موانع نوآوری نهادی در جوامع در حال توسعه براساس تئوری پیچیدگی
الموضوعات :
1 - استادیار گروه حکمرانی عمومی، دانشکده حکمرانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران،
2 - استادیار گروه مدیریت تکنولوژی، موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: تئوری پیچیدگی نوآوری نهادی موانع نهاد,
ملخص المقالة :
امروزه با توجه به سرعت تغییرات نوآوری و فناوری در محیط کسب و کار و فضای حکمرانی، تدوین سیاستهای مناسب نیز برای حاکمیت با پیچیدگی‌هایی روبرو شده است. به تناسب این رشد و سرعت تغییرات حاکم نیز نیاز به هوشمندی متداول و تغییرات نهادی متناسب بسیار کلیدی خواهد بود. براساس پیچیدگی های موجود، نهادسازی و نوآوری نهادی از مهمترین اقداماتی است که جوامع گوناگون برای نظم بخشیدن به کارکردها و دستیابی به اهداف خاص انجام می دهند. در جوامع در حال توسعه با توجه به کژکارکردی-ها و ضعف هایی که دارد، نوآوری نهادی با مقاومت ها و مشکلات زیادی روبرو است. شناخت این موانع می تواند در پیش بینی اقدامات تکمیلی نوآوری نهادی در جهت اجرایی شدن آنها کمک کننده باشد و هدف این پژوهش متوجه شناسایی این موانع می باشد. در این پژوهش براساس مطالعات کتابخانه ای و تشکیل گروه کانونی برای جمع آوری داده ها استفاده شده و با روش تحلیل محتوا، موانع نوآوری نهادی احصاء شده است. در نهایت با نگاه تئوری پیچیدگی، موانع نوآوری نهادی در سه دسته دانایی، عزم و اراده، و قابلیت شناسایی شدند که با توجه به یکسان نبودن دیدگاه سیاست گذاران و مجریان، این موانع از دیدگاه این دو ذینفع اصلی جداگانه احصاء شده و مورد تحلیل قرار گرفتند.
Beinhocker, E. D. (2007). The origin of wealth: The radical remaking of economics and what it means for business and society: Harvard Business Press.
Coccia, M. (2018). An introduction to the theories of institutional change, Journal of Economics Library, 5 (4).
Costa-Font, J., Puig-Junoy. J. (2007). Institutional change, innovation and regulation failure: evidence from the Spanish drug market. Policy & Politics. 35(4). 701-718.
Denscombe, M. (2017). EBOOK: The Good Research Guide: For Small-Scale Social Research Projects: McGraw-Hill Education (UK).
Doner, R. F. (2010). Introduction: Explaining Institutional Innovation: Case Studies from Latin America and East Asia. Social Science Research Council.
Eve, R. A., Eve, R. A., Horsfall, S., & Lee, M. E. (1997). Chaos, complexity, and sociology: Myths, models, and theories: Sage.
FU, Y., & FU, Z.-y. (2002). On the Role of Local Government in Institution Innovation. Journal of Shaoguan University (Social Science), 10.
Galston, W. A., McElvein, E. H. (2015). Institutional innovation: how it happens and why it matters: Center for Effective Public Management at Brookings. The Brookings Institution: Governance Studies.
Hagel, J., Brown J.S. (2013). Institutional Innovation: Creating smarter organizations to scale learning, part of a Deloitte series on innovation.
Hood, R. (2018). Complexity in social work: Sage.
Jacob, K., Guske, A.-L., Antoni-Komar, I., Funcke, S., Gruchmann, T., Kny, J., . . . Stumpf, K. H. (2019). Governance for the sustainable economy: Institutional innovation from the bottom up? GAIA-Ecological Perspectives for Science and Society, 28(1), 204-209.
Kasper, W., & Streit, M. E. (1999). Institutional economics. Books.
Krueger, R. A. (2014). Focus groups: A practical guide for applied research: Sage publications.
Kurtz, C. F., & Snowden, D. J. (2003). The new dynamics of strategy: Sense-making in a complex and complicated world. IBM systems journal, 42(3), 462-483.
McMillan, E. (2003). Complexity, organizations and change: Routledge.
Meng, H., & Wang, Y.-h. (2009). On enterprise innovation integration based on the self-organization model. Paper presented at the 2009 16th International Conference on Industrial Engineering and Engineering Management.
Morgan, D. L., Krueger, R. A., & Scannell, A. U. (1998). Planning focus groups: Sage.
Momeni, F., atarpour, M., Salehzade, R., khazaei, m. (2016), innovation arrangements and Overall Development: The Role of Institutional Innovations in Achieving Technology Development and Sustainable Development. Quarterly Journal of Economic Research (Sustainable Growth and Development), 16 (3), 107-130
Mowles, C., Stacey, R., & Griffin, D. (2008). What contribution can insights from the complexity sciences make to the theory and practice of development management? Journal of International Development: The Journal of the Development Studies Association, 20(6), 804-820.
North, D. (1990). Institutions, Institutional Change and Economic Performance, Cambridge New York ua.
North, D. C. (1991). Institutions, Journal of Economic Perspectives. 5(1). 97-112.
Ostanina, S. S., Avilova, V. V., Aleksandrov, A. Y., Makhotkina, L. Y., & Pugacheva, A. S. (2016). Institutional aspects of economic systems management. Journal of Advanced Research in Law and Economics, 7(1), 84-92.
Pascale, R. T., Millemann, M., & Gioja, L. (2000). Surfing the edge of chaos: The laws of nature and the new laws of business: Currency.
Pourkiani, M., Shojaee Farahabadi, H., Dahmardeh Komak, M. (2013). Organizational innovation, barriers and factors. European Online Journal of Natural and Social Sciences..2(3). 724-731.
Raffaelli, R., Glynn M.A. (2013). Institutional Innovation: Novel, Useful, and Legitimate. Shalley, Christina E., Michael A. Hitt and Jing Zhou. Oxford Handbook of Creativity, Innovation, and Entrepreneurship: Multilevel Linkages.
Rajabalinejad, M., van Dongen, L., & Ramtahalsing, M. (2020). Systems integration theory and fundamentals. Paper presented at the Safety and Reliability.
Ramalingam, B., Jones, H., Reba, T., & Young, J. (2008). Exploring the science of complexity: Ideas and implications for development and humanitarian efforts (Vol. 285): Overseas Development Institute London.
Segarra-Blasco, A., García-Quevedo, J., Teruel-Carrizosa, M. (2007). Barriers to Innovation and Public Policy in Catalonia. Institute of Econimic in Barcelona. Document de Treball. 2007/6.
Sun, P. (2020). Research on Financial Institution Innovation Based on Knowledge Economy. TWP Series in Management, Business and Economy, 1, 25-28.
Tenbensel, T. (2018). Bridging complexity theory and hierarchies, markets, networks, communities: a ‘population genetics’ framework for understanding institutional change from within. Public Management Review, 20(7), 1032-1051.
Turner, J. R., & Baker, R. M. (2019). Complexity theory: An overview with potential applications for the social sciences. Systems, 7(1), 4.
Waldrop, M. M., & Gleick, J. (1992). Complexity: the emerging science at the edge of order and chaos [m]. info London: Viking.
Wei, Y. (2019). The Development of the Qianhai Cooperation Zone from the Perspective of Institutional Innovation Studies on China's Special Economic Zones 2 (pp. 127-140): Springer.
Wheatley, M. J. (1994). Leadership and the new science: Learning about organization from an orderly universe: ERIC.
Wolf, S., & Zilberman, D. (2012). Knowledge generation and technical change: Institutional innovation in agriculture (Vol. 19): Springer Science & Business Media.
Woodhill, A. (2008). Shaping behaviour: how institutions evolve. The broker, 2008(10), 4-8.
Woodhill, J. (2010). Capacities for institutional innovation: a complexity perspective. IDS bulletin, 41(3), 47-59.
Woodhill, J. (2010). Capacities for Institutional Innovation: A Complexity Perspective. IDS Bulletin. 41(3). 47-59Beinhocker, E. D. (2007). The origin of wealth: The radical remaking of economics and what it means for business and society: Harvard Business Press.
Wei, Y. (2019). The Development of the Qianhai Cooperation Zone from the Perspective of Institutional Innovation Studies on China's Special Economic Zones 2 (pp. 127-140): Springer.
Wheatley, M. J. (1994). Leadership and the new science: Learning about organization from an orderly universe: ERIC.
Wolf, S., & Zilberman, D. (2012). Knowledge generation and technical change: Institutional innovation in agriculture (Vol. 19): Springer Science & Business Media.
Woodhill, A. (2008). Shaping behaviour: how institutions evolve. The broker, 2008(10), 4-8.
Woodhill, J. (2010). Capacities for institutional innovation: a complexity perspective. IDS bulletin, 41(3), 47-59.
Yawson, R. M. (2013). Systems theory and thinking as a foundational theory in human resource development—A myth or reality? Human Resource Development Review, 12(1), 53-85.
Yoshikawa, T., Tsui-Auch, L. S., & McGuire, J. (2007). Corporate governance reform as institutional innovation: The case of Japan. Organization science, 18(6), 973-988.
Yawson, R. M. (2013). Systems theory and thinking as a foundational theory in human resource development—A myth or reality? Human Resource Development Review, 12(1), 53-85.
Yoshikawa, T., Tsui-Auch, L. S., & McGuire, J. (2007). Corporate governance reform as institutional innovation: The case of Japan. Organization science, 18(6), 973-988.
Zaslavskaya, T. I., Shabanova, A. M. (2002), with regard to the issue of institutionalization of illegal social practices in Russia: the labor market. World of Russia.
MODIRIAT-E-FRDA JOURNAL ISSN 2228-6047 |
Barriers to Institutional Innovation in Developing Societies Based on Complexity Theory
Sahar Babaei
| Akbar Mohammadi* |
1. Assistant Prof., Department of Public Governance, Faculty of Governance, University of Tehran, Tehran, Iran
2. Assistant Prof., Department of Technology management, institute for trading studies and research, tehran, Iran
Article Info | ABSTRACT |
Article type: Research Article
Article history: Received: 18 March 2022 Revised: 10 Jan 2023 Accepted: 16 Feb 2023
Keywords: Complexity Theory Institutional Innovation, Barriers, Institution.
| Objective: Today, due to the rapid changes in innovation and technology in the business and governance environment, the design of appropriate governance policies has faced complexities. In proportion to this growth, the prevailing changes will also require common intelligence and proportionate institutional changes. Based on the existing complexities, Institutionalization and Institutional Innovation is one of the most important measures taken by different societies to regulate functions and achieve specific goals. These institutions are sometimes completely new and innovative, and sometimes are modifications of previous institutions that can all be categorized as institutional innovation with a wide range. In developing societies, due to its dysfunctions and weaknesses, institutional innovation faces many obstacles and problems. Recognition of these barriers can be helpful in predicting complementary institutional innovation measures for their implementation, and the purpose of this study is to identify these barriers. Methodology: In this study, field studies and interviews with focus group were used to collect data, and by content analysis method, institutional innovation barriers were counted, and finally, based on complexity theory, the results of the research were validated. Conclusion: Obstacles to institutional innovation were identified in three categories: knowledge, determination, and capability. Due to the inequality of policy makers and implementers, these barriers were counted separately from the perspectives of these two main stakeholders.
