مفهوم‌سازی «سوژۀ مقیّد» و بازنمود آن در میان روشن‌فکران دینی
الموضوعات :
1 - دانش‌آموخته دکتری، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: سوژۀ مقیّد, مکتب انتقادی, بازرگان, شبستری و سروش.,
ملخص المقالة :
سوژه در غرب، از شأنیتی یکسره آزاد و آگاه و مستقل و خودبنیاد به موقعیتی وابسته به ناخودآگاه، دیگری، تاریخ، سنت، ساختار، گفتمان و قدرت محدود شده و در نهایت توصیفی دیالکتیکی از آن مطرح می‌گردد. در این پژوهش، پرسش اصلی این است که در جریان روشنفکری دینی در ایران -پس از انقلاب اسلامی- سوژه، چه جایگاهی داشته است؟ فرضیۀ پژوهش این خواهد بود که در جریان روشنفکری دینی در ایران به سوژگی آدمی -آن هم سوژۀ فردی- توجّه و تأکید شده و قرائتی جدید -انسانی- از دین عرضه می‌شود که در سازگاری با اقتضائاتِ تمدن مدرن، بر محوریّتِ انسان، اراده، آزادی، حقّ انتخاب، شکوفایی، فردیّت و سوژگی است. در این مقاله برآنیم تا ضمن ارائۀ مروری تاریخی از دگرگونی‌ها در درک و برداشت از مفهوم «سوژگی» در دوران مدرن، رویکردِ روشنفکری دینی بدان، به‌ویژه در آرا و آثار مهدی بازرگان را مورد مداقه قرار دهیم. همچنین با روش توصیفی- تحلیلی و بر پایة منابع اسنادی و کتابخانه‌ای به تجزیه و تحلیل مطالب گرد‌آوری‌شده خواهیم پرداخت.
آدورنو، تئودور و ماکس هورکهایمر (1396) دیالکتیک روشنگری، ترجمۀ مراد فرهادپور و امید مهرگان، چاپ دوم، تهران، هرمس.
اسپیگلبرگ، هربرت (1392) جنبش پدیدارشناسی (درآمدی تاریخی)، ترجمۀ مسعود علیا، ج 1 و 2، چاپ دوم، تهران، مینوی خرد.
اسلوگا، هانس (1983) سوبژکتیویته در تراکتاتوس، ترجمۀ محسن صادقی و الهه کرامتی، قابل دسترسی در: http://tarjomaan.
com/archives:5456.
بازرگان، مهدی (1327) «سرچشمه استقلال»، در: مجموعه آثار 14 (مباحث علمی، اجتماعی، اسلامی)، تهران، بنیاد فرهنگی مهندس مهدی بازرگان.
----------- (1328) «بی¬نهایت کوچک¬ها»، در: مجموعه آثار 14 (مباحث علمی، اجتماعی، اسلامی)، تهران، بنیاد فرهنگی مهندس مهدی بازرگان.
----------- (1334) «راه طی¬شده»، در مجموعه آثار 1 (مباحث بنیادین)، تهران، قلم.
----------- (1335) «تعریف حکومت از پایین» (1335)، در: مجموعه آثار 22 (انقلاب اسلامی ایران)، تهران، بنیاد فرهنگی مهندس مهدی بازرگان.
----------- (1338) «مسلمان اجتماعی و جهانی»، در: مجموعه آثار 2 (بعثت 1)، تهران، بنیاد فرهنگی مهندس مهدی بازرگان.
----------- (1339) «انسان و خدا»، در: مجموعه آثار 2 (بعثت 1)، تهران، بنیاد فرهنگی مهندس مهدی بازرگان.
----------- (1340) «خودجوشی»، در: مجموعه آثار 2 (بعثت 1)، تهران، بنیاد فرهنگی مهندس مهدی بازرگان.
----------- (1344) «ذرّۀ بی¬انتها»، در: مجموعه آثار 1 (مباحث بنیادین)، تهران، قلم.
----------- (1346) «بعثت و تکامل»، در: مجموعه آثار 2 (بعثت 1)، تهران، بنیاد فرهنگی مهندس مهدی بازرگان.
----------- (1355) «بررسی نظریۀ اریک فروم»، در: مجموعه آثار 10 (مباحث تطبیقی و نقدهای علمی)، تهران، بنیاد فرهنگی مهندس مهدی بازرگان.
