معيار تشخيص مسائل فلسفه اولي و ميزان پايبندي فيلسوفان اسلامي بدان
الموضوعات :
منصور ايمانپور
1
(دانشگاه شهيد مدني آذربايجان )
الکلمات المفتاحية: فلسفه اولي موضوع فلسفه عرض ذاتي حدود فلسفه مسائل فلسفه فلسفه اسلامي,
ملخص المقالة :
پرسش اصلي اين مقاله، اين است که در تاريخ فلسفه اسلامي، مسائل فلسفه اولي براساسِ چه ملاک مشخّصي متمايز شده‌اند و آيا فيلسوفان اسلامي در مقام واقع به اين ملاک پايبند و ملتزم بوده اند يا نه؟ نگاه به آثار فيلسوفان يوناني به ويژه ارسطو و تامّل در آنها، نشان مي دهد که سخنان ارسطو در باب موضوع فلسفه اولي متشتّت و گوناگون است و مسائل فلسفه اولي نيز به صورت نظام مند، ازموضوع مشخّصي استنتاج و صورت بندي نشده‌اند. با ورود فلسفه يوناني با همه لوازمش به جهان اسلام، فيلسوفان اسلامي، بويژه شيخ الرئيس تلاش نمودند تا به ايضاح موضوع فلسفه اولي و مسائل آن و تشريح رابطه آن دو بپردازند و ملاکي براي تشخيص مسائل فلسفي از مسائل علوم ديگر ارائه کنند. آنها غالباً، موضوع فلسفه اولي را موجود بماهو موجود دانسته و مسائل آن را مشتمل بر محمولاتي تلقي نمودند که از عوارض ذاتي موجود مطلق محسوب ميشود. بنابرين، ملاک اصلي تشخيص و تمييز مسائل فلسفه اولي، همان عرض ذاتي بودن محمولات آن مسائل براي موجود مطلق معرّفي شد؛ لکن اين فيلسوفان در مقام واقع، از مسائلي بحث نمودند که به نظر ميرسد محمولات آنها، عوارض ذاتي موجود مطلق نيستند. با تأمّل در آثار ارسطو و فيلسوفان اسلامي ميتوان دريافت که سرّ اين ابهام، در اين رويکرد نهفته است که آنها ابتدا علوم نظري را به سه علم طبيعي و رياضي و فلسفه اولي تقسيم نمودند و سپس در مقام واقع، مسائل غير قابل بحث در دو علم ديگر را به سمت فلسفه اولي سوق دادند؛ در حالي که عرض ذاتي بودن محمولات آنها براي موجود بماهوموجود، محلّ ترديد است. نوشتار حاضر بر آن است تا به تشريح و تفصيلِ مستدلّ و مستند ِمطالب و مدّعيات مذکور بپردازد و علّت اصلي عدمِ انسجام بين مسائل و موضوع فلسفه اولي در تاريخ فلسفه اسلامي را تبيين نمايد.
ابن‌سينا، الالهيات(الشفاء)، تهران، انتشارات ناصرخسرو، 1363. #
ابن‌سينا ، النجاة، تهران، انتشارات مرتضوي، 1364. #
ابن‌سينا ، برهان شفا، ترجمه مهدي قوام صفري، تهران، انتشارات فکر روز، 1373. #
ابن‌سينا ، الاشارات و التنبيهات، قم، النشرالبلاغه، ج2، 1375. #
ارسطو، مابعدالطبيعه، ترجمه محمدحسن لطفي، تهران، نشر طرح نو، 1389. #
ارسطو ، متافيزيک، ترجمه شرف‌الدين خراساني، تهران، نشر گفتار، 1366. #
بهمنيار، التحصيل، بتصحيح مرتضي مطهري، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1375. #
سهروردي، شيخ شهاب‌الدين، حکمةالاشراق (مجموعه مصنفات شيخ‌اشراق)، تصحيح هانري کربن، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگي، ج2، 1372. #
فارابي، ابونصر، الجمع بين رأيي الحکيمين، بيروت، دار و مکتبه الهلال، 1996م. #
فارابي، ابونصر، احصاء العلوم، بيروت، دار و مکتبه الهلال،1996م. #
فارابي، ابونصر، مقاصد متافيزيک ارسطو(رسائل فلسفي فارابي)، ترجمه سعيد رحيميان، تهران، انتشارات علمي و فرهنگي، 1387. #
فياض لاهيجي، عبدالرزاق، شوارق الالهام، مقدمه و اشراف جعفرسبحاني، قم، مؤسسه الامام‌الصادق، ج1، 1428ق. #
رازي، قطب الدين، تحريرالقواعد المنطقيه، تصحيح محسن بيدارفر، قم، انتشارات بيدار، 1384. #
کاپلستون، فردريک، تاريخ فلسفه، ترجمه سيد جلال‌الدين مجتبوي، تهران، انتشارات علمي و فرهنگي و انتشارات سروش، ج1، 1375. #
بورمان، کارل، افلاطون، ترجمه محمدحسن لطفي، تهران، نشر طرح نو، 1389. #
کندي، في الفلسفه الاولي(رسائل الکندي الفلسفيه)، تحقيق ابوريده، مصر، دارالفکرالعربي، 1950م. #
مصباح يزدي، محمدتقي، شرح الاسفارالاربعه، قم، انتشارات مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني، ج1، جزء اوّل، 1380. #
مصباح يزدي، محمدتقي، شرح الهيات شفاء، قم، انتشارات مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني، ج1،1386. #
ملاصدرا، الحکمه المتعاليه في الاسفار العقليه الاربعه، قم، منشورات مصطفوي، ج1، 1368. #
ملاصدرا، الشواهدالربوبيه، مقدمه و تصحيح سيد جلال الدين آشتياني، قم، بوستان کتاب،1382. #
يگر، ورنر، ارسطو مباني تاريخ تحوّل انديشه وي، ترجمه حسين کلباسي اشتري، تهران، انتشارات اميرکبير،1390. #
Ross, David, Aristotle, London and New York, Routledge, 1996. #
