انگیزه بزهکاری، میانکنش اخلاق و حقوق کیفری
الموضوعات :مجتبی ملک افضلی اردکانی 1 , محمدعلی مهدوی ثابت 2 , فیروز محمودی‌جانکی 3
1 - دانشگاه یزد
2 - دانشگاه آزاد اسلامی، تهران
3 - دانشگاه تهران
الکلمات المفتاحية: انگیزه, نیت, اخلاق, حقوق کیفری,
ملخص المقالة :
وجدان عمومی جامعه خواهان تساوی همگان در برابر قوانین کیفری است اما در عین حال، میان دو بزهکار که یکی با انگیزه های غیر اخلاقی مرتکب جرم شده و دیگری با انگیزههای اخلاقی و شرافتمندانه، قائل به تفاوت است؛ چنانکه در اخلاق نیز ارزش فعل به نیت فاعل وابسته است. نیت، همانند انگیزه به فاعل نیرو می دهد و جهت رفتارش را برای وصول به هدف، مدیریت می کند. بدین ترتیب می توان انگیزه بزهکاری را یک میان کنش اخلاق و حقوق کیفری به حساب آورد. رویکرد قانونگذار به انگیزه اما بدون مناقشه و چالش نیز نبوده است؛ همواره مخالفان و موافقانی زیر لوای «پاسداشت اخلاق» به نقد این رویکرد پرداخته اند. امکان ارتکاب بزه با انگیزه-های اخلاقی از یک سو و نقد و بررسی دیدگاه مخالفان و موافقان توجه حقوق کیفری به انگیزه، موضوع این مقاله است. رهاورد پژوهش، ترجیح مشروط دیدگاه موافقان است؛ حقوق کیفری در تحقق جرم باید «فعل مدار» باشد و به جز در مقام ضرورت، برای انگیزه اخلاقی یا غیر اخلاقی مرتکب نقشی قائل نشود اما در تعیین مجازات های تعزیری – که به حاکم جامعه اسلامی سپرده شده است - «فاعل مدار» باشد تا با توجه به ابعاد مختلف شخصیت بزهکار و از جمله انگیزه او، مناسب ترین مجازات را در محدوده اختیاراتش برگزیند.
قرآن کریم.
اردبیلی، محمدعلی، حقوق جزای عمومی، ج 1، تهران: میزان،1392.
افراسيابي، محمد اسماعيل، حقوق جزاي عمومي، تهران: ویراستار، 1376.
الهام، غلامحسین و برهانی، مرتضی، درآمدی بر حقوق جزای عمومی، ج 1، تهران: میزان،1392.
بکاریا، سزار، رساله جرایم و مجازات ها، ترجمه محمدعلی اردبیلی، تهران: میزان،1380.
پاد، ابراهيم، حقوق كيفري اختصاصي، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1347.
پالمر، مایکل، مسائل اخلاقی، ترجمه: آل‌بویه، علی‌رضا، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی، تهران، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم: ۱۳۸۸.
پيناتل، ژان، جرم شناسي، ترجمه رضا علومي، تهران: امير كبير، 1345.
ج. موری، ادوارد، انگیزش و هیجان، ترجمه محمد نقی براهنی، تهران: انتشارات شرکت سهامی چهر، 1363.
جعفری، محمدتقی، ترجمه و تفسیر نهج البلاغه، ج 4، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۶.
الحر العاملي، وسائل الشيعه، ـ قم: مؤسسة آل البيت عليهم السلام لإحياء التراث، 1409هـ ق.
دهخدا، علی اکبر، لغت نامه دهخدا، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، 1377.
سبزواری، هادی بن مهدی، أسرار الحکم في المفتتح و المختتم، قم: مطبوعات دينی، 1383 ه.ش.
شامبياتي، هوشنگ، حقوق جزاي عمومي، ج 1، تهران: ويراستار، 1393.
شجاعی، محمدصادق، دیدگاه های روان شناختی حضرت آیت اللّه مصباح یزدی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، 1385.
شریف الرضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه، مصحح: صبحی صالح، قم: هجرت، ۱۴۱۴ق.
شعاري ¬نژاد، علي اكبر، روانشناسي عمومي، تهران: شركت سهامي كتابهاي جيبي، 1351.
صانعي، پرويز، حقوق جزاي عمومي، تهران: طرح نو، 1382.
الطافی، رمضان، جبر روانی، تهران: بعثت، 1372.
طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن الکریم، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعهى مدرسين حوزه علميه قم، 1374.
عیاد الحلبی، محمد علی السالم، شرح قانون العقوبات: القسم العام، عمان: مکتبه دار الثقافه للنشر و التوزیع، 1997 م.
فرجي، ذبيح الله، انگيزش و هيجان، تهران: خردمند، 1371.
فيض، عليرضا، مقارنه و تطبيق در حقوق جزاي عمومي اسلام، تهران: ارشاد اسلامي، 1376.
کاتوزیان، ناصر، فلسفه حقوق، ج 1، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1380.
گلدوزيان، ايرج، بایسته های حقوق جزاي عمومي، تهران: میزان، 1384.
محسنی، مرتضی، دوره حقوق جزای عمومی، تهران: گنج دانش، 1375.
