نقد و تحلیل‌دیدگاه‌ابوسعید ابوالخیر و ابوالقاسم‌قشیری به مؤلفههای تربیت عرفانی
الموضوعات :کیهان کهندل 1 , سمیرا رستمی 2 , سید محسن ساجدی راد 3
1 - دانشگاه ازاد اسلامی واحد فسا
2 - دانشگاه ازاد اسلامی واحد فسا
3 - ادبیات فصا
الکلمات المفتاحية: تربیت عرفانی, ابوالقاسم قشیری, ابوسعید ابوالخیر, قرن پنجم,
ملخص المقالة :
ابوسعید ابوالخیر و ابوالقاسم قشیری هر دو از پیران طریقت اند که سال های متمادی از عمر خویش را در تهذیب و تربیت سالکان صرف کرده اند. این پژوهش به شیوۀ کتابخانه‌ای و به روش توصیفی ـ تحلیلی قصد دارد تا به ارزیابی مؤلفه های تربیت عرفانی ازجمله پیر، ذکر، سماع، اخلاص، سخاوت و شکیبایی در شیوۀ تربیتی ابوسعید ابوالخیر و قشیری با تکیه‌بر کتاب‌های اسرارالتوحید، رساله قشیریه و ترتیب السلوک بپردازد. یافته های پژوهش نشان می دهد که از نگاه این دو عارف، سالک باید ابتدا حدنصاب‌های اخلاقی و تربیتی را دارا باشد و سپس پیری راه دان را که مزین به صفات تقوی، سخاوت و تواضع بوده برگزیند. هر دو عارف، ذکر را به‌عنوان یکی از آداب سلوک پذیرفته و انواع و آدابی برای آن قائل شده‌اند؛ هرچند در آداب عرفانی قشیری، این موضوع دشوارتر به نظر می‌رسد. ابوسعید، سماع را یکی از اصول تربیت عرفانی خود و آن را غذای روح می‌داند؛ اما قشیری نگاه مثبتی به سماع ندارد. ابوسعید و قشیری، اخلاص و اجتناب از تزویر را از شرایط سلوک می دانند. همچنین سخاوت شیخ و مرید را در تربیت عرفانی مهم می شمارند؛ به ویژه اینکه در اغلب حکایت های اسرارالتوحید، صحبت از بخشش ابوسعید است و او را باید شیخ سخا نامید و قشیری نیز برای بخشش، انواعی ازجمله سخاوت در تن، در ثواب و مال برمی شمارد. درنهایت، ابوسعید و قشیری، شکیبایی در برابر امر نفس اماره، اوامر و نواهی شیخ و ناملایمات راه سلوک را ضروری می دانند و با رفتارشان همچون صبوری و شکرگزاری بر مرگ فرزند، شکیبایی را به مریدان و اطرافیانشان تعلیم می دهند.
قرآن مجید.
اکلاباذی، ابی¬بکربن اسحاق (1413). التعرف لمذهب اهل التصوف. چاپ اول. بیروت: دارالکتب العلمیه.
انصاری، ابو اسماعیل عبدالله (1362). طبقات صوفیه. تصحیح محمد سرور مولایی. تهران: توس.
پاینده، ابوالقاسم (1387). نهج-الفصاحه. ترجمه محسن غروریان. چاپ دهم. قم: عصر ظهور.
چیتیک، ویلیام (1382). درآمدی بر تصوف و عرفان اسلامی. ترجمه جلیل پروین. تهران: پژوهشکده امام خمینی(ره).
حافظ، شمس‌الدین محمد (1373). دیوان اشعار. تهران: آروین.
حاکمی، اسماعیل (1367). سماع در تصوف. تهران: دانشگاه تهران.
حیدرخانی، حسین (1374). سماع عارفان. تهران: سنایی.
خوشحال، طاهره (1384). بازتاب مفهوم قرآنی صبر در ادبیات عرفانی. چاپ اول. اصفهان: دانشگاه اصفهان.
رحیمیان، سعید (1395). مبانی عرفانی نظری. چاپ هفتم. تهران: سمت.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1372). ارزش میراث صوفیه. تهران: امیرکبیر.
زمردی، حمیرا (1387). نمادها و رمز¬های گیاهی در شعر فارسی. چاپ اول. تهران: زوار.
سجادی، سید جعفر (1350). فرهنگ لغات، اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. تهران: طهوری.
سعدی، مصلح¬الدین عبدالله (1388). کلیات سعدی. تصحیح حسین استاد ولی بهاءالدین اسکندری. تهران: قدیانی.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1385). چشیدن طعم وقت. تهران: سخن.
عطار نیشابوری، فریدالدین (1389). دیوان اشعار. تهران: گلسا.
