آموزه‌های اخلاقی در شعر عصر سامانی
الموضوعات :
فریبا آراسته
1
(دانشگاه آزاد اسلامی واحد سیرجان)
محمد صالح امیری
2
(دانشگاه آزاد اسلامی، سیرجان)
مریم جعفری
3
(دانشگاه آزاد اسلامی واحد سیرجان)
الکلمات المفتاحية: آموزه‌های اخلاقی, شعر, عصر سامانی.,
ملخص المقالة :
سامانیان نخستین سلسله ایرانی پس از اسلام هستند که به‌صورت جدی در پرورش شعر و ادبیات فارسی کوشیدند از معروف‌ترین شاعران این دوره می‌توان به رودکی، شهید بلخی، دقیقی، ابو شکور و کسایی، رابعه، ربنجنی اشاره کرد. از مضامین پرکاربرد در آثار ادبی عصر سامانی، اخلاق و موضوعات اندرزی است که در این دوره بدان توجه زیاد شده است. پرداختن به آموزه‌های اخلاقی در شعر این دوره می‌تواند مخاطب را نسبت به مردم و اخلاق آنها در دوره سامانی آگاه کند. ازآنجاکه تاکنون کاری جدی در مورد آموزه‌های اخلاقی در خصوص شاعران این عصر که اغلب شاعران بی دیوان هستند صورت نگرفته این پژوهش ضروری به نظر می‌رسد. از مقاله حاضر به بررسی برخی از مباحث چون عدالت، دانش‌اندوزی، خرد، صبر، بخشش و بخشایش، آزادمنشی و مناعت طبع و ... با رویکرد توصیفی تحلیلی پرداخته است و به این نتیجه دست‌یافته است که شاعران این عصر به بیان مضامین اخلاقی تلاش کرده‌اند این دوره فقر ناپسند شمرده‌شده، در عوض دریافت هدایا به شخص مظطر وام پرداخت می‌شود واقعیت‌گرایی سبب توصیفات جزییات طبیعت یا واقعیات حالات جسمی شاعر در شعر این دوره مشاهده می‌شود و خردورزی به‌جای خرافه در اشعار عده‌ای از سرایندگان به‌ویژه در اشعار ابو شکور با بسامد فراوان دیده می‌شود.
ابن مسکویه، احمد بن محمد،1374، جاویدان خرد، ترجمه تقی الدین محمد شوشتری، تصحیح بهروز شوشتریان، چاپ دوم، نشر موسسه فرهنگ دانش
اسلامی ندوشن، محمد علی،1370، جام جهان بین، چاپ دوم، انتشارات کتابخانه ایرانمهر
امیر احمدی، ابوالقاسم، سعید روزبهانی،1393، آموزه های زهدی و اخلاقی در شعر قرن چهارم با تکیه بر اشعار کسایی، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، نشریه علمی پژوهشی، سال ششم، شماره 24، ص 149-172
آهنگری، فرشته،1386، پیشینه و بنیادهای اخلاق در ایران و جهان، شماره 3 و 4، سال دوم
بزرگ بیگدلی، سعید،1387، رودکی پدر شعر پارسی، چاپ اول، انتشارات موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی، تهران
پورعزت، علی اصغر،1383، شهر عدل و دولت هوشمند، شماره 11 و 12، دانشگاه مدیریت دولتی تهران
خرمشاهی، بهاءالدین،1397، فرهنگ و دین بر گزیده مقالات دایره المعارف دین، چاپ اول، ویاده راستار میرچاده
داودی، مهدی،1387، اندیشه های زرتشت پیامبر ابران باستان، چاپ اول نشر سایه نیما
دقیقی، ابو منصور محمدبن احمد، 1373، دیوان احمددقیقی توسی، به کوشش محمدجواد شریعت، چاپ دوم، نشر اساطیر، تهران
رزمجو، حسین،1390، انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی، چاپ سوم، دانشگاه فردوسی مشهد
رضازاده شفق، صادق،1352، تاریخ ادبیات ایران، چاپ دوم، نشر دانشگاه پهلوی، شیراز
رودکی سمرقندی ابو عبدالله،1376، دیوان رودکی سمرقندی، بر اساس نسخه سعید نفیسی، ی. براگینسکی، چاپ دوم، نشر نگاه
رودکی، ابو عبدالله، به کوشش منوچهردانش پژوه،1374، دیوان رودکی، چاپ اول، نشر طوس
رودکی، بوعبدالله، دیوان شعر رودکی، به کوشش جعفر شعار 1382، چاپ سوم، نشر قطره، تهران
شفیعی کدکنی، محمد رضا، 1372، انواع ادبی و شعر فارسی، سال هشتم، شماره 32، رشد آموزش ادب فارسی
شفیعی کدکنی، محمد رضا،1370، در باز خوانی سنت ها، مصحح محمد قهرمان، نشر آستان قدس رضوی، مشهد
صفا، ذبیح الله،1375، دورنمایی از فرهنگ ایرانی و اثر جهانی آن، انتشارات هیرمند، چاپ اول، تهران
فرج الهی، فرج الله،1390، حضرت ایوب، (اسوه صبر و مقاومت و شکر) شماره 609، سال 51، شماره 11
کسایی مروزی،1364، به کوشش مهدی درخشان، اشعار حکیم کسایی مروزی و تحقیقی در زندگی و آثار او، چاپ اول، نشردانشگاه تهران
لازار، ژیلبر، اشعار پراکنده قدیمترین شعرای فارسی زبان،1361، نشر کتاب آزاد، تهران
مدبری، محمود، (1370)، شرح احوال و اشعار شاعران بی دیوان، چاپ اول، نشر پانوس، تهران.