----------- (1363) انقلاب ایران در دو حرکت، چاپ چهارم، تهران، چاپ مظاهری.
----------- (1366) «بعثت و ابراهیم»، در: مجموعه آثار 17 (بعثت 2)، تهران، بنیاد فرهنگی مهندس مهدی بازرگان.
----------- (1367) «پادشاهی خدا»، در: مجموعه آثار 17 (بعثت 2)، تهران، بنیاد فرهنگی مهندس مهدی بازرگان.
----------- (1372) «آخرت و خدا هدف رسالت انبیا»، در: مجموعه آثار 17 (بعثت 2)، تهران، بنیاد فرهنگی مهندس مهدی بازرگان.
----------- (1388) «بازگشت به قرآن 2» (انسان¬بینی و انسان¬شناسی قرآن)، در: مجموعه آثار 19، تهران، بنیاد فرهنگی مهندس مهدی بازرگان.
دکارت، رنه (1372) «گفتار در روش»، در: سیر حکمت در اروپا، ترجمۀ محمدعلی فروغی، تهران، زوار.
سروش، عبدالکریم (1370) «مسلمانی و آبادانی- کافری و کم¬رشدی»، در: فربه¬تر از ایدئولوژی، چاپ هشتم، تهران، مؤسسه فرهنگی صراط.
-------------- (1375الف) «آزادی چون روش»، در اخلاق خدایان، چاپ چهارم، تهران، طرح نو.
-------------- (1375ب) «ذهنیّت مشوّش، هویت مشوّش»، در: اخلاق خدایان، چاپ چهارم، تهران، طرح نو.
-------------- (1376الف) «تفسیر متین متن»، در: بسط تجربه نبوی، چاپ پنجم، تهران، مؤسسه فرهنگی صراط.
-------------- (1376ب) «صراط¬های مستقیم»، کیان، ش 36، صص 2-16.
-------------- (1382الف) «آزادی و قدرت سیاسی»، در: ادب قدرت، ادب عدالت، تهران، موسسه فرهنگی صراط.
-------------- (1382ب) «دین و قدرت سیاسی»، در: ادب قدرت، ادب عدالت، تهران، موسسه فرهنگی صراط.
-------------- (1387) حکمت و معیشت، چاپ ششم، تهران، مؤسسه فرهنگی صراط.
-------------- (1388) اوصاف پارسایان، چاپ دهم، تهران، مؤسسه فرهنگی صراط.
صابر، زینب و پرویز شهابی (1391) «نسبت سوژه و قدرت در رمان¬های دن‌کیشوت و مادام بوواری با ابتنای بر دیدگاه¬های میشل فوکو»، پژوهش سیاست نظری، شماره 11، بهار و تابستان، صص181- 200.
فوکو، میشل (1389) «سوژه و قدرت»، در: تئاتر فلسفه، ترجمۀ نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، تهران، نشرنی.
کانت، ایمانوئل و دیگران (1376) روشنگری چیست؟ نظریه¬ها و تعریف¬ها، ترجمۀ سیروس آرین-پور، تهران، آگه.
لارنس، بارث (1388) «میشل فوکو»، در: متفکران بزرگ جامعه¬شناسی راب استونز، ترجمۀ مهرداد میردامادی، تهران، مرکز.
ماتیک، پُل (1965) «اومانیسم و سوسیالیسم»، ترجمۀ وحید تقوی، قابل دسترسی در: http://www.
kavoshgar.
org.
مجتهد شبستری، محمد (1379الف) «ایمان، سیاست و حکومت»، در: ایمان و آزادی، تهران، طرح نو.
------------------- (1379ب) ایمان و آزادی، چاپ سوم، تهران، طرح نو.
------------------- (1383الف) «آزادی و اخلاق»، در: تأمّلاتی در قرائت، قابل دسترسی در: https://www.
youtube.
com/watch?v=e0-yjlhQeOc.
میلر، پیتر (1384) سوژه، استیلا و قدرت، ترجمۀ نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، چاپ دوم، تهران، نشرنی.
نظری، اشرف (1391) سوژه، قدرت و سیاست: از ماکیاولی تا پس از فوکو، تهران، آشیان.
وحدت، فرزین (1383) رویارویی فکری ایران با مدرنیت، ترجمۀ مهدی حقیقت‌خواه، تهران، ققنوس.
وودراف اسمیت، دیوید (1394) هوسرل، ترجمۀ سید محمدتقی شاکری، تهران، حکمت.