قشیری، ابوالقاسم (1391). رساله قشیریه. تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر. تهران: علمی فرهنگی.
(1397). تربیت السلوک. ترجمه محمود رضا افتخار زاده. تهران: جامی.
کاشانی، عزالدین محمودبن علی (1367). مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه. تصحیح جلال‌الدین همایی. تهران: هما.
کی منش، عباس (1366). پرتو عرفان. تهران: سعدی.
محمد بن منور (1366). اسرارالتوحید فی مقامات شیخ ابوسعید. تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: آگه.
مشیری، فریدون (1356). یکسو نگریستن و یکسان نگریستن. تهران: نوبهار.
مظلومی، رجبعلی (1366). با ترتیت مکتبی آشنا شویم. چاپ اول. تهران: سپهر.
موسوی، سید محسن (1383). ماه در آب. چاپ اول. قم: دارالحدیث.
مولوی، جلال‌الدین محمد (1372). مثنوی معنوی. تصحیح عبد الباقی گولپینارلی. دفتر چهارم. تهران: گلبان و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
میبدی، ابوالفضل رشیدالدین (1380). کشف الاسرار و عده الابرار. شرح رضا انزابی¬نژاد. چاپ هفتم: تهران: جامی.
نجم¬الدین رازی، عبدالله بن محمد (1373). مرصادالعباد. تصحیح محمدامین ریاحی. تهران: علمی و فرهنگی.
هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان (1384). کشف‌المحجوب. تهران: سروش.
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 258 ـ 227
نقد و تحلیل دیدگاه ابوسعید ابوالخیر و ابوالقاسم قشیری
به مؤلفههای تربیت عرفانی
کیهان کهندل 1
سمیرا رستمی 2
سید محسن ساجدی راد 3
چکيده
ابوسعید ابوالخیر و ابوالقاسم قشیری هر دو از پیران طریقتاند که سالهای متمادی از عمر خویش را در تهذیب و تربیت سالکان صرف کردهاند. این پژوهش به شیوۀ کتابخانه‌ای و به روش توصیفی ـ تحلیلی قصد دارد تا به ارزیابی مؤلفههای تربیت عرفانی ازجمله پیر، ذکر، سماع، اخلاص، سخاوت و شکیبایی در شیوۀ تربیتی ابوسعید ابوالخیر و قشیری با تکیه‌بر کتاب‌های اسرارالتوحید، رساله قشیریه و ترتیبالسلوک بپردازد. یافتههای پژوهش نشان میدهد که از نگاه این دو عارف، سالک باید ابتدا حدنصاب‌های اخلاقی و تربیتی را دارا باشد و سپس پیری راهدان را که مزین به صفات تقوی، سخاوت و تواضع بوده برگزیند. هر دو عارف، ذکر را به‌عنوان یکی از آداب سلوک پذیرفته و انواع و آدابی برای آن قائل شده‌اند؛ هرچند در آداب عرفانی قشیری، این موضوع دشوارتر به نظر می‌رسد. ابوسعید، سماع را یکی از اصول تربیت عرفانی خود و آن را غذای روح می‌داند؛ اما قشیری نگاه مثبتی به سماع ندارد. ابوسعید و قشیری، اخلاص و اجتناب از تزویر را از شرایط سلوک میدانند. همچنین سخاوت شیخ و مرید را در تربیت عرفانی مهم میشمارند؛ بهویژه اینکه در اغلب حکایتهای اسرارالتوحید، صحبت از بخشش ابوسعید است و او را باید شیخ سخا نامید و قشیری نیز برای بخشش، انواعی ازجمله سخاوت در تن، در ثواب و مال برمیشمارد. درنهایت، ابوسعید و قشیری، شکیبایی در برابر امر نفس اماره، اوامر و نواهی شیخ و ناملایمات راه سلوک را ضروری میدانند و با رفتارشان همچون صبوری و شکرگزاری بر مرگ فرزند، شکیبایی را به مریدان و اطرافیانشان تعلیم میدهند.
واژگان کلیدی
[1] . دانشجوی دکتری زبان وادبیات فارسی،گروه زبان و ادبیات فارسی،واحد فسا،دانشگاه آزاداسلامی،فسا،ایران.
Email: Sadrakoh@gmail.com
[2] . استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی،واحد فسا،دانشگاه آزاداسلامی،فسا،ایران. (نویسنده مسئول)
Email: Srostami152@gmail.com
[3] . استادیادر، گروه زبان و ادبیات فارسی،واحد فسا،دانشگاه آزاداسلامی،فسا،ایران.
Email: Sajedirad 2010@yahoo.com
تاریخ دریافت: 15/1/1400 پذیرش نهایی: 24/3/1400