مطهري، مرتضي، مجموعه آثار، ج 17، تهران: صدرا، 1373.
معین، محمد، فرهنگ معین، تهران: زرین، 1388.
مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیه، ج 12، 1372
میرمحمدصادقی، حسین، حقوق جزای عمومی، ج 1، تهران: دادگستر،1392.
نوربها، رضا، زمينه حقوق جزاي عمومي، تهران: كانون وكلاي دادگستري، 1375.
ولیدی، محمد¬صالح، حقوق جزای عمومی، ج2، تهران: سمت، 1374.
A.Martin, Elizabeth, Oxford Dictionary of Law, Tehran: Didar, 1377
Bernardini, Roger, Droit pénal général. Introduction au droit criminel, Théorie générale de la responsabilité pénale, Paris: Gualino Editeur, 2003.
Bouloc, Bernard et Matsopoulou, Haritini, Droit pénal et procédure pénale, Paris: Sirey, 2006.
Bouloc, Bernard, Droit pénal général, Paris: Dalloz, 2009.
Bouloc, Bernard, Stefani Gaston, Levasseur Georges, Droit pénal général, Paris: Dalloz, 2005.
Canin, Patrik, Droit pénal général, Paris: Hachette supérieur, 2007.
Decocq, André, Droit pénal général, Paris: Armand Colin, 1972.
Desportes, Frédéric et Le Gunehec, Fransic, Droit pénal général, Paris: Economica, 2009.
Dreyer, Emmanuel, Droit pénal général, Paris: LexisNexis, 2010.
Gassin, Raymond, Criminologie, Paris: Dalloz, 2007.
Larguier, Jean, Droit pénal général, Paris: Dalloz, 2005.
Leroy, Jacques, Droit pénal général, Paris: LGDJ, 2010.
Pradel, Jean, Droit pénal comparé, Paris: Dalloz, 2008. A
Pradel, Jean, Manuel de Droit pénal général, Paris: Cujas, 2008. B
Renout, Harald, Droit pénal général, Orléans:Paradigme, 2010.
Vicentini, Jean-Philippe et Clément, Gérard, Fiches de droit pénal général, Rappels de cours et exercices corrigés, Paris: Ellipses, 2009.
Vouin, Robert et Léauté, Jacques, Droit pénal et criminologie, Paris: P.U.F., 1956
Webster's New World Dictionary of the American Language, NewYork: Prentice Hall Press, 1986.
www.beseh-rohani.ir
www.dastour.ir
www.dictionnaire-juridique.com
www.eghtesadnews.com
www.larousse.fr
www.lecourshebert.com
www.legifrance.gouve.fr
www.majlis.ir
www.qavanin.ir
www.wipo.int
www.wma.net.
299 |
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 319 – 299
انگیزه بزهکاری، میانکنش اخلاق و حقوق کیفری
مجتبی ملک افضلی اردکانی 1
محمدعلی مهدوی ثابت 2
فیروز محمودی جانکی 3
چکیده
وجدان عمومی جامعه خواهان تساوی همگان در برابر قوانین کیفری است اما در عین حال، میان دو بزهکار که یکی با انگیزههای غیر اخلاقی مرتکب جرم شده و دیگری با انگیزههای اخلاقی و شرافتمندانه، قائل به تفاوت است؛ چنانکه در اخلاق نیز ارزش فعل به نیت فاعل وابسته است. نیت، همانند انگیزه به فاعل نیرو میدهد و جهت رفتارش را برای وصول به هدف، مدیریت میکند. بدین ترتیب میتوان انگیزه بزهکاری را یک میانکنش اخلاق و حقوق کیفری به حساب آورد. رویکرد قانونگذار به انگیزه اما بدون مناقشه و چالش نیز نبوده است؛ همواره مخالفان و موافقانی زیر لوای «پاسداشت اخلاق» به نقد این رویکرد پرداختهاند. امکان ارتکاب بزه با انگیزههای اخلاقی از یک سو و نقد و بررسی دیدگاه مخالفان و موافقان توجه حقوق کیفری به انگیزه، موضوع این مقاله است. رهاورد پژوهش، ترجیح مشروط دیدگاه موافقان است؛ حقوق کیفری در تحقق جرم باید «فعلمدار» باشد و به جز در مقام ضرورت، برای انگیزه اخلاقی یا غیر اخلاقی مرتکب نقشی قائل نشود اما در تعیین مجازاتهای تعزیری – که به حاکم جامعه اسلامی سپرده شده است - «فاعلمدار» باشد تا با توجه به ابعاد مختلف شخصیت بزهکار و از جمله انگیزه او، مناسبترین مجازات را در محدوده اختیاراتش برگزیند.
واژگان کلیدی
[1] . استادیار گروه حقوق، دانشگاه یزد، یزد، ایران. (نویسنده مسئول)
Email: malekafzali@yazd.ac.ir
[2] . استادیار گروه حقوق، واحدعلوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
Email: m-mahdavisabet@srbiau.ac.ir
[3] . دانشیار گروه حقوق، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
Email: firouzmahmoudi@ut.ac.ir
تاریخ دریافت: 10/11/1394 پذیرش نهایی: 8/2/1395
