سالبة به انتفاء موضوع؛ بررسي ديدگاه خواجه نصير
الموضوعات :
سيدمحمود يوسف‌ثاني
1
(مؤسسة پژوهشي حكمت و فلسفة ايران)
الکلمات المفتاحية: ارسطو سالبه موجبه موضوع خواجه نصير,
ملخص المقالة :
ديدگاه ارسطو دربارة تهي بودن يا نبودن حدود قضايا به دو گونه تفسير شده است. مطابق يك تفسير، حدود قضايا هميشه واجد فرد يا افراد موجودند و تهي نميباشند. بنابرين، در قضاياي سالبه نيز مجموعة افراد موضوع هيچگاه مجموعه‌يي تهي نيست. از اين جهت بين قضية سالبه و موجبه در مورد لزوم وجود افراد براي موضوع تفاوتي وجود ندارد. بنا به تفسير ديگر، در هرقضيه‌يي، سالبه باشد يا موجبه، نخست اجزاي قضيه بايد مورد تصور قرار بگيرند و بوجود ذهني موجود شوند، آنگاه اگر قضيه موجبه بود علاوه بر اين تصور ذهني، بايد فرد موجود يا مفروض الوجودي هم داشته باشد كه بتواند مورد يك حكم ايجابي واقع شود. ولي اگر قضيه سالبه بود جز همان وجود ذهني قضيه كه براي انعقاد حكم لازم است، نياز ديگري به فرد موجود يا مفروض الوجودي كه وصف محمول را بپذيرد نيست و از اين جهت ميان قضية سالبه و موجبه تفاوت هست. خواجه نصير در تفسير خود از قضية سالبه به هر دو وجه توجه كرده و هر يك از دو تفسير را به وجهي درست دانسته است. تفسير نخست با توجه به قضايايي كه در علوم مورد استفاده قرار ميگيرند و پيوسته ناظر به حقايق خارجي هستند، تفسيري درست تلقي ميشود و تفسير دوم بلحاظ مطلق قضية سالبه و اينكه امر معدوم از آن جهت كه معدوم است متصف به وصفي، از جمله وصف محمول، نيست، درست ميباشد.
ابن سينا، الشفاء، المنطق، العبارة، قم، كتابخانة آيت‌الله مرعشي نجفي، 1405ق.#
جوادي آملي، عبدالله، رحيق مختوم، بخش دوم از جلد دوم، قم، مؤسسة اسراء، 1389.#
خونجي، افضل‌الدين، كشف الأسرار عن غوامض الأفكار، تصحيح خالد الرويهب، تهران، مؤسسه پژوهشي حكمت و فلسفه ايران و مؤسسة مطالعات اسلامي دانشگاه آزاد برلين، 1389.#
رازي، فخرالدين، شرح عيون الحكمه، ج1، تصحيح احمد حجازي السقاء، القاهره، 1986.#
رازي، قطب الدين، شرح مطالع الانوار، چاپ سنگي، قم، كتبي نجفي، بيتا.#
سلیماني اميري، عسكري، «چيستي قاعدة فرعية، معارف عقلي، شماره 6، تابستان 1386.#
سلیماني اميري، عسكري، «قاعدة فرعيه و وجود محمولي»، خردنامة صدرا، شماره 23، بهار1380، ص58ـ52.#
سهروردي، شهاب الدين، مجموعه مصنفات، ج2، تصحيح و مقدمة هانري كربن، تهران، پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي، 1380.#
شيرازي، قطب‌الدين، شرح حكمةالاشراق، ج1، تصحيح نجفقلي حبيبي، تهران، بنياد حكمت اسلامي صدرا، 1389.#
طوسي، نصيرالدين، اجوبةالمسائل النصيريه، به اهتمام عبدالله نوراني، تهران، پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي، 1383.#
طوسي، نصيرالدين، اساس الاقتباس، تصحيح عبدالله انوار، تهران، نشر مركز، 1375.#
طوسي، نصيرالدين، شرح الاشارات، ج1، تهران، دفتر نشر كتاب، 1375.#
فارابي، ابونصر، المنطقيات للفارابي، تصحيح و مقدمة محمدتقي دانش‌پژوه، قم، كتابخانه آيت‌الله مرعشي، 1408ق.#
فلاحي، اسدالله، «منطقهاي مبتني بر عكس نقيض و نقض محمول»، منطق پژوهي، سال اول، شماره 1، 1389.#
قوشچي، علاءالدين محمد، شرح تجريد الاعتقاد، افست چاپ سنگي، قم، انتشارات رضي و بيدار، بيتا.#
كيشي، شمس‌الدين محمد، مجموعه آثار، تصحيح نجف جوكار، تهران، مؤسسه پژوهشي حكمت و فلسفه ايران، 1390.#
محقق، مهدي و ايزوتسو، توشيهيكو، منطق و مباحث الفاظ، مؤسسه مطالعات اسلامي دانشگاه مك گيل با همكاري دانشگاه تهران، 1353.#
ملاصدرا، الحكمةالمتعاليه في الأسفار الأربعه، ج1: تصحيح و تحقيق غلامرضا اعواني، تهران، بنياد حكمت اسلامي صدرا، 1383.#
ملاصدرا، رسالة في اتصاف الماهية بالوجود، تصحيح سيدمحمود يوسف ثاني، مجموعه رسائل فلسفي، ج1، تهران، بنيادحكمت اسلامي صدرا، 1389.#
Kneale, W. & Kneale, M. The Development of Logic, Clarendon Press, 1962.#
Read, Stephen, “Aristotle and Lukasiewicz on Existential Import” , in www.st-Andrews.ac.uk/slr/
Existential import.pdf Aristotle, The Works of Aristotle, vol.1, ed. D. Ross, Chicago, Encyclopedia Britannica Inc, 1973.#
