انگیزه بزهکاری، میانکنش اخلاق و حقوق کیفری
محورهای موضوعی : اخلاق و تربیت اسلامیمجتبی ملک افضلی اردکانی 1 , محمدعلی مهدوی ثابت 2 , فیروز محمودی‌جانکی 3
1 - دانشگاه یزد
2 - دانشگاه آزاد اسلامی، تهران
3 - دانشگاه تهران
کلید واژه: انگیزه, نیت, اخلاق, حقوق کیفری,
چکیده مقاله :
وجدان عمومی جامعه خواهان تساوی همگان در برابر قوانین کیفری است اما در عین حال، میان دو بزهکار که یکی با انگیزه های غیر اخلاقی مرتکب جرم شده و دیگری با انگیزههای اخلاقی و شرافتمندانه، قائل به تفاوت است؛ چنانکه در اخلاق نیز ارزش فعل به نیت فاعل وابسته است. نیت، همانند انگیزه به فاعل نیرو می دهد و جهت رفتارش را برای وصول به هدف، مدیریت می کند. بدین ترتیب می توان انگیزه بزهکاری را یک میان کنش اخلاق و حقوق کیفری به حساب آورد. رویکرد قانونگذار به انگیزه اما بدون مناقشه و چالش نیز نبوده است؛ همواره مخالفان و موافقانی زیر لوای «پاسداشت اخلاق» به نقد این رویکرد پرداخته اند. امکان ارتکاب بزه با انگیزه-های اخلاقی از یک سو و نقد و بررسی دیدگاه مخالفان و موافقان توجه حقوق کیفری به انگیزه، موضوع این مقاله است. رهاورد پژوهش، ترجیح مشروط دیدگاه موافقان است؛ حقوق کیفری در تحقق جرم باید «فعل مدار» باشد و به جز در مقام ضرورت، برای انگیزه اخلاقی یا غیر اخلاقی مرتکب نقشی قائل نشود اما در تعیین مجازات های تعزیری – که به حاکم جامعه اسلامی سپرده شده است - «فاعل مدار» باشد تا با توجه به ابعاد مختلف شخصیت بزهکار و از جمله انگیزه او، مناسب ترین مجازات را در محدوده اختیاراتش برگزیند.
The public conscience of the society wants everyone to be equal before the criminal laws, but at the same time, there is a difference between two criminals, one who commits a crime with immoral motives and the other with moral and honorable motives; As in ethics, the value of the verb depends on the intention of the subject. Intention, like motive, gives power to the subject and manages the direction of his behavior to reach the goal. In this way, the motive to commit a crime can be considered as an interaction between ethics and criminal law. The legislator's approach to motive has not been without controversy and challenge; Opponents and supporters have always criticized this approach under the banner of "protecting ethics. The possibility of committing a crime with moral motives on the one hand and criticizing the views of the opponents and supporters of criminal law's attention to motive is the subject of this article. The result of the research is the conditional preference of the opinion of the supporters; Criminal law must be "verb-oriented" in the execution of the crime and, except in the case of necessity, the moral or immoral motive of the perpetrator should not be given a role, but in the determination of punishments - which is entrusted to the ruler of the Islamic society - to choose the most appropriate punishment within the scope of his powers, considering the various dimensions of the criminal's personality and including his motive.
قرآن کریم.
اردبیلی، محمدعلی، حقوق جزای عمومی، ج 1، تهران: میزان،1392.
افراسيابي، محمد اسماعيل، حقوق جزاي عمومي، تهران: ویراستار، 1376.
الهام، غلامحسین و برهانی، مرتضی، درآمدی بر حقوق جزای عمومی، ج 1، تهران: میزان،1392.
بکاریا، سزار، رساله جرایم و مجازات ها، ترجمه محمدعلی اردبیلی، تهران: میزان،1380.
پاد، ابراهيم، حقوق كيفري اختصاصي، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1347.
پالمر، مایکل، مسائل اخلاقی، ترجمه: آل‌بویه، علی‌رضا، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی، تهران، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم: ۱۳۸۸.
پيناتل، ژان، جرم شناسي، ترجمه رضا علومي، تهران: امير كبير، 1345.
ج. موری، ادوارد، انگیزش و هیجان، ترجمه محمد نقی براهنی، تهران: انتشارات شرکت سهامی چهر، 1363.
جعفری، محمدتقی، ترجمه و تفسیر نهج البلاغه، ج 4، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۶.
الحر العاملي، وسائل الشيعه، ـ قم: مؤسسة آل البيت عليهم السلام لإحياء التراث، 1409هـ ق.
دهخدا، علی اکبر، لغت نامه دهخدا، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، 1377.
سبزواری، هادی بن مهدی، أسرار الحکم في المفتتح و المختتم، قم: مطبوعات دينی، 1383 ه.ش.
شامبياتي، هوشنگ، حقوق جزاي عمومي، ج 1، تهران: ويراستار، 1393.
شجاعی، محمدصادق، دیدگاه های روان شناختی حضرت آیت اللّه مصباح یزدی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، 1385.
شریف الرضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه، مصحح: صبحی صالح، قم: هجرت، ۱۴۱۴ق.
شعاري ¬نژاد، علي اكبر، روانشناسي عمومي، تهران: شركت سهامي كتابهاي جيبي، 1351.
صانعي، پرويز، حقوق جزاي عمومي، تهران: طرح نو، 1382.
الطافی، رمضان، جبر روانی، تهران: بعثت، 1372.
طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن الکریم، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعهى مدرسين حوزه علميه قم، 1374.
عیاد الحلبی، محمد علی السالم، شرح قانون العقوبات: القسم العام، عمان: مکتبه دار الثقافه للنشر و التوزیع، 1997 م.
