نقد و تحلیل‌دیدگاه‌ابوسعید ابوالخیر و ابوالقاسم‌قشیری به مؤلفههای تربیت عرفانی
محورهای موضوعی :کیهان کهندل 1 , سمیرا رستمی 2 , سید محسن ساجدی راد 3
1 - دانشگاه ازاد اسلامی واحد فسا
2 - دانشگاه ازاد اسلامی واحد فسا
3 - ادبیات فصا
کلید واژه: تربیت عرفانی, ابوالقاسم قشیری, ابوسعید ابوالخیر, قرن پنجم,
چکیده مقاله :
ابوسعید ابوالخیر و ابوالقاسم قشیری هر دو از پیران طریقت اند که سال های متمادی از عمر خویش را در تهذیب و تربیت سالکان صرف کرده اند. این پژوهش به شیوۀ کتابخانه‌ای و به روش توصیفی ـ تحلیلی قصد دارد تا به ارزیابی مؤلفه های تربیت عرفانی ازجمله پیر، ذکر، سماع، اخلاص، سخاوت و شکیبایی در شیوۀ تربیتی ابوسعید ابوالخیر و قشیری با تکیه‌بر کتاب‌های اسرارالتوحید، رساله قشیریه و ترتیب السلوک بپردازد. یافته های پژوهش نشان می دهد که از نگاه این دو عارف، سالک باید ابتدا حدنصاب‌های اخلاقی و تربیتی را دارا باشد و سپس پیری راه دان را که مزین به صفات تقوی، سخاوت و تواضع بوده برگزیند. هر دو عارف، ذکر را به‌عنوان یکی از آداب سلوک پذیرفته و انواع و آدابی برای آن قائل شده‌اند؛ هرچند در آداب عرفانی قشیری، این موضوع دشوارتر به نظر می‌رسد. ابوسعید، سماع را یکی از اصول تربیت عرفانی خود و آن را غذای روح می‌داند؛ اما قشیری نگاه مثبتی به سماع ندارد. ابوسعید و قشیری، اخلاص و اجتناب از تزویر را از شرایط سلوک می دانند. همچنین سخاوت شیخ و مرید را در تربیت عرفانی مهم می شمارند؛ به ویژه اینکه در اغلب حکایت های اسرارالتوحید، صحبت از بخشش ابوسعید است و او را باید شیخ سخا نامید و قشیری نیز برای بخشش، انواعی ازجمله سخاوت در تن، در ثواب و مال برمی شمارد. درنهایت، ابوسعید و قشیری، شکیبایی در برابر امر نفس اماره، اوامر و نواهی شیخ و ناملایمات راه سلوک را ضروری می دانند و با رفتارشان همچون صبوری و شکرگزاری بر مرگ فرزند، شکیبایی را به مریدان و اطرافیانشان تعلیم می دهند.
Abu Sa'id Abu al-Khair and Abu al-Qasim al-Qashiri are both elders of the sect who have spent many years of their lives refining and educating seekers. This research in a library method and descriptive-analytical method intends to evaluate the components of mystical education such as old age, remembrance, listening, sincerity, generosity and patience in the educational method of Abu Saeed Abu al-Khair and Abolghasem Qashiri based on the books of Asrar al-Tawhid and Risaleh. Arrange for conduct. The findings of the research show that from the point of view of these two mystics, the seeker should first have the limit of moral and educational quorum and then choose the aging path that is adorned with the attributes of piety, generosity and humility. Both mystics have accepted dhikr as one of the etiquettes of conduct and have considered its types and etiquettes; however, in Qushiri mystical rites, this seems more difficult. Abu Sa'id considers hearing to be one of the principles of his mystical education and it is the food of the soul; But Qashiri does not have a positive view of hearing. Abu Sa'id and Abu al-Qasim al-Qashiri consider sincerity and avoiding hypocrisy as conditions for conduct. Abu Sa'id considers sincerity as a secret and a joke of Altaf al-Haqq, and with a language mixed with humor, shows the nature of hypocrisy that destroys human originality and individual and social calamities. Qashiri also often expresses the importance of sincerity in the language of mystics or in the form of anecdotes indirectly. Abu Saeed and Abu al-Qasim Qashiri consider the forgiveness of the sheikh and the disciple important in mystical education; In particular, in most of the stories of Asrar al-Tawhid, there is talk of Abu Sa'id's forgiveness, and he should be called Sheikh Sakha, and Qashiri enumerates for forgiveness, types such as generosity in body, reward and wealth. Finally, Abu Sa'id and Abu al-Qasim al-Qashiri consider patience to be necessary in the face of the sheikh, the orders and prohibitions of the sheikh, and the misfortunes of the path of conduct, and teach patience to their followers and those around them through their behavior such as patience and gratitude for the death of a child.
قرآن مجید.
اکلاباذی، ابی¬بکربن اسحاق (1413). التعرف لمذهب اهل التصوف. چاپ اول. بیروت: دارالکتب العلمیه.
انصاری، ابو اسماعیل عبدالله (1362). طبقات صوفیه. تصحیح محمد سرور مولایی. تهران: توس.
پاینده، ابوالقاسم (1387). نهج-الفصاحه. ترجمه محسن غروریان. چاپ دهم. قم: عصر ظهور.
چیتیک، ویلیام (1382). درآمدی بر تصوف و عرفان اسلامی. ترجمه جلیل پروین. تهران: پژوهشکده امام خمینی(ره).
حافظ، شمس‌الدین محمد (1373). دیوان اشعار. تهران: آروین.
حاکمی، اسماعیل (1367). سماع در تصوف. تهران: دانشگاه تهران.
