan
[6] . Chiang
[7] . Maisonnier
[8] . Knarreborg
[9] . Barnes
[10] . Platel
[11] . Suresh
جدول 4- اثر خوراندن پودر گیاه کامل پونه بر درصد وزنی لاشه و وزن نسبی اجزای لاشه جوجههای گوشتی در سن 42 روزگی
سنگدان 1 | کبد 1 | قلب 1 | چربی محوطه بطنی 1 | سینه 2 | ران 2 | لاشه 1 | پودر گیاه پونه |
42/1 | 07/2 | 45/0 | 68/1 | 04/21 | 30/18 | a 13/75 | صفر درصد |
75/1 | 98/1 | 46/0 | 26/1 | 71/21 | 11/19 | d 85/70 | 2/0 درصد |
53/1 | 86/1 | 42/0 | 28/1 | 90/20 | 93/17 | b 11/74 | 4/0 درصد |
54/1 | 92/1 | 54/0 | 92/1 | 45/20 | 47/19 | c 60/73 | 6/0 درصد |
78/0 | 81/0 | 78/0 | 81/0 | 373/0 | 441/0 | 283/0 | SEM |
069/0 | 063/0 | 011/0 | 080/0 | 68/0 | 42/0 | 0001/0 | P-value |
a,b ميانگينهاي با حروف غیرمشابه در هر ستون از نظر آماری تفاوت معنیداری با یکدیگر دارند (05/0P<).
1 درصد از وزن زنده.
2 درصد از وزن لاشه قابل طبخ.
دمیر و همکاران (2008) نیز گزارش کردند که افزودن پودر نعناع به جیره جوجههای گوشتی تأثیر قابل ملاحظهای بر وزن کبد و قلب نداشت (05/0P>). برخلاف یافتههای پژوهش حاضر، گودرزی و نانکرانی (2014) گزارش کردند که افزودن دو درصد پودر گیاه پونه به جیره جوجههای گوشتی با افزایش معنیدار درصد لاشه در مقایسه با گروه شاهد همراه بوده است (05/0P<). هر چند در پژوهش مذکور نیز افزایش سطح پودر گیاه پونه به سه درصد افت معنیدار درصد لاشه را نتیجه داد (05/0P<). در هر حال، خوراندن پودر گیاه پونه در سطوح یک تا سه درصد از جیره تأثیر معنیداری بر درصد وزنی ران و سینه
نداشت (گودرزی و نانکرانی، 2014). بهبود درصد وزنی قطعات لاشه میتواند به دلیل تأثیر ترکیبات مؤثره موجود در گیاهان دارویی بر فرآیند هضم خوراک (پرادیپ1 و همکاران، 1991؛ مِلور2، 2000) و در نتیجه افزایش جذب مواد مغذی، به ویژه اسیدهای آمینه، باشد. کاهش درصد وزنی چربی محوطه بطنی نیز میتواند ناشی از بروز اثرات لیپولیتیک برخی ترکیبات مؤثره موجود در گیاهان باشد (کراس3 و همکاران، 2007). گودرزی و نانکرانی (2014) کاهش معنیدار درصد وزنی چربی محوطه بطنی در جوجههای تغذیه شده با سطوح یک و دو درصد از پودر گیاه پونه در مقایسه با گروه شاهد را مشاهده کردند (05/0P<)، نتیجهای که با مشاهدات به دست آمده در پژوهش حاضر مطابقت ندارد.