Originality:
|
Cite this article: Babaei, Sahar & Mohammadi, Akbar. (2023). Barriers to Institutional Innovation in Developing Societies 00000000000000000000000000
| |
موانع نوآوری نهادی در جوامع در حال توسعه براساس تئوری پیچیدگی
چکیده
هدف: امروزه با توجه به سرعت تغییرات نوآوری و فناوری در محیط کسب و کار و فضای حکمرانی، تدوین خط مشی های مناسب نیز برای حکمرانی با پیچیدگی هایی روبرو شده است. به تناسب رشد و سرعت تغییرات حاکم نیز نیاز به هوشمندی متداول و تغییرات نهادی متناسب بسیار کلیدی خواهد بود. براساس پیچیدگیهای موجود، نهادسازی و نوآوری نهادی از مهمترین اقداماتی است که جوامع گوناگون برای نظم بخشیدن به کارکردها و دستیابی به اهداف خاص انجام میدهند. در جوامع در حال توسعه با توجه به کژکارکردیها و ضعفهایی که دارد، نوآوری نهادی با مقاومتها و مشکلات زیادی روبرو است. شناخت این موانع میتواند در پیشبینی اقدامات تکمیلی نوآوری نهادی در جهت اجرایی شدن آنها کمک کننده باشد و هدف این پژوهش متوجه شناسایی این موانع میباشد.
ضرورت: بیتوجهی به موانع موجود بر نوآوریهای نهادی، منجر به شکست نوآوری هایی شود که برای جامعه بسیار ضروری هستند و می توانند زمینه حرکت در مسیر توسعه را فراهم کنند. لذا شناخت این موانع می تواند با آگاهی بخشی به سطوح حکمرانی، زمینه حذف و یا کمرنگ کردن موانع را فراهم کند.
روش شناسی: در این پژوهش براساس مطالعات کتابخانهای و تشکیل گروه کانونی برای جمع آوری داده ها استفاده شده و با روش تحلیل محتوا، موانع نوآوری نهادی احصاء شده است.
یافتهها: در نهایت با نگاه تئوری پیچیدگی، موانع نوآوری نهادی در سه دسته دانایی، عزم و اراده و قابلیت شناسایی شدند که با توجه به یکسان نبودن دیدگاه سیاستگذاران و مجریان، این موانع از دیدگاه این دو ذینفع اصلی جداگانه احصاء شده و مورد تحلیل قرار گرفتند.
نتیجه‌گیری: با برنامهریزی به موقع برای رفع انواع موانع نوآوری نهادی در سه دسته دانایی، عزم و اراده، و قابلیت می توان زمینه لازم را برای نوآوری نهادی در جوامع در حال توسعه فراهم کرد.
کلیدواژه‌ها: تئوری پیچیدگی، نوآوری نهادی، موانع، نهاد
استناد: بابایی، سحر و محمدی، اکبر (1403). موانع نوآوری نهادی در جوامع در حال توسعه براساس تئوری پیچیدگی، نشریه مدیریت فردا،
دریافت مقاله: بهار 1402 پذیرش مقاله: بهار 1403
1. مقدمه
امروزه با توجه به سرعت تغییرات نوآوری و فناوری در صنایع و محیط کسب و کار و فضای حکمرانی، تدوین سیاستهای مناسب نیز برای حاکمیت با پیچیدگی‌هایی روبرو شده است. به تناسب رشد و سرعت تغییرات حاکم نیز نیاز به هوشمندی متداول و تغییرات نهادی متناسب بسیار کلیدی خواهد بود. تغییرات نهادی متناسب عامل و پیشران اصلی نوآوری های نهادی در این فضای پیچیده خواهد بود. تئوری پیچیدگی که از شروع آخرین دهه قرن بیستم مطرح شد به خوبی اصول و قواعد مناسب را برای تحلیل پدیده‌های مختلف مطرح نموده است(McMillan, 2003). این پژوهش بر اساس اصول و جریان‌های فکری تئوری پیچیدگی به عنوان علم مطالعه و تبیین ابعاد نوآوری نهادی در فضای حکمرانی کشور به تحلیل می پردازند. تحت تفکر این تئوری و مصاحبه با خبرگان گروه کانونی، موانع نوآوری نهادی شناخته شده و با روش تحلیل محتوا ابعاد اصلی نوآوریهای نهادی شناخته میشود. سیستم های اجتماعی و تعاملات پیشرفته سه‌گانه میان سیستم‌ها، محیط و انسانها به عنوان سیستم های پیچیده انطباقی شناخته می شود(Rajabalinejad, van Dongen, & Ramtahalsing, 2020). امروزه مناسب‌ترین علم مطالعه و تبیین این سیستم های انطباقی، تئوری پیچیدگی می باشد(Turner & Baker, 2019). دینامیک سیستم های غیرخطی، نظریه آشوب، و انطباق و هم تکاملی به عنوان ستون های اصلی تئوری پیچیدگی شناخته می شود.(Yawson, 2013) دینامیسم های غیر خطی بر ایجاد تغییر در فضاهای سنتی قابل پیشبینی بودن، و قابلیت خروجی مشخص از روند ورودی ها در سیستم تاکید دارد. این مفهوم بیان می دارد که امروز فضای علت و معلولی در رخداد پدیده‌های علمی کاملا آشفته و غیر قابل پیش بینی هستند. ستون دوم در فضای تئوری پیچیدگی مفهوم نظریه آشوب است. نظریه آشوب از نظر محققان مختلف همپوشانی زیادی با تئوری پیچیدگی دارد. این نظریه که بر وجود نظم در بی نظمی ها تاکید دارد از زمان مطرح شدن خود بسیار مورد توجه محققان مختلف قرار گرفته است و پس از توسعه خود در علوم تجربی و فیزیکی امروز در علوم اجتماعی نیز در حال توسعه می باشد. ویژگی انطباق و هم تکاملی نیز به عنوان ویژگی های کلیدی سیستم های مورد مطالعه در تئوری پیچیدگی مطرح می باشد. این دو ویژگی در محیط های اجتماعی و تعاملات افراد و سیستم بسیار مشهود می باشد بسیاری از نمونه های سیستم های انطباقی پیچیده با ویژگیهای مشابه الگوی تحلیلی خود را از طبیعت و اکوسیستم های طبیعی بر گرفته اند. نظریه تکاملی داروین و تئوری مورچگان را میتوان بعنوان نمونه نام برد(Turner & Baker, 2019). با توجه به فضای پیچیده وزن و تغییرات نهادی در فضای آشفته جامعه، تئوری پیچیدگی میتواند به عنوان تئوری زمینه ای مناسب در تحلیل نوآوری های نهادی در جامعه مد نظر قرار بگیرد.
از طرفی با وجود پیچیدگی های حاکم، جوامع در مسیر توسعه خود، به طور معمول با فرصتها، چالشها و بحرانهایی مواجه میشوند و برای موفق شدن و از عهده مشکلات و بحرانها برآمدن، هم به "سختافزار" نیاز دارند و هم به "نرمافزار". بسیاری از شکستهای کشورها در حل اثربخش امور، فقدان تشکیلات و ماشینآلات، وسایل جنگی نظامی، یا تجهیزات ارتباطی نبوده، بلکه کمبود "نرمافزار"- ترتیبات نهادی- موجب آنها بوده است. برای نمونه ارتباطات ضعیف بین سازمانهای مختلف، رهبری ضعیف و حتی نگرشهای نژادپرستی مشکلات را ایجاد نموده است (woodhill, 2010, p.50). نهادها محدودیتهایی هستند که توسط انسانها طراحی می شوند و تعاملات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی را شکل می دهند. آنها هم شامل محدودیت های غیررسمی (فتواها3، منعهای مذهبی4، عادات5، کدهای رفتاری6) و هم شامل قوانین رسمی (قانون اساسی، قوانین، حقوق مالکیت) می باشند. در کل تاریخ، نهادها به وسیله انسان ها ابداع شده اند تا نظم را ایجاد کنند و عدم قطعیت را کاهش دهند (North, 1991, p.97). لذا نهادها زندگی اجتماعی را قابل پیشبینی و معنادار میسازند که البته از نظر پیچیدگی با هم متفاوتند. همچنین تغییرات نهادی میتوانند از قبل طراحی شده یا گفتمانی باشند. منظور از مورد اول، تغییراتی است که از قبل طراحی و صورتبندی می شود و به جامعه برای اجرا ابلاغ می شود. اما مقصود از مورد دوم، تغییراتی است که همچون فرهنگ نیاز به گفتمان سازی دارد و در طول زمان پیادهسازی میشود.
نهادها در یک زمان و مکان خاص، با توجه به ویژگیهای هر مجموعه، برای دستیابی به اهداف خاص و انجام کارکردهای مشخص شکل میگیرند. با گذشت زمان و تغییر شرایط، به طور معمول، نهادها تناسبی با شرایط جدید ندارند و نیاز به اصلاح، تغییر یا نوآوری دارند تا بتوانند همچنان کارکردهای خود را حفظ کنند یا به اهداف والاتر دست یابند. با وجود تفاوتهایی که بین سه واژه اصلاح، تغییر و نوآوری نهادی وجود دارد، به دلیل اندک بودن تفاوتها، در این پژوهش هر سه معادل یکدیگر مدنظر قرار گرفته و از اصطلاح نوآوری نهادی استفاده میشود. در اغلب مواقع نوآوری نهادی با مقاومتها و موانعی مواجه میشود که این موانع در جوامع در حال توسعه بیش از جوامع توسعهیافته به چشم میخورد. از آنجا که نوآوریهای نهادی برای توسعه جوامع و رفع چالشها و رسیدن به اهداف اهمیت بسیار بالایی دارند(Mohammadi & babaei, 2022)، اگر این موانع شناسایی و رفع نشوند، عملاً انجام نوآوریهای نهادی امکانپذیر نبوده و به درستی رخ نخواهد داد. لذا هدف این پژوهش، شناسایی و دستهبندی موانع نوآوری نهادی در جوامع در حال توسعه میباشد.
در این پژوهش چهار مفهوم نهاد، تئوری پیچیدگی، جوامع در حال توسعه، سیاستگذاران، وسطح مجری، به صورت زیر نیازمند تعریف هستند:
نهاد: محدودیتهایی هستند که توسط انسانها طراحی می شوند و تعاملات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی را شکل می دهند. آنها هم شامل محدودیت های غیررسمی (فتواها7، منعهای مذهبی8، عادات9، کدهای رفتاری10) و هم شامل قوانین رسمی (قانون اساسی، قوانین، حقوق مالکیت) می باشند.
تئوری پیچیدگی: بعنوان علم مطالعه و تبیین سیستم های انطباقی پیچیده معرفی می شود.
جوامع در حال توسعه: سازمانها و کشورهایی که هنوز به سطح توسعه یافتگی دست نیافته اند و در مسیر پیشرفت قرار دارند.
