بررسی انتقادی ماده انضمامی بر مبنای فلسفه مشاء و حکمت متعالیه
الموضوعات : Studies on Mulla Sadra and the Transcendent Philosophy
1 - دانش‌آموخته دکتری فلسفه و کلام اسلامی (گرایش حکمت متعالیه)، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: مادة انضمامی, برهانهای ماده انضمامی, مادی و مجرد, حرکت جوهری, فلسفة مشاء, حکمت متعالیه,
ملخص المقالة :
مادة انضمامی مشائی نخستین و فراگیرترین طرح تبیین فلسفی حرکت بر اساس مادیت و تجرد است. هر چند اصل اندیشه و اندیشۀ اصلی در اینباره غیر قابل انکار است، اما شیوة تحلیل مشائین از این مطلب، محدودیتهایی را در حل مسائل مترتب بر این مسئلۀ بنیادی بوجود آورده است. اثبات و نیز تبیین این نظریه بر براهین معروف قوه و فعل، فصل و وصل و نیز برهان مبتنی بر قاعدة حدوث زمانی استوار است. برای تبیین عمیقتر و نیز تعیین دقیقتر مواضع نقد، صورت منطقی این براهین ذکر و پس از آن نشان داده میشود که دیدگاه انضمامی به مادة نخستین، با مبانی اصلی حکمت مشاء ـ‌مانند «اجتماع صور جسمی و نوعی»، «مساوقت وجود با وحدت و فعلیت»ـ و نیز مبانی صحیح حکمت متعالیه ـ‌مانند «اصالت وجود»، «وجود رابط» و «حرکت جوهری»ـ از وجوه متعدد ناسازگار است؛ درنتیجه، باید از بنیانهای حکمت متعالیه راه دیگری برای تبیین حقیقت ماده استخراج و جایگزین مادة انضمامی کرد. این امر میتواند مبنایی برای بازشناسی مفاهیم «مجرد» و «مادی» و نیز حل مسائل دشوار حرکت و زمان و ایجاد سازگاری بیشتر آموزه‌های فلسفی با یکدیگر، و نیز با آموزه‌های اسلامی باشد.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1389) قواعد کلی فلسفی در فلسفه اسلامی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ابن¬سينا (1363) المبدأ و المعاد، تهران: مؤسسة مطالعات اسلامى.
ابن¬سينا (1371) المباحثات، قم: بيدار.
ابن¬سينا (1379) النجاة من الغرق فى بحر الضلالات، تهران: دانشگاه تهران.
ابن¬سينا (1404ق) إلهيات الشفاء، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشى (ره).
احمدی، احمد (1388) بن¬لایه¬های شناخت، تهران: سمت.
پروازمنش، بهزاد (1400) «قاعده حدوث؛ از سازگاری با حکمت مشاء تا بهسازی در حکمت متعالیه»، آموزه¬های فلسفه اسلامی، شمارة 28، ص85ـ61.
پروازمنش، بهزاد؛ غفاری، حسین (1398) «بررسی انسجام برهان فصل و وصل با نظام حکمت مشاء»، آموزه‌های فلسفه اسلامی، شمارة 24، ص108ـ85.
پروازمنش، بهزاد؛ غفاری، حسین (1399) «برهان قوه و فعل از منظر حکمت مشاء»، آموزه¬های فلسفه اسلامی، شمارة 26، 62ـ41.
جوادی¬آملی، عبدالله (1375) رحیق مختوم، تدوین و تنظیم حمید پارسانیا، قم: اسراء.
جوادی¬آملی، عبدالله (بی¬تا) درسگفتارهای اسفار، قم: مؤسسة إسراء.
حسن¬زاده¬آملی، حسن (1373) أنه الحق، قم: قیام.
حسن¬زاده¬آملی، حسن؛ و جمعی از نویسندگان (1361) یادنامه مفسر کبیر، استاد علامه طباطبایی، قم: شفق.
سبزوارى، هادى (1369) شرح المنظومة، تحقيق و تعلیق مسعود طالبى و حسن حسن¬زاده¬آملى، تهران: ناب.
سهروردی، شهاب‌الدین یحیی (1372) مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقيقات فرهنگی.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1416ق) نهاية الحكمة، قم: مؤسسة نشر اسلامی.
طوسى، خواجه نصيرالدين (1375) شرح الاشارات و التنبيهات مع المحاكمات، قم: بلاغت.
عبودیت، عبدالرسول (1385) درآمدی بر نظام حکمت صدرائی، ج1، تهران: سمت.
فیاضی، غلامرضا (1378) تصحیح و تعلیق نهاية الحكمة، قم: مؤسسة امام خمینی (ره).
فیاضی، غلامرضا (1388) هستی و چیستی در مکتب صدرایی (تأملی نو در اصالت وجود و تفاسیر و ادله و نتایج آن)، تحقیق و نگارش حسینعلی شیدان‌شید، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
مصباح یزدی، محمدتقی (1365) آموزش فلسفه، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
مصباح یزدی، محمدتقی (1405¬ق) تعلیقة علی نهاية الحكمة، قم: مؤسسة در راه حق.
مطهرى، مرتضی (1364) تعلیقه و یادداشتهای اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج4، تهران: صدرا.
مطهرى، مرتضی (1378) مجموعه آثار، تهران: صدرا.
ملاصدرا (1380) الحكمة المتعالية فى الأسفار الأربعة، ج2، تصحیح و تحقیق مقصود محمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1381) الحكمة المتعالية فى الأسفار الأربعة، ج5، تصحیح و تحقیق رضا محمدزاده، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1383الف) الحكمة المتعالية فى الأسفار الأربعة، ج1،تصحیح و تحقیق غلامرضا اعوانی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1383ب) الحكمة المتعالية فى الأسفار الأربعة، ج3، تصحیح و تحقیق مقصود محمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ميرداماد، محمدباقر (1367) القبسات، به¬اهتمام مهدى محقق، سيدعلى موسوى بهبهانى، پرفسور ايزوتسو و ابراهيم ديباجى، تهران: دانشگاه تهران.
نراقى، مهدى (1380) شرح الإلهيات من كتاب الشفاء، قم: كنگره بزرگداشت محققان نراقى.
یزدان‌پناه، سیدیدالله (1393) مبانی و اصول عرفان نظری، ویراست دوم، نگارش عطاء انزلی، قم: مؤسسه امام خمینی (ره).
