بررسی تطبیقی مساله امامت در تفسیر المنار و تفسیر تسنیم
الموضوعات :تقی بوربور اژدری 1 , جعفر تابان 2 , رضا کهساری 3
1 - دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان
2 - دانشگاه قم
3 - دانشگاه ازاد سمنان
الکلمات المفتاحية: قرآن, امامت, بررسی تطبیقی, تفسیر المنار, تفسیر تسنیم.,
ملخص المقالة :
امامت و ولایت از کلیدواژ‌ه‌های قرآن و از بنیادی‌ترین بحث‌های کلامی میان شیعه و اهل‌سنت است. مفسران و متکلمان شیعه آیاتی از قرآن را دال بر اثبات امامت على(ع) و اهل‌بیت(ع) می‌دانند و با توجه به براهین عقلی و روایات موثق وسیره عملی پیامبر(ص) ، معتقدند که امامت یک امر انتصابی از جانب حق تعالی می باشد و زمین هیچگاه از حجت الهی خالی نخواهد بود .مفسران اهل‌سنت بر تفسیر شیعه از این آیات شبهه‌هایی واردکرده‌اند. محمدعبده و رشیدرضا (صاحبان تفسیر المنار) با تأثیر از اندیشه‌های کلامی ابن‌تیمیه و فرقۀ وهابیت به این موضوع پرداخته‌اند. در مقابل مفسران شیعه از جمله آیت‌الله جوادی آملی در تفسیر تسنیم کوشیده است به این شبهات پاسخ دهد و قراین محکمی برای اثبات آیات امامت بیابد. با توجه به این‌که مسئلۀ امامت به‌عنوان یکی از مناقشه‌برانگیزترین بحث‌های اعتقادی میان فرق اسلامی است، به مقایسه میان آرای متکلمان و مفسران کمتر توجه شده، هدف این پژوهش بررسی تطبیقی دو دیدگاه و بیان اختلاف‌نظر دو تفسیر شاخص اهل سنت و تشیع است. پس از نقل هفت آیه و نقل روایات معتبر از مجامع حدیثی فریقین، دیدگاه‌های صاحب المنار (به عنوان نمونه‌ای از علمای معاصر اهل‌سنت) و دیدگاه صاحب تسنیم (به عنوان نمونه‌ای از علمای معاصر شیعه) طرح شده است. این پژوهش به شیوۀ توصیفی- تحلیلی، با تکیه بر داده‌های کتابخانه‌ای سامان یافته است.
ابن‌ابی‌الحدید، عزالدین(1378ه.ق)، شرح نهج‌البلاغه، تصحیح محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دار احیاء الکتب‌العربیه.
ابن‌اثیر جزری، ابوالسعادات مبارک‌بن ابی‌الکرم محمد(1385)، النهایه فی غریب‌الحدیث والاثر، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
ابن‌حنبل، احمد(1404 ه.ق)، مسند، به تحقیق احمد محمدشاکر، مصر: دارالمعارف.
ابن‌شهرآشوب، محمدبن علی(1376ه.ق)، مناقب آل‌ابی‌طالب، قم: المکتبه‌الحیدریه.
ابن‌عساکر، ابوالقاسم علی‌بن حسن‌بن هبه‌الله شافعی دمشقی(1415ه.ق)، تاریخ مدینه دمشق، اصفهان: دارالفکر.
ابن‌کثیر، اسماعیل‌بن عمر(1419ه.ق)، تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دارالکتب‌العلمیه.
ابن‌ماجه، محمدبن یزید(1407ه.ق)، سنن، بیروت: دارالکتب‌العلمیه.
ابن‌منظور، ابی‌الفضل جمال‌الدین محمدبن مکرم(بی‌تا)، لسان‌العرب، بیروت: دار صادر.
ابی‌حاتم رازی، داوود بن مهران حنظلی(بی‌تا)، تفسیر القرآن العظیم، ریاض: مکتبه نزار مصطفی الیاز.
ابی‌داود سجستانی، سلیمان‌بن اشعث‌بن عمر الازدی(بی‌تا)، سنن، بیروت: مکتبه‌العصریه.
امینی، عبدالحسین(1420ه.ق)، الغدیر فی الکتاب و السنه والادب، قم: موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل‌بیت.
آلوسی، محمود افندی(1417ه.ق)، روح‌المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و سبع‌المثانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
بحرانی، سید هاشم(1422 ه.ق)، غایه‌المرام وحجه‌الخصام فی تعیین الامام من طریق الخاص والعام، بیروت: موسسه التاریخ العربی.
بخاری، محمد بن اسماعیل(1407ه.ق)، صحیح، بیروت: دارالقلم.
