سیر آفاقی در اندیشه عرفانی مولانا
الموضوعات :
رضا حیدری نوری
1
(دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه)
الکلمات المفتاحية: عرفان و تصوّف, سیر آفاق, سیر أنفس, حقّ, مولانا,
ملخص المقالة :
مکتب عرفان و تصوّف، متشکّل از آداب و اصولی است که شیوۀ سلوک رهپویان طریقت را تا نیل به سر منزل حقیقت، تبیین و آشکار می‌سازد. سیر و سلوک صوفیانه که شامل سیر آفاقی و سیر أنفسی است، مُلهم از آیۀ شریفۀ "سَنُریهم آیاتِنا فی الآفاقِ و فی أنفسِهم حتّی یَتبیّنَ لهم أنُّه الحقُّ" (فُصّلت/53)، و سایر آیات و احادیثی است که جزو منابع مهمّ در مشرب عرفان اسلامی به شمار می‌آیند. مولانا که در ادبیات عرفانی فارسی از جایگاه و منزلتی بی بدیل برخوردار است، در آثار منظوم و منثور خود به سیر آفاقی (عالم کبیر)، و سیر أنفسی (عالم صغیر)، توجّه داشته، و سیر آفاقی را که مطالعۀ صورت تفصیلی عالم است، بر سیر أنفسی مقدّم می‌دارد.در این پژوهش به صورت تحلیلی و توصیفی بیان شده‌است که مولوی از جمله عارفانی است که جهت شناخت حقیقت، به مجاز نیز عنایت داشته، و مخلوقات عالم را تجلّی گاه جلوه و جمال حق می‌شمارد. از نظر وی ـ که به حرکت جوهری المام دارد ـ تمامی اجزای کاینات به طور مستمرّ، در حرکت و تغییر اند، وسیر آفاقی وی، از مرحلۀ جماد، تا مراتب روح و جان، و تا ورود به قلمرو ملکوت ادامه دارد. مولانا در سیر آفاقی، با نگاه عمیق و نافذ – که خود، آن را «سبب سوراخ کن» نامیده – از حجابهای ظاهری موجودات، عبور نموده، و از مشاهدۀ مصنوع به صانع، و از فعل به صفت، و از صفت، به دیدار ذات نایل گردیده است. او در سلوک صوفیانه و سیر آفاقی خود، در ورای چهرۀ ظاهری عناصر هستی، و در آیینۀ ممکنات و اجزای عالم، به مشاهدۀ چهرۀ محبوب ازلی و ابدی پرداخته است.
1- قرآن کریم
2- ابراهیمی دینانی، غلامحسین، (1380)، دفتر عقل و آیت عشق، ج1، چاپ اوّل، انتشارات طرح نو.
3- ابراهیمی دینانی، غلامحسین، (1393)، اسماء و صفات حق، چاپ ششم، سازمان چاپ و انتشارات.
4- ابراهیمی دینانی، غلامحسین، (1394)، از محسوس تا معقول، چاپ اول، انتشارات موسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران
5- انصاری هروی، خواجه عبدالله ، ابو اسماعیل، (1362)، طبقات الصّوفیه، مقابله و تصحیح و تحشیه، محمد سرور مولایی، انتشارات توس.
6- بحرالعلوم، (1370)، رسالۀ سیر و سلوک، مقدمه و شرح آیة الله سید محمد حسینی تهرانی، چاپ دوّم، انتشارات حکمت.
7- پورنامداریان، تقی، (1388)، در سایۀ آفتاب، چاپ اول، نشر سخن.
8- جامی، نورالدّین عبدالرّحمن، (1390)، نفحات الانس، مقدمه و تصحیح و تعلیقات، محمود عابدی، چاپ ششم، انتشارات سخن.
