برابری در آراء و نظرات شورای نگهبان با تاکید بر کرامت انسانی
الموضوعات :
مهدی مفتاحی
1
(دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان)
سیدمحمدصادق احمدی
2
(هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان(خوراسگان))
قدرت الله نوروزی باغکمه
3
(دانشگاه اصفهان)
الکلمات المفتاحية: کرامت انسانی, شورای نگهبان, برابری, نابرابری, تبعیض مثبت,
ملخص المقالة :
امروزه برابری حقوقی کرامت محور، نقش بی بدیلی در حقوق بشر نوین یافته است. از این رو، از یک طرف، در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران اصول متعددی از جمله بند نهم اصل سوم و اصول نوزدهم و بیستم به اصل برابری پرداخته و از طرف دیگر شورای نگهبان به عنوان نهاد صیانت از قانون اساسی به هنگام تطبیق قوانین و مقررات با شرع و قانون اساسی باید این اصول را مدنظر قرار داده و به آنها استناد نمایید. در این پژوهش با رویکردی توصیفی-تحلیلی، سعی بر آن است تا جایگاه برابری از منظر کرامت انسانی در نظرات شورای نگهبان مورد بررسی قرار گرفته تا مشخص گردد شورای نگهبان در آرا و نظرات خود تا چه حد به این اصل مبنایی استناد داشته و حقوق مصرح در فصل دوم قانون اساسی را تضمین نموده است؛ چراکه کرامت انسانی، بنیاد برابری حقوقی بوده و انسانها از حیثیت برابری برخوردار و در نتیجه در حق‌ها نیز برابرند. مطالعه نظرات شورای نگهبان از ابتدای انقلاب تاکنون نشان می‌دهد که این شورا در نظرات خود در موارد متعددی به اصل برابری و منع تبعیض استناد داشته است؛ اما نکته قابل تأمل این است که نوع نگرش شورا به اصل برابری، گاهی صرفاً شکلی است و برابری ماهوی و تبعیض مثبت در مواردی نادیده گرفته شده است.
احمدی، داریوش؛ ابراهیمی، مهدی، ۱۳۹۴، سلسله جلسات بازخوانی مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی سال ۱۳۵۸، بررسی اصل نوزدهم، موضوع جلسه بیست و چهارم و بیست و هفتم مشروح مذاکرات، پژوهشکده شورای نگهبان.
راسخ، محمد،1390، نظارت و تعادل در نظام قانون اساسی، تهران: دارک.
راولز، جان1383 ،عدالت به مثابه انصاف: یک بازگویی، ترجمه عرفان ثابتی، تهران: نشر ققنوس.
عباسی، بیژن، 1395، حقوق بشر و آزادیهای بنیادین (سه نسل حقوق بشر در اسلام، ایران و اسناد بین المللی و منطقهای)، چاپ دوم، تهران، نشر دادگستر،
قاری سید فاطمی، محمد، 1396، حقوق بشر در جهان معاصر، درآمدی بر مباحث نظری؛ مفاهیم، مبانی، قلمرو و منابع، جلد اول، چاپ پنجم، تهران، نشر نگاه معاصر
مرکز مالمیر، احمد، 1394، حاکمیت قانون، مفاهیم، مبانی و برداشت‌ها، ویراست دوم، تهران، مجلس شورای اسلامی، مرکز پژوهشها،
احمدی، سید محمد صادق،1396، تحلیلی بر مفهوم حق نظارت همگانی بر قدرت براساس دو رابطه حق-ادعا و حق-آزادی، فصلنامه مطالعات حقوق عمومی، دوره 47، شماره 3، 707-723
احمدی، سیدجواد، 1392، اصطلاح شناسی «عدالت» و پیوند آن با مفاهیم همسو در آموزه‌های نهج البلاغه، معرفت اخلاقی، سال چهارم، شماره اول، 37-53
اقبال طالقانی، حسین، 1383، رونق سرمایه گذاری مستقیم خارجی، چکیده گزارش 2004 سرمایه گذاری خارجی (UNCTAD) فصلنامه اقتصاد سیاسی، شماره ششم،
آقایی طوق، مسلم؛ غمامی، محمد مهدی، ۱۳۹۱، تحول حقوق و آزادیهای شهروندی در مصر مبتنی بر قانون اساسی ۲۰۱۲ میلادی، دانش حقوق عمومی، سال اول، شماره یک، 1-22
آل محمد، محمدعلی؛ نوروزی، قدرت الله؛ توسلی نائینی، منوچهر؛ 1398، عدالت به مثابه مبنای حاکمیت قانون در نظام حقوقی ایران، فصلنامه تحقیقات حقوقی تطبیقی ایران و بین الملل، سال دوازدهم، شماره چهل و چهارم، 21-42
بشیریه، حسین، 1382، دیباچه‌ای بر فلسفه عدالت، فصلنامه ناقد، شماره 1، 11-55
پریزادی، طاهر، میرزازاده، حجت، 1397، توسعه منطقهای در ایران با رویکرد عدالت توزیعی، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال هجدهم، شماره 50، 198-179
پورحسن، شکوفه؛ فلاحی، فاطمه، ۱۳۹2، بررسی ابعاد جایگاه انسان در حقوق بشر اسلامی ، اندیشمندان حقوق، شماره ۱، ۱۴۵-۱۶۲
تقی زاده، جواد؛ کریم زاده شریف آباد، طیبه، ۱۳۹۲، اصل برابری و نظارت قانونی بر اجرای انتخابات نهادهای سیاسی، مجله مطالعات حقوقی دانشگاه شیراز، دوره پنجم، شماره اول، 25-48.