سیاستگذاران: ذی نفعان اصلی که وضع نوآوری های نهادی را در سازمان ها برعهده دارند.
سطح مجریان: سطحی در سازمانها که اجرا کننده خواستهها و ابلاغیات سیاستگذاران میباشند و میتوانند موانعی در اجرا ایجاد کنند.
2. مرورادبیات
نظریه پیچیدگی
نظریه پیچیدگی در واقع علم مطالعه و تبیین سیستم های پیچیده انطباقی است(Wheatley, 1994). این نظریه به عنوان یک تغییر پارادایم در فضای علمی جدید شناخته شده است. با وجود آن که نظریه پیچیدگی به عنوان یک علم جدید زمینه ای شناخته شده است اما هیچ تعریف دقیقی از مرزهای مشخص شده آن وجود ندارد. در ابتدا نظریه پیچیدگی و سیستم های انطباقی پیچیده به عنوان زیرمجموعه های نظریه سیستمی شناخته می‌شدند. اما یاوسون با بررسی خود سه ویژگی متمایز در نظریه پیچیدگی را شناسایی نمود که به هیچ عنوان تحت نظریه سیستمی قابل درنظرگرفتن نبودند(شامل پویایی های غیرخطی نظریه آشوب و سازگاری)(Yawson, 2013). پس از این مطالعه نظریه پیچیدگی و نظریه عمومی سیستمی به عنوان دو نظریه و پارادایم علمی متفاوت در کنار یکدیگر قرار گرفتند. چرا که برخلاف نظریه عمومی سیستمی که سیستم ها به سمت ایجاد تعادل هستند(Pascale, Millemann, & Gioja, 2000) ولی در تئوری پیچیدگی فرض بر این است که رویدادها بر اساس دانش و فناوری مربوطه تا زمانی که رخ دهند ناشناخته هستند و ممکن است به طور کلی غیر قابل تشخیص باشند(Eve, Eve, Horsfall, & Lee, 1997)
ترنر و بیکر در مطالعه خود(2019) تاکید داشتند که پدیده های مختلف تحقیق در علوم اجتماعی باید بر اساس اصول سیستم انطباقی پیچیده( وابستگی و مسیر غیر خطی بودن، خودظهور یافتگی، تعادل بین نظم و آشوب، انطباق پذیری و خود سازماندهی) مورد تحلیل و مطالعه قرار بگیرند. چرا که فضای تعامل میان عناصر مختلف این سیستم ها شامل افراد محیط و سیستم بسیار پیچیده است و بر اساس تئوری پیچیدگی بهتر می توان با ایجاد نظم در روابط این سیستم ها را تحلیل نمود. مک میلان(۲۰۰3)، جایگزینی مفهوم پیچیدگی را به عنوان یک پارادایم جدید جایگزین به عنوان گذار علمی در قرن ۲۱ مطرح نموده است. مطابق با شکل1 جریان تغییرات به گونه‌ای مشهود است که نگاه مدرن با تمام پیچیدگیهای موجود به دنیای جدید جایگزین نگاه قدیمی در قرن قبلی میشود. این گذار با ظهور نهادها و سازمانهای یادگیرنده در کنار تغییرات رادیکال نوآورانه از تبدیل مدل های ماشینی به مدل های سیستمی انطباقی پیچیده اتفاق می افتد.
شکل2: مدل استراتژی گذار برای اساس نظریه پیچیدگی(McMillan, 2003)
هود درسال ۲۰۱۸، با ارائه یک چارچوب مفهومی نظریه پیچیدگی را علم مناسب و چتری برای تحلیل مجموعهای از نظریه های شبکه ای، تئوری سیستم ها،سیستمهای غیرخطی، سیستم های خود سازماندهی شده، و انطباقی و تکاملی معرفی نموده است(Hood, 2018). ترنر و بیکر(۲۰۱۹)، باقی ماندن در فضای رقابتی خط مشی گذاران را مستلزم داشتن نظم برای نوآوری و سازگاری در فضای قرن بیست و یکم دانستند ایشان علم تئوری پیچیدگی را بهترین کمک به رهبران کنونی و آینده برای درک صحیح فناوری های پیشرفته جهانی شدن بازارهای پیچیده و تغییرات فرهنگی دانسته اند. در واقع علم پیچیدگی می تواند به خط مشی گذاران کمک کند که موانع و چالش هایی که در قرن اخیر با آنها روبرو شدهاند را برطرف کند(Turner & Baker, 2019).
نوآوری های نهادی
نهادها شامل اعتقادات و ارزشها، چارچوبهایی برای درک، قوانین رسمی و غیررسمی، ترتیبات سازمانی، و الگوهای منظم رفتاری هستند (woodhill, 2010, p.50) که تعاملات را هدایت میکنند، مکانیزمهایی برای رفع مسائل اقدام جمعی هستند (میان بخشها، میان کارگران، میان شرکتها، میان شرکت و کارگران، میان شرکتها و مقامات رسمی) که قلب توسعه اقتصادی محسوب می شود. (Doner, 2010, p.9)
نهادها کارکردهای مختلفی دارند و به دلیل نقش مهمی که در پیشرفت جوامع ایفا میکنند از اهمیت بالایی برخوردارند. پژوهشگران از سه نقطهنظر– اقتصادی، سیاسی و مدیریتی- به توضیح کارکردهای نهادها پرداختهاند(Galston & McElvein, 2015, pp.3,4). نهادها به طور کلی از مناظر مختلف تعاریف مختلفی دارند: از منظر اقتصادی، نهادها به دنبال ایجاد نظم و کاهش عدم قطعیت هستند. نهادهای موثر می تواند با ایجاد راه حل های مناسب، توسعه همکاری ها را میان گروه های مختلف حاصل کند و هزینه دستیابی به اطلاعات را در این شبکه های همکاری کاهش دهد.(Kasper & Streit, 1999; Wei, 2019) از منظر سیاسی نیز نهادها چند کارکرد کلیدی دارند: رهبری، مسئولیتپذیری و پاسخگویی و در نهایت پایداری سیاستها و خطمشیها توسط نهادها تقویت می شوند(Yoshikawa, Tsui-Auch, & McGuire, 2007). از دیدگاه مدیریتی نیز، نهادها اهداف مهمی را دنبال میکنند. آنها انگیزه بالایی برای جمعآوری، سازماندهی، و ذخیره اطلاعات مربوط به ماموریت ایجاد می کنند. همچنین، آنها دلایل خوبی برای نظارت بر اجرای خطمشیهای مربوط به دامنه کاریشان دارند، و حتی تنها دلیل میتواند دفع پرسشهای مخرب بیرونی درباره علل شکست اجرای این خطمشیها باشد. با استمرار خطمشی در طول زمان، آنها محل حافظه تاریخی مربوط به خطمشی خواهند شد. (Wolf & Zilberman, 2012) از دیگر فواید نهادها میتوان به آینده نگری آن اشاره کرد. درواقع همه دولتها تمایل به نزدیکبینی دارند،، مشکلی که در دموکراسیهای پیشرفته در دهههای اخیر تشدید شده است. نهادهای خوب طراحی شده در مقابله با نزدیکبینی عمل میکنند، از طریق منابع شایستهای از جمله اطلاعات موثق درباره نتایج آینده اقدامات امروز- و شکست در اقدامات. با توجه به موارد فوق، اهمیت وجود نهادها غیرقابل انکار است، اما گاهی نهادها از آغاز نواقصی دارند که نیاز به تغییر دارند. با این وجود، معمولاً، در ابتدا به طور منطقی برای انجام ماموریتهایی ایجاد میشوند. اما در طول زمان، شرایط تغییر میکنند، درحالیکه نهادها تغییر نمیکنند، و سرانجام اثربخشی آنها کاهش مییابد. (Galston & McElvein, 2015, p.4). در این راستا توجه به تفاوت تغییر، اصلاح و نوآوری نهادی اهمیت دارد که به میزان و کیفیت تغییر بستگی دارد. تغییر نهادی را میتوان تغییر در شکل، کیفیت، یا وضعیت یک نهاد در طول زمان تعریف کرد. تغییر در یک نهاد میتواند به واسطه مشاهده آن در دو یا چند نقطه زمانی در چند بعد (مثل چارچوب ها، هنجارها، یا قوانین)، و سپس محاسبه تفاوت ها در طول زمان در این ابعاد، تعیین شود. اگر تفاوت قابل توجهی وجود داشته باشد، می توان گفت که نهاد تغییر کرده است. اگر تغییر یک حرکت جدید و بی سابقه، نسبت به گذشته باشد، یک نوآوری نهادی رخ داده است. اگر تفاوتها اندک باشد، میتوان اصطلاح اصلاح نهادی را به کار برد. لذا میتوان اصطلاحات نوآوری، اصلاح و تغییر را تقریباً معادل یکدیگر در نظر گرفت که در یک طیف ضعیف تا قوی با عنوان نوآوری نهادی قرار دارند (Galston & McElvein, 2015, p.6).
نوآوریهای نهادی در سه دسته قابل تعریفاند: اصلاحات ساختاری (مثل توسعه یک بازار جدید برای محصولات دارویی)، تغییر در ابزارهای تنظیمگری (مثل تصمیمات پوششی، بودجهریزیها، محدودیتها)، و تغییرات پارادایمی (Costa-Font and Puig-Junoy, 2007, pp.703,704) که انجام هر یک با درجه سختی و مقاومت متفاوتی روبهرو است. پژوهشگران این مقاومتها و موانع را از نقطه نظرات متفاوتی مورد بررسی قرار دادهاند که در ادامه مورد اشاره قرار میگیرند. حتی زمانی که تغییرات محیطی، نوآوری نهادی را ضروری کنند، باز هم نهادها در مقابل تغییر مقاومت میکنند، چراکه روشهای ایجاد شده برای انجام امور راحت و آشنا هستند. اما عوامل دیگری نیز نوآوری را پیچیده میکنند. تغییرات اغلب قدرت را به بیرون از نهاد بازتخصیص میدهند. برای مثال، اصلاحات میتوانند قلمرو قدرت کمیتههای کنگره، یعنی کسانی که حریصانه در مقابل هرگونه تقلیل قدرتشان مقاومت میکنند، را کاهش دهند. لذا بروکراتها در مقابل تغییر نهادهایی که آزادی و بودجه آنها را کاهش دهد، مقاومت میکنند(woodhill, 2010: 50,51) (Ostanina, Avilova, Aleksandrov, Makhotkina, & Pugacheva, 2016)
همچنین نوآوری نهادی فرایندی متمرکز و اقدام-جمعی است که افراد و سازمانها در اقدام جمعی، تعارض و چانهزنی درگیر میشوند و میتواند بعنوان نتیجه نیروهای عرضه و تقاضا در یک جامعه دیده شود. (COCCIA, 2018, p.338) لذا نوآوری نهادی به دلیل تنش پویا بین پایداری نهادی و تغییر نوآورانه، چالشبرانگیز است و اغلب با اصطکاک، مقاومت، رقابت و مناظره همراه است (Raffaelli anf Glynn, 2013, p.4). نهادها اساساً برای افراد و گروهها انگیزههایی، چه مثبت و چه منفی، ایجاد میكنند که به شیوههای خاص عمل كنند. مردم نیز در راستای تقویت یا تضعیف یک نهاد رفتار میکنند (woodhill, 2010, p.52). باید در نظر داشت که هیچ نقشه از پیشساختهای برای ایجاد ترتیبات نهادی جدید وجود ندارد که بتواند بهترین عملکرد نهادها را تضمین کند، بلکه در ایجاد نهادها باید شرایط اولیه، تاریخ، تنظیمات اقتصادی- اجتماعی، رژیم سیاسی و از همه مهمتر، قدرت چانهزنی گروههای اجتماعی ذینفع به عنوان عوامل زمینهای خاص مدنظر قرار گیرد تا بتوان به هدفهای موردنظر دست یافت (Momeni, atarpour, Salehzade, khazaei, 2016, p.113). یکی دیگر از متغیرهایی که هم بر نوآوری نهادی تاثیرگذار است و هم از آنها تاثیر میپذیرد، توسعه فناوری است. فناوریهای نرم، پایه و زمینه نوآوری در نهادها، قوانین و مقررات، نظامها، و سیاستهای مربوطه را شکل میدهند. (Momeni, et al. 2016, p.108) . نوآوری در نهادهای رسمی (یا مکانیزمهای اجرایی) معمولاً به منابع کافی نیاز دارد (بابایی و توکلی، 1396) و نخبگان سیاسی حاکم، به عنوان عوامل این تغییرات عمل میکنند (Zaslavskaya & Shabanova, 2002, p.29). زمان، انرژی، سرمایه سیاسی و ظرفیتهای اداری و اجرایی، تمامی جزء منابع با اهمیتی هستند که باید در این راه مصرف شوند (Momeni et al. 2016, p.113).