9- خوارزمی، کمال الدّین حسین بن حسن، (1384)، جواهر الاسرار و زواهر الانوار، مقدمه و تصحیح و تحشیه، محمد جواد شریعت، ج 2 و 3 و 4، چاپ اوّل، انتشارات اساطیر.
10- زرّین کوب، عبدالحسین، (1382)، ارزش میراث صوفیّه، چاپ یازدهم، انتشارات امیرکبیر.
11- زرّین کوب، عبدالحسین، (1383)، سرّ نی، چاپ دهم، انتشارات علمی.
12- سجّادی، جعفر، (1368)، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، چاپ هشتم، انتشارات طهوری.
13- صفا، ذبیح الله، (1387)، تاریخ ادبیات ایران، ج2، چاپ اوّل، نشر نگاه معاصر.
14- غزّالی طوسی، ابوحامد محمّد، کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیو جم، ج1، چاپ پانزدهم، انتشارات علمی و فرهنگی.
15- فروزانفر، بدیع الزّمان، (1378)، ترجمه، تکمله و بررسی (احادیث مثنوی) احمد خاتمی، چاپ دوّم، انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامی
16- قشیری، عبدالکریم بن هوازن، (1388)، رسالۀ قشیریّه، مترجم: ابوعلی حسن بن احمد عثمانی، با تصحیحات و استدراکات بدیع الزمان فروزانفر، چاپ دهم، انتشارات علمی و فرهنگی
17- لاهیجی، شمس الدّین محمد، (1391)، شرح گلشن راز، مقدمۀ تصحیح و تعلیقات، محمدرضا برزگر خالقی، عفت کرباسی، چاپ دهم، انتشارات زوّار
18- مستملی بخاری، ابوابراهیم اسماعیل بن محمد، (1363)، شرح التّعرّف لمذهب التّصوّف، مقدّمه و تصحیح و تحشیه، محمد روشن، ربع چهارم، چاپ اوّل، انتشارات اساطیر.
19- معصومعلیشاه، محمد معصوم شیرازی، نایب الصّدر، (1382)، طرائق الحقایق، به کوشش محمد جعفر محجوب، ج1، چاپ دوّم، انتشارات سنایی.
20- مولوی، جلال الدّین محمّد، (1380)، کلیّات دیوان شمس تبریزی، با مقدّمه و تصحیح محمّد عباسی، چاپ یازدهم، چاپخانه آینده.
21- مولوی، جلال الدّین محمّد، (1375)، فیه ما فیه، تصحیح و اهتمام حسین حیدرخانی (مشتاقعلی)، چاپ اوّل، انتشارات سنایی.
22- مولوی، جلال الدّین محمّد، (1381)، مثنوی معنوی، مطابق با نسخه تصحیح شده رینولد نیکلسون، چاپ پنجم، نشر پیمان.
23- میبدی، ابوالفضل رشید الدّین، (1361)، کشف الاسرار، به سعی و اهتمام، علی اصغر حکمت، جلد 2، چاپ سوّم، انتشارات امیرکبیر.
24- نجم الدّین کبری، (1390)، آداب الصّوفیّه و السّائرالحائر، به اهتمام مسعود قاسمی، چاپ اوّل، انتشارات طهوری.
25- نصر، حسین، ویلیام چیتیک، آنماری شیمل، (1393)، گنجینۀ معنوی مولانا، ترجمه و تحقیق، شهاب الدّین عباسی، چاپ پنجم، انتشارات مروارید
26- نسفی، عزیزالدّین، (1350)، الانسان الکامل، تصحیح ماریژان موله، ترجمه مقدمه، ضیاءالدّین دهشیری، انتشارات طهوری، انجمن ایران شناسی فرانسه.
27- هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان، (1389)، کشف المحجوب، مقدمه تصحیح و تعلیقات، محمود عابدی، چاپ ششم، انتشارات صدا و سیما.
28- همایی، جلال الدّین، (1362)، مولوی نامه، ج2، چاپ پنجم، انتشارات آگاه.