توانا، محمدعلی، 1389، نظریه عدالت سیاسی جان رالز: راه حلی برای معمای دووجهی آزادی و برابری، پژوهش سیاست نظری، دوره جدید، شماره 8، 99-126
جلالی، محمد؛ حیدری، فروغ، ۱۳۹۳، اصل برابری ورود به خدمات عمومی در پرتو آرای دیوان عدالت اداری، فصلنامه رأی: مطالعات آرای قضایی، سال سوم، دوره ۸، ۴۱-۶۰: ۱۹
حبیب زاده, محمد جعفر, هوشیار, مهدی. (1393). موقعیت اقلیت‌های دینی در حقوق کیفری ایران در پرتو اصل برابری در مقابل قانون. پژوهشنامه حقوق کیفری, 5(2), 61-87.
حبیب نژاد، سید احمد،(1394)، شـرایط اعمال تحدید حقوق و آزادی‌هـا با تأکید بر تحدید به نام نظم عمومی، حقوق تطبیقی، دوره 3، شماره 1، 53-78
حسینی، سیده لطیفه، (1395)، تحلیل تطبیقی معیار تحدید آزادی های عمومی در نظام اسلامی و نظام بین المللی حقوق بشر، دوفصلنامه مطالعات حقوق بشر اسلامی، سال پنجم، شماره دهم، 129-153
حیدرزادگان، علیرضا؛ صندوقداران، محمد حسین. (1396). فرصت‌های آموزشی دانش آموزان عشایر استان سیستان و بلوچستان (برابر یا نابرابر). مطالعات برنامه ریزی آموزشی, 6(11), 159-175.
خانی والی زاده، سعید، 1397، بررسی ارتباط رعایت حقوق دفاعی و کرامت انسانی افراد در حقوق اداری ایران و فرانسه، فصلنامه حقوق اداری، سال پنجم، شماره 14، 31-53
درگاهی، مهدی، 1396، میان کنش کرامت انسانی و عملیات‌های اطلاعاتی، پژوهش‌های حفاظتی و امنیتی، شماره 21، 33-60
راسخ، محمد. (1396). «حق» یا «ارزش» حیات؟ نکته‌ای منطقی در باب ادعای حق بر حیات. فصلنامه تحقیقات حقوقی, 20(3), 75-98
راسخ، محمد، 1388، نظریه حق، فصلنامه باروری و ناباروری، دوره 10، شماره 4، 299-316
رحمانی، زهره، 1390، نظريه‌هاي مؤيد حق: نظریه برابري‌گرای کانتی، راهبرد، شماره 58، 203-216
رحیمی، غلامرضا، ۱۳۹۳، حقوق متقابل ملت و دولت از دیدگاه اسلام و لیبرالیسم، سیاست متعالیه، سال دوم، شماره ۷، 173-154
رفیعی، محمدصادق؛ احمدی، محمدصادق؛(1400)، نظارت پذیری قضایی شورای نگهبان توسط دیوان عدالت اداری، مجله حقوق پزشکی، ویژه نامه نوآوری حقوقی، 567-583
رفیعی علوی، احسان؛ قائدی، امیر، 1392، تبعیض ناروا (نقد و بررسی رأی شماره 514، مورخ 24/07/1391 هیات عمومی دیوان عدالت اداری)، رویه قضایی (نقد رأی)، سال دوم، شماره 3، 1-16: 15
ساعد، محمدجعفر، 1390، چشم اندازی به منزلت انسانی از منظر اخلاق زیستی و حق‌های بشری، حقوق بشر، دوره 6، شماره 1، 3-18
سهرابلو، علی و لطفی، حسن، 1397، بومی گزینی در آزمونهاي استخدامی در پرتو اصول حاکم بر استخدام در دستگاههاي دولتی و قوانین موضوعه، فصلنامه حقوق اداری، سال هشتم، شماره 18، 121-144.