· غلظت فراسنجههای پلاسما
اثر خوراندن پودر گیاه پونه بر غلظت فراسنجههای پلاسمایی مرتبط با متابولیسم لیپیدها در سن 42 روزگی در جدول (5) ارائه شده است. مصرف پودر گیاه پونه غلظت کلسترول کل در پلاسما را به نحوی غیریکنواخت تحتتأثیر قرار داد؛ به طوری که بالاترین غلظت این فراسنجه در گروه شاهد و تیمار حاوی سطح 4/0 درصد پودر گیاه پونه مشاهده شد و در هر دو تیمار اختلافی معنیدار با غلظت مشاهده شده در تیمارهای حاوی سطوح 2/0 و 6/0 درصد پودر گیاه پونه داشت (05/0>P). غلظت تریگلیسرید و VLDL پلاسما در پاسخ به مصرف پودر گیاه پونه به طور معنیداری در مقایسه با گروه شاهد کاهش یافت (05/0>P). در رابطه با هر دو فراسنجه مذکور غلظتهای
قرائت شده متناسب با افزایش سطح پودر گیاه پونه در جیره به طور خطی کاهش یافت، به نحوی که کمترین غلظت در تیمار حاوی 6/0 درصد پودر گیاه پونه مشاهده شد (05/0>P). خوراندن پودر گیاه پونه غلظت HDL-کلسترول پلاسما را نیز دستخوش تغییراتی معنیدار کرد (05/0>P)؛ به طوری که گروه شاهد بالاترین و گروه دریافت کننده سطح 2/0 درصد از پودر گیاه پونه پایینترین غلظت HDL-کلسترول را دارا بوده (05/0>P) و تیمارهای حاوی سطوح 4/0 و 6/0 درصد پودر گیاه پونه با اختلافی غیرمعنیدار در حد واسط دو تیمار نخست قرار داشتند (05/0<P). غلظت LDL-کلسترول پلاسما تحتتأثیر افزودن سطوح مختلف پودر گیاه پونه به جیره قرار نگرفت (05/0<P).
برخلاف یافتههای ما، پایمرد و همکاران (2013) گزارش کردند که افزودن پودر گیاه پونه به جیره مرغهای تخمگذار، به ویژه در سطح 5/0 درصد از جیره، با افزایش معنیدار غلظت تریگلیسرید پلاسما همراه بوده است (05/0P<). از سوی دیگر، در پژوهش اخیر مصرف عصاره گیاه پونه در سطوح 2/0 و 3/0 درصد از جیره با کاهش معنیدار غلظت تریگلیسرید پلاسما در مقایسه با گروه شاهد همراه بود (05/0P<)؛ که به وضوح تأثیرگذاری نوع فرآورده گیاهی مورد استفاده بر روند تغییر فراسنجههای مورد بررسی را نشان میدهد. در پژوهش پایمرد و همکاران (2013) مصرف پودر (سطوح 5/0، 0/1، 5/1 درصد) یا عصاره (سطوح 1/0، 2/0 و 3/0درصد) گیاه پونه تأثیر معنیداری
بر غلظت کلسترول کل و HDL کلسترول پلاسمای مرغهای
جدول 5- اثر خوراندن پودر گیاه کامل پونه بر غلظت فراسنجههای پلاسمای جوجههای گوشتی در سن 42 روزگی
a,b,c ميانگينهاي با حروف غیرمشابه در هر ستون از نظر آماری تفاوت معنیداری با یکدیگر دارند (05/0P<). 1 لیپوپروتئینهای با چگالی بالا. 2 لیپوپروتئینهای با چگالی پایین. 3 لیپوپروتئینهای با چگالی بسیار پایین. |
[1] . Pradeep
[2] . Mellor
[3] . Cross
تخمگذار نداشت (05/0P>)؛ که همخوانی نسبی با نتایج به‌دست آمده در پژوهش حاضر دارد. در پژوهش اخیر مصرف عصاره در سطح 3/0 درصد با افزایش معنیدار غلظت آلبومین، پروتئین کل و اسید اوریک پلاسمای مرغهای تخمگذار در مقایسه با گروه شاهد همراه بود (05/0P<). حصول این نتیجه همسو با کاهش معنیدار عملکرد تولیدی مرغها در تیمار مذکور (05/0P<) نشان میدهد که مصرف این سطح از عصاره علاوه بر کاهش بازدهی هضم، کاهش بازدهی استفاده از مواد مغذی جذب شده را نیز به دنبال داشته است.
