فارابی و پرسش از حقیقت ادراک؛ بازخواني انتقادي ديدگاه ملاصدرا
الموضوعات :
قاسم پورحسن درزی
1
(دانشيار گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبائي، تهران، ایران )
علی پیری
2
(دانشجوی دکتری فلسفه دانشگاه علامه طباطبائي، تهران، ایران)
الکلمات المفتاحية: فارابیادراکحضور و ظهورتجرید و تقشیریقینادراک و هستی,
ملخص المقالة :
یکی از مهمترین و دقیقترین مسائل در فلسفة معرفتی فارابی، پرسش از ادراک و نسبت آن با نفس، عقل و ارتقاء وجودی است. فارابی در گسستی آشکار از ارسطو، نظریۀ منفعل بودن نفس در ادارک را بچالش کشیده و نفس را خالق ادراک دانسته است و بدین ترتیب بنیاد نظریۀ فعال بودن نفس را پیریزی کرده است. این دیدگاه در ادامه سنت فلسفی اسلامی بر آراء تمامی فیلسوفان، از ابن‌سینا تا علامه طباطبایی، تأثيرگذار بوده است. فارابي ادراک را با ظهور و حضور كه عمدتاً در فلسفۀ سهروردي و ملاصدرا مورد بحث است، پیوند داده و از منظر هستی‌شناسی ادراک دفاع کرده است. خلاقیت نفس در ادراک، مراتبی دانستن ادراک و معرفت، التفات به حیث ظهوری و وجودی معرفت، تفطن به دِهشی بودن معرفت در کنار اهمیت دادن بنیادین به ادراک حسی، نقد معرفتهای غیریقینی و طرح دیدگاهی بنیادین در باب معرفت یقینی، و بالاخره فرایندی تلقی کردن ادراک، از ابتکارات فلسفی فارابی محسوب میشود. در نوشتار حاضر بنحو تطبيقي كوشش خواهیم كرد مسئله ادراک و سرشت آن در انديشه فارابي را با نگاهي به آراء ساير فيلسوفان مسلمان بررسی کرده و اهمیت منظر فارابی در باب ادراک را بتصویر بکشیم.
ارسطو (1389) درباره نفس، ترجمه علیمراد داودی، تهران: حکمت.
افلاطون (1362) چهار رساله، ترجمه محمود صناعتی، تهران: علمی و فرهنگی.
پاپاس، نيكلاس (1387) جمهوری افلاطون، ترجمه بهزاد نبوي، تهران: حكمت.
جوادی آملی، عبدالله (1376) رحیق مختوم، ،ج1، تهران: إسراء.
شهرزوری، شمس‌الدين محمد (1372) شرح حکمة الاشراق، تصحيح و تحقيق حسين ضيايي، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
طباطبايي، سيدمحمدحسين (1385) اصول فلسفه و روش رئاليسم، ج2، چاپ دهم، تهران: انتشارات صدرا.
كاپلستون، فردريك (1380) تاريخ فلسفه، تهران: سروش
ملاصدرا (1383) الحكمة المتعالية في الاسفار الأربعة، ج1 و 3، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1382) الشواهد الربوبیه فی مناهج السلوكية، تصحيح و تحقيق مصطفي محقق داماد، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
فارابی، ابونصر (1371) التعلیقات، تحقیق جعفر آل یاسین، تهران: حکمت.
ملاصدرا (1387) رسائل فلسفی، ترجمه سعيد رحیمیان، تهران: علمي و فرهنگي.
ملاصدرا (1405ق) فصول منتزعه، تحقیق فوزی متری نجار، تهران: الزهراء.
ملاصدرا (1408ق) المنطقیات للفارابی، ج1: كتاب البرهان، تحقیق و مقدمه محمدتقی دانش‌پژوه، قم: كتابخانة آيت‌الله مرعشي.
فارابی، ابونصر (1991م) آراء اهل المدینة الفاضلة، تحقیق البیر نصری نادر، بیروت: دارالمشرق.