سیدباقری, سیدکاظم. (1397). راهبرد برابری فرصتها و امکانات در عدالت سیاسی با تاکید بر قرآن کریم. سپهر سیاست, 5(15), 7-31.
شایان فر، جواد، 1393، مطالعه تطبیقی حقوق ملت در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و پاکستان، فصلنامه مطالعات شبه قاره دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال ششم، شماره بیست و یکم، 53-78
صباحی، معین؛ رنجبری، ابوالفضل و مسعود، غلامحسین،1400، تأملی بر مفهوم برابری در نظام حقوقی ایران با رویکردی به اسناد فراملی، پژوهشنامه حقوق اسلامی، دوره بیست و دوم، شماره 53، 275-296.
عکاشه، زهرا بابادی؛ شریف، سیدمصطفی؛ جمشیدیان، عبدالرسول، 1389، تأمین و گسترش برابری فرصتها و عدالت آموزشی در آموزش و پرورش استان اصفهان، فصلنامه رفاه اجتماعی، سال دهم، شماره ۳۷، 287-305
علیخانی، علی اکبر، 1386، برابری و نابرای سیاسی در اندیشه سیاسی امام علی (ع)، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال سوم، شماره 1، 67-89
غمامی، محمد مهدی، عزیزی، حسین، 1393، مبانی و اصول عدالت استخدامی در نظام حقوقی اسلام، فصلنامه حقوق اداری، سال اول، شماره 4، 97-118
قاری سیدفاطمی، سید محمد،1380، تحلیل مفاهیم کلیدی حقوق بشر معاصر حق، تعهد، آزادی، برابری و عدالت، تحقیقات حقوقی، شماره 33 و 34، 200-265
قاری سیدفاطمی، سید محمد1382، حق تعیین سرنوشت و مسئله نظارت بر انتخابات: نظارت تضمینی در مقابل نظارت تحدیدی، فصلنامه علوم پژوهشی، دوره هفتم، شماره 4، 123-140.
گرجی ازندریانی، علی اکبر؛ طبری، حامد؛ میرمحمدصادقی، مریم، 1390، تبعيض مثبت: تبعيض عادلانه یا درمان اثرات تبعيض، تحقیقات حقوقی، شماره 55، 331-363
گلی، حسین؛ اله وردی‌ها، محمد مهدی؛ کاوند، علیرضا، ۱۳۹۵، تساوی حقوق در بستر قانون اساسی ایران و نهج البلاغه، فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه، سال چهارم، شماره ۱۵، ۱۱۷-۱۳۳
محمودی, سید علی. (1397). ارزیابی تطبیقی دیدگاه‌های کانت و میل دربارۀ منزلت انسانی و حقوقی زنان. فصلنامه سیاست, 48(1), 143-162.
محمودی، علی، 1396، فلسفۀ هم آوایی آزادی و برابری در نظریۀ عدالت جان رالز، دوره 12، شماره 2، صفحه 57-85
مرتضوی کاخکی، مرتضی؛ حقیقی، ایمان؛ مهدوی عادلی، محمدحسین، 1392، راﺑﻄﻪ ﺑﺮاﺑﺮي ﻓﺮﺻﺖ و ﺑﺮاﺑﺮي درآﻣﺪ در ﻣﻨﺎﻃﻖ اﯾﺮان: ﻣﺪﻟﺴﺎزي ﺗﻌﺎدل ﻋﻤﻮﻣﯽ، ﻣﺠﻠﻪ اﻗﺘﺼﺎد و ﺗﻮﺳﻌﻪ منطقهای ﺳﺎل ﺑﯿﺴﺘﻢ، دوره ﺟﺪﯾﺪ ﺷﻤﺎرة 5، 69-95
مؤمنی راد، احمد، نورایی، مهدی. (1395). مفهوم نظارت در اصل 99 قانون اساسی. دوفصلنامه حقوق عمومی عدالت, 1(1), 103-126.
نجاری، مهدی؛ حسنی، محمد، (1397). تحلیل نابرابری فرصت‌های دسترسی به آموزش عالی (مورد مطالعه شهرستان‌های استان آذربایجان غربی). مطالعات برنامه ریزی آموزشی, 7(14), 76-96.
