تبیین و نقد مفهوم حق در اندیشه مدرن با تکیه بر آراء حکمت متعالیه
الموضوعات :
محمد مهدی گرجیان عربی
1
(دانشگاه باقر العلوم علیه السلام)
رضا آذریان
2
(دانشگاه باقر العلوم علیه السلام)
الکلمات المفتاحية: حق اعتباری, حق بودن, حق حقیقی, حق داشتن, حق مدرن, حکمت متعالیه,
ملخص المقالة :
مفهوم حق یکی از پرکاربردترین واژه‌هایی است که در دانش‌های مختلفی همچون فلسفه، کلام، فقه، حقوق، سیاست، عرفان و اخلاق از آن استفاده می‌شود. این مفهوم را می‌توان از دو منظر اصلی مورد بررسی قرار داد. جنبه نخست، بعد واقعی و توصیفی مفهوم حق است که در علوم حقیقی از آن بحث می‌شود و جنبه دوم، بعد اعتباری و هنجاری آن است که در علوم انسانی و اجتماعی کاربرد ویژه‌ای دارد. هرچند تفکیک میان «حق بودن» و «حق داشتن» و تمایز میان دو کاربرد وصفی و اسمی مفهوم حق، مرز میان حقیقت و اعتبار را میان دانش‌های حقیقی و علوم اعتباری روشن می‌سازد، اما انحصار بحث حق در معنای مدرن آن(حق داشتن) در دانش فلسفه حق مدرن، به عنوان یکی از فلسفه‌های مضاف، موجب توجه انحصاری نگاه فلسفی مدرن و غفلت از اندیشه حکمت متعالیه و نگرش ناب اعتقادی اسلامی بر این بحث خواهد شد. ما ضمن بررسی فلسفه حق در معنای مدرن، نخست چیستی مفهوم حق در اندیشه حکمت متعالیه به مثابه نگرش عمیق اعتقادی، در دو عرصه حقیقی و اعتباری آن را واکاوی نموده، سپس به نقد مفهوم حق در اندیشه مدرن می‌پردازیم. ضمنا روش تحقیق در این پژوهش، تحلیلی و توصیفی است.
ابن سینا، حسین بن عبدالله(1403)، الاشارات و التنبیهات، چ1، قم: دفتر نشر الکتاب.
اصفهانى، محمد حسين(1418)، حاشية كتاب المكاسب، قم: نشر أنوار الهدى.
انصارى، مرتضى بن محمد امين(1415)، المكاسب المحرمة و البيع و الخيارات، قم: نشر كنگره جهانى بزرگداشت شيخ اعظم انصارى.
برونوفسکی، ج و مازلیش، ب ،)1379) ، سنت روشنفکری در غرب: از لئوناردو تا هگل، ترجمه لیلا سازگار، آگاه، تهران.
حسینی حائرى، سيد كاظم(1423)، فقه العقود، قم نشر مجمع انديشه اسلامى
خمينى، سيد روح اللّه موسوى(1379)، كتاب البيع، تهران: مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى قدس سره.
راسخ، محمد(1381)، حق و مصلحت، چ1، تهران: انتشارات طرح نو.
صدر المتألهين(صدر الدین محمد بن ابراهیم شیرازی)(1430)، الحكمة المتعالية فى الاسفار العقلية الاربعة، لبنان، بیروت: دار احياء التراث.
طالبی، محمد حسین(1393)، درآمدی بر فلسفه حق، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
طباطبایی، سید محمد حسین(1386)، نهایة الحکمة، قم: انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره.
کانت، ایمانوئل(1378)، درس‌های فلسفه اخلاق، ترجمه منوچهر صانعی دره‌بیدی، تهران: انتشارات نقش و نگار.
.................... (1380)، فلسفة حقوق، مترجم منوچهر صانعي دره بيـدي، تهـران: انتشارات نقش و نگار.
فخرالمحققین، محمد بن حسن بن یوسف بن مطهر(1387)، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم: نشر اسماعیلیان.
مطهری، مرتضی(1385)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج 1 و 2، قم: انتشارات صدرا.
_.........................(1386)، شرح مختصر منظومه، قم: انتشارات صدرا.
نائينى، ميرزا محمد حسين غروى(1373)، منية الطالب في حاشية المكاسب، به تقریر موسی بن محمد نجفی خواساری تهران: المكتبة المحمدية.
نبویان، سیدمحمود(1390)، تاریخچه و مفهوم حق، قم: انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره.
هارت، هربرت(1393)، مفهوم‌قانون، ترجمه‌محمد راسخ، چاپ‌چهارم، تهران: نشر نی.
Books:
Bentham, Jeremy )1987(, "Anarchical Fallacies; Being an Examination of the Declaration of Rights Issued During the French Revolution" [1794] in J. Waldron ed., inNonsense Upon Stilts: Bentham, Burke and Marx on the Rights of Man, London and New York, Methuen, pp. 46-69.Bentham, Jeremy )1970(, Of Laws in General, H.L.A.Hart(ed.), London, Athlone press.
Burke, Edmund )1987(,"Reflections on the Revolution in France" [1790], in J. Waldron ed., inNonsense Upon Stilts: Bentham, Burke and Marx on the Rights of Man, New York, Methuen, pp. 96-118.
Donnelly, Jack )1993(, Universal Human Rights in Theory and Practice, third printing, cornell university, London.
Dworkin, Ronald (2001), taking rights seriously, eighteenth printing, Harvard university press, Cambridge, usa.
Edmundson, Willim (2004), An Introduction to Rights, Cambridge, newyork.
Hart, H.L.A (2001), Essay on Bentham: Jurisprudence and Political Theory, reprinted, Oxford, NewYork.
Kant. Immanuel(1999), "Critique of Practical Reason,"in Practical philosophy.Trans & Ed.Mary _J.Gregor.Cambridge university press.
Lyons, David (1969), Rights, Claimants and Beneficiaries, American Philosophical Quarterly6, pp 173-185.
MacCormic, Neil )1977(, Rights in Legislation, Law, Morality and Society: Essays in Honour of H.L.A.Hart and J.Raz(eds.) oxford: oxford university press, pp189-209.
Raz, Joseph (1986), The Morality of Freedom, Oxford,: Clarendon press.