بهبهانی، محمد باقربن محمد اکمل وحید (1389)، حاشیه مجمع‌الفائده و البرهان، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
بیضاوی، عبدالله بن عمر(1418ه.ق)، انوارالتنزیل و اسرارالتاویل، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ترمذی، محمد بن عیسی(بی‌تا)، سنن، به تحقیق احمد محمد شاکر، بیروت: دارالکتب العلمیه.
جوادی آملی، عبدالله(1392)، تفسیر تسنیم، قم: اسراء.
حسکانی، عبیدالله‌بن احمد(بی‌تا)، شواهدالتنزیل لقواعد التفضیل، بیروت: وزارت فرهنگ و ارشاد.
خطیب بغدادی، احمد بن علی دراسه(بی‌تا)، تاریخ بغداد او مدینه السلام، بیروت: دارالکتب الاسلامی.
راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین(1379)، معجم‌المفردات الفاظ القرآن، بیروت: مطعبه التقدم العربی.
شُبَر، سیدعبدالله(1369)، الانوار اللامعه فی شرح زیاره الجامعه، قم: عاشورا.
شوشتری، جعفر(1378)، الخصائصالحسنه، تهران: آرام دل.
صدوق، محمدبن علی‌بن حسین‌بن موسی (1376)، الهدایه، قم: موسسه امام هادی(ع)(1380)، علل‌الشرایع، قم: مکتبه الداوری.
صفی پورشیرازی، عبدالرحیم عبدالکریم(1393)، منتهی‌العرب، تهران: دانشگاه تهران.
طباطبایی، محمدحسین(1388)، المیزان فی تفسیرالقرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین.
طبری، محمدبن جریر(بی‌تا)، جامع‌البیان عن تفسیرالقرآن، مصر: مطبعه‌المیمنه ـــ(1408ه.ق)، تاریخ‌الرسل و الملوک (تاریخ طبری)، بیروت: دارالکتب‌العلمیه.
طوسی، محمدبن الحسن(1382)، تلخیص‌الشافی، قم: محبین.
عروسی حویزی، عبدعلی‌بن جمعه(1415ه.ق)، نورالثقلین، قم: اسماعیلیان.
عسقلانی، ابن حجر(1379)، فتح‌الباری فی شرح صحیح البخاری، بیروت: دارالمعرفه بی تا )
عیاشی، محمد بن مسعود(بی‌تا)، تفسیر عیاشی، تهران: مکتبه العلمیه الاسلامیه.
فخر رازی، محمدبن عمر(1412ه.ق)، تفسیر مفاتیح‌الغیب، بیروت: دارالمعرفه.
کلینی، محمدبن یعقوب(1363)، الکافی، به تصحیح علی‌اکبر غفاری، تهران: دارالکتب‌الاسلامیه.
مجلسی(بی‌تا)، بحارالانوار الجامعه الدرر اخبار ائمه‌الاطهار، بیروت: دارالکتب‌الاسلامیه.
مکارم شیرازی، ناصر(1366)، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب‌الاسلامیه.
نسایی، احمد بن شعیب(1408ه.ق)، سنن، با شرح سیوطی و حاشیه سندی، بیروت: دارالکتب‌العلمیه.
نیشابوری، ابوعبدالله(1409ه.ق)، المستدرک علی الصحیحین، بیروت: دارالمعرفه.
واحدی نیشابوری، ابوالحسن علی بن احمد(1414ه.ق)، اسباب‌النزول، بیروت: دارالکتب‌العلمیه.
خدیجه احمدی بیغش و طاهره محسنی ، فلسفه وجود و ویژگی های امام از دیدگاه تفاسیر فریقین ، فصلنامه مطالعات قرآنی، شماره 35، 307-329
Ibnabī al-Ahidād, Ezzeddin (1378 AH), Nahj al-Balagh's commentary, correction by Mohammad Abolfazl Ebrahim, Beirut: Dari Ehya, Electrabullah.
Abnathur Teshri, Abol-Sa'adat Mobarakbn Abilarkrom Mohammed (2006), Alnhaye Phi Gribalh Hadith Valaasr, Qom: World Center of Islamic Sciences.
Ibn Hanbal, Ahmad (1404 AH), Mussand, to the research of Ahmad Mohammad Shaqir, Egypt: The Encyclopedia.
Ibnshahr Ashoub, Mohammad bin Ali (1376 AH), Mangibeb Alabayt-olib, Qom: Al-Mektah-al-Haidariyah.
Abbasaker, Abolqasem Aliban Hassanbn Hayballah Shafei Damshahi (1415 AH), History of the Medina of Damascus, Isfahan: Dar al-Fakr.
Ibn Kathir, Isma'il Bonn Umar (1419 AH), Al-Quran al-Aqiim's commentary, Beirut: The book of tales.
Ibnmajah, Mohammad bin Yazid (1407 AH), Traun, Beirut: The book of the poetry.