قلیچ، وهاب،(1389) ، معیارهای عدالت توزیعی، مقایسه تطبیقی دیدگاه های جان راولز و شهید مطهری، مطالعات اقتصاد اسلامی، سال سوم، شماره اول، 145-163
ویژه، محمدرضا، ۱۳۸۳، مفهوم اصل برابری در حقوق عمومی نوین، نشریه حقوق اساسی، سال دوم، شماره دوم، ۲۱۳-۲۵۲
هاشمی، سیدمحمد، 1382، نظارت شورای نگهبان، انضباطی است نه استصوابی و نه استطلاعی، مدرس دوره 7، شماره 3، 179-189
هزار جریبی, جعفر. (1390). بررسی احساس عدالت اجتماعی و عوامل مؤثر بر آن (مطالعه موردی شهرتهران). جامعه شناسی کاربردی, 22(3), 41-62.
همتی, مجتبی. (1385). حق‌های اقتصادی-اجتماعی و نسبت آن با حقوق شهروندی در پرتو نظریه عدالت رولز. مجله حقوقی دادگستری, 71(58), 65-92.
یداله پور، بهروز؛ مؤدب، رضا، 1393، کرامت انسان و الزامات آن از منظر قرآن کریم، مطالعات تفسیری، شماره 17، 75-90
یوسفی، علی، 1383، برابری سیاسی و رابطه آن با مشروعیت دولت، تحلیل ثانویه نتایج یک پژوهش در سه شهر تهران، مشهد و یزد. مسائل اجتماعی ایران. (۴۴)، ۶۵-۸۷
Henrard,Kristin, 2011, Boosting Positive Action: The Asymmetrical Approach towards NonDiscrimination and Special Minority Rights, ZaöRV 71, 379-418(Available online at: http://www.zaoerv.de/ © 2011, Max-Planck-Institut für ausländisches öffentliches Recht und Völkerrecht)
Levade, Anne,2004, Positive Discrimination And The Principle Of Equality In French Law, No 111, pages 55 – 71(Available online at: https://www.cairn-int.info/article-E_POUV_111_0055--positive-discrimination-and-theprincipl.htm)
Rawls,John, 1999, A Theory of Justice, Oxford University Press(Available online at: http://www.consiglio.regione.campania.it/cms/CM_PORTALE_CRC/servlet/Docs?dir=docs_biblio&file=BiblioContenuto_3641.pdf)
www.nazarat.shora-rc.ir (سامانه جامع نظرات شورای نگهبان)
www.noormags.com
www.shora-gc.ir
207 |
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 236 – 207
برابری در آراء و نظرات شورای نگهبان
با تاکید بر کرامت انسانی
مهدی مفتاحی 1
سیدمحمدصادق احمدی 2
قدرت الله نوروزی باغکمه 3
چکیده
امروزه برابری حقوقی کرامت محور، نقش بی بدیلی در حقوق بشر نوین یافته است. از این رو، از یک طرف، در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران اصول متعددی از جمله بند نهم اصل سوم و اصول نوزدهم و بیستم به اصل برابری پرداخته و از طرف دیگر شورای نگهبان به عنوان نهاد صیانت از قانون اساسی به هنگام تطبیق قوانین و مقررات با شرع و قانون اساسی باید این اصول را مدنظر قرار داده و به آنها استناد نمایید. در این پژوهش با رویکردی توصیفی-تحلیلی، سعی بر آن است تا جایگاه برابری از منظر کرامت انسانی در نظرات شورای نگهبان مورد بررسی قرار گرفته تا مشخص گردد شورای نگهبان در آرا و نظرات خود تا چه حد به این اصل مبنایی استناد داشته و حقوق مصرح در فصل دوم قانون اساسی را تضمین نموده است؛ چراکه کرامت انسانی، بنیاد برابری حقوقی بوده و انسانها از حیثیت برابری برخوردار و در نتیجه در حق‌ها نیز برابرند. مطالعه نظرات شورای نگهبان از ابتدای انقلاب تاکنون نشان می‌دهد که این شورا در نظرات خود در موارد متعددی به اصل برابری و منع تبعیض استناد داشته است؛ اما نکته قابل تأمل این است که نوع نگرش شورا به اصل برابری، گاهی صرفاً شکلی است و برابری ماهوی و تبعیض مثبت در مواردی نادیده گرفته شده است.
واژگان کلیدی
[1] . دانشجوی دکتری حقوق عمومی، واحد اصفهان(خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران.
Email: Mehdi.meftahy@yahoo.com
[2] . استادیار گروه حقوق عمومی، واحد اصفهان(خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران. (نویسنده مسئول)
Email: sms_ahmadi@khuisf.ac.ir
[3] . استادیار گروه حقوق، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.
Email: gh.noroozi@ase.ui.ac.ir
تاریخ دریافت: 18/1/1401 پذیرش نهایی: 7/4/1401