با توجه به دانش مربوط به نوآوری سازمانی و نظریه خود سازماندهی این تئوری، نوآوری ها شامل نوآوری فرهنگ ، نوآوری دانش ، نوآوری نهادی ، نوآوری فناورانه ، نوآوری مدیریتی و غیره است. یکپارچگی نوآوری به عنوان یک فرایند و سیستم نوآورانه پویا با در نظر گرفتن همه دیدگاه های نوآوری ، تأکید بر هماهنگی و هم افزایی انواع نوآوری ها و تعامل آن ها با یکدیگر ، به عنوان یک سیستم نوآورانه پویا دارد.(Meng & Wang, 2009) فو و فو، در پژوهش خود (2002) به بررسی میزان تاثیرگذاری و نقش آفرینی حاکمیت محلی بر ایجاد نوآوری های نهادی پرداختند. نتایج پژوهش این محققان نشان می دهد که در چهر گام اصلی، حاکمیت محلی می تواند در پرورش نوآوری نهادی تاثیرگذار باشد:1-نقش آفرینی موثر در ایجاد نوآوری محلی 2-شناسایی و رفع موانع نوآوری نهادی 3-از بین بردن و یا کاهش هزینه های نوآوری نهادی در سطح دولت و در نهایت4-ترویج و هماهنگی میان سیستم های رسمی و غیررسمی.(FU & FU, 2002) سان و همکارانش (2020) نیز در مطالعه خود به بررسی نوآوری نهادی در صنعت مالی و بر الزام آن در اقتصاد دانش بنیان امروزی تاکید داشته اند. این محققان با بررسی صنعت مالی کشور چین نشان دادند که ظهور اقتصاد دانش بنیان با تمام پیچیدگی های سیستمی خود، تاثیر عمیقی بر نهادهای مالی این کشور داشته است و نوآوری مالی و ارائه خدمات متنوع تر بسیار کلیدی می باشد. (Sun, 2020)
پیچیدگی و نوآوری های نهادی
سازمان ها، جوامع و سیستم ها در حوزه بازار، بطور کلی سیستم های تطبیقی پیچیده هستند (Beinhocker, 2007) این بدان معناست که آنها "یک شبکه پویا از عوامل متعدد (که ممکن است سلولها ، گونه ها ، افراد ، شرکتها و یا ملتها را نشان دهد) هستند که به طور موازی ، مداوم و واکنشی نسبت به سایر عوامل ارتباط و تعامل دارند." (Waldrop & Gleick, 1992). درک نهادها برای درک پیچیدگی و پویایی تغییرات اجتماعی بسیار مهم است. آنچه سیستم های اجتماعی را پیچیده می کند ، تعداد زیادی از نهادهای متقابل است که البته با ماهیت غالباً غیرقابل پیش بینی رفتار انسان ترکیب شده است. سیاست گذاران و دست اندرکاران باید دو نکته را درک کنند: اول اینکه هیچ کس چارچوب های نهادی جوامع ما را آگاهانه طراحی نکرده است. آنها با سازگاری و پاسخگویی به انواع آزمایش ها ، ایده های جدید، بازی قدرت و شوک های خارجی ، در دوره های طولانی مدت تکامل یافته اند. دوم ، تغییر ترتیبات نهادی کار ساده ای نیست. نتایج غالباً غیرقابل پیش بینی هستند ، با برخی از نتایج مورد انتظار رخ نمی دهد و در عوض سایر تغییرات برنامه ریزی نشده اتفاق می افتد(Beinhocker, 2007; North, 1990). در چنین سیستم هایی، نظم از طریق عملکرد مستقل و در عین حال هماهنگ بسیاری از افراد "از پایین به بالا" ظاهر می شود. از طریق یک شبکه پیچیده از مکانیسم های بازخورد ، سیستم دائماً در واکنش به تغییرات در شرایط داخلی و خارجی در حال تکامل است. ورودی های کوچک به سیستم می تواند تأثیرات بسیار بزرگ (غیر خطی) بر رفتار کلی سیستم داشته باشد. همچنین تغییرات کوچک در شرایط شروع نیز می تواند. در سیستم های تطبیقی پیچیده الگوهایی را نشان دهدو رفتار مرتبط با آنچه جذب کننده نامیده می شود، داشته باشد. جذب کننده، چیزی است که یک سیستم در حالت تعادل پویا به آن می نشیند و می تواند به عنوان یک الگوی رفتاری خاص (و اغلب پیچیده) در نظر گرفته شود (Ramalingam, Jones, Reba, & Young, 2008) به طور شهودی ، بدیهی است که بسیاری از مواردی که در زندگی با آن سروکار داریم "پیچیده" است. با این حال ، ذهنیت علمی و مهندسی قرن بیستم باعث شده تا موقعیت های پیچیده بصورت سیستمی مدیریت شود. برنامه ریزی سیستمی و تجزیه و تحلیل علمی مبتنی بر ایجاد روابط علت و معلولی روشن و استفاده از این دانش برای پیش بینی نتیجه یک طرح بعنوان یک الزام شناخته می شود. در سیستم های پیچیده ، روابط علت و معلولی اغلب وجود ندارد یا نمی توان آنها را زودتر ارزیابی کرد (Kurtz & Snowden, 2003).
ایجاد تغییرات توسعه در شرایط پیچیده اجتماعی مستلزم تحول نهادی می باشد اما این تنها یک سو از قضیه است. مقابله با فقر ، دستیابی به عدالت اجتماعی و حفاظت از محیط زیست به وضوح مستلزم تحول نهادی است(Mowles, Stacey, & Griffin, 2008). از سوی دیگر ، موسسات را نمی توان به طور مشخص و موثر در یک برنامه ریزی منظم ، از بالا به پایین تغییر داد و نقش محدودی برای سایر بازیگران خارجی قائل شد(J. Woodhill, 2010). از نظر پیچیدگی ، نوآوری نهادی به عنوان ویژگی نوظهور نحوه تعامل همه بازیگران (افراد) در سیستم (جامعه ، سازمان ، جامعه) رخ می دهد (attarpour et al. 2024). چه در گروه های کوچک و چه در کل جوامع ، نوع تغییر ممکن به شدت تحت تأثیر جمعی افراد ، طرز فکر ، ارزشها و باورها تعیین می شود. ممکن است به نظر برسد که بدیهی است. با این حال ، توسعه بسیاری از سیاست ها و بسیاری از مداخلات توسعه ای هنوز با فرضیه های مکانیکی و فرضیات پیچیده در مورد چگونگی تغییر همراه است(A. Woodhill, 2008). برای مقابله با بسیاری از مشکلات فوری جهان ، انواع مختلفی از مشارکت چند جانبه و یادگیری مشارکتی مورد نیاز است. واضح است که دولت به تنهایی قادر به حل مشکلات نیست و تعامل بین دولت ، کسب و کار ، جامعه مدنی و شهروندان مورد نیاز است. همچنین واضح است که نوآوری ها و به ویژه نوآوری های نهادی ، نه فقط از طریق تحقیقات دانشگاهی و "متخصصان" ، بلکه از تعاملات بین بسیاری از بازیگران و ذینفعان مختلف بوجود می آیند(J. Woodhill, 2010).
جکوب و همکارانش(2019) با بررسی ابعاد اقتصاد پایدار به ارائه راهکارهای حاکمیتی در خصوص نوآوری های نهادی پایین به بالا در سطح جامعه پرداختند. مطالعات این محققان نشان داد که با توجه به پیچیدگی های موجود در سطح جامعه، برای رسیدن به اقتصاد پایدار لازم است که فناوری های موجود با تغییرات سیستمیک، تحول آفرین و بنیان برافکن جایگزین شود. ولی این جایگزینی مستلزم حضور و نقش آفرینی موثرتر حاکمیت در ایجاد هماهنگی میان بازیگران، سازماندهی مجدد سیستم های اجتماعی-فنی و بسیج و تخصیص منابع خواهد بود. این نقش آفرینی موثر حاکمیت نیز می تواند با ایجاد نوآوری های نهادی از پایین به بالا به منظور هماهنگی بیشتر بازیگران در فرآیندهای تحولی صورت پذیرد. (Jacob et al., 2019) نظریه پیچیدگی با رویکردهای نهادگرایانه برای تجزیه و تحلیل حکمرانی بسیار مناسب است.(Tenbensel, 2018) تنبنسل(2018) در پژوهش خود براساس علم نظریه پیچیدگی، یک چارچوب در خصوص "ژنتیک جمعیت" براساس پویایی های موجود در حکمرانی توسعه داده است. سطح تحلیل این تحقیق حوزه حکمرانی مدیریت مراقبت های پزشکی در ایلت آکلند بوده است. این چارچوب ابعاد مربوط به حوزه سلسله مراتب، بازارها، شبکه ها و جوامع را با مفاهیم دیگری مانند تغییر درون زا، نوترکیبی ژنتیکی، چشم اندازهای تناسبی، پیوند برقرار کرده است. (Tenbensel, 2018)
3. پیشینۀ پژوهش
وودهیل(2010)، در مطالعه خود براساس تئوری پیچیدگی به شناسایی ظرفیت های نوآوری نهادی پرداخته است. این مقاله استدلال می کند که چالش های جهانی قرن بیست و یکم با تمام پیچیدگی های موجود، مستلزم نوآوری نهادی بوده و نیازمند پویایی بسیار متفاوتی از روابط درون جامعه است. تغییر نهادها ، اعم از هنجارها و ارزشهای اجتماعی ، سیاستهای دولت ، مشوقهای بازار ، سیستمهای سیاسی یا فرایندهای سازمانی ، مستلزم ظرفیتهای "نرم" ارتباطات ، اعتمادسازی ، دیپلماسی ، شبکه سازی ، درک موقعیتهای آشفته اجتماعی ، حمایت سیاسی و رهبری است. این مطالعه همچنین چهار قابلیت اصلی مورد نیاز برای نوآوری نهادی را شامل هدایت پیچیدگی ، یادگیری مشارکتی ، مشارکت سیاسی و خودنمایی مطرح نموده است. (J. Woodhill, 2010) وودهیل در مطالعه خود با ارائه چارچوبی، دینامیزم های حکمرانی پایدار و توسعه ظرفیت ها را براساس تئوری پیچیدگی مطرح نموده است. در این مطالعه براساس تئوری پیچیدگی فضای حکمرانی بصورت سیستمی جهانی شده، پیچیده و با ریسک بالا معرفی شده است. تغییرات سریع و غیر قابل پیش بینی فضای حکمرانی جامعه در کنار ویژگی های خودظهور یافتگی آن (Emergent) بر لزوم بررسی آن از منظر تئوری پیچیدگی تاکید می نماید. (Turner & Baker, 2019; J. Woodhill, 2010) براساس مدل مطرح شده توسط وودهیل، تحت تئوری پیچیدگی، ایجاد پایداری و عدالت اجتماعی تعامل مستقیم دوطرفه با نوآوری نهادی و نوآوری فناورانه دارد. همچنین از طریق حکمرانی، بصورت مستقیم بر ایجاد نوآوری فناورانه و نوآوری نهادی تاثیرگذار است. همچنین نوآوری نهادی و نوآوری فناورانه با تاثیرپذیری متقابل نسبت به مشارکت ذینفعان، از توسعه ظرفیت ها در فضای حکمرانی نیز تاثیر می پذیرد. چارچوب وودهیل درخصوص دینامیزم های حکمرانی پایدار و توسعه ظرفیت در شکل1 نشان داده شده است.
