بررسی ابعاد رابطۀ زمان و حرکت بر اساس نظریات ابن‌سینا و ملاصدرا
الموضوعات :
1 - دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد حوزۀ علمیه خراسان، مشهد، ایران
الکلمات المفتاحية: زمان, حرکت, حرکت توسطیّه, حرکت قطعیّه,
ملخص المقالة :
زمان کمیّتی برای اندازه‌گیری حرکت است و حركت عبارتست از خروج مستمر شىء از قوه به فعل؛ که خود به دو قسم توسطیّه و قطعیّه تقسیم میشود. حرکت قطعیّه همانند زمان، غیرقار بوده و قابلیت انطباق بر زمان را دارد. ابن‌سینا و ملاصدرا درمورد زمان و حرکت، در بسیاری موارد اشتراک نظر دارند. از نظر هر دو، ارتباط میان زمان و حرکت ارتباطی دوسویه است. زمان، از یک طرف، بلحاظ وجودی وابسته به حرکت است و از طرف دیگر، حرکت را دارای مقدار میکند. با وجود این، تحلیلهای نهایی آنها درمورد حقیقت زمان با هم متفاوت است. ابن‌سینا زمان را از مقولۀ کمّ بحساب آورده و قائل به تعدد زمان بر اساس تعدد حرکات نیست. او منشأ زمان را حرکت دوری فلک میداند و آن را معیاری برای سنجش سایر حرکات در نظر میگیرد. اما از نظر ملاصدرا، زمان عرض تحلیلی حرکت است؛ به این معنا که زمان و حرکت بلحاظ وجودی با هم اتحاد دارند اما بلحاظ چیستی، متفاوتند و در ذهن، زمان عارض بر حرکت میشود. ملاصدرا بر مبنای روش خاص خود، تحلیلی نو از زمان و حرکت و رابطۀ بین آنها ارائه داده است. از نظر وی، حرکت و زمان از امور وجودیند و از معقولات ثانیۀ فلسفی بشمار میروند. او معتقد است در جهان خارج، زمان عارض بر حرکت نیست، بلکه زمان و حرکت از شئون متحرکی واحدند. ملاصدرا برای هر حرکت، زمانی قائل است؛ گرچه زمان عامی را که در طبیعت رخ میدهد، به حرکت جوهری فلک نسبت میدهد. تفاوت نتیجه‌گیریهای دو فیلسوف، ناشی از تفاوت نگاه آنها به زمان و حرکت و رابطۀ میان این‌دو است که در این تحقیق بررسی شده‌اند.
آشتیانی، سیدجلاالدین (بی¬تا) «مقدمه» در فیض، ملامحسن، اصول المعارف، تصحیح و مقدمه سیدجلال‌الدین آشتیانی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
آملی، میرزاهاشم (بی¬تا) غرر الفوائد، بی‌جا: چاپخانه علمیه.
ابن¬رشد (1377) تلخیص کتاب مابعدالطبیعه، تهران: حکمت.
اخوان الصفا (1412ق) رسائل اخوان الصفاء و خلان الوفاء، بیروت: دار الاسلامی.
اردکانی، احمدبن‌محمد (1375) مرآت الاکوان (تحریر شرح الهداية الأثيرية لصدرالمتألهين)، تهران: میراث مکتوب.
ارسطو (1363) طبیعیات، ترجمه مهدی فرشاد، تهران: امیرکبیر.
ابن‌سینا (1364) النجاة من الغرق فی بحر الضلالات، تصحیح محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: دانشگاه تهران.
ابن‌سینا (1383) دانشنامه علائی، تصحیح سیدمحمد مشکوه، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
ابن‌سینا (1371) المباحثات، قم: بیدار.
ابن‌سینا (1395ق) الشفا (طبیعیات)، قاهره: دار الكتب العربی للطباعة و النشر.
ابن‌سینا (1360) فن سماع طبیعی، ترجمه محمدعلی فروغی، تهران: امیرکبیر.
ابن‌سینا (۱۴۰۳ق) الاشارات و التنبیهات، مع الشرح لِنصیرالدین طوسی و شرح الشرح لِقطب الدین رازی، تهران: بی‌نا.
ابن‌سینا (1404ق) التعلیقات، بیروت: مکتبة الاعلام الاسلامی.
انصاری شیرازی، یحیی (1392) دروس شرح منظومه، قم: بوستان کتاب.
بهمنیار (1375) التحصیل، تهران: دانشگاه تهران.
رازی، فخرالدین (1411ق) المباحث المشرقية فى علم الالهيات و الطبيعيات، قم: بیدار.
رازی، قطب‌الدین (1381) الهيات المحاكمات مع تعليقات الباغنوى، تهران: میراث مکتوب.
سبزواری، ملاهادی (1375) شرح منظومه، تهران: حکمت.
سجادی، سیدجعفر (1373) فرهنگ معارف اسلامی، تهران: دانشگاه تهران.
شهرزوری، شمس‌الدین (1383) رسائل الشجرة الالهیة، تهران: مؤسسه حکمت و فلسفه ایران.
عبودیت، عبدالرسول (1382) «رابطه جوهر و عرض»، معرفت فلسفی، شماره 41، ص38ـ11.
ملاصدرا (1380الف) الحكمة المتعالية في الأسفار الأربعة، ج2، تصحیح و تحقيق مقصود محمدي، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1380ب) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج7، تصحیح و تحقیق مقصود محمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1382) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج9، تصحیح و تحقیق رضا اکبریان، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1383الف) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج1، تصحیح و تحقیق غلامرضا اعوانی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1383ب) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج3، تصحیح و تحقیق مقصود محمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1383ج) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج4، تصحیح و تحقیق مقصود محمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1392) تعليقات صدرالمتألهين بر شرح حكمة الاشراق، تصحیح و تحقیق نجفقلی حبیبی، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
میرداماد (1367) قبسات، تهران: دانشگاه تهران.
نجفی‌افرا، مهدی (1388) «معنا و وجود حرکت در فلسفه ابن‌سینا»، آینه معرفت، شماره 3، ص26ـ1.