فرجي، ذبيح الله، انگيزش و هيجان، تهران: خردمند، 1371.
فيض، عليرضا، مقارنه و تطبيق در حقوق جزاي عمومي اسلام، تهران: ارشاد اسلامي، 1376.
کاتوزیان، ناصر، فلسفه حقوق، ج 1، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1380.
گلدوزيان، ايرج، بایسته های حقوق جزاي عمومي، تهران: میزان، 1384.
محسنی، مرتضی، دوره حقوق جزای عمومی، تهران: گنج دانش، 1375.
مطهري، مرتضي، مجموعه آثار، ج 17، تهران: صدرا، 1373.
معین، محمد، فرهنگ معین، تهران: زرین، 1388.
مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیه، ج 12، 1372
میرمحمدصادقی، حسین، حقوق جزای عمومی، ج 1، تهران: دادگستر،1392.
نوربها، رضا، زمينه حقوق جزاي عمومي، تهران: كانون وكلاي دادگستري، 1375.
ولیدی، محمد¬صالح، حقوق جزای عمومی، ج2، تهران: سمت، 1374.
A.Martin, Elizabeth, Oxford Dictionary of Law, Tehran: Didar, 1377
Bernardini, Roger, Droit pénal général. Introduction au droit criminel, Théorie générale de la responsabilité pénale, Paris: Gualino Editeur, 2003.
Bouloc, Bernard et Matsopoulou, Haritini, Droit pénal et procédure pénale, Paris: Sirey, 2006.
Bouloc, Bernard, Droit pénal général, Paris: Dalloz, 2009.
Bouloc, Bernard, Stefani Gaston, Levasseur Georges, Droit pénal général, Paris: Dalloz, 2005.
Canin, Patrik, Droit pénal général, Paris: Hachette supérieur, 2007.
Decocq, André, Droit pénal général, Paris: Armand Colin, 1972.
Desportes, Frédéric et Le Gunehec, Fransic, Droit pénal général, Paris: Economica, 2009.
Dreyer, Emmanuel, Droit pénal général, Paris: LexisNexis, 2010.
Gassin, Raymond, Criminologie, Paris: Dalloz, 2007.
Larguier, Jean, Droit pénal général, Paris: Dalloz, 2005.
Leroy, Jacques, Droit pénal général, Paris: LGDJ, 2010.
Pradel, Jean, Droit pénal comparé, Paris: Dalloz, 2008. A
Pradel, Jean, Manuel de Droit pénal général, Paris: Cujas, 2008. B
Renout, Harald, Droit pénal général, Orléans:Paradigme, 2010.
Vicentini, Jean-Philippe et Clément, Gérard, Fiches de droit pénal général, Rappels de cours et exercices corrigés, Paris: Ellipses, 2009.
Vouin, Robert et Léauté, Jacques, Droit pénal et criminologie, Paris: P.U.F., 1956
Webster's New World Dictionary of the American Language, NewYork: Prentice Hall Press, 1986.
www.beseh-rohani.ir
www.dastour.ir
www.dictionnaire-juridique.com
www.eghtesadnews.com
www.larousse.fr
www.lecourshebert.com
www.legifrance.gouve.fr
www.majlis.ir
www.qavanin.ir
www.wipo.int
www.wma.net.
299 |
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 319 – 299
انگیزه بزهکاری، میانکنش اخلاق و حقوق کیفری
مجتبی ملک افضلی اردکانی 1
محمدعلی مهدوی ثابت 2
فیروز محمودی جانکی 3
چکیده
وجدان عمومی جامعه خواهان تساوی همگان در برابر قوانین کیفری است اما در عین حال، میان دو بزهکار که یکی با انگیزههای غیر اخلاقی مرتکب جرم شده و دیگری با انگیزههای اخلاقی و شرافتمندانه، قائل به تفاوت است؛ چنانکه در اخلاق نیز ارزش فعل به نیت فاعل وابسته است. نیت، همانند انگیزه به فاعل نیرو میدهد و جهت رفتارش را برای وصول به هدف، مدیریت میکند. بدین ترتیب میتوان انگیزه بزهکاری را یک میانکنش اخلاق و حقوق کیفری به حساب آورد. رویکرد قانونگذار به انگیزه اما بدون مناقشه و چالش نیز نبوده است؛ همواره مخالفان و موافقانی زیر لوای «پاسداشت اخلاق» به نقد این رویکرد پرداختهاند. امکان ارتکاب بزه با انگیزههای اخلاقی از یک سو و نقد و بررسی دیدگاه مخالفان و موافقان توجه حقوق کیفری به انگیزه، موضوع این مقاله است. رهاورد پژوهش، ترجیح مشروط دیدگاه موافقان است؛ حقوق کیفری در تحقق جرم باید «فعلمدار» باشد و به جز در مقام ضرورت، برای انگیزه اخلاقی یا غیر اخلاقی مرتکب نقشی قائل نشود اما در تعیین مجازاتهای تعزیری – که به حاکم جامعه اسلامی سپرده شده است - «فاعلمدار» باشد تا با توجه به ابعاد مختلف شخصیت بزهکار و از جمله انگیزه او، مناسبترین مجازات را در محدوده اختیاراتش برگزیند.
واژگان کلیدی
[1] . استادیار گروه حقوق، دانشگاه یزد، یزد، ایران. (نویسنده مسئول)
Email: malekafzali@yazd.ac.ir
[2] . استادیار گروه حقوق، واحدعلوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
Email: m-mahdavisabet@srbiau.ac.ir
[3] . دانشیار گروه حقوق، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
Email: firouzmahmoudi@ut.ac.ir
تاریخ دریافت: 10/11/1394 پذیرش نهایی: 8/2/1395