شکل1: دینامیزم های حکمرانی پایدار و توسعه ظرفیت(J. Woodhill, 2010)
پورکیانی و همکاران چندین مانع را بهعنوان موانع نوآوری سازمانی مطرح کردهاند و از آن جهت که نوآوری سازمانی نوعی نوآوری نهادی به حساب میآید، میتوان از آنها به عنوان موانع نوآوری نهادی نیز نام برد: بروکراسی؛ موانع ساختاری کلان در جامعه؛ عدم پیگیری کافی؛ داشتن ساختار وظیفه ای؛ ضعف تجهیزات، منابع مالی و انسانی؛ موانع زیست محیطی؛ فرهنگ سازمانی محافظه کارانه و سنتی؛ استفاده محدود از فرایند توسعه محصولات جدید؛ محدودیت IT؛ کمبود زیرساخت های لازم؛ شرایط فعلی غیرقابل تحمل (Pourkiani, Shojaee Farahabadi and Dahmardeh Komak 2013, p.726). همچنین Segarra-Blasco, García-Quevedo and Teruel-Carrizosa (2007:11) و همکاران نیز به طور کلی موانع نوآوری را در سه دسته هزینهای، دانشی و بازار معرفی کردهاند: موانع هزینهای (فقدان بودجه داخلی، فقدان بودجه خارجی، هزینههای مستقیم بسیار بالای نوآوری)؛ موانع دانشی (فقدان پرسنل باصلاحیت، فقدان اطلاعات فناورانه، فقدان اطلاعات بازار، موانعی در یافتن شرکایی برای نوآوری)؛ موانع بازار (غلبه بازار بوسیله تشکیلات ایجاد شده، تقاضای نامعین برای کالاها یا خدمات نوآورانه، فقدان تقاضا برای نوآوری). از سوی دیگر وقتی وارد دنیای تغییر نهادها میشویم، این امر با هنجارها و ارزشهای اجتماعی، خطمشیهای دولت، مشوقهای بازار، سیستمهای سیاسی یا فرآیندهای سازمانی مرتبط میباشد، که همه این موارد بسیار فازی میشود، اما کماهمیت نیستند. علاوهبراین، تغییر و توسعه ظرفیتهای "نرمِ" ارتباطات انسانی، اعتمادسازی، شبکهسازی دیپلماسی، ایجاد موقعیتهای آشفته اجتماعی، حمایت سیاسی و رهبری، اغلب دشوارتر هستند. ماهیت پیچیده تغییر نهادی همچنین به معنای مشکل بودن اثبات مستقیم تأثیر چنین ظرفیتهایی است. به همین دلایل ، در "توسعه" تمرکز روی نوآوری های فناوری و ظرفیتهای فنی مورد نیاز بسیار آسانتر است، تا اینکه درگیری عمیق با پیامدهای نوآوری نهادی پیدا کرد. (woodhill, 2010, pp.50,51)
4. شکاف تحقیق و تعریف مسئله
همانطور که در بخشهای قبل ذکر شد، نوآوری نهادی از الزامات جوامع در حال توسعه برای دستیابی به توسعه یافتگی است که در این جوامع عموما با موانع متعددی مواجه است. برای تحقق نوآوری نهادی در جوامع در حال توسعه که با پیچیدگیهای متعددی مواجهند، گام اول شناسایی موانع پیش روی نوآوری نهادی است تا بتوان در گام بعد راهکارهای رفع موانع را شناسایی و رفع کرد. با توجه به مطالعات صورت گرفته پژوهشی که این موانع را به طور دقیق و جامع با نگاه به تئوری پیچیدگی شناسایی و دستهبندی کرده باشد وجود ندارد و لذا در این پژوهش تلاش میشود با در نظر گرفتن ابعاد پیچیده فضای اجتماعی و پویایی های حاکم بر آن(Turner & Baker, 2019)، با نگرش علم تئوری پیچیدگی(McMillan, 2003; J. Woodhill, 2010) موانع نوآوری نهادی را از جنبه های مختلف مدنظر قرار داد. بدین منظور این پژوهش به پرسشهای زیر پاسخ خواهد داد:
· محورهای اصلی تفاوت جوامع امروزی با جوامع سنتی از منظر ابعاد پیچیدگی جوامع کدام است؟
· موانع نوآوری نهادی در سازمانها با توجه به نگاه تئوری پیچیدگی کدامند؟
· این موانع در چه مفاهیمی قابل دستهبندی هستند؟
· آیا موانع نوآوری نهادی از دیدگاه مجریان و سیاستگذاران (ستاد حکمرانی) متفاوتند؟
5. روش شناسی
پژوهشها را از نقطهنظرهای متفاوتی میتوان دستهبندی نمود. از نظر فلسفه پژوهش، میتوان پژوهش حاضر را در زمره پژوهشهای انتقادی در نظر گرفت، چرا که محقق با دید تحلیلی و انتقادی، به بررسی مطالعات انجام شده پرداخته تا بتواند یک دستهبندی دقیق از موانع نوآوری نهادی ارائه دهد.
در انجام پژوهشهای انتقادی، هر پژوهشگری از مفروضات ذهنی خاص خود برخوردار بوده و مطابق با این مفروضات به تحلیل و نقد میپردازد. محقق در راستای شناسایی موانع نوآوری نهادی در فضای پیچیدگی دو مفروض مهم را دنبال میکند. جامعه، سازمان و هر مفهومی که متشکل از جمعی از انسان ها باشد، یک سیستم اجتماعی است که پیچیدگی های بسیار بیشتری نسبت به سیستم های مکانیکی یا ارگانیکی دارد. این پیچیدگی ها موجب می شود که هر تغییری با موانع بسیار پیچیده ای مواجه شود که شناخت این موانع در رفع آنها و کمک به تغییر، اهمیت بسیاری دارد. لذا یکی از مهمترین مفروضاتی که پیشزمینه این مطالعه است، نگاه به سازمان به عنوان یک سیستم اجتماعی پیچیده میباشد. علاوه بر این باید پیشرانهایی که سازمان یا هر جامعهای را به پیش میبرد را مشخص نمود. دو موردی که در سیستم های اجتماعی بسیار مورد توجه است، اصالت نفع؛ و ایدئولوژی و اعتقادات انسانها است. در برخی جوامع اصالت نفع از اولویت بیشتری برخوردار بوده و در برخی دیگر بالعکس می باشد.
از نظر هدف، پژوهشها به سه دسته بنیادی، توسعهای و کاربردی تقسیم میشوند. با توجه به اینکه این پژوهش، از نظریههای قبلی ایده گرفته و پس از رسیدن به یک چارچوب برای جوامع در حال توسعه همچون سازمانهای ایرانی کاربرد دارد، از نوع کاربردی میباشد.
قلمرو مکانی انجام این پژوهش سازمانهای دولتی ایران و قلمرو زمانی آن سالهای 1398 و 1399 بوده است. این پژوهش به روش کیفی و با تمرکز بر طرح عملی کروگر(Krueger, 2014) انجام پذیرفته است. این طرح با ایجاد و مشارکت یک گروه متمرکز درخصوص پدیده تحقیق صورت می گیرد. یک گروه متمرکز به گروهی اطلاق می شود که از افرادی با ویژگی های مشخص تشکیل شده و درخصوص یک پدیده مشخص برای پژوهش بحث می کند(Morgan, Krueger, & Scannell, 1998) . طبق تعریفی که دنسکومب در سال 2007 مطرح نموده است، این گروه های کانونی با هدف کشف نگرش ها، اداراکات و ایده های آن ها در حوزه پدیده تحقیق توسط چند محقق مورد هدایت و کنترل قرار می گیرند(Denscombe, 2017). در گروه های متمرکز در واقع مجموعه ای از خبرگان که توسط محققان بعنوان افراد واقف در حوزه پدیده تحقیق هستند، تعیین می شوند. این اعضا با هدایت محققان و براساس سوالات مصاحبه، مسیر شناسایی و کشف جریان های معین در حوزه موانع نوآوری نهادی را دنبال نموده اند. درک دقیق و تبیین دانش نهان خبرگان در حوزه موانع نوآوری نهادی براساس ابعاد تئوری پیچیدگی در حکمرانی نوین، مهمترین دلیل محققان برای انتخاب گروه متمرکز در روش پژوهش بوده است. این درک دقیق می تواند براساس توسعه تعاملات میان خبرگان حوزه پژوهش و تجمیع دانش نهان ایشان در مسیر تضارب جریان های فکری مختلف ایجاد شود. بطور کلی مسیر پژوهش در چهار گام ذیل صورت پذیرفته است:(Krueger, 2014)
گام اول: فراهم نمودن الزامات(شامل بررسی ادبیات و مبانی نظری پژوهش)
گام دوم: برنامه ریزی شفاف (شناسایی خبرگان و تشکیل گروه متمرکز با توجه به پدیده تحقیق)
گام سوم: تعیین سوالات (طراحی سوالات مصاحبه از گروه متمرکز، براساس سوالات تحقیق و مرور ادبیات)
گام چهارم: هماهنگی (تشکیل و مدیریت جلسات مصاحبه و تضارب آراء بین خبرگان)
گام پنجم: تحلیل (تحلیل محتوای مصاحبه ها و استخراج موانع نوآوری نهادی براساس اصول تئوری پیچیدگی و استخراج یافته ها)
مجموعه افراد مورد مصاحبه و تشکیل دهنده گروه کانونی شامل دو دسته بوده اند: اولین دسته افرادی بودند که تجارب بالایی در سطح حکمرانی و سیاستگذاری ملی داشته و مدعی پیاده سازی نوآوری های نهادی در نظام حکمرانی بوده اند. دسته دوم نیز مجموعه خبرگان حوزه مدیریت و علوم و انسانی بوده اند که ایشان صاحب نظر نسبت به مباحث علمی نوآوری نهادی بوده و تجارب تحلیل های سیستماتیک ساختارهای حکمرانی کشور از منظر نوآوری های نهادی را در رزومه خود داشته اند. سوالات اصلی مصاحبه در چارچوب سوالات تحقیق ذیل طراحی شده و با چارچوب نیمه ساختاریافته مطرح شدند تا خبرگان بتوانند بدون سوگیری، تجارب و جریان های فکری خود را نسبت به موانع و چالش های موجود برای نوآوری نهادی در ساختار حکمرانی را بیان نمایند. هدف از بکارگیری این روش، ارائه نتایج پژوهش و دریافت نظرات خبرگان درخصوص موانع نوآوری نهادی در شرایط پیچیده سیستم های اجتماعی است. تمام مراحل جمع آوری و تحلیل داده ها با استفاده از پروتکل مشخص صورت گرفت که پایایی را برآورده نماید. همچنین برای روایی یافته ها نیز سعی شد از تمام منابع موجود استفاده برای گردآوری داده و تحلیل بهره برده شود و نظرات اعضاء گروه متمرکز نیز با یکدیگر مقایسه و در مواردی که تفاوت زیاد بود، مجدداً به آن ها مراجعه شود.