نتیجه‌گیری
افزودن سطوح 2/0 تا 6/0 درصد پودر گیاه پونه به جیره جوجههای گوشتی تغییرات معنیدار یا قابل ملاحظهای را در معیارهای عملکردی جوجههای گوشتی در طی دوره پرورش و نیز درصد وزنی قطعات لاشه سبب نشد. با این حال، بررسی میانگینهای به دست آمده در مورد میانگین افزایش وزن جوجهها به طور واضح گویای روند افزایشی این معیار توأم با افزایش سطح پودر گیاه پونه در جیره است. لذا انجام پژوهشهای تکمیلی با تمرکز بر سطوح بالاتر پودر این گیاه دارویی به‌منظور تعیین قابلیت آن در بهبود عملکرد رشد جوجههای گوشتی ضروری به نظر میرسد و در صورت اثبات این قابلیت میتوان به یافتن جایگزینهایی حاوی پودر یا ترکیبات مؤثره گیاه پونه برای آنتیبیوتیکهای محرک رشد و در‌نهایت کاهش اثرات محیط زیستی و بهداشتی نامطلوب ناشی از مصرف غیردرمانی ترکیبات آنتیبیوتیک امیدوار بود.
منابع
Abedini, A., Hassanabadi, A., Afzali, N., & Kermanshahi, H. (2017). The effect of different dietary levels of Pennyroyal (Mentha pulegium L.), probiotic and antibiotic on performance, carcass characteristics and selected nutrients digestibility in broiler chickens. Archives of Medical Laboratory Science, 3 (2), 15-22.
Ahmed, A., Ayoub, A., Chaima, A. J., Hana, L., & Abdelaziz, C. (2018). Effect of drying methods on yield, chemical composition and bioactivities of essential oil obtained from Moroccan Mentha pulegium L. Biocatalysis Agricultural Biotechnology, 16, 638–643.
AOAC. (1990). Official methods of analysis, 15th Edition. Association of Official Analytical Chemists, Washington, DC, USA. pp: 931–932.
Arjomandi, M., Nobakht, A., Pishchang, J., Mehmannavaz, Y., & Chekaniazar, S. (2011). Evaluation the effects of using of probiotic and pennyroyal medicinal plant on performance of laying hens. Journal of Applied Environmental and Biological Sciences, 1, 164-167.
Bahadori, M. M., Irani, M., Ansari Pirsaraei, Z., & Koochaksaraie, R. R. (2013). The effects of dill powder in diet on some blood metabolites, carcass characteristics and broiler performance. Global Veterinaria, 10, 500-504.
Barnes, J., Anderson, L., & Phillipson, J. D. (2002). Herbal Medicines. 2nd Edition. Pharmaceutical Press.
Bunyapraphatsara, N. (2007). Utilization of medicinal plants in animal production. 11th International Congress, Leiden, The Netherlands, Phytopharmcology. Annals of Animal Science, 10, 157-165.
Chalchat, J., Gorunovlc, M., Maksimovlc, Z., & Petrovlc. S. (2000). Essential oil of wild growing Mentha pulegium L. from Yugoslavia. Journal of Essential Oil Research, 12, 598-600.
Chiang, S. H., & Hsieh, W. M. (1995). Effect of direct fed microorganisms on broiler growth performance and litter ammonia level. Asian Australian Journal of Animal Science, 8, 159-162.
Christaki, E. V., Bonos, E. M., & Florou-Paneri, P. C. (2011). Use of anise seed and/or α-tocopheryl acetate in laying Japanese quail diets. South African Journal of Animal Science, 41, 126-133.
Cross, D. E., Mcdevitt, R. M., Hillman, K., & Acamovic, T. (2007). The effect of herbs and their associated essential oils on performance, dietary digestibility and gut microflora in chickens from 7 to 28 days of age. British Poultry Science, 48, 496-506.
Demir, E., Kılınc, K., Yıldırım, Y., Dincer, F., & Eseceli, H. (2008). Comparative effects of mint, sage, thyme and flavomycin in wheat-based broiler diets. Revista Archivos De Zootecnia, 11, 54–63.
Deyoe, C. W., Davies, R. E., Krishnan, R., Khaund, R., & Couch. J. R. (1962). Studies on the taste preference of the chick. Poultry Science, 41, 781–784.
E.C. (2002). Opinion of the Scientific Committee of 15. Card, L. E., & Nesheim, M. C. 1972. Poultry Food on Eucalyptol. European Commission, production. 11 Edn. Lea and Febiger. Philadelphia. Scientific Committee of the Food, SCF/CS/FLAVOUR/201USA. Pp, 126-135. ADD2 Final, 23 April 2002.