Ibn Mindsour, Abil Fazl Jamal al-Din Mohammad bin Makhram (Beata), Azan al-Arab, Beirut: Exported.
Abyhmat Razi, Dawood bin Mehran Hanazali (Bita), Al-Quran al-Aqzim's commentary, Riyadh: Maktobe Nazar Mostafa Elyaz.
Ayyidod Sjestani, Sulimanbn Ash'at Bin Umar al-Azadi (Beata), Sanaan, Beirut: Maktabhl-e Asriya.
Amini, Abdul Hussein (1420 AH), al-Ghadir Fiqattab and al-Sunnah valadeb, Qom: Ahlulbayt Research and Publishing Institute.
Alousi, Mahmoud Afandi (1417 AH), Rawalmayani Fayt-t'ytsir al-Quran al-Azim and Sai'al-Matsani, Qom: Islamic Printing Office.
Critical, Seyyed Hashem (1422 AH), Honors and Immigrants to My El-Amam through Al Khaza Valham, Beirut: Al-Taariq Al-Arabi Institute.
Bukhari, Mohammad bin Isma'il (1407 AH), Sahih, Beirut: Dar al-Khalam.
Behbahani, Mohammad Bagherbn Mohammad Akmal Vahid (2010), Assembly of the Assembly and Al-Burhan, Qom: Society of Teachers in the Qom Seminary.
Baydawi, Abdullah bin Umar (1418 AH), Anwaraltanzil and Sarwaraltawil, Beirut: Dar al-'Arta al-Arabi.
Thermesi, Mohammad bin Isa (Beata), Traine, to the research by Ahmed Mohammad Shakir, Beirut: Dar al-Kabul al-Ma'mieh.
Javadi Amoli, Abdullah (1392), Tonsenim Commentary, Qom: Asra.
Hasakani, Obeid Al-Bolbān Ahmad (Beata), Evidence of Al-Nazeel Al-Fattail, Beirut: Ministry of Culture and Guidance.
Khatib Baghdadi, Ahmed ibn Ali on Beata, Baghdad History of Madinah al-Islam, Beirut: Dar al-Kabul Eslami.
Ragheb Isfahani, Abolqasem Hussein (2000), Maqim al-Mafaradat al-Faqah al-Quran, Beirut: مطعبه التقدام العربی.
Shabr, Sayyid Abdullah (1369), Al-Anwar Al-Alamafi Description of Ziyarah al-Qaim, Qom: Ashura.
Shooshtari, Ja'far (1999), Al-Hanseal al-Hassaneh, Tehran: A quiet heart.
Saduq, Mohammad bin Aliban Hosseinbn Musa (1998), Alhadayee, Qom: Imam Hadi (AS) Institute (2001), Alam al-Sharqiyah, Qom: Maktab al-Dawari.
Safi Pourshirazi, Abdolrahim Abdolkarim (1393), Menthehalyar, Tehran: Tehran University.
Tabatabaei, Mohammad Hossein (2009), Al-Mizan Fatehsari Al-Quran, Qom: Islamic Publications Office, Teachers Society.
Tabari, Mohammad bin Jarir (Beata), Jalalibian al-Tutazari al-Qur'an, Egypt: Medieval Al-Mindha (1408 AH), The History of Islam and Al-Muluk (Tabari date), Beirut: A booklet.
Tusi, Mohammad bin al-Hassan (2003), Talzan-e-Shafi, Qom: Observer.
Hawizi Wedding, Abdol-ibn Juma (1415 AH), Nur al-Qal'īn, Qom: The Ism â¯l¯.
Assalqani, Ibn Hajar (1379), Fathallari fi Description of Sahih al-Bukhari, Beirut: Dar Al-Marafa Bey)
Orgy, Mohammad bin Masoud (Beata), Orgy commentary, Tehran: Maktab al-Almayyah al-Islam.
Fakhr Razi, Mohammad bin Omar (1412 AH), A commentary on Haghibib, Beirut: Daralamarrofa.
Kellini, Mohammad bin Yaghoub (1363), al-Kafi, corrected by Ali Akbar Ghaffari, Tehran: Dar al-Kastallah.
Majlesi (Beata), Baharalanwar Al-Jamieh Al-Durrr News of the Immaculate Conception, Beirut: Dar al-Kattallahlamyyah.
Makarem Shirazi, Nasser (1366), Sample Commentary, Tehran: Dar al-Kastallah.
Nasayias, Ahmad ibn Shoaib (1408 AH), Trahen, with descriptions of Siouti and the Sindi border, Beirut: Daralketball allegory.
Neyshabouri, Abu Abdullah (1409 AH), Al-Mastadrak Ali-al-Sahihin, Beirut: Daralamarrofa.
Neyshaburi Unit, Abolhassan Ali ibn Ahmad (1414 AH), Asbabal-Nazwal, Beirut: Dar Al-Qalamyah.