بطورکلی داده های این پژوهش به روش کتابخانهای (مطالعه مقالات و کتب مرتبط و گزارشات منتشره) و میدانی (مصاحبه کیفی و پرسشنامه باز) گردآوری شدهاند که دادههایی کیفی بوده و جهت تحلیل آنها از روش تحلیل محتوای کیفی بهره گرفته شده است. لذا این پژوهش در نحله پژوهشهای کیفی دستهبندی میشود. جامعه آماری این پژوهش شامل افرادی از مدیران و پژوهشگران حوزه نوآوری نهادی در سطح سازمانهای ایران بودند که حداقل 15 سال سابقه فعالیت در این حوزه را داشته و شناخت کافی از زمینه مورد مطالعه را داشته باشند.. اعضای گروه کانونی که شامل 13 نفر بودند، همگی با رویکرد هدفمند و به روش گلوله برفی انتخاب شدند. با انجام مصاحبه های عمیق از آنها اطلاعات لازم تا رسیدن به حد کفایت و تکراری شدن مطالب ادامه یافت.
6. چارچوب پژوهش
در این پژوهش تلاش شده که موانع نوآوری نهادی در یک چارچوب مفهومی متشکل از سه بعد دانایی (دانستن)، عزم و اراده (خواستن)، و قابلیت (توانستن) دسته بندی شوند. این سه عنصر مبتنی بر بررسی یافته های حاصل از ادبیات و پیشینه پژوهش حاصل شده است و مبنای سوالات پرسشنامه و مصاحبه قرار گرفته است. درواقع هر نوآوری نهادی برای محقق شدن می تواند با یک یا چند مورد از موانع مواجه شود که یا به دانستن و علم و آگاهی نسبت به آن نوآوری مرتبط می شوند، یا به تمایل و خواستن متولیان امر نسبت به اجرای یک نوآوری نهادی، و یا نهایتا به توانایی و داشتن قابلیت و امکانات کافی برای اجرای آن نوآوری. لذا می توان چارچوب مفهومی پژوهش را به صورت مثلث شکل 2 درنظر گرفت که نوآوری نهادی در قلب این مثلث بوده و اجرای آن وابسته به 3 عنصر مهم دانستن، توانستن و خواستن است.
شکل 2. چارچوب مفهومی پژوهش
7. یافته‌های پژوهش
در گام اول بررسی یافته ها، با بررسی ادبیات و گزارشات و همچنین مصاحبه با اعضای گروه کانونی، 47 مانع نوآوری نهادی براساس پروتکل های مصاحبه و در فضای تئوری پیچیدگی سیستم های اجتماعی شناسایی شدند که محقق آنها را در پنج دسته قرار داد. پس از آن با برگزاری پنل خبرگی اعضای گروه کانونی، این موانع مورد تحلیل افراد قرار گرفته و به 35 شاخص تقلیل یافتند و با بررسی های صورت گرفته در سه دسته قرار گرفتند. این دسته ها عبارت از سه شرط اساسی دانستن (دانایی)، خواستن (عزم و اراده) و توانستن (قابلیت) تعیین شدند. بدین معنی که با توجه به فضای پیچیده سیستم های اجتماعی، بخش حکمرانی باید از دانایی کافی برای انتخاب یک نوآوری نهادی، از تمایل کافی برای ارائه آن و از توانایی لازم برای اجرای آن برخوردار باشند. علاوه بر این طبق نظرات اعضاء، موانع نوآوری نهادی از نقطهنظر و دیدگاه مجریان متفاوت با دیدگاه کسانی است که واضع و ایجادکننده نوآوری نهادی هستند. لذا تلاش شد که موانع نوآوری براساس دیدگاه ستاد حکمرانی و دیدگاه مجریان به صورت جداگانه احصاء شوند. در نهایت همانطور که در جدول1 مشاهده می شود، موانع نوآوری نهادی در جوامع در حال توسعه در سه حوزه کلی دانایی، عزم و اراده، و قابلیت و از دو دیدگاه سیاستگذاران و مجریان به شناسایی شدند.
جدول 1. موانع نوآوری نهادی
| از دیدگاه مجریان | از دیدگاه سیاستگذاران |
دانایی | • عدم آگاهی کافی راجع به اثرات یک نوآوری (در جهت اثبات به سایرین) • عدم آگاهی از ابزارهای پیاده سازی • مدل های ذهنی و عادت واره های پیشین افراد پایین دست و بالادست (مانع ذهنی و شناختی) • ندانستن زبان مشتری و زبان عملیات • سطح پایین آمادگی ذهنی مجریان برای نهاد جدید | • مدل های ذهنی معیوب سیاست گذاران • عدم درک درست سیاست گذاران از میدان عمل • عدم درک و فهم درست سیاست گذاران از وظایف • عدم آگاهی از ابزارهای پیاده سازی • نبود نظام بازخورد مناسب و گفتمان نقد • عدم تعیین درست مسئله اولیه و مضامین محوری |
عزم و اراده | • منافع (قدرت،بودجه و...) متفاوت ذی نفعان بالادست و هم تراز • منسوخ کردن قابلیت های پیشین مجریان • عدم حمایت سیستم آموزشی برای ارتقای دانایی
| • منافع (قدرت،بودجه و...) متفاوت ذی نفعان • دید کوتاه مدت سیاست گذاران • عدم تعهد مدیران • نبود مطالبه از سوی پایین دست و بالادست و بی نیازی سیاست گذاران به پاسخگویی • پایین بودن خلاقیت، ریسک پذیری، و روحیه انتقادپذیری • وابستگی به مسیر |
قابلیت | • مقررات و خط مشی های امنیتی و غیرامنیتی • بروکراسی و وجود سیستم فرایندگرا به جای فردگرا • زیرساخت های ناکافی • پایین بودن اقتدار و محدوده اختیار سیاست گذاران (عدم استقلال کافی) • هزینه های بسیار بالای آغاز • وجود سیستم فردگرا به جای فرایندگرا | • ناتوانی در ایجاد توافق • عدم استقلال کافی مدیران • بروکراسی |
همانطور که مشخص است ستاد حکمرانی که خود پیشنهاددهنده نوآوری نهادی است دیدگاه مشابهی با مجریان از نظر موانع ندارد، هرچند تعدادی مانع مشترک نیز میان آنها وجود دارد. در ادامه تلاش میشود که هر یک از موانع توضیح داده شوند:
موانع مرتبط با دانایی از دیدگاه ستاد حکمرانی
• عدم حمایت سیستم آموزشی برای ارتقای دانایی: سیستم آموزشی حکمرانان و مجریان، به ارائه آموزشهای مرتبط با نهادسازی و چگونگی انجام صحیح آن مرتبط با شرایط واقعی سازمان نمیپردازد.
• عدم آگاهی کافی راجع به اثرات یک نوآوری: ستاد حکمرانی از دانش ارزیابی دقیق اثرات نهایی یک نوآوری نهادی بر کل سازمان و جامعه را ندارد تا بتواند براساس اثبات اثرات مثبت،مجریان را متقاعد به اجرا کند.
• عدم آگاهی از ابزارهای پیادهسازی: برای پیادهسازی یک نوآوری نهادی ممکن است به مجموعهای از ابزارهای گفتمانی، مالی، ساختاری، اطلاعاتی و... نیاز باشد و در صورت اغفال از ابزارهای مهم و تاثیرگذار، ممکن است اجرایی شدن آن ممکن نباشد. سطح حکمرانی اغلب از ابزارهای متفاوت پیادهسازی سیاست آگاه نیستند.
• نبود نظام بازخورد مناسب و گفتمان نقد: نبودن گفتمان نقد و نقدپذیری و عدم ارائه بازخوردهای به موقع از سوی مجریان، ستاد حکمرانی از ضعفها و چالشها باخبر نشده و نمیتواند علل اجرایی نشدن را درک و رفع کند.
• مدلهای ذهنی و عادتوارههای پیشین افراد پایین دست و بالادست (مانع ذهنی و شناختی): ستادهای بالادست به دلیل موانع شناختی و ذهنی اغلب با پذیرش بسیاری از نوآوریهای نهادی که با انگارهها و مفروضات ذهنی آنها سازگار نباشد، مخالفت میکنند. مجریان نیز به دلیل مفروضات ذهنی و عادتوارههای پیشین درخصوص انجام فعالیتها، درمقابل پذیرش نوآوریهای نهادی که آنها را نقض کند، مقاومت میکنند.
• ندانستن زبان مشتری و زبان عملیات: هر سازمانی به ارائه خدمات یا فروش محصولات به مشتریانی مشغول است و گاهی نوآوریهای نهادی مستلزم توافق با مشتریان برای اجرا میباشد. ندانستن زبان مشتری و عدم درک صحیح نیازهای او موجب میشود که سازمان نتواند او را متقاعد به پذیرش طرح جدید نماید.
• سطح پایین آمادگی ذهنی مجریان برای نهاد جدید: مجریان اغلب از دانایی کافی و آمادگی ذهنی برای پذیرش نهادهای جدید و متناسب با دانش روز برخوردار نبوده و لذا در مقابله با نوآوریهای نهادی مقاومت میکنند.
