واکاوی عشق در غزلیات عرفی شیرازی با رویکرد به نظام اندیشگانی
الموضوعات :
محسن برهمند
1
(دانشگاه آزاد اسلامی واحد فسا)
الکلمات المفتاحية: سبک هندی, عشق, عرفی شیرازی, نظام اندیشگانی,
ملخص المقالة :
در دوره صفویّه از آن روی که شاهان عصر صفوی شاعران را به سرایش اشعاری در مدح اهل بیت (علیهم السّلام) ترغیب نموده و نسبت به سرایش مضامین عاشقانه واکنش‌های منفی نشان می‌دادند، بازار شعر و شاعری از رونق افتاد و در نتیجه تعداد بسیاری از شاعران از ایران به سرزمین هندوستان مهاجرت کردند و همین امر زمینه‌ساز ایجاد طرز تازه‌ای در زمینه‌ی سبک‌شناسی شد که امروزه از آن به عنوان سبک هندی یاد می‌کنند. عرفی شیرازی از جمله‌ی نخستین شاعرانی است که که در ساخت و پرداخت و نیز گسترش این طرز تاره نقش مهمّی ایفا نموده است. در این پژوهش که به شیوه‌ی تحلیل محتوا و با استناد به منابع کتاب‌خانه‌ای صورت گرفته است، بر آن بوده‌ایم تا با بررسی صد غزل ابتدایی از دیوان عرفی شیرازی، به واکاوی عشق در نظام اندیشگانی شاعر بپردازیم. نتایج پژوهش گویای آن است که در غزلیات وی، عشق در قالب اندیشه‌های خودآزارنه، بیان سختی‌ها و فراز و نشیب‌های راه عشق، گرمای عشق و عشق گدازنده، ارزشمندی جایگاه بلند عشق، سلوک عرفانی مرتبط با عشق، فراق و وصال، درد و غم عشق، شاهدبازی با معشوق مذکّر، توصیف ویژگی‌های رفتاری معشوق، پرداختن به اجزاء ظاهری چون توصیف چشم و نگاه، زلف و گیسو، رخ و رخسار، لب و دهان، مژگان و قد و قامت بازتاب یافته است.
الأنصاری (ابن دباغ)، عبدالرحمان محمد (1379)، عشق اسطرلاب اسرار خداست (مشارق الآنصار القلوب و مفاتیح اسرار الغیوب)، تحقیق هلموت ریتر، ترجمه قاسم انصاری، تهران: طهوری.
ابن سینا (1366)، قانون در طب، ترجمه عبدالرحمن شرفکندی، تهران: سروش.
ابن عربی،،محمدبن علی (1381)، فتوحات مکّیه، ترجمة محمد خواجوی، تهران: مولی.
بوسکالیا ، لئو (1370)، زاده برای عشق، ترجمه محمد انصاری فرد، تهران: البرز .
بهرامی، راضیه، نصرتی، عبدالله (1395)، « بررسي تطبيقي عشق در غزليات مولانا، سعدي و حافظ»، نشریه بهارستان سخن، دوره 13، شماره 34، صص 1- 24.
دهخدا، علی اکبر (1388)، لغت نامه، تهران: امیرکبیر.
دهقان، علی؛ پورسعدی، مینا (1391)، «جلوه‌های عشق در غزلیات وحشی بافقی»، فصل‌نامه‌ی ادبیات غنایی، دوره‌ی 2ف شماره‌ی 2، صص 27- 40.
رحیمی، سعید؛ غلامحسین‌زاده، غلامحسین؛ پورنامداریان، تقی؛ صلاحی مقدم، سهیلا (1392)، «بررسی تطوّر حسن و عشق در غزل فارسی از ابتدا تا قرن یازدهم»، دوره‌ی 6، شماره‌ی 22، صص 153- 173.
ستاری جلال (1374)، عشق صوفیانه، تهران: مرکز.
سجادی، سید جعفر (1389)، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران: طهوری.
عابدی، محمود (1383)، «از زمین تا آسمان (ظهور معشوق در شعر فارسی از فرخی تا حافظ)»، فصل‌نامه‌ی مطالعات و تحقیقات ادبی، شماره‌ی 2، صص 101- 126.
عین القضات همدانی (1377)، تمهیدات، تصحیح عنیف عیران، تهران: منوچهری.
خداوردي، عباس زاده، طالب لو، هانیه (1392)، تجلی عشق در اشعار مولانا»، نشریه عرفان اسلامی، دوره 9، شماره 36، صص 21- 39.
عرفی شیرازی، جلال الدین محمد (1369)، کلیات، براساس نسخه های ابوالقاسم سراجا اصفهانی و محمد صادق ناظم تبریزی، به کوشش و تصحیح محمد ولی الحق انصاری، تهران دانشگاه تهران.
کلکوتی شبستری، محمد رضا (1380)، انسان‌های عاشق، کرمانشاه: طاق بستان.
مشهدی، محمّد (1388)، جلوه معشوق در سبک هندی با بررسی صائب تبریزی و بیدل دهلوی، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد، دانشگاه قم، استاد راهنما: علی‌رضا نبی لو.
معین، محمد (1387)، فرهنگ فارسی، تهران: فرهنگ نما.
نظری، نجمه، کمالی، راهله (1396)، «روانشناسی عشق در غزل سعدی»، پژوهش نامه نقد ادبی وبلاغت، دوره 6، شماره 11، صص 199- 21.
