بررسی تطور چیستی و هستی حرکت توسطیه و قطعیه در نظر ابن‌سینا و ملاصدرا
الموضوعات :
احمد شکیبایی
1
,
منصور ايمانپور
2
1 - دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان
2 - دانشیار فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان
الکلمات المفتاحية: حرکت توسطیه حرکت قطعیه متصل غیرقار ابن سینا ملاصدرا,
ملخص المقالة :
مبحث حرکت یکی از مباحث پیچیده و همیشگی تاریخ فلسفه است و مباحث مختلفی در باب مفهوم و هستی آن مطرح شده است. پرسش اساسی در باب حرکت، به وجود و تحقق آن مربوط میشود. در تاریخ فلسفه اسلامی در باب هستی و نحوة تحقق حرکت، دو مبحث شکل گرفته است؛ حرکت توسطیه و حرکت قطعیه. تأکید ابن سینا بر این بوده که مطابق مبانی علم طبیعی و فلسفی خود، هستی حرکت را بگونه یی تبیین نماید که از اشکالات مخالفان وجودِ حرکت بدور باشد. بهمین منظور، او اتصال و امتدادِ دارای اجزاء را به متن حرکت راه نداده و به حرکت توسطیه بسیط معتقد شده و اتصال دارای اجزاء پیوسته و باقرار (حرکت قطعیه) را به عالم ذهن و خیال مرتبط دانسته است. این دیدگاه ابن سینا بعدها مورد نقد، تحلیل و توجیه‌های مختلف قرار گرفت و با ورود به قلمرو حکمت متعالیه، رنگ و چهره یی متفاوت بخود گرفت. در حکمت متعالیه حرکت توسطیه و قطعیه، دو اعتبار عقلی از هویتِ تدریجیِ وجود سیلانی قلمداد شده‌اند. تحلیل دقیق و موشکافانه نظر ابن سینا و ملاصدرا در اینباره و معانی مختلف حرکت توسطیه و قطعیه، موضوع اصلی مقاله حاضر است. بدون تردید، احصای معانی مختلف این دو اصطلاح و تفکیک بحث فیزیکی و متافیزیکی آن، روشنگر بسیاری از مناقشات و مجادلات در اینباره خواهد بود.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1361) فن سماع طبیعی، ترجمه محمدعلی فروغی، تهران: امیرکبیر.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1379) النجاة من الغرق فى بحر الضلالات، تهران: دانشگاه تهران.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1404ق) الشفاء، الطبیعیات، قم: کتابخانه آيت‌الله مرعشى.
ارسطو (1363) طبیعیات، ترجمه مهدی فرشاد، تهران: امیرکبیر.
بهمنيار بن مرزبان (1375) التحصيل، تحقیق مرتضی مطهری، تهران: دانشگاه تهران.
جوادی آملی، عبدالله (1393) رحیق مختوم، قم: اسراء.
خراسانی، شرف‌الدین (1387) نخستین فیلسوفان یونان، تهران: علمی و فرهنگی.
رازى، فخرالدين (1411ق) المباحث المشرقية فى علم الالهيات و الطبيعيات، قم: بيدار.
سبزوارى، ملاهادی (1379) شرح المنظومة، تحقیق حسن حسن‌زاده آملی، تهران: نشر ناب.
سبزوارى، ملاهادی (1383) «تعلیقات اسفار» در ملاصدرا، الحكمة المتعالية فی الأسفار الأربعة، ج3، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1981م) «حاشیه بر اسفار»، در ملاصدرا، الحكمة المتعالية فى الأسفار العقلية الأربعة، بيروت: دار احياء التراث العربی.
کاپلستون، فردریک (1388) تاریخ فلسفه، تهران: علمی و فرهنگی.
مطهری، مرتضی (1385) مجموعه آثار، تهران: صدرا.
ملاصدرا (1361) العرشية، تهران: مولى.
ملاصدرا (1383) الحكمة المتعالية فی الأسفار الأربعة، ج3، تصحيح و تحقیق مقصود محمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1422ق) شرح الهداية الاثيرية، بيروت: موسسة التاريخ العربى.