موانع مرتبط با دانایی از دیدگاه مجریان
• مدل های ذهنی معیوب سیاستگذاران: مدلهای ذهنی و مفروضات و انگارهای ذهنی سیاستگذاران مانع ارائه نوآوریهای نهادی صحیح و برطرف کننده مشکل شده و موجب میشوند که سیاستگذاران در مسیر قبلی خود که ایرادات زیادی دارد حرکت کند.
• عدم درک درست سیاستگذاران از میدان عمل: برخی مواقع ستاد حکمرانی از میدان عمل و مشکلات و اقتضائات بخشهای مختلف خبر نداشته و لذا نوآوریهای نهادی مرتبط پیشنهاد نشده و لذا مجریان نمیتوانند نوآوریهای نهادی که در برج عاج سیاستگذاران وضع شده را بپذیرند و به شکل گفته شده اجرا کنند.
• عدم درک و فهم درست سیاستگذاران از وظایف: بسیاری از سیاستگذاران از وظیفه خود برای حل برخی مشکلات آگاه نبوده و آن را به سایر سازمانها و افراد مرتبط میدانند.
• عدم تعیین درست مسئله اولیه و مضامین محوری: سطح حکمرانی اغلب مسئله ریشهای و مضامین محوری که نوآوری نهادی باید حول آنها رخ دهد را به درستی تعیین نکرده و لذا نوآوریهای نهادی مورد توافق جمعی قرار نمیگیرد.
• عدم آگاهی از ابزارهای پیادهسازی: این موضوع که هم از دیدگاه ستاد حکمرانی مطرح شد و هم از دیدگاه مجریان، دارای توضیح مشابهی میباشند که ذکر شد.
• نبود نظام بازخورد مناسب و گفتمان نقد: این موضوع که هم از دیدگاه ستاد حکمرانی مطرح شد و هم از دیدگاه مجریان، دارای توضیح مشابهی میباشند که ذکر شد.
موانع مرتبط با عزم و اراده از دیدگاه ستاد حکمرانی
• منافع (قدرت، بودجه و...) متفاوت ذینفعان بالادست و همتراز: منافع متفاوت ذینفعان اغلب موجب جنگ قدرت در پذیرش نوآوریهای نهادی میشود. چرا که هر نوآوری موجب میشود که قدرت، بودجه و یا نیروی انسانی میان ذینفعان جابجا شود و ذینفعی که منافع خود را در خطر میبیند در مقابل پذیرش آن به شکلهای مختلف مقاومت میکند.
• منسوخ کردن قابلیتهای پیشین مجریان: اغلب مجریان برای هماهنگی با نهادهای قبلی، قابلیتهایی را در خود و زیرمجموعه خود ایجاد کردهاند. برای ایجاد این قابلیتهای زمان، هزینه و انرژی زیادی صرف شده و پذیرش نوآوریهای نهادی که به منسوخ شدن آن قابلیتها میانجامد را غیرمنطقی دانسته و در مقابل آن مقاومت میکنند.
موانع مرتبط با عزم و اراده از دیدگاه مجریان
• منافع (قدرت، بودجه و...) متفاوت ذینفعان: مشابه با توضیح همین بند در دیدگاه ستاد حکمرانی
• دید کوتاهمدت سیاستگذاران: سیاستگذاران اغلب برای دورههای چهارساله یا نهایتاً هشت ساله دارای یک جایگاه شغلی هستند، و تمایل دارند که با دید کوتاهمدت جایگاه شغلی خود، نهادی را هرچه سریعتر وضع کنند تا در دوره مدیریتی آنها به نتایجی برسد. لذا وقت کافی جهت نوآوری نداشته و نوآوری نهادی مطلوبی وضع نمیکنند و لذا یا مسئله حل نمیشود یا مورد پذیرش قرار نمیگیرند.
• عدم تعهد مدیران: بسیاری از مدیران از تعهد کافی برای اجرای وظایف خود برخوردار نیستند. تعهد یعنی صرف زمان و انرژی کافی برای انجام وظایف حکمرانی. لذا با توجه به اینکه نوآوری نهادی از مهمترین وظایف ستاد حکمرانی است، در صورت نبود تعهد، نوآوریها به درستی و در زمان مقتضی رخ نمیدهند.
• نبود مطالبه از سوی پاییندست و بالادست و بینیازی سیاستگذاران به پاسخگویی: بینیازی سیاستگذاران به پاسخگویی در خصوص وظایف دوره عمر کاریشان، موجب میشود که آنها به ارائه نوآوریهای نهادی به موقع و اجرایی کردن آنها اصراری نداشته باشند.
• پایین بودن خلاقیت، ریسکپذیری، و روحیه انتقادپذیری: ستاد حکمرانی خلاقیت کافی را برای ارائه نوآوریهای نهادی نداشته و به نهادهایی که در ادبیات و تجربههای پیشین ذکر شده بسنده میکنند، با وجودیکه هر سازمان اقتضائات خاص خود را دارد و خلاقیت لازمه ارائه نوآوریهای نهادی است. همچنین سیاستگذاران باید ریسکپذیر باشند تا قدرت پذیرش نهادهای جدید را با همه مشکلات احتمالی داشته باشند. روحیه نقدپذیری نیز موجب میشود که سیاستگذاران انتقادات مجریان و مشتریان را بپذیرد و در راستای رفع موانع نوآوریهای نهادی اقدام کند. لذا نبود سه ویژگی خلاقیت، ریسکپذیری و انتقادپذیری، از مهمترین موانع شخصیتی ستاد حکمرانی است.
• وابستگی به مسیر: بسیاری از سیاستگذاران به مسیر قبلی خود وابسته بوده و از پذیرش طرحها و نهادهای جدید که آنها را از مسیر قبلی خود دور میکنند، ممانعت میکنند.
موانع مرتبط با قابلیت از دیدگاه ستاد حکمرانی
• مقررات و خطمشیهای امنیتی و غیرامنیتی: از دیدگاه بسیاری از سیاستگذاران، مقررات گوناگون و به ویژه مقررات امنیتی سازمان، مانع مهمی در راه ارائه نوآوریهای نهادی میباشند. برای مثال مقررات امنیتی که اجازه ارتباط زیاد با افراد خارج سازمان و ارائه اطلاعات به آنها را نمیدهد، مانع مهمی در راه ارائه نوآوریهای نهادی باز که از مقتضیات جهان امروز است، میباشد.
• بروکراسی و وجود سیستم فرایندگرا به جای فردگرا: سیستمهای فردگرا تمام تصمیمگیریها را وابسته به فرد کرده، و بالعکس سیستمهای فرایندگرا تصمیمگیریها را وابسته به فرایند میکنند. لذا وجود سیستمهای فرایندگرا و بروکراسی و کاغذبازیهای اداری در بسیاری از مواقع منجر به تاخیر در ارائه نوآوریهای نهادی و ارائه بازخوردها شده و به یکی از مهمترین دلایل نبود نوآوریهای نهادی در دنیای چابک امروز تبدیل شده است.
• زیرساختهای ناکافی: نبود زیرساختهای فناورانه، مالی، تجهیزاتی، و انسانی مانع وضع بسیاری از نوآوریهای نهادی میگردد.
• عدم استقلال کافی پایین بودن اقتدار و محدوده اختیار سیاستگذاران: عدم استقلال مدیران منجر میشود که آنها نیاز به متقاعد کردن بسیاری از افراد با منافع گوناگون داشته باشند، و مخالفت آنها، مانع بزرگی در سر راه نوآوری نهادی محسوب میشود.
• هزینههای بسیار بالای آغاز: نوآوریهای نهادی اغلب نیازمند صرف هزینه برای ساختار سازی، جذب نیرو، ایجاد سیستمهای اطلاعاتی و نظایر آن دارند و این هزینهها در کنار هدر رفتن هزینههای انجام شده برای نهادهای قبلی، یکی از موانع اساسی پذیرش نوآوریهای نهادی است.
موانع مرتبط با قابلیت از دیدگاه مجریان
• ناتوانی در ایجاد توافق: برای انجام هر نوآوری نهادی باید روی مضامین محوری موضوع و راهحل انتخاب شده تفاهم و توافق صورت گیرد. اغلب ستاد حکمرانی در این زمینه نمیتواند قوی عمل کند و لذا نوآوری نهادی مورد پذیرش برای اجرا قرار نمیگیرد.
• عدم استقلال کافی مدیران: مشابه با توضیح همین بند در دیدگاه ستاد حکمرانی
• بروکراسی و وجود سیستم فرایندگرا به جای فردگرا: مشابه با توضیح همین بند در دیدگاه ستاد حکمرانی
8. نتیجه گیری
در این پژوهش ابتدا مفروضات ذهنی پژوهشگر درخصوص جامعه در حال توسعه از منظر تئوری پیچیدگی معرفی شد: جامعه یک سیستم اجتماعی با پیچیدگیهای خاص خود است که در آن هر تغییری با موانع بسیاری روبروست، همچنین اصالت نفع به عنوان یکی از مهمترین پیشرانهای جوامع در حال توسعه میباشد. سپس با بررسی ادبیات موانع بسیاری که دو مفروض قبلی را براساس ویژگی های پیچیدگی در خود دارند، برای نوآوری نهادی استخراج شدند و در ادامه با برگزاری پنل خبرگی گروه کانونی و انجام چندین مصاحبه رفت وبرگشتی با خبرگان در جهت تایید و تکمیل یافتهها اقدام شد.
در کنار ابعاد تئوری پیچیدگی شامل دینامیزم های غیرخطی، نظریه آشوب، و انطباق و تکامل، موانع نوآوری نهادی در سه حوزه دانایی، عزم و اراده، و قابلیت دسته بندی شدند. این موانع یا به علت نادانی و عدم آگاهی مرتبطین بودند، یا به علت عدم تمایل و اراده آنها برای حل مسئله، و یا به علت ناتوانی و نداشتن قابلیت حل مسئله. همچنین موضوع دیگری که در بررسی موانع نوآوری نهادی مورد توجه قرار گرفت این بود که دیدگاه مجریان و ستاد حکمرانی درخصوص موانع چه تفاوت هایی با هم دارند و لذا این موارد به صورت مجزا احصاء شدند. وجود تعادل بین ابعاد تئوری پیچیدگی با ابعاد اصلی ناشی از موانع نوآوری نهادی، برای نوآوری های موفق نهادی ذیل تئوری پیچیدگی بعنوان یک الزام معرفی می شود. این تعادل براساس تفکر تغییر مبتنی بر الزامات تئوری پیچیدگی و بوسیله ابزارها و آیین نامه های مناسب صورت می پذیرد.