El-Ghorab, A. H. (2006). The chemical composition of Mentha pulegium L. essential oil from Egypt and its antioxidant activity. Journal of Essential Oil Bearing Plants, 9, 183-195.
Erhan, M. K., Bolukbasi, S. C., & Urusan, H. (2012). Biological activities of pennyroyal (Mentha pulegium L.) in broilers. Livestock Science, 146, 189–192.
Geran, M., Irany, M., Dehpourjoybari, A. (2010). The effect of pennyroyal essential oil on performance of broilers. In: Proceeding of 5th congress of new idea in agriculture, (pp. 1-3). Isfahan: Islamic Azad University of Khorasgan Branch.
Ghalamkari, G., Toghyani, M., Landy, N., & Tavalaeian, E. (2012). Investigation the effects using different levels of Mentha pulegium L. (pennyroyal) in comparison with an antibiotic growth promoter on performance, carcass traits and immune responses in broiler chickens. Asian Pacific Journal of Tropical Biomedicine, S1396-S1399.
Goodarzia, M., & Nanekarani, S. (2014). Effects of feeding Mentha pulegium L. as an alternative to antibiotics on performance of broilers. APCBEE Procedia, 8, 53–58.
Grashorn, M. A. (2010). Use of phytobiotics in broiler nutrition an alternative to infeed antibiotics? Journal of Animal and Feed Science, 19, 338-347.
Hajiaghapour, M., & Rezaeipour, V. (2018). Comparison of two herbal essential oils, probiotic, and mannan-oligosaccharides on egg production, hatchability, serum metabolites, intestinal morphology, and microbiota activity of quail breeders. Livestock Science, 210, 93-98.
Kamkar, A., Jebelli Javan, A., Asadi, F., & Kamalinejad, M. (2010). The antioxidative effect of Iranian Mentha pulegium extracts and essential oil in sunflower oil. Food and Chemical Toxicology, 48, 1796–1800.
Khan, R. U., Naz, S., Javdani, M., Nikousefat, Z., Selvaggi, M., & Tufarelli, V. (2012). The use of turmeric (Curcuma longa) in poultry feed. Worlds Poultry Science Journal, 68 (1), 97–103.
Knarreborg, A., Simon, M. A., Engberg, R. M., Jensen, B. B., & Tannock, G. W. (2002). Effects of dietary fat source and subtherapeutic levels of antibiotic on the bacterial community in the ileum of broiler chickens at various ages. Applied and environmental microbiology, 68 (12), 5918–5924.
Lee, K. W., Everts, H., Kappert, H. J., Yeom, K. H., & Beynen. A. C. (2003). Dietary carvacrol lowers body weight gain but improves feed conversion in female broiler Chickens. Journal of Applied Poultry Research, 12, 394–399.
Mahboubi, M., & Haghi, G. (2008). Antimicrobial activity and chemical composition of Mentha pulegium L. essential oil. Journal of Ethnopharmacology, 19, 325-327.
Maisonnier, S., Gomez, J., & Carré, B. (2001). Nutrient digestibility and intestinal viscosities in broiler chickens fed on wheat diets, as compared to maize diets with added guar gum. British Poultry Science, 42 (1), 102-110.
Mellor, S. (2000). Antibiotics are not the only growth promoters. World's Poultry Science Journal, 16 (1), 14-15.
Modiry, A., Nobakht, A., & Mehmannavaz, Y. (2010). Investigation the effects using different mixtures of Nettle (Urtica dioica), Menta pulagum (Oreganum vulgare) and Zizaphora (Thymyus vulgaris) on performance and carcass traits of broilers. Proceeding of 4th Iranian Congress of Animal Science, (pp. 252-254). Karaj: College of Agriculture and Natural Resources, University of Tehran.
Nobakht, A., Norani, J., & Safamehr, A. (2011a). The effects of different amounts of Mentha pulegium L. (pennyroyal) on performance, carcass traits, hematological and blood biochemical parameters of broilers. Journal of Medical Plants Research, 5, 3763-3768.