مهدوی، سید محمد صادق؛ ادریسی، افسانه؛ حسینی امین، سیده نرگس،1390، بررسی سرمایه های فرهنگی و اقتصادی با بعد اخلاقیات دینداری، سال پنجم، شماره 2
میرزایف، عبدالغنی،1958، ابوعبدالله رودکی، محررمسئول، میرزا ترسون زاده، نشر تاجیکستان، استالین آباد
نفیسی، سعید،1241، محیط زندگی و احوال و اشعار رودکی، چاپ دوم، نشر کتابخانه ابن سینا، تهران
هانری دوفوشه کور، شارل،1377، اخلاقیات (مفاهیم اخلاقی در ادبیات فارسیاز سده سوم تا سده هفتم هجری) ترجمه محمد علی امیر معزی و عبدالمحمد روح بخشان، چاپ اول، نشر دانشگاهی، تهران
یلمه ها، احمد رضا،1395، بررسی ادبیات تعلیمی منظوم و سیر تطور و تحول آن در ایران، پزوهشنامه ادب تعلیمی، سال هشتم، شماره 29، قم
37 |
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 52 – 27
آموزه‌های اخلاقی در شعر عصر سامانی
فریبا آراسته 1
محمد صالح امیری 2
مریم جعفری 3
چکیده
سامانیان نخستین سلسله ایرانی پس از اسلام هستند که به‌صورت جدی در پرورش شعر و ادبیات فارسی کوشیدند از معروف‌ترین شاعران این دوره می‌توان به رودکی، شهید بلخی، دقیقی، ابو شکور و کسایی، رابعه، ربنجنی اشاره کرد. از مضامین پرکاربرد در آثار ادبی عصر سامانی، اخلاق و موضوعات اندرزی است که در این دوره بدان توجه زیاد شده است. پرداختن به آموزه‌های اخلاقی در شعر این دوره می‌تواند مخاطب را نسبت به مردم و اخلاق آنها در دوره سامانی آگاه کند. ازآنجاکه تاکنون کاری جدی در مورد آموزه‌های اخلاقی در خصوص شاعران این عصر که اغلب شاعران بی دیوان هستند صورت نگرفته این پژوهش ضروری به نظر می‌رسد. از مقاله حاضر به بررسی برخی از مباحث چون عدالت، دانش‌اندوزی، خرد، صبر، بخشش و بخشایش، آزادمنشی و مناعت طبع و ... با رویکرد توصیفی تحلیلی پرداخته است و به این نتیجه دست‌یافته است که شاعران این عصر به بیان مضامین اخلاقی تلاش کرده‌اند این دوره فقر ناپسند شمرده‌شده، در عوض دریافت هدایا به شخص مظطر وام پرداخت می‌شود واقعیت‌گرایی سبب توصیفات جزییات طبیعت یا واقعیات حالات جسمی شاعر در شعر این دوره مشاهده می‌شود و خردورزی به‌جای خرافه در اشعار عده‌ای از سرایندگان به‌ویژه در اشعار ابو شکور با بسامد فراوان دیده می‌شود.
واژگان کلیدی
[1] . دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد سیرجان، دانشگاه آزاد اسلامی، سیرجان، ایران.
Email: arasteh.edu@Gmail.com
[2] . استادیار مدعو، گروه‌زبان‌و ادبیات‌فارسی،واحد سیرجان،دانشگاه آزاد اسلامی، سیرجان، ایران. (نویسنده مسئول)
استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بندرلنگه، دانشگاه آزاد اسلامی، بندرلنگه، ایران.
Email: farhang358n@yahoo.com
[3] . استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد سیرجان، دانشگاه آزاد اسلامی، سیرجان، ایران.
Email: M.jafari7800@yahoo.com
تاریخ دریافت: 20/3/1400 پذیرش نهایی: 4/6/1400