پیشنهادات کاربردی
این پژوهش با معرفی موانع نوآوری نهادی، توانست براساس تئوری پیچیدگی، پیشران های کلیدی موفقیت را برای نوآوری نهادی ارائه دهد. لذا براساس یافته های پژوهش می توان پیشنهادات کاربردی زیر را ارائه نمود:
· تلاش برای افزایش آگاهی مجریان نسبت به اثرات یک نوآوری نهادی پیش از ابلاغ اجرای آن؛
· توجه به انواع ابزارهای پیاده سازی و تحقق نوآوری نهادی به صورت یک بسته؛
· تلاش در اصلاح مدل های ذهنی معیوب در مجریان و سیاست گذاری؛
· ایجاد نظام نظارت و بازخورد درخصوص موفقیت پیاده سازی نوآوری های نهادی؛
· گفتمان سازی و توافق و هم فهمی در سطح مجریان و سیاست گذاران درخصوص نوآوری نهادی از پیش از ابلاغ یک نوآوری نهادی؛
· ایجاد سیستم آموزشی برای ارتقاء دانایی در سطح مجریان و سیاست گذاران؛
· ایجاد فضای مطالبه گری برای تحقق نوآوری نهادی؛
· انتخاب و انتصاب مدیران و مجریان متعهد و مسئولیت پذیر؛
· شناسایی و فراهم کردن به موقع زیرساخت ها و امکانات مورد نیاز برای اجرای نوآوری نهادی؛
· ایجاد استقلال کافی به همراه مسئولیت پذیری برای مدیران؛
· حذف بروکراسی زائد؛
· اصلاح قوانین و خطمشیهای ایجاد کننده مانع؛
تحقیقات آتی
پیشنهاد پژوهشگران در انجام تحقیقات آتی یافتن راهکارهای رفع موانع استخراج شده می باشد. برای مثال می توان استراتژیهای گوناگون فعالانه و منفعلانهای را جهت رفع موانع نوآوری نهادی پیشنهاد داد که استراتژی های فعالانه به ارائه راهکارهایی پیش از بروز موانع پرداخته، و استراتژیهای منفعلانه به ارائه راهکارهایی پس از بروز موانع میپردازد. برای مثال ظهور زیرساختهای اجتماعی و فناورانه جدید اغلب به عنوان کاتالیزور نوآوری نهادی محسوب میشود (Hagel and Brown. 2013, p.5) و یک استراتژی فعالانه محسوب می شود. همچنین پیشرفتهای دانش اجتماعی مثل حقوق، مدیریت اجرایی، برنامهریزی و خدمات اجتماعی، و تحصیلات، چه به صورت عمومی و چه به صورت تخصصی، از جمله مواردی هستند که هزینه نوآوریهای نهادی را کاهش میدهند (Momeni, atarpour, Salehzade, khazaei, 2016, p.113) و می توانند به عنوان استراتژی های رفع موانع مدنظر قرار گیرند، چرا که هزینههای نوآوری نهادی از جمله موانع آن محسوب میشوند. با تمرکز دقیق بر راهحلهای متنوع میتوان راهکارهای رفع موانع نوآوری نهادی را به صورت دقیقتر و با دستهبندی بهتر پیشنهاد کرد.
منابع
بابایی, & توکلی. (1396). احصاء عقلانیت‌های پایه در فرآیند سیاستگذاری عمومی. سیاستگذاری عمومی, 3(1), 63-82.
Beinhocker, E. D. (2007). The origin of wealth: The radical remaking of economics and what it means for business and society: Harvard Business Press.
Coccia, M. (2018). An introduction to the theories of institutional change, Journal of Economics Library, 5 (4).
Costa-Font, J., Puig-Junoy. J. (2007). Institutional change, innovation and regulation failure: evidence from the Spanish drug market. Policy & Politics. 35(4). 701-718.
Denscombe, M. (2017). EBOOK: The Good Research Guide: For Small-Scale Social Research Projects: McGraw-Hill Education (UK).
Doner, R. F. (2010). Introduction: Explaining Institutional Innovation: Case Studies from Latin America and East Asia. Social Science Research Council.
Eve, R. A., Eve, R. A., Horsfall, S., & Lee, M. E. (1997). Chaos, complexity, and sociology: Myths, models, and theories: Sage.
FU, Y., & FU, Z.-y. (2002). On the Role of Local Government in Institution Innovation. Journal of Shaoguan University (Social Science), 10.
Galston, W. A., McElvein, E. H. (2015). Institutional innovation: how it happens and why it matters: Center for Effective Public Management at Brookings. The Brookings Institution: Governance Studies.
Hagel, J., Brown J.S. (2013). Institutional Innovation: Creating smarter organizations to scale learning, part of a Deloitte series on innovation.
Hood, R. (2018). Complexity in social work: Sage.
Jacob, K., Guske, A.-L., Antoni-Komar, I., Funcke, S., Gruchmann, T., Kny, J., . . . Stumpf, K. H. (2019). Governance for the sustainable economy: Institutional innovation from the bottom up? GAIA-Ecological Perspectives for Science and Society, 28(1), 204-209.
Kasper, W., & Streit, M. E. (1999). Institutional economics. Books.
Krueger, R. A. (2014). Focus groups: A practical guide for applied research: Sage publications.
Kurtz, C. F., & Snowden, D. J. (2003). The new dynamics of strategy: Sense-making in a complex and complicated world. IBM systems journal, 42(3), 462-483.
McMillan, E. (2003). Complexity, organizations and change: Routledge.
Meng, H., & Wang, Y.-h. (2009). On enterprise innovation integration based on the self-organization model. Paper presented at the 2009 16th International Conference on Industrial Engineering and Engineering Management.
Mohammadi, A., & Babaei, S. (2022). Responsible Research and Responsible Innovation: Have new concepts emerged?. In 2022 IEEE 28th International Conference on Engineering, Technology and Innovation (ICE/ITMC) & 31st International Association For Management of Technology (IAMOT) Joint Conference (pp. 1-7). IEEE.
Morgan, D. L., Krueger, R. A., & Scannell, A. U. (1998). Planning focus groups: Sage.
Momeni, F., atarpour, M., Salehzade, R., khazaei, m. (2016), innovation arrangements and Overall Development: The Role of Institutional Innovations in Achieving Technology Development and Sustainable Development. Quarterly Journal of Economic Research (Sustainable Growth and Development), 16 (3), 107-130
Mowles, C., Stacey, R., & Griffin, D. (2008). What contribution can insights from the complexity sciences make to the theory and practice of development management? Journal of International Development: The Journal of the Development Studies Association, 20(6), 804-820.
North, D. (1990). Institutions, Institutional Change and Economic Performance, Cambridge New York ua.
North, D. C. (1991). Institutions, Journal of Economic Perspectives. 5(1). 97-112.
Ostanina, S. S., Avilova, V. V., Aleksandrov, A. Y., Makhotkina, L. Y., & Pugacheva, A. S. (2016). Institutional aspects of economic systems management. Journal of Advanced Research in Law and Economics, 7(1), 84-92.
Pascale, R. T., Millemann, M., & Gioja, L. (2000). Surfing the edge of chaos: The laws of nature and the new laws of business: Currency.
Pourkiani, M., Shojaee Farahabadi, H., Dahmardeh Komak, M. (2013). Organizational innovation, barriers and factors. European Online Journal of Natural and Social Sciences..2(3). 724-731.
Raffaelli, R., Glynn M.A. (2013). Institutional Innovation: Novel, Useful, and Legitimate. Shalley, Christina E., Michael A. Hitt and Jing Zhou. Oxford Handbook of Creativity, Innovation, and Entrepreneurship: Multilevel Linkages.
Rajabalinejad, M., van Dongen, L., & Ramtahalsing, M. (2020). Systems integration theory and fundamentals. Paper presented at the Safety and Reliability.
Ramalingam, B., Jones, H., Reba, T., & Young, J. (2008). Exploring the science of complexity: Ideas and implications for development and humanitarian efforts (Vol. 285): Overseas Development Institute London.
Segarra-Blasco, A., García-Quevedo, J., Teruel-Carrizosa, M. (2007). Barriers to Innovation and Public Policy in Catalonia. Institute of Econimic in Barcelona. Document de Treball. 2007/6.
Sun, P. (2020). Research on Financial Institution Innovation Based on Knowledge Economy. TWP Series in Management, Business and Economy, 1, 25-28.
Tenbensel, T. (2018). Bridging complexity theory and hierarchies, markets, networks, communities: a ‘population genetics’ framework for understanding institutional change from within. Public Management Review, 20(7), 1032-1051.
Turner, J. R., & Baker, R. M. (2019). Complexity theory: An overview with potential applications for the social sciences. Systems, 7(1), 4.
Waldrop, M. M., & Gleick, J. (1992). Complexity: the emerging science at the edge of order and chaos [m]. info London: Viking.
Wei, Y. (2019). The Development of the Qianhai Cooperation Zone from the Perspective of Institutional Innovation Studies on China's Special Economic Zones 2 (pp. 127-140): Springer.
Wheatley, M. J. (1994). Leadership and the new science: Learning about organization from an orderly universe: ERIC.
Wolf, S., & Zilberman, D. (2012). Knowledge generation and technical change: Institutional innovation in agriculture (Vol. 19): Springer Science & Business Media.
Woodhill, A. (2008). Shaping behaviour: how institutions evolve. The broker, 2008(10), 4-8.
Woodhill, J. (2010). Capacities for institutional innovation: a complexity perspective. IDS bulletin, 41(3), 47-59.
Woodhill, J. (2010). Capacities for Institutional Innovation: A Complexity Perspective. IDS Bulletin. 41(3). 47-59Beinhocker, E. D. (2007). The origin of wealth: The radical remaking of economics and what it means for business and society: Harvard Business Press.
Wei, Y. (2019). The Development of the Qianhai Cooperation Zone from the Perspective of Institutional Innovation Studies on China's Special Economic Zones 2 (pp. 127-140): Springer.
Wheatley, M. J. (1994). Leadership and the new science: Learning about organization from an orderly universe: ERIC.
Wolf, S., & Zilberman, D. (2012). Knowledge generation and technical change: Institutional innovation in agriculture (Vol. 19): Springer Science & Business Media.
Woodhill, A. (2008). Shaping behaviour: how institutions evolve. The broker, 2008(10), 4-8.
Woodhill, J. (2010). Capacities for institutional innovation: a complexity perspective. IDS bulletin, 41(3), 47-59.
Yawson, R. M. (2013). Systems theory and thinking as a foundational theory in human resource development—A myth or reality? Human Resource Development Review, 12(1), 53-85.
Yoshikawa, T., Tsui-Auch, L. S., & McGuire, J. (2007). Corporate governance reform as institutional innovation: The case of Japan. Organization science, 18(6), 973-988.
Yawson, R. M. (2013). Systems theory and thinking as a foundational theory in human resource development—A myth or reality? Human Resource Development Review, 12(1), 53-85.
Yoshikawa, T., Tsui-Auch, L. S., & McGuire, J. (2007). Corporate governance reform as institutional innovation: The case of Japan. Organization science, 18(6), 973-988.
Zaslavskaya, T. I., Shabanova, A. M. (2002), with regard to the issue of institutionalization of illegal social practices in Russia: the labor market. World of Russia.
[1] استادیار گروه حکمرانی عمومی، دانشکده حکمرانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران، Sa.babaei@ut.ac.ir
[2] استادیار گروه مدیریت تکنولوژی، موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی، تهران، ایران
[3] sanctions
[4] taboos
[5] customs
[6] Code of conduct
[7] sanctions
[8] taboos
[9] customs
[10] Code of conduct