Nobakht, A., Rahimzadeh, M., & Mehmannavaz. Y. (2010). Investigation the effects using different levels of Nettle (Urtica dioica), Menta pulagum (Oreganum vulgare) and Zizaphora (Thymyus vulgaris) medicinal plants in starter and grower periods on performance and carcasses traits of broilers. Proceeding of 4th Iranian Congress of Animal Science, (pp. 40-44). Karaj: College of Agriculture and Natural Resources, University of Tehran.
Nobakht, A., Solimanzadeh, E., & Pishjangh, J. (2011b). Effects of varying levels of nettle (Urtica dioica L.), pennyroyal (Mentha pulegium L.) medicinal plants and enzyme on performance and egg traits of laying hens, Global Veterinaria, 7 (5), 491-496.
Ocak, N., Erener, G., Ak, F. B., Sungu, M., Altop, A., & Ozmen, A. (2008). Performance of broilers fed diets supplemented with dry peppermint (Mentha piperita L.) or thyme (Thymus vulgaris L.) leaves as growth promotersource. Czech Journal of Animal Science, 53, 169–175.
Paymard, J., Nobakht, A., Mazlum, F., & Moghaddam, M. (2013). The effects of different levels of dried aerial parts powder and extract of pennyroyal (Mentha pulegium L.) medicinal plant on performance, egg quality, blood biochemical and immunity parameters of laying hens. Iranian Journal of Applied Animal Science, 3 (3), 589-594.
Platel, K., & Srinivasan, K. (2004). Digestive stimulant action of spices: a myth or reality. Indian Journal of Medical Research, 119, 167-179.
Pradeep, K. U., Geervani, P., & Eggum, B.O. (1991). Influence of spices on utilization of sorghum and chickpea protein. Plant Food for Human Nutrition, 14, 269-276.
Rodrigues, L., Povoa, O., Teixeira, G., Figueiredo, A. C., Moldaeo, M., & Monteiro, A., (2013). Trichomes micromorphology and essential oil variation at different developmental stages of cultivated and wild growing Mentha pulegium L. populations from Portugal. Industrial Crops and Products, 43, 692–700.
SAS Institute. (2004). STAT user's guide: Statistics. Version 9.1. Cary, NC: Statistical Analysis System Institute, Inc.
Shirazi, F., Ahmadi, N., & Kamalinejad, M. (2004). Evaluation of northern Iran Mentha pulegium L. cytotoxicity. Daru, 12, 106-110.
Sintim, H. Y., Burkhardt, A., Gawde, A., Cantrell, C. L., Astatkie, T., & Obour, F. (2015). Hydrodistillation time affects dill seed essential oil yield, composition, and bioactivity. Industrial Crops and Products, 63, 190-196.
Soares, P., Assreuy, A., Souza, E., Lima, R., & Silva, T. (2005). Inhibitory effects of the essential oil of Mentha pulegium on the isolated rat myometrium. Planta Medica, 71, 214-218.
Srinivasan, K. (2005). Spices as influencers of body metabolism: an overview of three decades of research. Food Research International, 38, 77-86.
Suresh, D., & Srinivasan, K. (2007). Studies on the in vitro absorption of spice principles curcumin, capsaicin and piperine in rat intestines. Food and Chemical Toxicology, 45, 1437-1442.
Toghyani, M., Toghyani, M., Gheisari, A., Ghalamkari, G., & Mohamma- drezaei, M. (2010). Growth performance, serum biochemistry and blood hematology of broiler chicks fed different levels of black seed (Nigella sativa) and peppermint (Mentha piperita). Livestock Science, 129, 173–178.
Vispute, M. M., Sharma, D., Mandal, A. B., Rokade, J. J., Tyagi, P. K., & Yadav, A. S. (2019). Effect of dietary supplementation of hemp (Cannabis sativa) and dill seed (Anethum graveolens) on performance, serum biochemicals and gut health of broiler chickens. Journal of Animal Physiology and Animal Nutrition, 1, 1–9.
Windisch, W., Schedle, K., Plitzner, C. & Kroismayr, A. (2008). Use of phytogenic products as feed additives for swine and poultry. Journal of Animal Science, 86, E140-E148.
|
پژوهش و فناوری محیط زیست، دوره چهارم، شماره شش، پاییز و زمستان 98 71