حیدرخانی، حسین (1374). سماع عارفان. تهران: سنایی.
خوشحال، طاهره (1384). بازتاب مفهوم قرآنی صبر در ادبیات عرفانی. چاپ اول. اصفهان: دانشگاه اصفهان.
رحیمیان، سعید (1395). مبانی عرفانی نظری. چاپ هفتم. تهران: سمت.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1372). ارزش میراث صوفیه. تهران: امیرکبیر.
زمردی، حمیرا (1387). نمادها و رمز¬های گیاهی در شعر فارسی. چاپ اول. تهران: زوار.
سجادی، سید جعفر (1350). فرهنگ لغات، اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. تهران: طهوری.
سعدی، مصلح¬الدین عبدالله (1388). کلیات سعدی. تصحیح حسین استاد ولی بهاءالدین اسکندری. تهران: قدیانی.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1385). چشیدن طعم وقت. تهران: سخن.
عطار نیشابوری، فریدالدین (1389). دیوان اشعار. تهران: گلسا.
قشیری، ابوالقاسم (1391). رساله قشیریه. تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر. تهران: علمی فرهنگی.
(1397). تربیت السلوک. ترجمه محمود رضا افتخار زاده. تهران: جامی.
کاشانی، عزالدین محمودبن علی (1367). مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه. تصحیح جلال‌الدین همایی. تهران: هما.
کی منش، عباس (1366). پرتو عرفان. تهران: سعدی.
محمد بن منور (1366). اسرارالتوحید فی مقامات شیخ ابوسعید. تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: آگه.
مشیری، فریدون (1356). یکسو نگریستن و یکسان نگریستن. تهران: نوبهار.
مظلومی، رجبعلی (1366). با ترتیت مکتبی آشنا شویم. چاپ اول. تهران: سپهر.
موسوی، سید محسن (1383). ماه در آب. چاپ اول. قم: دارالحدیث.
مولوی، جلال‌الدین محمد (1372). مثنوی معنوی. تصحیح عبد الباقی گولپینارلی. دفتر چهارم. تهران: گلبان و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
میبدی، ابوالفضل رشیدالدین (1380). کشف الاسرار و عده الابرار. شرح رضا انزابی¬نژاد. چاپ هفتم: تهران: جامی.
نجم¬الدین رازی، عبدالله بن محمد (1373). مرصادالعباد. تصحیح محمدامین ریاحی. تهران: علمی و فرهنگی.
هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان (1384). کشف‌المحجوب. تهران: سروش.
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 258 ـ 227
نقد و تحلیل دیدگاه ابوسعید ابوالخیر و ابوالقاسم قشیری
به مؤلفههای تربیت عرفانی
کیهان کهندل 1
سمیرا رستمی 2
سید محسن ساجدی راد 3
چکيده
ابوسعید ابوالخیر و ابوالقاسم قشیری هر دو از پیران طریقتاند که سالهای متمادی از عمر خویش را در تهذیب و تربیت سالکان صرف کردهاند. این پژوهش به شیوۀ کتابخانه‌ای و به روش توصیفی ـ تحلیلی قصد دارد تا به ارزیابی مؤلفههای تربیت عرفانی ازجمله پیر، ذکر، سماع، اخلاص، سخاوت و شکیبایی در شیوۀ تربیتی ابوسعید ابوالخیر و قشیری با تکیه‌بر کتاب‌های اسرارالتوحید، رساله قشیریه و ترتیبالسلوک بپردازد. یافتههای پژوهش نشان میدهد که از نگاه این دو عارف، سالک باید ابتدا حدنصاب‌های اخلاقی و تربیتی را دارا باشد و سپس پیری راهدان را که مزین به صفات تقوی، سخاوت و تواضع بوده برگزیند. هر دو عارف، ذکر را به‌عنوان یکی از آداب سلوک پذیرفته و انواع و آدابی برای آن قائل شده‌اند؛ هرچند در آداب عرفانی قشیری، این موضوع دشوارتر به نظر می‌رسد. ابوسعید، سماع را یکی از اصول تربیت عرفانی خود و آن را غذای روح می‌داند؛ اما قشیری نگاه مثبتی به سماع ندارد. ابوسعید و قشیری، اخلاص و اجتناب از تزویر را از شرایط سلوک میدانند. همچنین سخاوت شیخ و مرید را در تربیت عرفانی مهم میشمارند؛ بهویژه اینکه در اغلب حکایتهای اسرارالتوحید، صحبت از بخشش ابوسعید است و او را باید شیخ سخا نامید و قشیری نیز برای بخشش، انواعی ازجمله سخاوت در تن، در ثواب و مال برمیشمارد. درنهایت، ابوسعید و قشیری، شکیبایی در برابر امر نفس اماره، اوامر و نواهی شیخ و ناملایمات راه سلوک را ضروری میدانند و با رفتارشان همچون صبوری و شکرگزاری بر مرگ فرزند، شکیبایی را به مریدان و اطرافیانشان تعلیم میدهند.
واژگان کلیدی
[1] . دانشجوی دکتری زبان وادبیات فارسی،گروه زبان و ادبیات فارسی،واحد فسا،دانشگاه آزاداسلامی،فسا،ایران.
Email: Sadrakoh@gmail.com
[2] . استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی،واحد فسا،دانشگاه آزاداسلامی،فسا،ایران. (نویسنده مسئول)
Email: Srostami152@gmail.com
[3] . استادیادر، گروه زبان و ادبیات فارسی،واحد فسا،دانشگاه آزاداسلامی،فسا،ایران.
Email: Sajedirad 2010@yahoo.com
تاریخ دریافت: 15/1/1400 پذیرش نهایی: 24/3/1400
