تطبيق آراء علامه طباطبايي و علامه مصباح يزدي درباره منشاء الزام و ارزش اخلاقي
الموضوعات :سید مرتضی حسینی مطلق 1 , مهدي ايماني مقدم 2
1 - موسسه امام خمینی(ره)
2 - دانشگاه اراك، اراک
الکلمات المفتاحية: فلسفه اخلاق, ملاک اخلاقی, اعتباریات, ضرورت بالقیاس, ضرورت بالغیر, علامه طباطبایی, مصباح یزدی,
ملخص المقالة :
عموم فیلسوفان اخلاق مسلمان، به اقتضای اطلاق و دوام شریعت اسلام و حجیت ابدی سیره و سنت حضرات معصومین (علیهم السلام) و نیز به اقتضای استدلال عقلی و ثبات فطرت انسانی و علي رغم تفاوت در روشِ تبيين، قائل به اطلاق ملاکات برای ارزش ها و هنجارهای اخلاقی شده اند. دو فيلسوف بزرگ اخلاق شيعي در دوره معاصر يعني علامه طباطبايي و علامه مصباح يزدي در تبيين به ظاهر متفاوت از واقع گروي اخلاقي و اطلاق ملاكات اخلاقي، نظريه پردازي نموده اند؛ مقاله حاضر در پي اثبات اين نكته است كه اين دو تبيين، مآلا به تبيين واحدي قابل ارجاع است. علامه طباطبائی (در تفسير رايج از نظريه ايشان) ضروریات اخلاقی را از باب اعتباریات دانسته و ضرورت حقیقی و تکوینی بین عمل قوه فعاله و اثر عینی آن را ، مجازا (به معناي وحدت در معنا و تفاوت در مصداق) به ضرورت ذهنی و نفسانیِ حاصل از تصور غایت ذهني تسری داده است اما علامه مصباح از باب ضرورت بالقیاس الی الغیر، به ضرورت الزامات اخلاقی رسیده است. می توان با اعتباری و ذهنی دانستن ضرورت بالقیاس و ارجاع آن به ضرورت بالغیر، اين دو نظريه را، تعابیری متفاوت از یک حقیقت دانست. تحقیق پیش رو، به تبیین این مهم پرداخته است.
احمدي، حسين، «معنا شناسي الزام اخلاقي با تفسيري نو از ديدگاه علامه طباطبايي» پ‍‍‍‍ژوهشنامه اخلاق، سال هفتم، بهار 1393، شماره22.
صدرالمتالهین، محمد، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، ج1، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی¬تا.
طباطبايي، سيد محمد حسن، بدايه الحكمه، قم، انتشارات حوزه علمیه، 1392ش.
طباطبايي، سيد محمد حسن، نهايه الحكمه، قم، انتشارات جامعه مدرسين، 1416ق.
طباطبایی، محمد حسین، اصول فلسفه، در کتاب مجموعه آثار شهید مطهری «اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج6» چاپ هشتم، تهران، انتشارات صدرا،1380ش.
طباطبایی، محمد حسین، رسائل سبعه، قم، چاپ حکمت، 1362ش.
غروی اصفهانی، محمد حسین، نهایه الدرایه فی شرح الکفایه، ج 6-5، طبع دوم، بیروت، موسسه آل البیت لاحیاء التراث، 1429ق.
فرانکنا، ویلیام کی، فلسفه اخلاق، ترجمه هادی صادقی، قم، انتشارات طه، 1376ش.
مصباح یزدی، محمدتقی، آموزش فلسفه، قم، انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1383ش.
مصباح یزدی، محمدتقی، فلسفه اخلاق، قم، انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1394ش.
مطهری، مرتضی، فطرت، تهران، انتشارات صدرا،1382ش.
مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج5، انتشارات صدرا، چاپ پنچم،1380ش.
مطهری، مرتضی، نقدی بر مارکسیسم، تهران، انتشارات صدرا، 1363ش.
103 |
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 114 - 103
تطبيق آراء علامه طباطبايي و علامه مصباح يزدي درباره منشاء الزام و ارزش اخلاقي
سيدمرتضي حسيني مطلق 1
مهدي ايماني مقدم 2
چکیده
عموم فیلسوفان اخلاق مسلمان، به اقتضای اطلاق و دوام شریعت اسلام و حجیت ابدی سیره و سنت حضرات معصومین (علیهم السلام) و نیز به اقتضای استدلال عقلی و ثبات فطرت انسانی و علي رغم تفاوت در روشِ تبيين، قائل به اطلاق ملاکات برای ارزش ها و هنجارهای اخلاقی شده اند. دو فيلسوف بزرگ اخلاق شيعي در دوره معاصر يعني علامه طباطبايي و علامه مصباح يزدي در تبيين به ظاهر متفاوت از واقع گروي اخلاقي و اطلاق ملاكات اخلاقي، نظريه پردازي نموده اند؛ مقاله حاضر در پي اثبات اين نكته است كه اين دو تبيين، مآلا به تبيين واحدي قابل ارجاع است. علامه طباطبائی (در تفسير رايج از نظريه ايشان) ضروریات اخلاقی را از باب اعتباریات دانسته و ضرورت حقیقی و تکوینی بین عمل قوه فعاله و اثر عینی آن را ، مجازا (به معناي وحدت در معنا و تفاوت در مصداق) به ضرورت ذهنی و نفسانیِ حاصل از تصور غایت ذهني تسری داده است اما علامه مصباح از باب ضرورت بالقیاس الی الغیر، به ضرورت الزامات اخلاقی رسیده است. می توان با اعتباری و ذهنی دانستن ضرورت بالقیاس و ارجاع آن به ضرورت بالغیر، اين دو نظريه را، تعابیری متفاوت از یک حقیقت دانست. تحقیق پیش رو، به تبیین این مهم پرداخته است.
واژگان كليدي
فلسفه اخلاق، ملاک اخلاقی، اعتباریات، ضرورت بالقیاس، ضرورت بالغیر، علامه طباطبایی، مصباح یزدی.
[1] . دانشجوي مقطع دكتري دانشگاه قرآن و حدیث، تهران، ایران.
Email: seyedm124@gmail.com
[2] . استادیار و عضو هيات علمي دانشگاه اراك، اراک،ایران (نویسنده مسئول).
Email: m.imanimoghadam99@yahoo.com
تاریخ دریافت: 25/12/1399 پذیرش نهایی: 8/3/1400
